Scratch, scar, score; in shuffle mode. An action research (master's thesis) exploring the societal and political relevance of ar

GEEN BUURTPARKING MAAR BUURTPARK.
Het ‘boerenhof’ in Gent, een klein maar dappere alternatieve stadsontwikkeling.

Tijdlijn

Februari 2014, het ‘boerenhof’ in het Gentse Rabot ligt er verlaten en troosteloos bij. Een braakliggend terrein wacht op asfalt en auto’s.

Maart 2014, enkele geëngageerde buurtbewoners en een masterstudent architectuur planten er samen een boom. Ze willen geen asfalt maar natuur.

Juni 2014, het stadsbestuur, eigenaar van dit binnengebied, komt kijken en ziet een kleurrijke en levendige ontmoetingsplek. De zelf-gerealiseerde groene invulling mag officieel blijven, een geplande buurparking verandert in een duurzaam buurtpark.
 

Mogelijkheden zien

Het ‘boerenhof’ is een ingesloten terrein in de dichtst bebouwde wijk van Gent. Haar naam draagt nog steeds de verre herinnering aan haar landbouwverleden, maar daar is in februari niet veel meer van te merken. Stad Gent heeft de verloederde garageboxen, die deze grond in de volgebouwde wijk Rabot bezetten, gesloopt. Nu wacht een nieuwe bestemming, vastgelegd door het stadsbestuur: tuinuitbreiding voor de omwonenden en een publieke zone; deels groen, deels parking.

De buurtbewoners zien echter meer mogelijkheden in dit gebied. Ze verkiezen ruimte voor natuur boven extra parkeerplaatsen. De actieve buurtgroep ‘Het Boerenhof’ strijdt met politieke en juridische wapens voor een volledig groene invulling. Want: “Hoe kan het dat een progressief stadsbestuur dat het centrum autovrij wil maken, extra parkeerplaatsen plant in deze naar groene ruimte snakkende stadsrand?“
 

Dromen verwezenlijken

De vraag naar meer inspraak en participatie botst echter tegen de geldende en rigide vorm van ruimtelijke ontwikkeling. Een door de buurtbewoners gewenst en duurzaam alternatief slaagt er niet in zich een weg te banen binnen het complexe stadsplanningskluwen. Ondertussen zijn de werken uitgesteld tot 2015, het boerenhof ligt er onbenut en verlaten bij.

In maart komt er een onverwachte kentering. Aangemoedigd door een semiprofessionele mededader verwezenlijken de Boerenhovers een symbolische verzetsdaad. Ze planten een boompje. Het is slechts een schram in de ruimte, een bijna nietige ontwerpactie, tijdelijk en fragiel.

Algauw volgen meerdere ‘schrammen’: een zelfgemaakte bank van paletten, graffiti op de muur… Kleine onofficiële acties volgen elkaar op. De  wekelijkse interventies bouwen een gelaagdheid op; de bank ontpopt zich tot een ontmoetingsplek. Het is hier waar buurtbewoners en ontwerper samenkomen om de toekomst van het boerenhof te bespreken of gewoon samen gezellig eten.

Het boompje en de palettenbank blijken waardevolle maatschappelijke waarden in zich te dragen. De gelaagdheid aan acupuncturale ingrepen ontplooien een diepere en blijvende betekenis; ze vormen littekens in de ruimte door hun sociale en politieke lading. Het boerenhof ontwikkelt zich beetje bij beetje tot een plek van en voor de buurt.

Boerenhovers en ontwerper benutten het binnengebied als een laboratorium om te experimenteren. Geen top down planning maar omgekeerd, een ruimtelijke proeftuin voor zowel burger als architect/ontwerper.
 

Actie(f) onderzoek

Het ontwikkelingsproces is een dankbaar en intrigerend onderwerp voor een masterproef in de architectuur en gaat hand in hand met dit actie-onderzoek. Theorie en ontwerppraktijk vormen tijdens dit traject een onlosmakelijk geheel, er is een constante kruisbestuiving tussen beiden.

De ideologie achter participatieve architectuur (iedereen betrokken bij het ontwerpproces) wordt onverbiddelijk getoetst aan de realiteit vanuit de eigen intuïtieve ervaring (trial and error). Die op hun beurt nieuwe onderzoeksvragen en thema’s aansnijden.

Deze evolutie en groei van het project wordt nauwgezet beschreven in een uitgebreid logboek. Het is juist door het proces zowel vanuit het ontwerpende en onderzoeksmatige te benaderen dat situatie-specifieke inzichten en conclusies verworven worden.
 

… in shuffle modus

Het uitbouwen van tijdelijk gebruik blijkt vooral een proefondervindelijk en veranderlijk proces. De constante reflectie leidt er toe dat ook de onderzoeker zichzelf en haar positie moet herzien. Er blijkt een heel gala aan rollen ontsloten voor de ontwerper tijdens dit proces: onderzoeker, student, manager, curator, activist…

Alles is nog onzeker en de ontwikkeling van het terrein staat op losse schroeven, maar juist dit biedt de openheid en flexibiliteit die nodig is om te vernieuwen.

Een open forum

Dat het boerenhof verhaal een voorbeeld vormt van hoe een stad zich ook op alternatieve, meer bottom-up geïnspireerde methoden kan ontwikkelen is duidelijk. Alle betrokken partijen nemen beslissingen en bouwen al dan niet bewust mee aan de evolutie van deze plek. Door zowel de onzekerheid van zijn geplande bestemming als de laagdrempelige en bijzonder goedkope interventies evolueert het boerenhof tot een open en toegankelijk forum voor zijn eigen ontwikkeling.

Het belang van communicatie en betrokkenheid draagt echter verder dan de fysieke buurt. Een goede kruisbestuiving en communicatie tussen de verschillende betrokken partijen is van fundamenteel belang. Zowel van de geëngageerde burgers, stadsmedewerkers, politici, opbouwwerkers en ontwerper wordt inzet, toewijding, zin voor initiatief, creativiteit, samenwerking en vooral open communicatie gevraagd.

Digitale media blijken eveneens van fundamenteel belang voor de organisatie en ondersteuning; een besloten groep op Facebook voor de praktische coördinatie gaat samen met een publieke pagina die volledig openbaar is. Open media als een blog en film worden ingezet om de ruimtelijke discussie te verrijken of stimuleren. Ze vormen een deel van het brede gamma aan tools die de ontwerper ter beschikking staat om het ruimtelijke ontwikkelingsproces te triggeren. De grenzen tussen verschillende media en disciplines vervagen meer en meer.

 

Zondag 22 juni 2014, Rabot is wijk van de maand. Een delegatie van het stadsbestuur komt even op bezoek op het boerenhof. De zon schijnt, het terrein oogt levendig door de kleurrijke bloembedden en grasvlaktes. Het juist aangelegde pad in boomschors leidt de gasten naar de palettenbank. Veel aanpalende buren komen langs om het boerenhof te steunen en krijgen goed nieuws van schepen Balthazar: “Wij willen het plan opnieuw bijsturen, zodat dit terrein park of groene ruimte wordt. Hoe dat dit dan juist wordt ingevuld staat voorlopig nog vrij.”

Facebookpagina:

https://www.facebook.com/Boerenhofrabot

Blog:

http://withinrabot.blogspot.be/

Film:

https://www.youtube.com/watch?v=mzmoPph9qeA

Artikel Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=dmf20140825_0123…