LITTEKENS NA DE OORLOG - Hoe traumacounselors vluchtelingenmeisjes helpen in België en Oeganda

In februari 2018 reisde ik naar Oeganda en woonde en werkte ik er vier maanden. Tijdens deze reis ontmoette ik Sunday, een 17-jarig meisje met een verhaal. Sunday was tegelijkertijd wees, oorlogsvluchteling, slachtoffer van verkrachting en tienermoeder. Haar getuigenis werd het uitgangspunt van mijn werk.

In mijn onderzoek schenk ik aandacht aan de concepten conflict en trauma en vergelijk ik de trauma counseling cultuur voor adolescente vluchtelingenmeisjes in België en Oeganda. Aanpakken en fundamentele principes van trauma counseling verschillen in de twee landen.

De counselors functie

In Oeganda voerde ik counselinggesprekken met kwetsbare tienermeisjes. ChildVoice International, een Amerikaanse ngo, vangt hen op in het Lukome Centre in Gulu.

Het gesprek met Sunday en counselor Stella, is me erg bijgebleven. Wanneer we praatten over Sundays vader die zich aangesloten had bij de rebellen, kreeg Sunday het moeilijk en begon ze te huilen. Counselor Stella greep in en zei dat ze de pijn die Sunday voelde, herkende en dat Sunday deze pijn enkel kon overwinnen door te bidden tot God en door de mensen die haar gekwetst hadden, te vergeven. Zo had Stella immers zelf kunnen overleven, door te bidden en te vergeven.

Ik kreeg een ongemakkelijk gevoel toen ik Stella het meisje op deze manier hoorde troosten. Was het geoorloofd voor een counselor om eigen ervaringen te delen? Hoe kon ik dat ooit doen als ik nooit een trauma had ervaren zoals het kwijtraken van mijn ouders, getuige zijn van moord of het slachtoffer worden van verkrachting? Hoe kon ik samen met een ander bidden tot God als ik het al niet gewoon was om drie keer per dag te bidden, laat staan luidop?

Deze dingen deden mij beseffen dat counseling in een West-Europese of in een traditioneel Afrikaanse context heel verschillend moest zijn. Ik wilde uitzoeken hoe ik de obstakels bij het counselen van cliënten met een andere culturele achtergrond kon overwinnen. Welke culturele competenties zijn belangrijk?

65,5 miljoen vluchtelingen

Als we de Europese en Belgische media mogen geloven, worden we overspoeld door vluchtelingen. Toch blijft de vluchtelingen-problematiek voor velen een ver-van-mijn-bedshow en is kennis over de materie vaak beperkt tot de uitkomsten van verhitte discussies aan de eettafel. Niettemin wordt een veel te grote groep mensen vandaag gedwongen om hun verblijfplaats te ontvluchten: verspreid over de wereld zouden meer dan 65,5 miljoen mensen vluchteling zijn. Dit is het hoogste cijfer ooit gemeten.

Gedwongen door conflict, geweld of op een andere manier geschonden in hun mensen-rechten, zijn vluchtelingen genoodzaakt hun thuis te verlaten. Oorlog is één mogelijke oorzaak. Zo was het ook bij Sunday, die door de oorlog in Zuid-Soedan genoodzaakt werd te vluchten naar Oeganda.

De gevolgen van oorlog en vluchten gaan verder dan het kwijtraken van familie en eigendommen en zijn vaak minder zichtbaar, zoals trauma. Vrouwen en kinderen in het bijzonder zijn dan kwetsbare groepen.

De Belgische versus de Oegandese aanpak

Hoewel het streefdoel van trauma counselors gelijkend is, zijn er verschillen in de Belgische en de Oegandese aanpak om de cliënt weerbaar te maken en op een goede manier met trauma te doen omgaan.

Trauma counselors in België hebben ervaring met vluchtelingen die het land binnenkomen en fysiek of psychisch lijden door traumatische gebeurtenissen, bijvoorbeeld door het stigma dat ze meedragen. Samen met de vluchtelingen streven traumacounselors naar trauma healing. Het vergroten van de kwaliteit van leven maakt een belangrijk deel uit van dit genezingsproces. Bij trauma in de vroege kinderjaren of complex trauma krijgen kwaliteit van leven en stabilisatie prioriteit en is doorverwijzing naar gespecialiseerde diensten veelal aangewezen. Trauma counselors gebruiken evidence based technieken zoals EMDR en cognitieve gedragstherapie tijdens het genezingsproces en beheersen specifieke vaardigheden, bijvoorbeeld specifieke communicatieve vaardigheden, om de therapie tot een goed einde te brengen.

Trauma counselors van ChildVoice in Oeganda gaan outreachend tewerk om de meest kwetsbare groepen, vaak vrouwen en kinderen, in de Oegandese vluchtelingen-kampen te bereiken. Counselors van ChildVoice International begeleiden en adviseren adolescente meisjes zoals Sunday en bieden een langetermijn residentieel programma aan dat steunt op de principes van holistisch counselen en dat uitdrukkelijk streeft naar re-integratie. Spirituele componenten, bijvoorbeeld religie en vergevingstherapie, en vocational training nemen een gelijkwaardige plaats in naast de begeleiding en het advies van de counselors.

Gelijkenissen en verschillen in de principes van trauma counseling

Significante verschillen zijn te vinden in de klemtonen die organisaties leggen in hun visie over trauma healing therapie, het rekruteren van cliënten, de programma-inhoud, de rol van religie, het belang van evidence-based methodes tegenover lokale kennis en eigen ideeën en ervaringen, enzovoort.

Een tolerante, oprechte en echte houding, empathie en ook specifieke communicatie skills zijn echter op elk moment in beide contexten belangrijk. Zich informeren over gewortelde opvattingen, communicatie, bestaande relaties en plaatselijke conflicthanteringsstrategieën zijn culturele competenties die onontbeerlijk zijn voor de interculturele trauma counselor. Net zoals kennis hebben van de eigen weerbaarheid, flexibiliteit en ontvankelijkheid.

Streven naar een rijkere vorm van therapie

Wat wij concreet kunnen leren van Oegandese trauma counselors is onder meer om proactief en outreachend te werken, om de meerwaarde van lokale kennis en kennis van lokale gebruiken naar waarde te schatten en om sterker in te zetten op post-therapeutische opvolging en ondersteuning.

Omgekeerd werkt het ook. Zo kunnen Oegandese counselors meer tijdsbewust tewerk gaan en voorzien in ondersteuningsmechanismen voor de counselor wanneer de begeleiding in elkaar stuikt.

Kortom, kunnen wij - vertekkende vanuit gelijkenissen - leren van culturele verschillen In plaats van ons erdoor te laten belemmeren.