De evolutie van Shylock in Vlaanderen. ‘De Jood’ uit De koopman van Venetië onderzocht tegen een theaterhistorische, maatschappelijke, politieke en internationale achtergrond.

Bart Magnus
Persbericht

De evolutie van Shylock in Vlaanderen. ‘De Jood’ uit De koopman van Venetië onderzocht tegen een theaterhistorische, maatschappelijke, politieke en internationale achtergrond.

Shylock, Shakespeares ‘hondse Jood’, in Vlaanderen
 
Hondse, duivelse en vuile Joden komen niet enkel voor in Mein Kampf, ook de wellicht meest bejubelde en gelauwerde auteur aller tijden schreef erover: William Shakespeare. We hebben het over Shylock, een Joods personage uit The Merchant of Venice. Hoe heeft Shakespeare hem neergeschreven, hoe werd hij op Vlaamse podia geïnterpreteerd en wat zegt dat alles over het theater in Vlaanderen?
 
De koopman van Venetië doet ongetwijfeld een belletje rinkelen. De ene ziet oude, stoffige schoolboeken uit een vorig leven voor zich opdoemen, anderen hebben ooit wel eens een theaterproductie gezien. Wat meestal bijblijft is de onrechtvaardige behandeling van het Joodse personage Shylock. Al is dit ietwat bizarre toneelstuk van William Shakespeare niet zo veelbesproken als de grote tragedies Hamlet, Macbeth, King Lear en Othello, toch heeft het al heel wat stof doen opwaaien. Wellicht herinneren velen zich de recente filmproductie met Al Pacino als Shylock in de hoofdrol. Nu ja, hoofdrol…? Welke rol is dat eigenlijk? Die van Antonio – de titelrol, die van de schone Portia of toch maar die van de Jood? En what about Shakespeare? Heeft hij een antisemitisch stuk geschreven en is hij als het ware de grondlegger van de twintigste-eeuwse Jodenhaat, of zit de geschiedenis toch iets complexer in elkaar?
 
Studies over The Merchant of Venice in Shakespeares tijd en onderzoek naar de opvatting van de Shylockrol in internationaal belangrijke producties bieden een interessant en relevant kader om een geheel nieuwe studie in een correct licht te zien. Het internationale overzicht legt immers een uiteenlopend spectrum van Shylockvertolkingen bloot dat in verband kan worden gebracht met de evolutie van de Shylockrol in Vlaanderen. Vanaf de eerste opvoering van De Koopman van Venetië in Vlaanderen (1893) tot op heden is Shylock steeds een personage geweest dat een publiek heeft gefascineerd. Shylock barst immers van de dubbelzinnigheden: hij is goed en kwaad, rechtvaardig en onrechtvaardig, diepmenselijk en beestachtig, hoeksteen van de maatschappij en tegelijk erdoor uitgestoten, een man om mee te lachen en om bij te huilen. En bovenal: hij is een Jood! Hoe gingen en gaan we in Vlaanderen met deze Shylock om? Waar is zijn legitieme plaats in het stuk en in onze maatschappij van zowat de laatste 115 jaar? Beïnvloedt de Vlaamse perceptie van Joden ook zijn status op het toneel? In hoeverre is de politieke context sturend? Vertrekkend vanuit deze vragen maar met een open blik wil dit onderzoek een ‘case study’ zijn die de evolutie van de invulling van de Shylockrol in onze theaters onder ogen neemt.
 
Het eerste grote ‘Shylockmonument’ op Vlaamse bodem is een Nederlander: Louis Bouwmeester. Als een waar steracteur zet hij in 1887, geïnspireerd door buitenlandse voorbeelden, de toon. Bouwmeesters Shylock gooit wereldwijd hoge ogen. Zijn autoriteit is zo immens groot dat gedurende de eerste veertig jaar niemand het ook maar waagt aan Bouwmeesters sokkel te schudden met een nieuwe interpretatie van Shylock. Het verschil met Hubert Laroche, Piet Janssens en Karel Van Rijn, zijn tijdsgenoten in de Antwerpse KNS, zat hem in de details. Voor het overige wilden zij vooral Bouwmeester zo dicht mogelijk benaderen.
 
Vernieuwing komt er wel wanneer de KNS in 1926-1927 onder leiding van Jan Oscar De Gruyter De koopman van Venetië opvoert. Shylockacteurs komen langzaam los van de drukkende stempel van Louis Bouwmeester, de rol van de regisseur neemt zienderogen toe en bovendien beginnen ook andere gezelschappen dan de KNS het stuk op te voeren. Net zoals bij de bestudeerde buitenlandse producties, valt ook in Vlaanderen de afzijdige houding op tegenover de internationale politieke gebeurtenissen van de jaren ’30. Geen enkele productie plaatst De koopman van Venetië in het licht van de actuele gebeurtenissen die nochtans ook de Antwerpse en Brusselse Joodse gemeenschap treffen. Vreemd genoeg koos het Vlaamse theater er vooral voor om apolitiek te zijn.
 
Die trend zet zich ook door in de jaren vijftig en zestig. Regisseurs en acteurs tasten meer en meer de mogelijkheden af die het Shylockpersonage hen biedt. Een groot discussiepunt is of De koopman van Venetië nu eigenlijk een blijspel of tragedie is en of we de keuze überhaupt wel moeten maken. Net zoals in de belangrijkste buitenlandse producties, is het ook in Vlaanderen verwonderlijk hoe weinig de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog hun stempel hebben gedrukt op de naoorlogse Koopman van Venetië. Zelfs in Duitsland duurt het tot de regie van Piscator in de jaren zestig vooraleer de Holocaust een aandachtspunt wordt in producties van De koopman van Venetië, maar bij ons is er helemaal niets van te zien in de producties zelf. Het blijft bij enkele zeldzame – maar wel scherpe en interessante – reacties van critici die vaak erg verontwaardigd klinken. Vanaf de jaren zeventig komt er een grotere klemtoon op het economische en financiële aspect van De koopman van Venetië, waardoor critici ook steeds vaker de politieke inbedding van het stuk naar voren halen. Nieuwe vertalingen (Willy Courteaux, Bert Voeten), acteurs (Luc Philips, Senne Rouffaer,…) en regisseurs (Charles Gilhuys, Walter Tillemans,…) geven het stuk nieuwe impulsen.
 
Meer nog dan voorheen worden producties van De koopman van Venetië in de jaren tachtig gestuurd door de regisseur. Franz Marijnen en Senne Rouffaer zijn hier uitermate goede voorbeelden van. Shylock als personage verschuift in beide gevallen naar de achtergrond. Opvallend is ook dat de actualiteitswaarde van het stuk voor het eerst zeer nadrukkelijk wordt aangewend. Thema’s als racisme en commercialisering komen meer en meer op de voorgrond. Eind jaren negentig gooien De Roovers de tekst van Shakespeare voor het eerst fundamenteel overhoop om er iets compleets nieuws mee te doen, thematisch wel voortbordurend op onder meer het racisme dat in de producties van de jaren tachtig op de voorgrond kwam.
 
Met slechts twee Vlaamse producties in de jongste twintig jaar lijkt De koopman van Venetië een beetje uit de Vlaamse spotlights verdwenen. Maar dat hoeft niet alarmerend te zijn. De rijkdom van Shakespeares tekst is nog lang niet uitgeput. Zijn woorden krijgen, in een steeds veranderende maatschappij, steeds nieuwe en geherwaardeerde oude connotaties en betekenissen met zich mee. De grondstoffen zijn er, tegelijk onveranderlijk en nooit dezelfde, met al hun schoonheden, wreedheden, gevoeligheden en dubbelzinnigheden. De hedendaagse realiteit is er eveneens, waar ook ter wereld, met net zo veel schoonheden, wreedheden, gevoeligheden en dubbelzinnigheden. Gezocht: een regisseur die benieuwd is om te kijken wat er gebeurt bij een kruisbestuiving van beide. Iemand die vandaag in dialoog wil treden met Shakespeare’s complexe creaturen. Iemand die wil orde scheppen in de chaos, of de chaos net chaos laten zijn.

Bibliografie

BIBLIOGRAFIE
 
Tijdschriftartikels, boeken, theaterteksten, affiches en foto’s die in archieven werden teruggevonden, werden zo veel mogelijk gerangschikt per type. De gevonden informatie in archieven is echter zo heterogeen dat er sowieso een restgroep blijft waarin de andere archiefdocumenten werden ondergebracht. Onder de recensies en artikels zijn enkel voorbeschouwingen, recensies en andere publicaties met enige kritische inslag geplaatst. De louter publicitaire aankondigingen van opvoeringen werden hier niet onder vermeld, tenzij ze nieuwe informatie opleverden. Deze aankondigingen komen vaak wel uit archiefstukken en worden dan ook in die hoedanigheid onder de archiefnummers waartoe ze behoren in de bibliografie opgenomen. In de vele gevallen waarbij enkel auteursinitialen beschikbaar waren, werd getracht de initiaal van de familienaam van de journalist in kwestie toch voorop te plaatsen om tot een zo coherent mogelijke, alfabetische bibliografie te komen. De algemene filosofie was dus om zoveel mogelijk specifieke recensies ook een aparte bibliografische vermelding te geven. Ook andere publicaties (zoals boeken) die teruggevonden werden als item onder een bepaald archiefnummer, werden indien mogelijk apart vermeld in deze bibliografie. In de gevallen waar ze gewoon als onderdeel van een bepaald archiefnummer in deze bibliografie voorkomen, werd dat in de tekst steeds zo duidelijk mogelijk aangegeven.
 
 
SECUNDAIRE LITERATUUR (boekpublicaties, verhandelingen)
 

  • ? [onbekend], Staf Bruggen en het Vlaamse Volkstoneel, Antwerpen, 1989. [tentoonstellingsprogramma, uitgegeven door AMVC]
  • Adler, J. (ed.), Responses to Shakespeaere. Volume 8: 1891-1939, London, 1997 [heruitgave 2000].
  • Benoy, P. (e.a. (red.)), RVT – Theater Zuidpool 1945-1994, Antwerpen, 1994.
  • Brouwers, T. (red.), KNS 125. Koninklijke Nederlandse Schouwburg Antwerpen 1853-1978, Antwerpen, 1978.
  • Brouwers, T. (e.a)., Tussen De Dronkaerd en Het Kouwe Kind. Gent, 2003.
  • Carlson, M., Theories of the Theatre. A Historical and Critical Survey, from the Greeks to the Present, New York, 1984 [uitgebreide en vernieuwde editie, 1993]
  • De Maeyer, A. en Roemans, R., Een kwart eeuw toneelleven in Vlaanderen. Geschiedkundige nota – analytische inhoudstafels – klappers op Toneelgids 1909-1940, Antwerpen, ? [onbekend]
  • Démann, P., Joden van heden, Antwerpen, 1943.
  • Greenblatt, S., Will in der Welt. Wie Shakespeare zu Shakespeare wurde, Berlin, 2004. [vertaling van Engelse uitgave, New York en Londen, 2004]
  • Kennedy, D., Looking at Shakespeare. A Visual History of the Twentieth-Centrury Performance, Cambridge, 1993. [2e editie, 2001]
  • Krajzman, M., La presse juive en Belgique et aux Pays-Bas. Histoire et analyse quantitative de contenu, Brussel, 1975.
  • Krinkels, L., Vade-Mecum voor den Tooneelspeler – Liefhebber, Antwerpen, 1910.
  • Meert, H., Open doek. Honderd jaar Koninklijke Vlaamse Schouwburg, Brussel, 1977.
  • Meyer-Plantureux, C., Les enfants de Shylock, ou L’antisémitisme sur scène, Brussel, 2005.
  • Monteyne, L., Kritische Bijdragen over Tooneel met een inleidend woord van Dr Maurits Sabbe, Antwerpen, 1926.
  • Monteyne, L., Koorn en Kaf, Antwerpen, 1928.
  • Monteyne, L., Spiegel van het Modern Tooneel in Vlaanderen, Antwerpen, 1929.
  • Monteyne, L., Een eeuw Vlaamsch Tooneelleven 1830-1930, Antwerpen, 1936.
  • Monteyne, L., De Koninklijke Nederlandsche Schouwburg van Antwerpen, Antwerpen, 1941.
  • Monteyne, L., Uit het Vlaamsch Tooneelleven te Antwerpen, Turnhout, 1942.
  • Monteyne, L. en De Schutter, W.,KNS-profielen. Acteurs Portretten 1853-1953, Antwerpen, 1978.
  • Putman, W., Tooneel-groei (1921-1926). Indrukken over na-oorlogsch tooneel-herleven in ons land, Brugge, 1927.
  • Putman, W., Tooneeldagboek 1928-1938, Antwerpen, 1938.
  • Saerens, L., Rechts België en de joden (1933 – ca 1941), Brussel, 1985.
  • Saerens, L., Vreemdelingen in een wereldstad. Een geschiedenis van Antwerpen en zijn joodse bevolking (1880-1944), Tielt, 2000.
  • Sannens, H.W.J., Onze joden en Duitschland’s greep naar de wereldmacht, Amsterdam, 1946.
  • Schillings, H., Toneel en theater in Limburg in de 19e en 20e eeuw, Amsterdam, 1976.
  • Schmidt, E., Geschiedenis van de joden in Antwerpen, Antwerpen, 1963. [herdruk 1994]
  • Shapiro, J., Shakespeare and the Jews. New York, 1996.
  • Ter Braak, M., Verzameld werk. Deel 4, Amsterdam, 1951.
  • Tindemans, C., Theater en drama 1920-1970, Antwerpen, 1970.
  • Van den Bergh (e.a.), Facetten van vijftig jaar Nederlands toneel 1920-1970, Amsterdam, 1970.
  • Van den Dries, L., Werckx, R. (red.), Een vergeten vormgever. René Moulaert en de Belgische avant-garde (1920-1930), ? [onbekend], 1992. [catalogus n.a.v. gelijknamige tentoonstelling, georganiseerd door Het Theaterfestival i.s.m. Maison du Spectacle – la Bellone]
  • Van Der Hoeven, J.H., Louis Bouwmeester. 50 jaren tooneel 1860-1910, Amsterdam, 1910.
  • Vander Plaetse, A., Herinneringen aan het Vlaamse Volkstoneel, Leuven, 1960. [uitgave nr. 80 uit de ‘Keurreeks van het Davidsfonds’]
  • Van Kerkhoven, M., De vernieuwing in theaterbedrijf en theatergebeuren in Zuid-Nederland tussen 1950 en 1960, Brussel, 1968 [licentiaatsverhandeling V.U.B.].
  • Van Raalte, A., Louis Bouwmeester. Zijn Veertig-jarige Tooneelloopbaan, Amsterdam, 1901.

·        Verdurme, I., Di Jiddische bühne : joods theater in Antwerpen tijdens het interbellum, Leuven, 1999. [licentiaatsverhandeling K.U.L.]

  • Wardetzky, J., Theaterpolitik im faschistischen Deutschland. Studien und Dokumente, Berlijn, 1983.

 
SECUNDAIRE LITERATUUR (artikels)
 

  • ? [onbekend], ?, in: Shakespeare Quarterly 1 (Winter 1955), 78. [overzicht van alle opvoeringen van Shakespeare in Europa tijdens seizoen 1953-1954]
  • ? [onbekend], ‘Theater in Nederland in de Tweede Wereldoorlog’, op: Theater Instituut Nederland, zie: www.tin.nl/wo2/ [versie van 16/02/2006].
  • ? [onbekend], ‘Oorlogsrepertoire: snauwende SS-ers, gevangenisscènes en schuldgevoelens’, in: Skript 10 (1994).
  • Anthonissen, P., ‘Portret Senne Rouffaer’, in : Kritisch Theater Lexicon 1 (1996) [eerste uitgave in een reeks uitgegeven door het VTI onder hoofdredactie van Geert Opsomer].
  • Chernin, K., ‘Is Wagner Good for The Jews?’, in: Tikkun 1 (2002), 69-72.
  • Cooper, A., ‘Holocaust Stages’, in: Theater 1 (2001), 139-141.
  • Dharwadker, A., ‘Diaspora and the Theatre of the Nation’, in: Theatre Research International 3 (2003), 303-325.
  • De Leeuwe, H.H.J., ‘Shakespeares “Shylock” en zijn vertolking door Louis Bouwmeester’, Utrecht, 1966. [Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de theaterwetenschap aan de rijkuniversiteit te Utrecht op 31 oktober 1966]
  • Doornaert, M., ‘Doorgeprikt staat netjes. An allem sind die Juden Schuld’, in: De Standaard, 24/10/2003.
  • Evenden, M., ‘Die Burgschaft, OR 'BRECHT ohne BRECHT.’’, in: Theater 3 (2000), 62-77.
  • Feingold, B., ‘The Hebrew Theater: Between The War and the Holocaust’, in: Israeli Studies 3 (2003), 168-193.
  • Fife, S., ‘The Boomerang and the Jewish Dentist’, in: American Theatre 9 (1999), 6-7.
  • Gaskill, G., ‘Making The Merchant of Venice Palatable for U.S. Audiences’, in: Mahon, J.W., Mahon, E.M. (ed.), The Merchant of Venice. New Critical Essays, New York and London, 2002, 375-385.
  • Groeneboer, J., ‘Bij de Vereeniging ‘Het Nederlandsch Tooneel’ gaat Shakespeares De Koopman van Venetië in première, met Louis Bouwmeester als Shylock’, in: Erenstein, R.L. (red.), Een Theatergeschiedenis der Nederlanden, Amsterdam, 1996.
  • Halio, J.L., ‘Singing Chords. Performing Shylock and Other Characters in The Merchant of Venice’, in: Mahon, J.W., Mahon, E.M. (ed.), The Merchant of Venice. New Critical Essays, New York and London, 2002, 369-373.
  • Hannaham, J., ‘Wrestling with Shylock’, in: American Theatre 5 (1995), 24-29.
  • Jans, E., Tindemans, K. en Moreels, D., ‘Portret Dora van der Groen’, in : Kritisch Theater Lexicon 16 (1998).
  • Jans, E., ‘Portret Franz Marijnen’, in: Kritisch Theater Lexicon 18 (2002).
  • Kauffman, S., ‘Lights, Camera, Hatred’, in: New Republic 21 (2001), 47-49.
  • Mahon, J.W., ‘The Fortunes of The Merchant of Venice from 1596 to 2001’, in: Mahon, J.W. en Mahon, E.M. (ed.), The Merchant of Venice. New Critical Essays. New York en London, 2002, 1-93.
  • Merwin, T., ‘The Performance of Jewish Ethnicity in Anne Nichols' Abie's Irish Rose’, in: Journal of American Ethnic History 2 (2001), 3-37.
  • O’Connor, J., ‘Shylock in Performance’, in: Mahon, J.W., Mahon, E.M. (ed.), The Merchant of Venice. New Critical Essays, New York and London, 2002, 387-430.
  • Popkin, R. H., ‘A Jewish Merchant of Venice’, in: Shakespeare Quarterly 40 (1989), 329-331.
  • Rokem, F., ‘Theatrical Performance During the Holocaust Texts, Documents, Memoirs (review)’, in: Theatre Journal 2 (2002), 331.
  • Tiffany, G., ‘Names in The Merchant of Venice’, in: Mahon, J.W., Mahon, E.M. (ed.), The Merchant of Venice. New Critical Essays, New York and London, 2002, 353-367.
  • Van Amerongen, M., ‘“Heeft een jood geen ogen…”’, in: De Groene Amsterdammer, 16/02/2002.
  • Veltkamp, A.,‘

    De oorlogsjaren’, in:Stabielen & passanten, 125 jaar Amsterdamse Toneelschool, zie: http://www.tin.nl/wo2/index.htm, 2000. [versie van 16/2/2006].

  • Wiertz-Boudewijn, E., ‘De weerslag van de Tweede Wereldoorlog op het theater’, in: Schram, D.H., Geljon, C. (ed.), Overal Sporen. De verwerking van de Tweede Wereldoorlog in literatuur en kunst, Amsterdam, 1990.
  • Yahil-Wax, M., ‘The miracle of Russian-Israeli theatre: from alienation to identity’, in: Judaism (Winter-Spring 2004), zie: www.findarticles.com/p/articles/mi_m0411/is_1-2_53/ai_n8572586 [versie van 15/02/2006].
  • Zoglin, R., ‘Shylock on the beach’, in: Time 18 (1994), 78.
  • Zonneveld, L., ‘Theater voor gulzige, hongerige mensen’, in: De Gids ? (1994), ? [paginering onbekend]. [beschikbaaar op http://www.loekzonneveld.nl/docs/zadek.htm].
  • Zonneveld, L.,  ‘Wiedergutmachings-Shylocks’, in: De Groene Amsterdammer 34 (2002), 24/08/2002.
  •  
     
     
    THEATERTEKSTEN
     

    • Hochhuth, R., De plaatsbekleder, Amsterdam, 1964 [vertaling: Gerrit Kouwenaar. Originele titel: Der Stellvertreter].
    • Shakespeaere, W., De Koopman van Venetië, [vertaling Burgersdijk]
    • Shakespeaere, W., De Koopman van Venetië, Utrecht, 1963 [vertaling Burgersdijk, bewerkt door Cees Buddingh].
    • Shakespeaere, W., De Koopman van Venetië, in: BE AMVB 056/ [vertaling Willy Courteaux, tekstbrochure bewerkt (waarschijnlijk door Kris Betz)]
    • Shakespeare, W., Kittredge, G. L. (ed.), The Merchant of Venice, Boston, 1945.
    • Shakespeare, W., De Koopman van Venetië, Rotterdam, 1903 [vertaling Edward B. Koster. Geraadpleegd in derde druk, uitgegeven in 1916 in de reeks ‘Wereldbibliotheek’]
    • Shakespeare, W., Moelwyn Merchant, W. (ed.), The Merchant of Venice, Middlesex, 1967[originele versie zoals opgenomen in de First Folio van 1623, editie Penguin Books, herdruk 1977]
    • Shakespeaere, W., De Koopman van Venetië, Amsterdam, 1992 [vertaling Bert Voeten].
    • Shakespeaere, W., De Koopman van Venetië, in: BE AMVB 056/ [vertaling Bert Voeten, tekstbrochure bewerkt (waarschijnlijk door Senne Rouffaer)]
    • Shakespeaere, W., De Koopman van Venetië, [vertaling Bert Voeten, bewerkt door Ger Thijs]

     
    AANKONDIGINGEN / GEPUBLICEERDE RECENSIES VAN KERNVOORSTELLINGEN
     

    • ? [onbekend: tweede pagina van artikel waarop ook naam van auteur staat is niet bewaard in MA-72251], ‘Naar aanleiding van De Koopman van Venetië. De eerste Shakespeare-vertooningen te Antwerpen’, in: Het Tooneel, 19/01/1946, 1-2
    • ? [onbekend], ‘Le marchand de Venise’, in: La Métropole, 20/01/1946.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Volksgazet, 21/01/1946.
    • ? [onbekend], ‘Kon. Ned. Schouwburg.’, in: De Nieuwe Standaard, 22/01/1946.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Laatste Nieuws, 22/01/1946.
    • ? [onbekend], ‘Charles Gilhuys als Shylock’, in: Volksgazet, 24/01/1946.
    • ? [onbekend], ‘K. N. Schouwburg. De “Shylock” van Ch. Gilhuys”’, in: De Nieuwe Standaard, 2?/01/1946.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Masker, 01/02/1946.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië. Shylock – Gevers en Shylock – Gilhuys’, in: Amus. Magazine, 02/02/1946.
    • ? [onbekend], ‘Le marchand de Venise’, in: La Libre Belgique, 16/05/1946.
    • ? [onbekend], ‘Le marchand de Venise’, in: La Nouvelle Gazette de Bruxelles, 18/05/1946.
    • ? [onbekend], ‘K.N.S.-Antwerpen opent met “De Koopman van Venetië”, in: Het Volk, 10/09/1958.
    • ? [onbekend], ‘Seizoen-inzet van het Nationaal Toneel in de K.N.S.: De Koopman van Venetië’, in: Het Volk, 22/09/1958.
    • ? [onbekend], ‘Fred Engelen over “De Koopman”’, in: Het Toneel – Het Antwerps Toneel 2 (1958), 2.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Toneel – Het Antwerps Toneel 2 (1958), 3.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Toneel – Het Antwerps Toneel 5 (1958), 3.
    • ? [onbekend], ‘“De Koopman van Venetië”’, in: ?, ??/??/1961.
    • ? [onbekend],‘Brussel: in de K.V.S.’, in: Nieuwe Gids Brussel, 24/01/1961.
    • ? [onbekend], ‘K.V.S. Brussel: Shakespeare’s “Koopman”’, in: De Linie Brussel, 27/01/1961.
    • ? [onbekend], ‘Shakespeare’s Koopman van Venetië in de K.V.S.”’, in: Nieuwe Gids, 29/01/1961.
    • ? [onbekend], ‘Le Marchand de Venise’, in : La Libre Belgique, 30/01/1961.
    • ? [onbekend], ‘“De Koopman van Venetië” van W. Shakespeare’, in: Brugsch Handelsblad, 11/03/1961.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Laatste Nieuws, 24/03/1961.
    • ? [onbekend], ‘Schandaal’, in: ’t Pallieterke, 01/06/1961.
    • ? [onbekend], ‘Galapremière in K.V.S.-Brussel. “De Koopman van Venetië” van Shakespeare’, in: Het Laatste Nieuws, 21/04/1964.
    • ? [onbekend], ‘Au Théâtre Flamand. Le Marchand de Venise’, in : La Libre Belgique, 26/04/1964.
    • ? [onbekend], ‘Galapremière in K.V.S.-Brussel. “De Koopman van Venetië” van Shakespeare’, in: Gazet van Antwerpen, 27/04/1964.
    • ? [onbekend], ‘Kalender R.V.T.’, in: De Scene 9 (1964), ? [paginering onbekend]
    • ? [onbekend], ‘toneel… te Antwerpen’, in: De Periscoop 6 (1979), ? [paginering onbekend].
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Uw Annoncenblad – De Streekkrant Vilvoorde, 26/09/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: De Scene 2 (1986), 11.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Eigen Leven [geen nummer en paginering bekend, uitgave van oktober 1986].
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Touring Club Magazine [geen nummer en paginering bekend, uitgave van oktober 1986].
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Ou/Waarheen in Brussel/ à Bruxelles, 02/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Topics Magazine, 03/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Libelle, 07/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Nieuwsblad, 08/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Vlan, 08/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Laatste Nieuws, 10/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Volk, 10/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Uw Annoncenblad – De Streekkrant Vilvoorde, 10/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Belang van Limburg, 13/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Vlan, 15/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘ “De Koopman van Venetië,” tragedie van alle tijden’, in: De Nieuwe Gids, 16/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘ “De Koopman van Venetië,” tragedie van alle tijden’, in: Het Volk, 16/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘? [onbekend], in: Trends, 17/10/1986.[Interview met Ronald Nupie]
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Volk, 17/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Laatste Nieuws, 21/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Knack, 22/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Laatste Nieuws, 24/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Volk, 24/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië in KVS’, in: Gazet Van Antwerpen, 25/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Laatste Nieuws, 25/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Zondag Nieuws, 27/10/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Volk, 02/11/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Volk, 07/11/1986.
    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Nieuwsblad, 12/11/1986.
    • B., ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Nieuwsblad, 19/05/1946.
    • B., ‘De Koopman van Venetië’, in: De Nieuwe Standaard, 19/05/1946.
    • B., ‘Au K.V.S. “Le Marchand de Venise”’, in : La Métropole, 29/04/1964.
    • B., W., [WIBO], ‘De Koopman van Venetië’, in: ‘t Pallieterke, 28/10/1982.
    • B., W., [WIBO], ‘De koopman van Venetië’, in: ‘t Pallieterke, 16/10/1986.
    • Bittremieux, C., ‘De Koopman van Venetië door den K.N.S.’, in: De Spectator, 19/05/1946.
    • Bourdon, Y., ‘Le Marchand de Venise de William Shakespeare’, in: Le Matin, 15/09/1958.
    • Brouwers, T., ‘De Koopman van Venetië’, in: De Scene 8 (1979), 12-13.
    • Buckings, H., ‘De Koopman van Venetië van Shakespeare in de K.V.S.’, in: ? [onbekend], 27/01/1961. [onduidelijk of deze recensie ergens werd gepubliceerd. Wellicht gaat het om een uitgeschreven tekst, een radio- of televisieuitzending]
    • Buckinx, P.G., ‘De Koopman van Venetië’, in: Gazet van Antwerpen, 27/4/1964.
    • Callens, J., ‘Melodrama, romantiek of bittere ernst. Hoe speelt men Shakespeare’, in: Etcetera 1 (1983), 2-5.
    • C., L., ‘Het doek viel: De Koopman van Venetië’, in: Filter, 01/02/1946.
    • Ce., J., ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Toneel, 03/02/1961.
    • Ce., J., ‘Luisterrijke herneming van “De Koopman van Venetië”’, in: Het Toneel - Het Antwerps Toneel, 01/05/1964.
    • Claes, G., ‘KNS-direkteur de Gruyter als Shylock in De Koopman van Venetië’, in: Gazet van Antwerpen, 29/03/1979.
    • Claes, G., ‘De eeuwige Jood in de KNS’, in: Gazet van Antwerpen, 02/04/1979.
    • Colaert, P., ‘“De Koopman van Venetië”’, in: Brugs Handelsblad, 25/03/1961.
    • D., Th., ‘K.N.S.: “De Koopman van Venetie” Shakespeaere’, in: Gazet van Antwerpen, 21/01/1946.
    • D., Th., ‘K.N.S. Shakespeaere: “De Koopman van Venetie”’, in: Gazet van Antwerpen, 29/01/1946.
    • Davenel, G., ‘M. Gilhuys dans le “Marchand de Venise”’, in : Le Matin, 24/01/1946.
    • D.B., E., ‘De Roovers spelen ‘Venetië’. “We kiezen voor elkaar”’, in: Het Belang van Limburg, 16/12/1997.
    • D.C., F., ‘ “De Koopman van Venetië” in KVS-Brussel’, in: Gazet van Antwerpen, 18/10/1986.
    • De Jonge, S., ‘‘Wij deugen gewoon voor niks anders’’, in: Humo, 02/12/1997.
    • De Neef, R., ‘“De Koopman van Venetië”’, in: Gazet van Antwerpen, 11/12/1966.
    • D.R., J., ‘“Le Marchand de Venise” de Shakespeare’, in : La Métropole, 15/09/1958.
    • De Ronde, T., ‘Leuven. – Leuvensche Tooneelwacht. De Koopman van Venetië, van W. Shakespeare.’, in: Tooneelgids 16 (1930), 70.
    • D.S., J., ‘De Koopman van Venetië’, in: Handelsblad, 22/01/1946.
    • D.S., J., ‘Shylock vertolkingen’, in: Handelsblad, 02-03/02/1946.
    • D.S., W., ‘Vóór de Herneming van “De Koopman van Venetië”’, in: De Nieuwe Gazet, ??/??/??.
    • Doulier, A., ‘Genuanceerde ‘Koopman van Venetië’’, in: De Morgen, 02/04/1979.
    • E., N., ‘Theatre National Flamand. « Le Marchand de Venise »’, in : La Dernière Heure, 17/05/1946.
    • E., N., ‘Au Théâtre Flamand’, in : La Dernière Heure, 24/04/1964.
    • E., N., ‘“Le Marchand de Venise” par le groupe “Ensemble” d’Amsterdam’, in : La Dernière Heure, 08/12/1966.
    • E.S., ‘De Koopman van Venetië’, in: ‘t Pallieterke, 05/04/1979.
    • Ernst, J., ‘Louis Bouwmeester’, in: De Weergalm 39 (1902), 1-2.
    • Fonteyn, G., ‘Koopman van KVS gaat de mist in. Alleen Shakespeare uitstekend’, in: De Standaard, 21/10/1986.
    • G., H., ‘Na de Opvoering van De Koopman van Venetië in den K.N.S.’, in: Het Tooneel, 26/01/1946.
    • G., H., ‘De Koopman van Venetië. Het seizoen luisterrijk ingezet’, in: Het Toneel – Het Antwerps Toneel 3 (1958), 1-2.
    • Gortzak, R., ‘Shakespeare gezien in de 19de eeuw’, in: de Volkskrant, 12/04/1979.
    • Haepers, F., ‘Antwerpen. – Ned. Schouwburg. Maandoverzicht’, in: Toneelgids 12 (1926), 347-348.
    • Haepers, F. (red.), ‘Mededeelingen van het A.K.V.T.’, in: Toneelgids 18 (1932), 127.
    • Haepers, F., ‘Antwerpen – Nederlandse Schouwburg. De koopman van Venetië, van W. Shakespeare.’, in: Toneelgids 18 (1932), 151.
    • Haepers, F., ‘Merksem – Tooneelafdeeling Davidsfonds. Jubileum Hyppoliet Gijsels’, in: Toneelgids 18 (1932), 153-154.
    • Haex, P., ‘De Roovers geven Shakespeare gelijk’, in : Gazet van Antwerpen, 08/11/1997.
    • Hautekeur, G., ‘Een vreemdeling in Venetië’, in: Het Nieuwsblad, 27/11/1997.
    • Heene, S., ‘‘Venetië staat op palen die langzaam kraken’’, in: De Morgen, 30/12/1997.
    • Interim, ‘“De Koopman van Venetie” in de Brusselse KVS’, in: De Standaard, 27/04/1964.
    • Kemps, M., ‘De koopman van Venetië’, in: Deze week in Brussel, 09/10/1986.
    • Knop, S.: ‘Indrukwekkende voorstelling in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg te Brussel. “De Koopman van Venetië”’, in: ? [onbekend, wellicht Het Laatste Nieuws, aangezien Staf Knop in de programmabrochures van de KVS als vaste recensent van KVS-producties voor Het Laatste Nieuws wordt vermeld], ??/??/1961.
    • Knop, S., ‘“De Koopman van Venetië”’, in: Het Laatste Nieuws, 09/12/1966.
    • Kottman, P., ‘Twee Shakespeares in simpele montage’, in: NRC Handelsblad, 19/11/1997.
    • L., ‘Le Marchand de Venise’, in : L’avenir belge, 26/01/1946.
    • L., R., ‘“De Koopman van Venetië” door de K.V.S. Brussel’, in: Vooruit, ??/02/1961.
    • Maur., ‘“De Koopman van Venetië” met Charles Gilhuys’, in: Nieuwe Gazet, 24/01/1946.
    • Meert, H., ‘Te matte Koopman’, in: Het Laatste Nieuws, 14/10/1986.
    • Nicolaï, C., ‘Shylock ontbouwmeesterd’, in: Het Toneel, 08/11/1958.
    • O., M., ‘Le Marchand de Venise’, in : La Libre Belgique, 11/12/1966.
    • Onzia, R.,‘dekoopman van Venetië van Shakespeare in KVS’ in: Hoog [nummer en paginering onbekend, uitgegeven in november 1986. Typfout in titel van artikel effectief gepubliceerd].
    • Oranje, H.,‘De Roovers bakenen Shakespeare’s karakters haarscherp af.’, in: Trouw, 17/11/1997.
    • P., C., ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Voetlicht, 26/01/1946.
    • P., L., ‘“De Koopman van Venetië”’, in: Het Volk, 29/01/1961.
    • P., L., ‘“De Koopman van Venetië”. Briljante voorstelling in een prachtig decor’, in: Het Volk, 25-26/04/1964.
    • P., L., ‘“De Koopman van Venetië”. Briljante voorstelling in een prachtig decor’, in: De Nieuwe Gids, 26/04/1964.
    • P., L., ‘“De Koopman van Venetië”. Senne Rouffaer een bittere Shylock’, in: De Nieuwe Gids, 12/12/1966.
    • P., L., R., L., A., F., ‘Shakespeare in de kribbe en in Dallas’, in: De Rode Vaan, 30/10/1986.
    • Prinssen, M., ‘De Roovers spelen twee Shakespeares op één avond’, in: Haarlems Dagblad, 14/11/1997.
    • R.V., ‘Het nieuwe seizoen in K.N.S.-Nationaal Toneel. “Koopman van Venetië” compromis tussen tragedie en komedie’, in: De Antwerpse Gids, 10/09/1958.
    • S., J., ‘Shakespeare racist?’, in: De Rode Vaan, 12/04/1979.
    • Sels, G., ‘Tweemaal Shakespeare uit Venetië’, in: De Standaard, 15/11/1997.
    • Thielemans, J., ‘De Koopman van Venetië’, in: Etcetera 1 (1983), 5-7.
    • Th., M., ‘De koopman van Venetië’, in: De Roode Vaan, 01-03/02/1961.
    • V., A., ‘De Koopman van Venetië’, in: September, 02/02/1946.
    • V.D., J., ‘KVS met boeiende Shakespeare’, in: Brugsch Handelsblad, 05/12/1986.
    • Van Den Eede, D., ‘Een haast perfekte Shakespeare in KVS’, in: De Morgen, 18/10/1986.
    • Van der Jagt, M., ‘Uiterlijke effecten hinderen Othello’, in: de Volkskrant, 18/11/1997.
    • Van der Lugt Melsert, C., ‘Met de tragiek de poëzie overboord’, in: ? [onbekend], ??/??/????
    • Van Gansbeke, W., ? [bespreking van KNS-productie ‘De Koopman van Venetië’ op BRT 2 Omroep Brabant], in: Happening [BRT2-programma], 20/04/1979, 9u.
    • V.H., I., ‘Sprankelende Shakespeare in K.V.S.-Brussel. “De Koopman van Venetië”’, in: Het Laatste Nieuws, 25-26/04/1964.
    • V.H., G., ‘Shakespeare anno 1850. Koopman van Venetië valt in het water’, in: Het Nieuwsblad, 06/04/1979.
    • Van Heer, E., ‘Kus me, Dukaatje’, in: Knack, 21/10/1986.
    • Van Kerkhoven, M., ‘William zesmaal seizoensopener. Een “spons” voor deze tijd’, in: Etcetera 16 (1987).
    • Van Langen, M., ‘De soundtrack van de Koopman van Venetië’, in: 8Weekly, op: http://www.8weekly.nl/index.php?art=903,03/10/2002. [geraadpleegd op 22/05/2007]
    • Van Leeuwen, Ko,‘De Roovers vooral sterk en geïnspireerd in Othello’, in: Haarlems Dagblad, 15/11/1997.
    • V.M., P., ‘Vóór het doek opgaat. Shakespeare: De Koopman van Venetië’, in: Het Toneel – Het Anwerps Toneel 2 (1958), 1.
    • V.M., P., ‘De koopman van Venetië’, in: Het Nieuwsblad, ??/??/1961.
    • V.M., P., ‘Rouffaer als Shylock met Ensemble in KVS’, in: De Standaard, 09/12/1966.
    • Van Severen, T., ‘Marijnen heeft laten zien wat RO zal moeten missen’, in: De Morgen, 07/10/1982.
    • V.V., I., ‘De koopman van Venetië, een andere Shakespeare’, in: De Nieuwe Gazet, 02/04/1979.
    • V.V., I., ‘Een Shakespeare met topklasse’, in: De Nieuwe Gazet, 21/10/1982.
    • V., R., ‘Au Théâtre Flamand. Le Marchand de Venise’, in : Le Soir, 28/01/1961.
    • Vermeer, P., ‘Twee Shylock-vertolkingen’, in: Film en Theater 9, (1946).
    • White, A., ‘Le Marchand de Venise’, in : Dimanche Presse, 29/01/1961.
    • White, H., ‘Au K.V.S.: Le Marchand de Venise’, in : Dimanche Presse, 26/04/1964.
    • Zonneveld, L., ‘Alles handel!’, in: De Groene Amsterdammer ? [onbekend] (2002), ? [paginering onbekend]. [beschikbaar op: http://www.loekzonneveld.nl/2001en2002/ola.htm, geraadpleegd op 22/05/2007]

     
    ANDERE RECENSIES
     

    • ? [onbekend], ‘De Koopman van Venetië’, in: Het Tooneel – Het Antwerps Tooneel 2 (1958), 3.
    • V.M.,P., ‘Rideau de Bruxelles. Les matinées classiques’, in : Het Toneel – Het Antwerps Toneel 30 (1955), 9.
    • V.M., P., ‘Le Théâtre National : « Le Marchand de Venise »’, in : Het Toneel – Het Antwerps Toneel 33 (1958), 6.
    • Van Den Berghe, G., ‘Over joden niets dan goeds’, in: De Financieel Economische Tijd, 04/01/2003.

     
    ANDERE ARCHIEFDOCUMENTEN
     
    AMVB (Archief en Museum van het Vlaams Leven te Brussel)

    • BE AMVB 056/679: [Justus Meyer, De Schoonheid van Shakespeare (essay. Jaar en plaats van uitgave onbekend, in elk geval na WO II); programmaboekje van KVS-co-productie 1980-1981; dossier, programmaboekje, 3 affiches, foto’s en briefwisseling m.b.t. KVS-productie ‘De Koopman van Venetië’ 1986-1987]
    • BE AMVB 056/729: [programmaboekje + 2 foto’s m.b.t. Ensemble-productie ‘De Koopman van Venetië’ 1966-1967]
    • BE AMVB 056/7281: [programmaboekje en reclamefoldertje van KVS-productie ‘De Koopman van Venetië’ 1940-1941]
    • BE AMVB 056/P/151 848: [3 foto’s m.b.t. KVS-productie ‘De Koopman van Venetië’ 1960-1961; persdossier en programmaboekje van KVS-productie ‘De Koopman van Venetië’ 1963-1964]

     
    AMVC (Archief en Museum voor Vlaamse Cultuur)

    • B 921/H (3): Brunclair, V.J., [Toneelbesprekingen] [handschriften uit ca. 1930, eventuele datum en plaats van publicatie onbekend]
    • J 251 / P: [foto van waarschijnlijk Emiel van den Branden als jood in het stuk Hendriekje Stoffels, datum onbekend]
    • P7835/P: [foto van Willem Pothartst (als Shylock?), ca. 1915]
    • R 952/P: [Foto van Karel Van Rijn als Shylock, KNS Gent, 1907]
    • S 4685: [3 affiches van KNS-producties ‘De Koopman van Venetië’: 1958-1959 (2), 1978-1979 (1)]
    • S 4687: [6 affiches van KVS-(co-)producties ‘De Koopman van Venetië’: 1943-1944, 1944-1945, 1960-1961, 1980-1981, 1986-1987, affiche KVS-festival 1964]
    • V 7576: [7 affiches van het Reizend Volkstheater: ‘Zomertoneelseizoen 1954’, ‘Zomertoneelseizoen 1955’ (2 affiches), ‘Shakespeare Festival’ 1957 (2 affiches), affiche over gastvoorstelling in Sint Jozef Olen, ‘Shakespeare Festival’ 1965]

     
    Felixarchief (Stadsarchief Antwerpen)

    • MA-3485 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1946-1947]
    • MA-3486 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1942-1946]
    • MA-4234 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1935-1936]
    • MA-4414 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1935-1938]
    • MA-4417 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1936-1937]
    • MA-4418 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1937-1938]
    • MA-4565 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1938-1940]
    • MA-4645 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1940-1941]
    • MA-5045 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1947-1948]
    • MA-5222 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1946-1948]
    • MA-5451 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1948-1949]
    • MA-5707 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1949-1950]
    • MA-6608 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1948-1955]
    • MA-6016 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1950-1951]
    • MA-6611 [Programmaboekjes van voorstellingen door derden in Antwerpse schouwburg 1952-1953]
    • MA-12044 [Programmaboekjes KNS Antwerpen 1930-1934]
    • MA-64785, dossiernummers 1591-1596 [plans en foto’s van decors van een productie met de titel ‘Chylock’, datum onbekend]
    • MA-64855, dossiernummers 2542-2543 [plans en foto’s van decors van een productie met de titel ‘Chylock’, datum onbekend]
    • MA-70816 [Persmap KNS 1978-1979]
    • MA-70817 [KNS: programmatietoelichting seizoen 1963-1964, plannen en doelstellingen voor seizoen1969-1970].
    • MA-70897 [Shakespeare-repertoire in KNS sedert 1923].
    • MA-72251 [persknipsels, programmaboekjes, briefwisseling en andere stukken KNS 1945-1946]
    • MA-72274 [persknipsels, programmaboekjes, briefwisseling en andere stukken Ro-theater 1982-1983]
    • MA-72276 [Productiemap De Koopman van Venetië KNS 1958-1959: persknipsels, programmaboekje, briefwisseling en andere stukken]
    • MA-72287 [Productiemap De Koopman van Venetië KNS 1978-1979: persknipsels, programmaboekje, briefwisseling en andere stukken]
    • MA-72916 [Programma’s Nederlandse Schouwburg van Antwerpen 1891-1894]
    • MA-72917 [Programma’s Nederlandse Schouwburg van Antwerpen 1893-1894]
    • MA-72927 [Programma KNS Antwerpen 1902-1903]
    • MA-72928 [Programma KNS Antwerpen 1903-1904]
    • MA-72929 [Programma KNS Antwerpen 1904-1905]
    • MA-72930 [Programma KNS Antwerpen 1908-1909]
    • MA-72931 [Programma KNS Antwerpen 1909-1910]
    • MA-72952 [Programma KNS Antwerpen 1932-1933]
    • MA-72966 [Programma’s KNS 1945-1946]
    • MA-72979 [Programma’s KNS 1958-1959]
    • MA-73003 [Programma KNS Antwerpen 1982-1983]
    • MA-73007 [Programma KNS Antwerpen 1986-1987]
    • MA-73023 [Programma KNS Gent 1945-1946]
    • MA-73042 [Programma’s KNS 1958-1959]
    • MA-73062 [Programma’s KNS 1978-1979]
    • MA-73066 [Programma KNS Antwerpen 1982-1983]
    • MA-73070 [Programma KNS Antwerpen 1986-1987]
    • MA-73089 [KNS-prospectussen 1945-1946]
    • MA-73102 [Programmakaarten KNS 1958-1959]
    • MF.F003 [Programmakaarten Nationaal Tooneel (microfiches)]

     
    SOMA (Studie- en documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij)

    • mic 250/18 [microfilm AJ 40]
    • mic 250/1/3 [microfilm]

     
    ASP@sia (Active Server Pages – Spectacles Internet Archives)

     
    VRT Woordarchief

Universiteit of Hogeschool
Licentiaat Taal- en Letterkunde: Germaanse Talen (Nederlands-Engels)
Publicatiejaar
2007
Kernwoorden
Share this on: