OCD of geen OCD? Een onderzoek naar normale routines/rituelen en obsessief-compulsieve symptomen op jonge leeftijd

Het slaapritueel van je kind: normaal gedrag of eerder obsessief?  

Het leven van jonge kinderen bestaat uit heel wat routines en rituelen. Ouders weten dit maar al te goed. Sommige kinderen willen steeds een bepaald verhaaltje horen voor het slapengaan, om daarna met tien knuffeldieren bij zich in slaap te vallen. Andere maken van de maaltijden en het wassen een uitgebreid ritueel waar niet van mag afgeweken worden. Het komt dan ook regelmatig voor dat het onderbreken van een ritueel leidt tot woede- of huilbuien. Ook tieners en jongvolwassenen houden nog vast aan routines en rituelen. Zo besteden sommige jongeren veel tijd aan schoonheidsrituelen.

Wat als het uit de hand loopt?
Routines en rituelen zijn een normaal onderdeel van de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Ze geven hen een gevoel van voorspelbaarheid, stabiliteit en veiligheid. Maar in sommige gevallen gaan ze gepaard met gedachten die angst of last uitlokken en kan een kind of jongere helemaal ontregeld zijn als een ritueel onderbroken wordt. Daarnaast zijn er kinderen en jongeren die vreemde rituelen ontwikkelen, zoals het veelvuldig aanraken en ordenen van bepaalde objecten. Ouders vragen zich in deze gevallen vaak af of het nog wel om normaal gedrag gaat en hebben het gevoel dat er iets anders gaande is. Soms is hun bezorgdheid terecht: als rituelen leed en angst veroorzaken en de ontwikkeling van een kind of jongere in de weg staan, spreken we over OCS of obsessief-compulsieve stoornis.
Maar wat zijn nu precies de grote verschillen tussen normale rituelen en OCS? En is er een verband tussen beide? Omdat er nog niet veel onderzoek gebeurd is naar dit thema, zitten we met veel vragen. Huidig artikel neemt een aantal van deze vragen onder de loep.

OCS bij kinderen en jongeren: een moeilijke kwestie
OCS is een stoornis die gekenmerkt wordt door de aanwezigheid van dwanggedachten (obsessies) en dwanghandelingen (compulsies). Lange tijd werd gedacht dat deze stoornis enkel bij volwassenen voorkwam, maar ondertussen is het duidelijk dat ook kinderen en jongeren te maken krijgen met deze aandoening. Sommige studies vermelden dat OCS voorkomt bij 1 tot 3% van de kinderen en jongeren. Een diagnose stellen is echter niet eenvoudig. Obsessies en compulsies nemen namelijk veel verschillende vormen aan. Bovendien zijn er bij kinderen en jongeren sterke gelijkenissen tussen de symptomen van OCS en normale routines en rituelen. Dit maakt de diagnose bij deze leeftijdsgroepen nog moeilijker. Verder zijn er een aantal onderzoekers die stellen dat kinderen en jongeren die meer rituelen hebben in hun dagelijks leven ook meer obsessies en compulsies vertonen dan kinderen en jongeren die minder rituelen hebben. Er zou volgens hen dus een verband zijn tussen de twee.
Hoewel het niet gemakkelijk is om zicht te krijgen op het verschil en het verband tussen normale rituelen en OCS, is dit toch erg belangrijk. Als we deze zaken begrijpen, kan er namelijk op tijd een diagnose gesteld worden en indien nodig ingegrepen worden. Kinderen en jongeren die al op jonge leeftijd aan OCS lijden en geen therapie krijgen, hebben immers een grote kans om deze stoornis hun leven lang mee te dragen.
Toch is er nog maar weinig onderzoek gebeurd naar dit onderwerp. Om die reden bestudeerde de masterproef met als titel ‘OCD of geen OCD? Een onderzoek naar normale routines/rituelen en obsessief-compulsieve symptomen op jonge leeftijd’ zowel normale routines en rituelen als OCS bij een groep van kinderen en jongeren. Meer specifiek werd het verband tussen beide bestudeerd. Ook werd er aan de hand van eerder onderzoek uitgezocht wat de belangrijkste verschillen zijn.

Cruciale verschillen
Het is essentieel om bij kinderen en jongeren een onderscheid te kunnen maken tussen normale routines en rituelen enerzijds, en obsessies en compulsies als symptomen van OCS anderzijds. Uit vroeger onderzoek blijkt dat er een aantal belangrijke verschillen zijn tussen de twee. Zo komen obsessies en compulsies frequenter voor, nemen ze meer tijd in beslag dan normale rituelen, zijn ze intenser, veroorzaken ze meer stress en ongemak, en geven ze kinderen of jongeren het gevoel dat ze hun gedrag niet onder controle hebben. Bovendien gaat OCS vaak gepaard met angst en een negatieve stemming, en zorgt de stoornis ervoor dat normale, dagelijkse activiteiten gehinderd of onderbroken worden. Dit is niet het geval bij normale routines en rituelen.

Weinig duidelijkheid
Het verband tussen normale rituelen en OCS werd bestudeerd aan de hand van vragenlijsten die ingevuld werden door 135 kinderen en jongeren. De resultaten van het onderzoek lijken aan te tonen dat er geen algemeen verband is tussen normale rituelen en OCS, maar dat leeftijd hierbij wel een rol speelt: bij jongeren zou er geen verband zijn, bij kinderen dan weer wel. Omdat deze studie één van de eerste is die het verband tussen normale rituelen en OCS bestudeert, kunnen we voorlopig geen duidelijke conclusies trekken en is verder onderzoek nodig om dit beter te begrijpen.

Aangezien lange tijd werd gedacht dat OCS enkel bij volwassenen voorkwam, zijn het aantal studies dat uitgevoerd werd bij kinderen en jongeren naar deze stoornis heel beperkt. We zitten dan ook nog met veel vragen die tot nu toe onbeantwoord blijven. Obsessies en compulsies verschillen duidelijk van normale rituelen en routines uit de kindertijd en puberteit, maar een diagnose stellen bij kinderen en jongeren blijft moeilijk. Ook het verband tussen de twee is voorlopig niet eenduidig.
Ouders die met vragen of zorgen zitten, doen er dan ook goed aan om hun kind van dichtbij op te volgen: gaat het om vreemde of extreme rituelen die angst en last veroorzaken en je kind verhinderen van de dagelijkse activiteiten, dan is hulp inschakelen zeker niet overbodig.
Met tien knuffeldieren bij zich in slaap vallen is op zich volledig normaal gedrag voor een jong kind. Maar als het een uur duurt om de knuffeldieren te ordenen en het kind angstig wordt als ze niet perfect gerangschikt staan, dan zou er wel eens iets anders aan de hand kunnen zijn.