Brits-Indië door de ogen van de Victoriaanse vrouw
Dat het koloniale verleden van West-Europa nog brandend actueel is, is de laatste maanden wel gebleken. Niet alleen België kende een ware beeldenstorm, maar ook in Groot-Brittannië laaiden de debatten over racisme en kolonialisme hoog op. Groot-Brittannië was dan ook één van Europa’s grootste koloniale mogendheden met een rijk dat zicht uitstrekte van Canada tot Nieuw-Zeeland onder Queen Victoria. Een essentiële rol binnen dat Britse rijk was weggelegd voor de Victoriaanse pers: de vele kranten en tijdschriften die dagelijks van de drukpers rolden, waren hét medium bij uitstek om de koloniale ideologie te verspreiden over de hele bevolking. Ook vrouwen werden op die manier betrokken bij het Britse imperiale project, want kolonialisme was heus niet alleen een mannenzaak.
De Victoriaanse vrouw aan de haard
In mijn scriptie onderzocht ik het gebruik van koloniaal discours in The Englishwoman's Domestic Magazine, een Londens tijdschrift dat maandelijks gepubliceerd werd van 1852 tot 1879. Het magazine richtte zich als één van de eerste in Groot-Brittannië tot de middenklasse vrouw en had als voornaamste doel om de lezeres huishoudelijke kennis bij te brengen. Volgens het Victoriaanse ideaalbeeld was de vrouw immers een uitstekende huishoudster die zich als deugdzame “engel in het huis” toewijdde aan haar echtgenoot. Het magazine bulkte dan ook van de huishoudtips, recepten en opvoedadviezen. Daarnaast streefde hoofdredacteur Samuel Orchart Beeton ernaar om de geest van zijn lezeressen te verruimen door fictie en educatieve essays te publiceren.
Over de verschillende genres heen bevat het tijdschrift heel wat ideologisch beladen verwijzingen naar de Britse kolonies. Op die manier kon de Victoriaanse vrouw zich een beeld vormen van het Britse rijk en gaf het magazine mee vorm aan het idee van ‘de imperiale missie van vrouwen’. De rol van vrouwenmagazines in het Britse imperiale project is tot dusver echter grotendeels onopgemerkt gebleven. Met mijn scriptie heb ik dan ook geprobeerd om die lacune enigszins op te vullen door te antwoorden op de vraag: op welke manier is de imperiale missie van vrouwen gevormd door en zichtbaar in The Englishwoman’s Domestic Magazine door het gebruik van koloniaal discours? Omdat die imperiale missie van vrouwen zich voornamelijk richtte tot Brits-Indië, beperkte ik mijn onderzoek tot die kolonie. Met koloniaal discours bedoel ik hier de taal, beelden en stereotypen die gebruikt worden in het tijdschrift om zowel de Indiase cultuur en mensen als de Anglo-Indische samenleving te beschrijven.
De imperiale missie van vrouwen in Brits-Indië
Vanaf het midden van de negentiende eeuw werden vrouwen nauwer betrokken bij het koloniale project in Brits-Indië, ruwweg het huidige India, Pakistan en Bangladesh. Na de Indiase opstand van 1857-58, een muiterij van Indiase soldaten in dienst van de Oost-Indische Compagnie die rebelleerden tegen hun Britse officieren, vonden heel wat bestuurlijke veranderingen plaats in de kolonie. Hierdoor was er aanzienlijk meer werkgelegenheid voor Britse mannen, waardoor het aantal Britse vrouwen die hun echtgenoten volgden richting het Oosten ook steeg. De meeste Britse vrouwen aanwezig in Brits-Indië waren memsahibs: getrouwde, middenklasse, witte vrouwen wiens man werkte in de kolonie, vaak als administrator of officier. Daarnaast waren er ook vrouwelijke missionarissen en sociale hervormers, die ernaar streefden de toestand van Indiase vrouwen te verbeteren door middel van religieus of seculier onderwijs en medische hulp. Hoewel de politieke en economische macht bij hun mannen lag, hadden ook Britse vrouwen een belangrijke taak in de civiliserende missie van Groot-Brittannië. De witte, Britse vrouw werd immers gezien als rolmodel voor Indiase vrouwen; Britse vrouwen in India werden dan ook geacht Britse waarden uit de dragen, een Britse levensstijl te promoten en de morele superioriteit van het Britse volk te representeren. Een Anglo-Indische identiteit creëren die gestoeld was op Britse normen was volgens de koloniale machthebbers van fundamenteel belang na de Indiase opstand, en vrouwentijdschriften speelden een belangrijke rol in het vormen en verspreiden van die missie.
Britse mannen en vrouw in riksja's (1902)
Tegenstrijdige stemmen
Een ander essentieel aspect binnen mijn onderzoek was het inzicht dat tijdschriften vaak tegenstrijdige beelden en opinies bevatten omwille van hun heterogene vorm. Een magazine combineert niet alleen visueel en tekstueel materiaal maar bevat ook een heleboel verschillende genres en bijdragen geleverd door verschillende auteurs – elk met hun eigen kijk op de wereld. Daarom onderzocht ik ook in welke mate The Englishwoman’s Domestic Magazine tegenstrijdige attitudes ten opzichte van Brits-Indië bevat. Ik had dus niet alleen oog voor artikels die vrouwen aanspoorden om een imperiale missie te ondernemen in India, maar ook voor bijdragen die het idee van zo’n missie ondermijnden. Uit haalbaarheidsoverwegingen beperkte ik mijn studie tot drie genres: fictie, educatieve essays en de correspondentierubriek van het tijdschrift.
Leven in Brits-Indië: luxe of lijden?
Opvallend is dat The Englishwoman’s Domestic Magazine de Indiase cultuur beschrijft met zowel positieve als negatieve stereotypen. Het Britse superioriteitsdenken is bijvoorbeeld zichtbaar in omschrijvingen van ‘primitieve’ Indiase rituelen en in het idee dat de Indiase vrouw een hulpeloos slachtoffer is van een barbaarse cultuur, zoals beschreven in het essay “Woman in Barbarism” (1856). Anderzijds zijn er essays die de Indiase vrouw net beschouwen als een ware schoonheid en toonbeeld van de luxueuze en verfijnde Indiase cultuur. Ook wat betreft de levensstijl van de Britse vrouw in India is er ambiguïteit. Zo wordt de memsahib soms afgeschilderd als een luie, zelfingenomen snob die haar tijd vult met picknicks, tennisfeestjes en bals. Maar ook de opvatting dat op de schouders van de memsahib de lastige taak rust om het huishouden te runnen naar Britse normen in een verzengend klimaat, is aanwezig in het tijdschrift. Beide beelden worden bijvoorbeeld gecombineerd in de essays geschreven door Eliot James, die gepubliceerd werden tussen februari en augustus 1878 en als doel hadden om de Britse vrouw voor te bereiden op haar reis naar India. Tijdens het lezen van het magazine werd de Britse vrouw dus geconfronteerd met een veelheid aan verschillende attitudes ten opzichte van Brits-Indië, waaruit ze haar eigen impressie van de kolonie kon construeren.
Brits koppel voor hun huis in Brits-Indië (1875)
