Reeds meer dan 35 jaar leeft de Palestijnse bevolking onder militaire bezetting. De Zesdaagse Oorlog bracht in 1967 de Westelijke Jordaanoever, de Gazastrook en de Golanhoogte onder Israëlische controle. In 1987 kwamen de Palestijnen een eerste keer massaal in opstand. Deze Intifada, wat letterlijk “van zich afschudden” betekent, werd in 1993 door de Oslo-Akkoorden beëindigd. Dit leidde echter niet tot een definitieve vrede. De provocerende wandeling van toenmalig oppositieleider Sharon op de Tempelberg, een heilige plaats voor de Palestijnen, ontketende in september 2000 de Tweede Intifada.
Meer veiligheid?
Tegen een achtergrond van Palestijnse (zelfmoord)aanslagen en joodse represailles, begon Israël in juni 2002 met de bouw van zijn zogenaamde veiligheidsmuur op de Westelijke Jordaanoever. De muur zal een meer dan 650 kilometer lange constructie worden die deels uit betonnen elementen en deels uit een metalen hekwerk bestaat. Door de verplichte bufferzone is hij gemiddeld 40 tot 50 meter breed. Onmiddellijk ontstond er heel wat commotie over het traject van de muur en zijn doelstellingen. Volgens de Israëlische overheid beoogt de maatregel enkel veiligheid. De scheidingswand moet de Israëli’s beschermen tegen aanvallen van gewapende Palestijnse groeperingen en op die manier de veiligheid van het joodse volk garanderen. In werkelijkheid vormt de muur niet zozeer een afscheiding rondom de Westelijke Jordaanoever. Hij is eerder een constructie pal in dit gebied. De muur bevindt zich immers niet op de Groene Lijn, de officiële bestandslijn na de Israëlisch-Arabische oorlog van 1949, maar loopt ten oosten ervan. Hierdoor annexeert Israël de facto Palestijns land wat doet vrezen dat Israël met deze unilaterale maatregel meer beoogt dan enkel veiligheid.
Toch blijft de Israëlische overheid zijn veiligheidsdiscours verdedigen. Allerhande statistieken wijzen immers op een verband tussen de aanwezigheid van de muur en het gereduceerde aantal aanslagen. Er mogen echter geen overhaaste conclusies worden getrokken. Hoewel de muur op korte termijn een onmiskenbaar effect heeft op zowel het aantal terreuraanslagen als de doden en gewonden ervan, moeten de effecten op langere termijn nog worden afgewacht. De constructie is immers in zijn geheel nog niet voltooid. Bovendien kunnen gevoelens van frustratie en fatalisme de bovenhand halen bij de ommuurde Palestijnse bevolking. Deze emoties kunnen zich vertalen naar extremistische ideeën, wat op zijn beurt kan uitmonden in meer geweld.
Dat de route van de muur louter op veiligheidscriteria berust, wordt door tal van experts tegengesproken. Volgens de veiligheidslogica zou de muur een zo recht mogelijke lijn moeten zijn. Een constructie die zich slingerend in het landschap voortbeweegt, is vanuit militair-strategisch oogpunt immers moeilijker te verdedigen. De huidige route van de muur is dus niet zo productief met betrekking tot de beoogde veiligheidsoverwegingen van de Israëlische staat. Bij voltooiing zal de meanderende constructie immers een lengte bereiken van meer dan 600 kilometer. Dat is bijna het dubbele van de 320 kilometer lange Groene Lijn.
Het belang van land en water.
Het feit dat de muur integraal op Palestijns land en niet op Israëlische grond wordt gebouwd, lijkt het vermoeden te staven dat er andere overwegingen meespelen dan enkel veiligheid. De muur lijft immers grote happen Palestijnse land in bij Israël. In de regel gebeurt dit in gebieden met vruchtbare landbouwgrond of onderaardse waterreserves. Het meest sprekende voorbeeld hiervan is de stad Qalqilya. Deze Palestijnse stad bevindt zich bovenop de grootste ondergrondse watervoorraad van de Westelijke Jordaanoever en wordt, op een poort van acht meter na, helemaal ommuurd. Hierdoor verliest de stad het overgrote deel van haar akkers, gronden en watervoorraden.
De muur snijdt Palestijnse landbouwers af van hun akkers en (grond)waterputten van het land dat ze bevloeien, waardoor het bewerken en het irrigeren van landbouwgronden sterk wordt bemoeilijkt. Op deze manier heeft de constructie een verwoestend effect op de landbouw die sinds 2000 de belangrijkste inkomstenbron is geworden van heel wat Palestijnen. Dat heeft op zijn beurt een negatieve impact op de levensstandaard in de Bezette Gebieden. Bovendien beperkt de muur ook de toegang voor Palestijnse arbeiders tot Israël, waar ze normaliter een hoger loon krijgen dan in de Bezette Gebieden. De handels- en investeringstromen hebben eveneens erg te lijden onder de afscheidingspolitiek. Dit alles heeft dan ook een enorm effect op de Palestijnse economie, die enkel nog door buitenlandse hulp van het failliet wordt gered.
Anno 2005 leeft de meerderheid van de Palestijnse bevolking onder de armoedegrens en in de werkloosheid. Allerhande rapporten van mensenrechtenorganisaties, de Wereldbank en de Verenigde Naties betwisten de mogelijkheid van een menswaardig bestaan in de Bezette Gebieden. Ze stellen dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen de Israëlische bezettingspolitiek en de catastrofale Palestijnse situatie. Israël wil immers door allerhande maatregelen het leven in de Bezette Gebieden ondraaglijk maken zodat een aantal Palestijnen er uit wanhoop wegtrekken. Deze strategie wordt door de Israëlische regering eufemistisch de vrijwillige transfer genoemd.
De isolatiepolitiek van Israël.
Door de muur versterkt Israël zijn greep op de Palestijnse maatschappij. Hij leidt immers tot sociale fragmentatie en isoleert Palestijnse levensgemeenschappen van hun watervoorziening en landbouwgronden. De Israëlische regering betwist dat ze een afscheidingspolitiek voert en wijst op de vele poorten in de muur. Om daar gebruik van te maken moet je over een geldig toegangspasje beschikken. Het aanschaffen van een dergelijke permit is echter geen sinecure. Landbouwers die er toch één hebben kunnen bemachtigen, zijn aan de poorten vaak onderworpen aan willekeur en een vernederende behandeling door Israëlische militairen. Bovendien blijft ongeveer de helft van de voorziene poorten dicht, zonder enige vorm van legitimering.
Deze aanfluiting van de Palestijnse bewegingsvrijheid is niet het enige mensenrecht dat door de muur wordt geschonden. Ook eigendomsrechten en andere fundamentele basisrechten worden immers frequent met de voeten getreden. Bovendien is de muur een aanfluiting van het internationaal recht. Zo weigert Israël de bepalingen van de Vierde Conventie van Genève toe te passen. Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag stelde in juli 2004 dat een muur in bezet gebied illegaal is en dus een schending vormt van het internationaal recht. De uitspraak van het Hof is echter slechts adviserend en dus niet bindend.
Bibliografie
Geschreven bronnen
(anon.), De muur, internationaal humanitair recht en de rechten van de mens. Centrum voor Mensenrechten Jeruzalem. In: Vlugschrift 16: De muur in Palestina. Breda, Stichting Uitgeverij Papieren Tijger, 2003, pp. 76-94.
(anon.), Het belang van water in de eerste fase van de muur. In: Vlugschrift 16: De muur in Palestina. Breda, Stichting Uitgeverij Papieren Tijger, 2003, pp. 63-75.
(anon.), Qalqilya, ville murée. In: Palestine. Bulletin de l’association belgo-palestinienne – Fondation Naïm Khader, trimestriel nr 23, 2004, pp. 28-30.
(anon.), Vraagstuk van de schending van de mensenrechten in de bezette Arabische gebieden, inclusief Palestina. Samenvatting van het rapport van de Speciaal Rapporteur van de Commissie voor de Mensenrechten, John Dugard. In: Vlugschrift 16: De muur in Palestina. Breda, Stichting Uitgeverij Papieren Tijger, 2003, pp. 15-32.
ANSTADT, Milo, Een ander joods geluid. Kritische opvattingen over Israël. Amsterdam/ Antwerpen, Uitgeverij Contact, 2003, 200p.
BOYARIN, Jonathan, Palestine and Jewish History. Criticism at the borders of Ethnography. Minneapolis, University of Minnesota Press, 1996, 265p.
COHN-SHERBOK, Dan, EL-ALAMI, Dawoud, Werelddossier. Het Palestijns-Israëlische conflict. Baarn, Tirion Uitgeverij, 2002, 222p.
COOLSAET, Rik, Theorie van de internationale betrekking. Gent, Onuitgegeven document, 2003, 249p.
DE MEULEMEESTER, Karel, Het Midden-Oosten en het Monotheïsme. Joden, Christenen en islamieten aan de rondetafel. Kapellen, Uitgeverij Pelkmans, 1997, 173p.
DE WANGEN, Sylviane, La Cour Internationale de Justice. In: Palestine. Bulletin de l’association belgo-palestinienne – Fondation Naïm Khader, trimestriel nr 23, 2004, pp. 40-43.
DOBSON, Christopher, PAYNE, Ronald, De terreur van het wapengeweld. Organisatie en strategie van het hedendaags terrorisme. Rijswijk, Uitgeverij Elmar B.V., 1984, 225p.
GAZIT, Shlomo, The carrot and the stick. Israel’s policy in Judea and Samaria. Washington, B'nai B'rith Books, 1995, 317p.
GONEN, Amiram, Israël. Land van verleden en toekomst. Naarden, Strengholt, 1997, 255p.
GUEDIRI, Kaoutar, DALLASHEH, Leena, Cleansing and apartheid in Jerusalem. An alternative guide to Jerusalem. Jeruzalem, Latin Patriarchate Printing Press, 2004, 31p.
HALPER, Jeff, Waarom Israël de muur nu eigenlijk bouwt. In: Vlugschrift 16: De muur in Palestina. Breda, Stichting Uitgeverij Papieren Tijger, 2003, pp. 38-44.
HASS, Amira, Drinkend uit de zee van Gaza. Dagen en nachten in een belegerd land. Amsterdam, Uitgeverij de Balie, 2002, 415p.
HERREMANS, Brigitte, De muur in Palestina. In: Sampol, 10, 2004, 11, pp. 50-53.
HERREMANS, Brigitte, De muur van schande doet veel stof opwaaien. In: Vlugschrift 16: De muur in Palestina. Breda, Stichting Uitgeverij Papieren Tijger, 2003, pp. 51-58.
HYAMS, Edward, De terrorist. Achtergronden van het terrorisme. Bloemendaal, H. Nelissen B.V., 1977, 186p.
KAPITAN, Tomis, Philosophical Perspectives on the Israëli-Palestinian Conflict. New York, M. E. Sharpe Inc., 1997, 382p.
KEITH, Michael, PILE, Steve, Geographies of resistance. London, New York, Routledge, 1997, 315p.
KUITERT, Hans, RABBANI, Mouin, Palestina, land zonder vrede. Een kritische beschouwing van de aanhoudende crisis in het Midden-Oosten. ’s Gravenhage, Uitgeverij BZZTÔH, 2004, 255p.
LAQUEUR, Walter, Terrorisme. Baarn, Uitgeverij In Den Toren, 1978, 278p.
MEULEBELT, Anja, Het beroofde land. Amsterdam, Uitgeverij Van Gennep, 2000, 384p.
MEULEBELT, Anja, Een spiegel liegt niet. Andere stemmen uit Israël. Amsterdam, Bulaaq Uitgeverij, 2002, 191p.
MISHAL, Shaul, SELA, Avraham, The Palestinian Hamas. Vision, violence and coexistence. New York, Columbia University Press, 2000, 244p.
MÜLLER, Andreas, A wall on the Green Line? A publication of the Alternative Information Center. Jeruzalem, Latin Patriarchate Printing Press, 2004, 87p.
NASRALLAH, Rami, BROOKS, Robert, KHAMAISI, Rassem, GHAZALEH, Rana Abu, The wall of annexation and expansion: its impact on the Jerusalem area. Jerusalem, Al Manar Modern Press, 2005, 126p.
ORNSTEIN, Leonard, VAN WEEZEL, Max, Op heilige grond. Achter de schermen van het vredesproces in het Midden-Oosten. Amsterdam, Prometheus, 2001, 279p.
REUTER, Christoph, Menselijke bommen. Wat bezielt de zelfmoordterrorist? Abcoude, Fontaine Uitgevers, 2003, 256p.
SAID, Edward, The end of the peace process. Oslo and after. New York, Vintage Books, 2000, 389p.
SANDERS, J., Palestinian Territories. Review of the Netherlands development programme for the Palestinian territories, 1994-1999. (Themanummer) In: IOB-Evaluations, 282, 1999, 135p.
SANDOZ, Y., SWINARSKI, C., ZIMMERMAN, B., Commentary on the additional protocols of 1977 to the Geneva Conventions of 1949. Dordrecht/Genève, Martinus Nijhoff Publishers, 1987, 1.625p.
VAN DAELE, Ingrid, Bouwen aan de vrede? In: Knack, 34, 2004, 9, pp. 96-97.
VAN ELZEN, Sus, De zigzagmuur. Israël en Palestina tussen twee staten. Leuven, Uitgeverij Van Halewyck, 2004, 168p.
VAN ELZEN, Sus, Zand erover. De ongrijpbare vrede van Israël en de Palestijnen. Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2004, 397p.
VIS, Jan, Politiek en democratie. Docentenhandleiding. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1988, 124p.
WERKMAN, Willy, Op weg naar Palestina. Getuigenis van een staat in wording. Houten, Van Reemst Uitgeverij, 1999, 192p.
Bronnen van het internet
(anon.), ARIJ, The impacts of Israel’s segregation zone plan in the West bank on the Palestinian agriculture.
http://www.arij.org/paleye/Segregation-Wall/7.9%20-%20Agriculture.pdf op 22/03/2005.
(anon.), Barrier to peace: assessment of Israel’s new wall route.
http://www.nad-plo.org/view_area_page.php?view=facts_wall_f19bp&css=1 op 08/04/2005
(anon.), Chronologisch overzicht van het vredesproces met brondocumenten. http://www.standaard.be/Archief/Dossiers/index.asp?dosID=880#vredesproc… op 05/04/2004.
(anon.), Cijfers en gegevens over de Israëlische muur. http://www.jehoofdtegendemuur.at10.be/muur/pdfvoorlopig/achtergronddoss… op 07/04/2005.
(anon.), De muur. Algemene introductie. http://www.actieplatformpalestina.be/nl/index_NL.htm op 10/04/2004.
(anon.), De muur: de Israëlische positie. http://www.vlaamspalestinakomitee.be/Actueel/De%20Muur/de%20muur.htm op 05/12/2004.
(anon.), De muur schaadt de levens van honderdduizenden Palestijnen. http://www.verbindingverbroken.nl/ucp/doc.phtml?p=Gevolgen op 11/04/2005.
(anon.), De scheidingsmuur. Antwoorden op enkele veel voorkomende veiligheidsslogans. http://users.skynet.be/bk291253/documentatie/apartheid/faq-veiligheidss… op 21/03/2005
(anon.), De Standaard. Het Israëlisch-Palestijns conflict. http://www.standaard.be/archief/dossiers/index.asp?dosID=880 op 13/04/2004.
(anon.), Fatah Tanzim. http://www.ict.org.il/inter_ter/orgdet.cfm?orgid=82 op 24/04/2005.
(anon.), Hamas. http://nl.wikipedia.org/wiki/Hamas op 24/04/2005.
(anon.), Hezbollah. http://nl.wikipedia.org/wiki/Hezbollah op 24/04/2005.
(anon.), Historisch overzicht. http://www.knack.be/CMArticles/ShowArticle.asp?articleID=37353§ionI… op 04/04/2004.
(anon.), Impact of the wall on acces to health care.
http://www.reliefweb.int/library/documents/2005/mdm-opt-14feb.pdf op 12/04/2005.
(anon.), Israel’s Security Fence – Ministry of Defence. http://www.securityfence.mod.gov.il/Pages/ENG/purpose.htm op 25/04/2005.
(anon.), Joodse staat stelt terugtrekking uit Gaza mogelijk uit. http://www.expliciet.nl/content/view/1089/108/ op 02/05/2005.
(anon.), Knack. Dossier Israël en Palestina. http://www.knack.be/CMArticles/ShowArticle.asp?articleID=37244§ionI… op 10/04/2004.
(anon.), Lexicon. http://www.standaard.be/Archief/Dossiers/index.asp?dosID=880#lexicon op 05/05/2004.
(anon.), Midden-Oosten van A tot Z. Wat is…? http://www.knack.be/CMArticles/ShowArticle.asp?articleID=37244§ionI… op 04/04/2004.
(anon.), Ministry of Foreign Affairs. The anti-terrorist fence: facts and figures. http://securityfence.mfa.gov.il/mfm/Data/49058.pps op 25/04/2005.
(anon.), OCHA, Review of the humanitarian situation in the occupied Palestinian territory for 2004. http://www.miftah.org/Doc/Reports/2005/ocha-opt-1apr.pdf op 15/04/2005.
(anon.), OCHA, The humanitarian implications of the february 2005 projected West Bank barrier route. http://domino.un.org/UNISPAL.NSF/0/659581cf3863644f85256fbf0068c624?Ope… op 18/04/2005.
(anon.), Q&A: What is the West Bank barrier? http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/3111159.stm op 06/04/2004.
(anon.), Occupied East-Jerusalem, a new Soweto? http://www.jcser.org/english/apartheida.html op 24/04/2005.
(anon.), Occupied Palestinian Territories: thousands displaced by house demolitions and separation barrier. http://www.db.idpproject.org/Sites/IdpProjectDb/idpSurvey.nsf/wSummaryP… op 09/04/2005.
(anon.), Palestinian economy declined dramatically since 2000. http://www.palestinechronicle.com/story.php?sid=20021210173754825 op 26/02/2004.
(anon.), Palestinian Hydrology Group. Beter beheer en verdeling van water. http://www.novib.nl/content/?type=Article&id=4548 op 21/02/2005.
(anon.), Palestinian Hydrology Group. The impact of the Wall’s first phase on water. http://stopthewall.org/downloads/pdf/book/impactonwater.pdf op 26/03/2005.
(anon.), Planning a suicide attackt. Excerpt from Countering Suicide Terrorism. http://www.adl.org/israel/israel_benefits.asp op 22/08/2004.
(anon.), Profile: the al-Aqsa Martyrs’ Brigades. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/1760492.stm op 24/04/2005.
(anon.), Routekaart: een nieuwe weg naar de vrede? http://www.nos.nl/nieuws/achtergronden/israel_en_palestijnen/routekaart… op 05/04/2004.
(anon.), Security fence for Israel. The public council for the building of the security fence. FAQ about the fence. http://www.osa.ceu.hu/galleria/the_divide/cpt08files/security_fence_for… op 09/04/2004.
(anon.), Strijdpunten. http://www.nos.nl/nieuws/achtergronden/israel_en_palestijnen/strijdpunt… op 05/04/2004.
(anon.), The Apartheid Wall Campaign. Report #1, November 2002. http://www.pengon.org/wall/wall.pdf op 22/03/2005.
(anon.), The case of Qalqilya.
http://www.nad-plo.org/view_area_page.php?view=facts_wall_f3p&css=1 op 08/04/2005.
(anon.), The Geneva Accord. http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=351461&contrassID… op21/04/2005.
(anon.), The denial of rights of East Jerusalem residents. A study about the economic rights of Palestinians in East Jerusalem. Building in Jerusalem. http://www.jcser.org/english/index.html op 21/04/2005.
(anon.), The PLO Charter. http://www.iris.org.il/plochart.htm op 24/04/2005.
(anon.), The profile of the suicide terrorist: an empirical analysis of Palestinian terrorism in Israel. http://nssc.haifa.ac.il/files/The%20profile%20of%20suicide%20terrorist… op 22/08/2004.
(anon.), The wall and international humanitarian and human rights law. Legal situation in the Occupied Territories. http://stopthewall.org/downloads/pdf/book/internationallaw.pdf op 25/03/2005.
(anon.), The wall. Large-scale confiscation and destruction of water resources and infrastructure. http://www.phg.org/waterforlife/chapters/Water%20For%20Life_Chap_7.pdf op 25/03/2005.
BASS, Warren, Hitting the wall: why a West Bank fence won’t protect Israel. http://www.cfr.org/pub4592/warren_bass/hitting_the_wall_why_a_west_bank… op 07/04/2005.
BDB, Een nieuwe weg naar vrede? http://www.standaard.be/Archief/Dossiers/index.asp?artID=DMA11062003_00… op 05/04/2004.
BEIRLANT, Bart, Waarom de Israëlische muur voor het internationaal Gerechtshof voor zoveel commotie zorgt. http://www.standaard.be/Archief/Dossiers/index.asp?tt=0&artID=GC2422RU&… op 05/04/2004.
BENN, Aluf, ALON, Gideon, PM admits fence harms Palestinians. http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=384356&contrassID… op 13/04/2004.
BIEDERMANN, Ferry, Crime soars in Palestinian areas. http://ipsnews.net/interna.asp?idnews=22227 op 19/04/2005.
DEVI, Sharmila, Israeli wall draws Palestinian back to Jerusalem. http://www.palestinemonitor.org/Special%20Section/Closure/israeli_wall_… op 19/04/2005.
DUGARD, John, Question of the violation of human rights in the Occupied Arab Territories, including Palestine. http://www.unhchr.ch/pdf/chr60/ECN420046[AE].doc op 21/04/2005.
FARSAKH, Leila, Under siege. Closure, separation and the Palestinian economy. http://www.merip.org/mer/mer217/217_farsakh.html op 10/04/2005.
GARSCHAGEN, Oscar, Scheidingsmuur gaat door Palestijns gebied. http://www.standaard.be/Archief/Dossiers/index.asp?tt=0&artID=DST021020… op 05/04/2004.
GOLDBERG, Zwi, Het veiligheidshek: opmerkelijke cijfers. http://www.icaj.nl/nieuws/muur/feiten_over_de_muur.htm op 11/12/2004.
GOTTLIEB, Sebastiaan, Het Gerechtshof en de Israëlische muur. http://www.rnw.nl/achtergronden/html/isr040205.html op 11/04/2004.
HERREMANS, Brigitte, De muur: feiten en cijfers. http://www.jehoofdtegendemuur.at10.be/muur/pdfvoorlopig/achtergronddoss… op 07/04/2005.
HERREMANS, Brigitte, PEIRSMAN, Stefaan, Dossier: De muur. http://www.actieplatformpalestina.be/nl/index_NL.htm op 10/04/2004.
ICJ, Advisory Opinion 9 july 2004. http://domino.un.org/unispal.nsf/85255e950050831085255e95004fa9c3/3740e… op 26/04/2005.
ICJ, Summary of the Advisory Opinion of 9 July 2004.
http://www.icj-cij.org/icjwww/ipresscom/ipress2004/ipresscom2004-2_summ… op 23/04/2005.
ICRC, Convention (IV) respecting the Laws and Customs of War on Land and its annex: Regulations concerning the Laws and Customs of War on Land. The Hague, 18 October 1907. Article 23, 46, 52, 53 en 55. http://www.icrc.org/ihl.nsf/0/1d1726425f6955aec125641e0038bfd6?OpenDocu… op 21/04/2005.
ISSEROFF, Ami, Israeli security barrier: current status (2005) and evolution. http://www.mideastweb.org/thefence.htm op 18/04/2005.
KAFALA, Tarik, Analysis: Palestinian suicide attacks. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/3256858.stm op 06/04/2004.
LEVY, Gideon, Twighlight zone/Partition plan. http://www.jerusalemites.org/articles/english/march2005/14.htm op 08/04/2005.
MTA, Rode Kruis: “Israëlische muur schendt humanitair recht”. http://www.standaard.be/Archief/Dossiers/index.asp?tt=0&artID=G2K3VLPH&… op 05/04/2004.
NOOY, Bart, Hof geeft aanzet tot afbraak muur. http://www.antenna.nl/ravage/index.htm?archief_2004/nummer07_08_09/word… op 23/04/2005.
RAHMAN AL TAMINI, Abdel, The wall’s path is based on ultimate controle over Palestinian water resources. http://stopthewall.org/downloads/pdf/book/guestarticles.pdf op 08/04/2005.
SECURITY COUNCIL, Resolution 681 (1990). http://domino.un.org/UNISPAL.NSF/0/e22e5043636eee55852560dd00637df4?Ope… op 24/04/2005.
SUISSA, Shlomi, Not all it seems. Preventing Palestinian access to their lands west of the separation barrier in the Tulkarem-Qalqilya area. http://www.btselem.org/Download/200406_Qalqiliya_Tulkarm_Barrier_Eng.pdf op 08/04/2005.
TASSIER, Manu, Geschiedenis van het conflict. http://www.standaard.be/Archief/Dossiers/index.asp?dosID=880#geschieden… op 05/04/2004.
UDHR, Universal Declaration of Human Rights, Article 17. http://www.udhr.org/UDHR/default.htm op 21/04/2005.
UNHCHR, Geneva Convention relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. Article 53 en 147. http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/92.htm op 21/04/2005.
UNHCHR, International Covenant on Civil and Political Rights, Article 2(1), 6, 11 en 13. http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/a_ccpr.htm op 21/04/2005.
UN, Rome Statute of the International Criminal Court. Article 8(2)(a)(iv) en 8(2)(b)(xiii). http://www.un.org/law/icc/statute/romefra.htm op 21/04/2005.
UN SECURITY COUNCIL, Resolution 242 of 22 november 1967. http://daccessdds.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/240/94/IMG/NR024094.pdf… op 16/04/2005.
VAN ELZEN, Sus, De muur is een monster. http://www.knack.be/CMArticles/ShowArticle.asp?articleID=37699§ionI… op 04/04/2004.
VAN ELZEN, Sus, Wegenkaart naar nergens. http://www.knack.be/CMArticles/ShowArticle.asp?articleID=37709§ionI… op 04/04/2004.