WAT ALS WE VOLGEND JAAR MET ROBOTS OP DE WERKVLOER STAAN? - Een zicht op de perceptie van werknemers

Maxime Van Erps - 30/09/2021

Elon musk neemt het voortouw

Eind augustus gaf Tesla Inc. CEO Elon Musk te kennen dat ze volgend jaar een prototype zullen lanceren van een mensachtige robot genaamd Tesla Bot. Musk vertelde daar, op Tesla’s AI Day, dat het doel is om “gevaarlijke, repetitieve en saaie taken te elimineren.” Ervan uitgaande dat de testen vlot verlopen, kunnen we steeds meer robots verwachten in winkels en bij dienstverleners. Dit zal waarschijnlijk een impact hebben op het gedrag van klanten, maar ongetwijfeld ook op de werknemers die dagelijks met deze robots de werkvloer zullen delen.

(Elon Musk, CEO Tesla Inc.)

Niet echt de eerste...

Bedrijven zijn steeds opzoek naar manieren om kosten te besparen en efficiënter te werken. Robots worden dan ook reeds in verschillende sectoren gebruikt op de werkvloer in allerlei vormen en met allerlei functies. Ze worden algemeen onderverdeeld in twee groepen: industriële robots en service robots. Industriële robots gebruiken we reeds sinds de jaren ’60; denk bijvoorbeeld aan de mechanische armen die massaproductie aan de lopende band mogelijk maakten. Het is echter de groep van service robots, die in rechtstreeks contact komen met de klanten, die de laatste jaren het meeste vooruitgang boekt en in populariteit toeneemt.

(Pepper, SoftBank Robotics)

Zo werden er aan ondernemingen en particulieren al meer dan 10.000 exemplaren verkocht van Pepper, een service robot ontwikkeld door SoftBank Robotics, gemaakt om de taken van de receptie over te nemen. Uit een artikel van de IFR (International Federation for Robotics) blijkt dat, alleen al in de VS, meer dan 200 start-ups bezig zijn met het ontwikkelen van service robots. Elon Musk is dus zeker niet de eerste die een service robot produceert, maar in de race naar globaal martkleiderschap in deze technologische sector heeft hij een belangrijk competitief voordeel. Tesla Inc. zou deze robots immers aansturen met hetzelfde AI systeem als dat van haar wagens. Dit AI systeem wordt reeds jaren bijgewerkt en leert nog steeds bij van de miljoenen dagelijkse interacties van Tesla voertuigen op de baan.

Wat verwachten werknemers?

Omdat steeds meer bedrijven overwegen service robots in te schakelen, is er in de voorbije jaren veel onderzoek verricht naar de impact van deze robots op koopgedrag van klanten en vervolgens op de winst van de onderneming. Het is verwonderlijk dat onderzoek naar de impact op werknemers, die het meeste tijd zullen doorbrengen met deze robots, zeer schaars is.

Werknemers hebben uiteenlopende verwachtingen van de samenwerking met deze service robots. Terwijl sommigen vrezen hun job te verliezen door overname van hun taken, kijken anderen uit naar de introductie van deze robots en de overname van bepaalde taken. Dit zou hun immers kunnen toestaan zich te focussen op belangrijkere taken en minder taken uit te voeren die repetitief en/of gevaarlijk zijn. Deze verwachtingen zijn echter vaak het gevolg van een gebrek aan transparantie inzake het doel van de service robot binnen de onderneming. Dit vermoeilijkt het voorspellen van de exacte impact van service robots op werknemers.

Methodologie van het onderzoek

Om hier een zicht op te krijgen, verrichtte ik in het kader van mijn masterproef aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) een onderzoek naar de perceptie die werknemers hebben van service robots. Deze thesis spitste zich toe op werknemers in de retailsector en de bevraging gebeurde via een online enquête.

De respondenten werden bevraagd naar verschillende aspecten van hun job en wat zij verwachten dat een robot hieraan zou veranderen. De vragenlijst werd opgesteld aan de hand van het Job Demands-Resources (JD-R) model. Dit is een model dat gebruikt wordt om de verschillende aspecten van een job in kaart te brengen. In een notendop houdt het in dat de job ontleed wordt in job resources (jobaspecten die werknemers energie geven en motiveren) en job demands (jobaspecten die werknemers frustreren en demotiveren). Vervolgens wordt ook bevraagd welke job outcomes (uitkomsten van verschillende jobaspecten) de werknemers ervaren.

(Conceptueel Kader)

Resultaten van het onderzoek

Door de geobserveerde meningen te analyseren aan de hand van verschillende statistische testen en regressies, wordt aangetoond dat werknemers inzien hoe service robots een invloed kunnen uitoefenen op verschillende aspecten van hun job. Zo verwachten zij dat de job demands, dankzij een service robot, draaglijker zullen worden. Anderzijds lijkt het dat werknemers het moeilijk hebben om in te zien hoe een service robot hun job resources kan verbeteren. In tegendeel, ze verwachten eerder inperkingen op deze aspecten van hun job. Werknemers kunnen dus moeilijk inschatten of ze service robots moeten zien als opportuniteit dan wel als bedreiging. Ze hebben immers moeilijkheden om het netto-effect in te schatten van deze tegenstrijdige effecten, wat hun niet in staat stelt te bepalen wat de implicaties zijn voor hun welzijn, jobtevredenheid en engagement op het werk.

Werknemers betrekken is cruciaal!

Het variërende aanbod van winkels impliceert verschillende jobaspecten, die op hun beurt verschillende invloeden ondergaan van service robots en tot slot resulteren in verschillende uitkomsten voor de werknemer en de organisatie. Ook bestaan er veel soorten robots met uiteenlopende functies. Het is dus cruciaal dat bedrijven hun beslissing omtrent de service robot niet enkel baseren op de functionele en praktische capaciteiten van de robot. Minstens even belangrijk is het nagaan van de verschillende job demands en job resources van de werknemers en deze af te stemmen op de verschillende service robots.

Wanneer bedrijven dit niet doen, riskeren ze dat het berekende positieve effect op de productiviteit, dat van de robot verwacht werd, snel omslaat in een negatief effect op het welzijn, de jobtevredenheid en het engagement van de werknemers. Idealiter brengt een bedrijf, dat een service robot wil implementeren in haar winkel of verkooppunt, dus best eerst de verschillende job demands en job resources in kaart. Dit gebeurt best in samenspraak met de werknemers in kwestie, want enkel zij hebben een volledig zicht op de eigenschappen en verwachtingen van hun job.