“I don’t feel safe as a journalist in Indonesia”

Indonesië koesterde in 2014 hoge verwachtingen voor zijn kersverse president Joko ‘Jokowi’ Widodo. Zes jaar later lijken de journalisten echter teleurgesteld in wat achteraf gezien valse beloftes leken te zijn. Ellen De Keyzer deed onderzoek naar de persvrijheid in Indonesië onder de huidige president Jokowi en zocht naar verklaringen voor het stijgende aantal aanvallen aan het adres van journalisten. 

Medialieveling Jokowi kondigde in 2014 grootse democratische hervormingen aan en ontving in april 2015 een prijs voor de persvrijheid van de Indonesische persraad Dewan Pers. De toekomst van de Indonesische media leek er eindelijk rooskleurig uit te zien. Onderzoek lijkt nu te suggereren dat de persvrijheid in Indonesië er onder president Widodo net op achteruit is gegaan. De Keyzer kwam tot deze conclusie op basis van kwalitatief onderzoek aan de hand van diepte-interviews met negen Indonesische print- en online journalisten.

De vuile onderbuik van Indonesië

De respondenten zijn het er eensluidend over eens dat zij hun vrijheden zagen aftakelen sinds de aanvang van de tweede ambtstermijn van de president. Toch lijkt de liefde voor Jokowi nog niet volledig uitgedoofd. “Jokowi as a person is a good man, but his policy is not.” De journalisten beschuldigen de president ervan oogkleppen te dragen als het op hun rechten aankomt.

De media zijn wel degelijk in staat om beleidskritische verhalen te publiceren. Ze ervaren hierbij niet meteen druk van overheidswege, maar wel van drukkingsgroepen uit de samenleving: “In the run-up to the elections in 2014 the public got divided into two groups: the Jokowi supporters and the opposition. We still feel this division untill this moment.” Deze verdeeldheid zou aan de basis liggen van het groeiende gevoel van onveiligheid bij journalisten.

Wanneer iemand - een journalist bijvoorbeeld - kritiek levert aan het adres van de overheid, loopt die het risico om aangevallen te worden door de achterban van de president. In het tegenkamp wordt dezelfde trend vastgesteld. Het onderzoek toonde aan dat journalisten in Indonesië zich hierdoor de laatste jaren meer en meer bedreigd voelen. Overheen de hele archipel worden journalisten zowel online, als fysiek en juridisch aangevallen.

Buzzers en Trolls

Dat Indonesië een van de landen is met het grootste aantal socialemediagebruikers, komt de journalisten hier niet ten goede. Veel van de lastercampagnes worden immers online geïnitieerd door zogenaamde buzzers en trolls, een soort van online cyber attackers. “This phenomenon didn’t exist before the Jokowi era”, klinkt het bij verschillende respondenten.

De online aanvallen kunnen verschillende vormen aannemen. Zo verwijst een respondent naar een incident waarbij de krant waarvoor hij werkt (Tempo) door een grote groep mensen op korte termijn zeer slecht werd gerecenseerd omwille van een kritisch artikel dat de krant had gepubliceerd. De waardering van de krant op Google Play ging daarom razendsnel met drie van de vijf sterren naar beneden. 

Een andere problematische trend waarmee journalisten in Indonesië geconfronteerd worden is doxing. Hierbij verspreiden buzzers persoonlijke gegevens van personen op sociale media. Een opvallend voorval hierbij werd aangehaald door een journalist die online belaagd werd omwille van een kritisch artikel dat hij had geschreven over Jokowi. Zijn persoonlijke gegevens werden uitgesmeerd op Twitter en verschillend personen plaatsten tientallen online bestellingen die - samen met de rekening - bij de journalist in kwestie werden geleverd. 

Agressie en geweld

De heetgebakerde gemoederen in de verdeelde Indonesische samenleving vertalen zich ook steeds meer in fysieke agressie. Het aantal incidenten is duidelijk in opmars sinds Jokowi aan de macht is. Het geweld tegenover journalisten is zowel afkomstig van gewone burgers als van overheidsorganen. De politie durft hard op te treden tijdens demonstraties en ook de rechterlijke macht neemt het niet altijd even nauw met de rechten van de journalisten. Zo resulteren de strenge blasfemiewetten in een groot aantal strafrechtelijke veroordelingen van journalisten voor eerroof en godslastering. Volgens sommige respondenten zou dit leiden tot een situatie waarin journalisten soms onderwerpen vermijden om potentiële problemen achteraf te voorkomen. Met de decennialange geschiedenis van zelfcensuur onder Indonesische journalisten in het achterhoofd, behoeven deze vaststellingen de nodige aandacht.