Time-based Design

EEN ARCHITECTUUR DIE MEE-EVOLUEERT MET HAAR BEWONER

Auteur: Waldo Galle
Promotoren: prof. arch. Jan Moens (UGent), prof. dr. ir.-arch. Firmin Mees (UGent)

Een woning bouwen is een grote stap voor ieder gezin. Men zegt wel eens “bouwen voor altijd”, maar de tijd staat niet stil. Wat te doen met de drie slaapkamers als de kinderen het huis uit zijn? Waar vind je de extra ruimte die nodig is in het nieuw samengestelde gezin? En wat met je huis, geheel naar jouw smaak gebouwd, als je noodgedwongen moet verhuizen?

DE TIJD BEPAALT JE HUIS

Het zal ook jou wel al opgevallen zijn dat woningen niet mee-evolueren met het leven. Gebouwen zijn traag en kunnen maar moeilijk aangepast worden. Daarom stellen architecten en bouwpromotoren steeds vaker nieuwe ideeën voor. Zij willen de woonomgeving afstemmen op de dynamiek van onze maatschappij. Met hun voorstellen kunnen gebouwen snel en goedkoop groeien, krimpen, opsplitsen en zelfs meeverhuizen.

Al die voorstellen kunnen we samenbrengen onder de term Time-based Design. Dan veranderen gebouwen mee met de tijd en onze behoeften die steeds veranderen. Naast de geschikte woning op ieder moment heeft Time-based Design ook enkele ander voordelen. In het bijzonder heeft het een positieve invloed op ons milieu.

Een woning die mee-evolueert is langer bruikbaar. Daardoor moet minder geïnvesteerd worden in renovaties. Verschillende elementen van het gebouw kunnen ook hergebruikt worden. Dan moeten geen nieuwe materialen ontgonnen worden, is geen energie nodig voor de productie ervan en wordt de afvalberg niet nog groter gemaakt. Analyses die de energievraag voor de bouw en afbraak van Time-Based woningen hebben onderzocht, toonden die voordelen al aan. Woningen die mee-evolueren zijn dan ook een meer doordachte en vernieuwende manier van duurzaam bouwen dan het plaatsen van zonnepanelen of ander dure, technische snufjes.

EEN NIEUWE MANIER VAN BOUWEN

Om zo veel mogelijk voorstellen samen te brengen kan best worden gekeken naar drie verschillende disciplines. Om te beginnen is er het wetenschappelijk onderzoek dat wordt gevoerd aan meerdere universiteiten. Daarbij wordt gezocht naar nieuwe materialen en technieken waardoor gebouwen eenvoudiger aangepast kunnen worden. Zo vergelijkt men klik-, haak- en boutverbindingen om bijvoorbeeld ramen en gevels met elkaar te kunnen verwisselen en opnieuw te gebruiken.

Daarnaast zijn er architecten die woningen ontwerpen aangepast aan de verschillende stappen in het leven van hun bewoners. Sommigen stellen voor om ruimtes neutraler te maken zodat de bewoner zelf met de inrichting de functie bepaalt. Anderen werken de woning uit met schuif- en draaiwanden om de indeling van de ruimtes te kunnen veranderen.  

De derde discipline die inzet op Time-based Design is de ingenieurskunde. Ingenieurs ontwikkelen nieuwe toepassingen om bijvoorbeeld elektriciteit als een plug-and-playsysteem in de woning te integreren. Daarnaast ontwerpt men ook modulaire en dus multifunctionele bouwpakketten. Met de onderdelen uit zo’n pakket kunnen zowel grote als kleine woningen gebouwd worden of kan een bestaand gebouw heringericht worden.

NIEUWE EISEN BIJ HET ONTWERP

Samen vormen al die voorstellen een brede waaier aan mogelijkheden om gebouwen mee te laten evolueren met de tijd en hen op ieder moment geschikt te maken. Om daaruit de juiste keuzes te kunnen maken worden vandaag verschillende eisen vastgelegd waaraan een aanpasbaar gebouw moet voldoen. In een eenvoudig stappenplan kunnen die nieuwe eisen aaneengeschakeld worden.

In een eerste stap gaan we op zoek naar de verschillende delen waaruit het gebouw bestaat. De draagstructuur, de gebouwschil, de inrichting en alle leidingen verouderen allemaal aan een andere snelheid. Die delen moeten dan ook zo samengebracht worden dat ze onafhankelijk van elkaar aangepast kunnen worden. Dan pas kunnen alle delen zo lang als mogelijk behouden blijven.

In een volgende stap zoomen we in op de verschillende materialen waaruit de delen bestaan. De functie, de gebruikte toepassing en de plaatsingswijze van ieder materiaal bepalen of het eenvoudig of moeilijk aangepast zal kunnen worden. Een actueel voorbeeld is het plaatsen van isolatie. De enige functie van isolatie is isoleren. Daarom moet bij een vervanging ervan geen rekening gehouden worden met andere functies zoals draagkracht of waterdichtheid. Wanneer men heeft gekozen voor het toepassen van rotswol zal de isolatie makkelijker weggenomen kunnen worden dan wanneer men losse cellulosevlokken had gebruikt. Echter wanneer rotswol is vastgeklemd tussen twee wanden zal men een andere manier van bevestigen moeten zoeken wanneer één muur weggehaald wordt.

In een laatste stap kunnen we verschillende eigenschappen aan de hele woning toekennen die het mee-evolueren eenvoudiger maken. Dit worden de basisindicatoren genoemd. Een woning is bijvoorbeeld eenvoudiger aanpasbaar wanneer ze ‘overgedimensioneerd’ is, wanneer de gebouwdelen minder ‘geïntegreerd’ zijn en wanneer de materialen ‘toegankelijk’ zijn.

Naast een brede waaier van voorstellen vormt dit een strikter kader waarbinnen gebouwd kan worden aan een aanpasbare leefomgeving.

STERKE BASISPRINCIPES BIEDEN TOEKOMST

Met die brede waaier aan voorstellen en het strikter kader van eisen kunnen we tot enkele sterke basisprincipes komen. Zo is het belangrijk demonteerbaar te bouwen, wanneer je een woning wil bouwen die mee-evolueert en langer bruikbaar is. Dat wil zeggen dat de verschillende grotere delen van het gebouwen onafhankelijk kunnen veranderen doordat de onderdelen eenvoudig opnieuw losgemaakt kunnen worden. Daarom is het noodzakelijk de juiste technische toepassingen en plaatsingswijze te kiezen. Bovendien moeten die doordachte keuzes al bij het ontwerp gemaakt worden. Alleen dan blijven alle opties voor de toekomst open.

UIT HET VERLEDEN KUNNEN WE LEREN

Om te bewijzen dat deze nieuwe voorstellen veel mogelijkheden hebben, reizen we tot slot enkele decennia terug in de tijd. Ons land heeft een rijk patrimonium aan gebouwen en ontwerpers die in de jaren zestig en zeventig op zoek gingen naar slimmere manieren van wonen. Onder andere maakten zij huizen en woontorens aanpasbaar. Zo zijn er de architecten Willy Van Der Meeren (1923-2003) en Lucien Kroll (geb. 1927) die op een eigenzinnige manier gebouwen de mogelijkheid gaven om te mee te evolueren met de tijd. Hun ontwerpen tonen aan hoe zonder technische snufjes, maar door bouwelementen logisch samen te stellen een woning keer op keer aangepast kan worden.