Het belang van Rajidae voor de Belgische visserijsector Casestudy: Analyse van de Belgische teruggooigegevens van vijf verschillende roggensoorten

Hanseeuw
Emely

Roggen: Bijvangst of bijzaak?

De kookhype in Vlaanderen blijft hoge toppen scheren, meer nog dan vroeger leren we vandaag opnieuw oma’s klassieker ‘Rog met botersaus en kappertjes’ bereiden. Dat deze vis inderdaad nog steeds goed gesmaakt wordt is te zien aan de aanvoercijfers. In 2009 waren roggen de 3de meest aangevoerde vissoort.

Voor de doorsnee hobbykok is de afkomst van zijn product bijzaak, een vis is een vis en zal waarschijnlijk wel uit het water komen. Weinigen weten dat roggen in feite slechts tot de bijvangst van de visser behoren. Tijdens het vissen naar schol en tong  komen ook verschillende roggensoorten in de netten terecht en daar is de rog, vooral door zijn goede marktprijs, een graag geziene gast.

In 2007 kreeg de rog nog de titel ‘Vis van het jaar’, maar hoe is het eigenlijk gesteld met de roggen in onze viswateren?

Sinds 2002 stelt de Europese Unie dat er data over roggen verzameld moeten worden. Roggen kunnen gezien worden als één van de meest mysterieuze vissoorten uit onze Noordzee. Op ons bord spreken we steeds over ‘rog’, in feite gaat het hierbij over verschillende roggensoorten. De ene soort is groter dan de ander, plant zich op een andere plaats en tijdstip voort, leeft in een ander gebied, enz. Dit veronderstelt ook dat bij onderzoek de verschillende soorten roggen apart moeten bestudeerd worden om een correct beeld van de situatie te krijgen.

In het datacollectie programma van de Europese Unie is het de bedoeling om met de verzamelde gegevens voor elke vissoort een beeld te vormen over de status van de desbetreffende soort. Hierbij vormt de leeftijd van de vissen één van de belangrijkste parameters. Deze leeftijd wordt bepaald door de seizoensringen op de gehoorsbeentjes van de vissen te tellen, vergelijkbaar met het tellen van de jaarringen van een boom. Door alle gegevens te verwerken kan een analyse gemaakt worden waarin duidelijk wordt in welke mate de vissoort voorkomt in onze viswateren en in welke leeftijdscategorieën. Aan de hand hiervan kan de Europese Unie bepalen hoeveel en waar er de komende jaren op de soort gevist mag worden.

Bij deze procedure stelt zich het eerste probleem voor de roggensoorten. Roggen behoren tot de onderklasse van de kraakbeenvissen en zijn dus familie van de haai. Deze onderklasse vissoorten hebben geen gehoorsbeentjes waardoor de leeftijdsbepaling op een andere manier moet gebeuren. Het alternatief is het gebruiken van de ruggenwervels van de roggen, want ook deze wervels bevatten seizoensringen. In dit onderzoek werd verder gebouwd op een lopend onderzoek van het Instituut voor landbouw- en visserijonderzoek (ILVO) om de leeftijdstest bij roggen te verbeteren en te perfectioneren tot een methode die wereldwijd in labo’s zou kunnen toegepast worden. Uit het gevoerde onderzoek blijkt dat een dergelijke, uniforme, procedure in de eerstvolgende jaren reeds zou kunnen uitgevoerd worden. Op die manier zal men bij onderzoek naar de status van de roggensoorten ook eindelijk gebruik kunnen maken van de leeftijd van de verschillende populaties.

Het is vanzelfsprekend dat naast de leeftijd ook de vangstgegevens van de vissoorten geanalyseerd moeten worden om de invloed van de visserij te kunnen bepalen. De vangstgegevens met betrekking tot de roggen werden in dit onderzoek voor het eerst geanalyseerd. Meerbepaald gaat het om de teruggooigegevens  die verzameld werden op commerciële vissersvaartuigen tijdens het jaar 2006. De teruggooigegevens zijn de gegevens (aantal, soort, lengte, geslacht,…) van de vissen die na de vangst teruggegooid worden. Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn, de vissen zijn beschadigd of zijn wettelijk te klein of het zijn vissen waarvan de vangstmogelijkheden of quota reeds opgebruikt zijn. Bij dit thesisonderzoek viel vooral op dat er zeer weinig gegevens beschikbaar waren voor analyse. Voor het Noordzeegebied waren binnen de dataset zelfs geen teruggooigegevens beschikbaar. Hieruit moet echter  niet de voorbarige conclusie getrokken worden dat er geen kleine roggen meer rondzwemmen in de Noordzee. Het wijst echter wel op een gebrek aan informatie en dus aan kennis, wat toekomstig onderzoek bespoedigt.

Dit onderzoek toont aan dat 58% van de teruggegooide roggen gevangen werden in de Ierse zee. Deze Ierse Zee blijkt de beste plaats voor de Belgische vissers om rog te vangen. Er zijn grote, plaatselijke, verschillen in vangstgrootte binnen het Ierse Zeegebied. Dit benadrukt dat de verspreiding van roggen gedetailleerder in kaart gebracht moet worden, om tot een beter beheer van de vangstmogelijkheden te komen.

Reeds vele jaren is de stekelrog, Raja clavata, de meest gevangen rog in de Belgische vissersnetten. We zien echter, dat de stekelrog  steeds vaker in zuidelijke visgebieden vertoeft. Naast het verdwijnen van de stekelrog in de Noordzee valt ook op dat er ook zeer weinig kleine stekelroggen gevangen worden. Meer dan de helft van de stekelroggen, kleiner dan 50cm, heeft een lengte van 35 tot 40cm. Dit kan een indicatie zijn dat de stekelrog inderdaad overbevist wordt.      

Roggen groeien traag en planten zich bijgevolg slechts op latere leeftijd voort. Onderzoek naar de bestandsgrootte van roggen en een hieraan aangepast visserijbeleid moet ertoe leiden dat de populatie geslachtsrijpe roggen gegarandeerd blijft zodat de verschillende soorten in staat zijn zich in aantal te herstellen.

Dit onderzoek naar het verwerken van gegevens bij roggen roept eerder meer vragen op dan ze beantwoordt. Doch moet het een stimulans zijn om verder te werken aan het verzamelen en analyseren van gegevens. Slechts op die manier zal men in de toekomst een volledig beeld van de situatie van roggen in onze viswateren krijgen. De Amerikaanse schrijver Isaac Asimov zei immers: “Als kennis problemen kan veroorzaken, is het niet door onwetendheid dat we ze oplossen.”

Bibliografie

  • Aanvullende quotamaatregelen 2011. (2010). Geraadpleegd op 10 maart 2011 via http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=1971
  • Adriansens, J. (2009a). Visserij. In Platteau, J., Van Bogaert, T., Van Gijseghem, D. (Red.), Landbouwrapport 2008, pp. 242-268. Brussel: Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie.
  • Adriansens, J. (2009b). Vissen met quota: Belgische zeevisserij [rapport]. Brussel: Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie.
  • Age and growth in Skates and Rayes of Atlantic Canada. (2007). Geraadpleegd op 8 maart 2011 via http://www.marinebiodiversity.ca/skatesandrays/Skate%20Research%20Overa…
  • Alverson, D.L., Freeberg, M.H., Murawski, S.A. & Pope, J.G. (1994). A global assessment of fisheries bycatch and discards, FAO fisheries technical paper 339 [paper]. Rome: Food and Agriculture Organization.
  • Anseeuw, D., Moreau, K., Vandendriessche, S. & Vandemaele, S. (z.j.). Teruggooi in de boomkorvisserij: optimalisatie van het onderzoek, evaluatie van reducerende technische maatregelen en sensibilisering van de sector (TOETS)[rapport]. Oostende: Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek.
  • Bergman, M.J.N., de Groot, S.J, Fonds, M. & van Santbrink, J.W. (1994). Direct effects of beam trawl fishery on bottom fauna in the southern North Sea [rapport]. Den Haag: Programma Bureau BEON.
  • Bestand evaluaties en TAC’s [ppt].  (z.j.). ILVO Visserij.
  • Cadima, E.L. (2003). Fish stock assessment manual, FAO fisheries technical paper 393 [paper]. Rome: Food and Agriculture Organization.
  • Caslake, R., Enever, R., Grant, A. & Revill, A.S. (2010). Discard mitigation increases survival in the Bristol Channel.  Fisheries Research, 102, pp. 9-15.
  • Catchpole, T.L., Ellis, J.R., Enever, R. & Grant, A. (2009). The survival of skates (Rajidae) caught by demersal trawlers fishing in UK waters. Fisheries Research, 97, pp. 72-76.
  • Clucas, I. (1997). A study of the options for utilization of bycatch and discards from marine capture fisheries. FAO Fisheries Circular. nr. 928, Rome: Food and Agriculture Organization.
  • Cooper, A.B. (z.j.). A guide to fisheries stock assessment: from data to recommendations [pdf].
  • Institut Français de Recherche pour l'exploitation de la mer. (2007). COST Project. Geraadpleegd op 22 maart 2011 via http://wwz.ifremer.fr/cost
  • Cruz-Martínez, A., Ellis, J. R., Rackham, B. D. & Rogers, S. I. (2005). The Distribution of Chondrichthyan Fishes Around the British Isles and Implications for Conservation . Journal of  Northwest Atlantic Fishery Science. 35, pp.  195-213.
  • Daan, N., Heessen, H., J.L. (1996). Long-term trends in ten non-target North Sea fish species, ICES Journal of Marine Science, 53, pp. 1063-1078.
  • Daan, N., Heessen, H. & ter Hofstede, R. (2005). North Sea Elasmobranchs: distribution, abundance and biodiversity, Theme Session on Elasmobranch Fisheries Science.
  • Data Collection Framework [ppt].  (z.j.). ILVO Visserij.
  • Data gathering in support of the Common Fisheries Policy – NDGP. (z.j.). Geraadpleegd op 20 april via
  • http://www.ilvo.vlaanderen.be/EN/Research/Fisheries/Fisheriesbiology/ND…
  • Delanghe, F., Depestele, J., Polet, H., Stouten, H., Van Craeynest, K., Vanderperren, E., Vanhee, J., Verhaeghe, D., Verscheuren, B. (2008). Projectrapport: Alternatieve boomkor [rapport]. Oostende: Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek.
  • Den Heijer, W.M., Keus, B. (2001). Bestaande vistuigen als mogelijk alternatief voor de boomkor [rapport]. z.pl.: Rijksinstituut voor Kust en Zee.
  • Desender, M. (2010). Mortality of discarded fish and invertebrates in beam trawl fisheries [afstudeerwerk]. Universiteit Gent, Departement Biologie.
  • Domini, V., Ranner, H. (z.j.) The EU-Data Collection Framework (DCF) For Fisheries. Unit MARE C3.
  • Eikapsel blonde rog. (z.j.). Geraadpleegd 10 maart 2011 via http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=image&pic=31172
  • Ellis, J.R., Burt, G.J., Cox, L.P., N., Kulka, D.W. & Payne, A.L. (2008). The status and management of thornback ray Raja Clavata in the south-western North Sea. Theme Session K Smale scale and recreational fisheries surveys, assessment, and management. z.pl.: International Council for the Exploration of the Sea.
  • Europese Commissie. (2004). Europese code voor goede praktijken voor een duurzame en verantwoorde visserij. Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen.
  • Europese Commissie. (2008, 11 juni). Verordening (EG) Nr. 517/2008 Van De Commissie van 10 juni 2008 houdende uitvoeringsbepalingen van Verordening (EG) nr. 850/98 wat betreft de bepaling van de maaswijdte en de meting van de twijndikte van visnetten. Publicatieblad van de Europese Unie.
  • Europese Commissie. (2008, 23 december). Commission Decision of 6 November 2008
  • adopting a multiannual Community programme pursuant to Council Regulation (EC) No 199/2008 establishing a Community framework for the collection, management and use of data in the fisheries sector and support for scientific advice regarding the common fisheries policy. Official journal of the European Union.
  • Europese Commissie. (2009). Het Gemeenschappelijk Visserijbeleid – een handleiding. Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen
  • Europese Commissie. (2010, 16 februari). Verordening Commission Decision of 18 December 2009 adopting a multiannual Community programme for the collection, management and use of data in the fisheries sector for the period 2011-2013. Official journal of the European Union.
  • Europese Raad. (2008, 24 december). Verordening (EG) Nr. 1342/2008 van de raad van 18 december 2008 tot vaststelling van een langetermijnplan voor kabeljauwbestanden en de bevissing van deze bestanden, en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 423/2004. Publicatieblad van de Europese Unie.
  • Europese Raad. (2011, 27 januari).Verordening (EU) Nr. 57/2011 Van De Raad  van 18 januari 2011 tot vaststelling, voor 2011, van de vangstmogelijkheden voor sommige visbestanden en groepen visbestanden welke in de EU-wateren en, voor EU-vaartuigen, in bepaalde wateren buiten de EU, van toepassing zijn. Publicatieblad van de Europese Unie.
  • Europees Visserijfonds . (z.j.). Operationeel programma in uitvoering van het nationaal strategisch plan voor de Belgische visserijsector, 2007-2013: investeren in duurzame visserij. z.pl.: Europees Visserijfonds.
  • Fiorina, C. (2004). Information: the currency of the digital age [speech]. San Francisco: Oracle OpenWorld.
  • Fisheries surveys. (2011). Geraadpleegd op 3 maart 2011 via http://www.surveyswageningenimares.wur.nl/UK/Survey+list
  • Fishing gear types: Beam trawls. (2011). Geraadpleegd op 4 maart 2011 via http://www.fao.org/fishery/geartype/305/en
  • Fonteyne, R., Polet, H. (1995). Studieverslag: ‘Huidige vistuigen en visserijmethodes in de Belgische zeevisserij.’. Gent: Rijkscentrum voor landbouwkundig onderzoek Gent.
  • Froese, R., Pauly, D. (2011). FishBase. World Wide Web electronic publication. Geraadpleegd op 22 maart 2011 via http://www.fishbase.org
  • Gallagher, M.J., Jeal, F. & Nolan, C.P. (2005a).  Age, Growth and Maturity of the Commercial Ray Species from the Irish Sea. Journal of  Northwest Atlantic Fishery Science, 35, pp. 47-66.
  • Gallagher, M.J., Jeal, F. & Nolan, C.P. (2005b).  An investigation of the Irish Ray Fishery in ICES Divisions VIIa and VIIg . Journal of  Northwest Atlantic Fishery Science, 35, pp. 1-13.
  • Gareth, -J., Hadjimichael, M. & Kaiser, M.J. (2010). Distribution of the burden of fisheries regulations in Europe: The north/south divide. Elsevier Marine Policy, 34, nr. 4, pp. 795-802.
  • Gayanilo, F.C., Pauly, D. (1997). FAO-ICLARM stock assessment tools: Reference manual. Rome: Food and Agricultural Organization.
  • Goldman, K.J. (2004). Age and growth of elasmobranch fishes. In Bonfil, R. & Musick, J.A. (Red.),  Management techniques for elasmobranch fisheries, pp. 76-102. Rome: Food and Agriculture Organization.
  • Groenboek: Hervorming van het gemeenschappelijk visserijbeleid. (2009). Brussel: Commissie van de Europese gemeenschappen.
  • Hayward, P.J., Ryland, J.S. (1995). Handbook of the marine fauna of North-West Europe. Oxford: Oxford University Press.
  • Heessen, H.J. L., Walker, P.A. (1996). Long-term changes in ray populations in the North Sea. ICES Journal of Marine Science, 53, pp.1085-1093.
  • Heessen, H.J.L. (2005). De bijvangst van elasmobranchen in de Nederlandse demersale visserij, deskstudy in het kader van bestek 6b [rapport], IJmuiden: Nederlandse Instituut voor Visserij Onderzoek.
  • Heessen, H.J.L. (2010). State of the art – Haaien en roggen in de Noordzee [rapport]. Wageningen: IMARES- Insitute for Marine Resources & Ecosystem Studies.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2006). Report of the Working Group on Elasmobranch Fishes (WGEF), 14–21 juni 2006 [rapport]. Copenhagen: : ICES Advisory Committee on Fishery Management.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2007a). ICES Memoranda of understanding [pdf].
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2007b). Report of the Working Group on Elasmobranch Fishes (WGEF), 22-28 juni 2007 [rapport] Galway: ICES Advisory Committee on Fishery Management.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2009). Manual for the Offshore Beam Trawl Surveys, Revision 1.2, juni 2009 [rapport]. Z.pl.: Working Group on Beam Trawl Surveys.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2010a). Report of the Working Group on Elasmobranch Fishes (WGEF), 22–29 juni 2010 [rapport]. Horta: ICES Advisory Committee.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2010b). Report of the Working Group on Assessment of New MoU Species (WGNEW), 11-15 oktober 2010 [rapport]. Copenhagen: ICES Advisory Committee.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2010c). .Demersal elasmobranchs in the Bay of Biscay and Iberian Water  [pdf]. In ICES Advice October 2010 book  7.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2010d). Demersal elasmobranchs in the Celtic Sea and West of Scotland [pdf].  In ICES Advice October 2010 book 5.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (2010e). Demersal elasmobranchs in the North  Sea, Skagerrak and Eastern Channel [pdf]. In ICES Advice October 2010 book  6.
  • International Council for the Exploration of the Sea. (z.j.). ICES-Fishmaps: Thornback Ray [pdf].
  • Intermediate Ministerial Meeting . (1997) Statement of Conclusions from the Intermediate Ministerial Meeting on the Integration of Fisheries and Environmental Issues 13-14 March 1997 in Bergen, Noorwegen [pdf].
  • Introduction to fish stock assessment. (z.j.). Geraadpleegd op 3 maart 2011 via http://www.scribd.com/doc/12752008/Fish-Stock-Assessment
  • Jennings, S., Kaiser, M.J. & Reynolds, J.D. (2001). Marine fisheries ecology. (1ste. dr.). z.pl.: Blackwell publishing.
  • Kaiser, M.J., Spencer, B.E. (1995). Survival of by-catch from a beam trawl. Marine ecology progress serie., nr. 126, pp. 31-38.
  • Nelson, J.S. (1994).  Fishes of the world. (3de dr.). New York: John Wiley.
  • Onderzoeksgroep Visserijbiologie [ppt]. (z.j.). ILVO Visserij.
  • Policy Research Corporation. (2004). Naar een alternatief Europees Quotabeleid [pdf].
  • Polet, H., Slabbinck, B., Verschoore, K. & Van Gompel, J. (2008a). Visserij in de Noordzee: samen sterk voor een zee vol vis(sers). Oostende: Kustwerkgroep van Natuurpunt.
  • R Development Core Team. (2010). R: A language and environment for statistical computing. Vienna: R foundation for Statistical Computing. Geraadpleegd op 20 maart 2011 via http://www.R-project.org
  • Ray and Skate Biology. (z.j.). Geraadpleegd 10 maart 2011 via ophttp://www.flmnh.ufl.edu/fish/education/questions/RayBiology.html
  • Roegiers, B. (2011). Visserij. In Platteau, J., Van Bogaert, T., Van Gijseghem, D. (Red.), Landbouwrapport 2008, pp. 320-361. Brussel: Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie.
  • Serena, F. (2005). Field identification guide to the sharks and rays of the Mediterranean and Black Sea, FAO species identification guide for fishery purposes. Rome: Food and Agricultural Organization.
  • Site Vlaamse Visveiling richt zich meer op verwerking. (2011). Geraadpleegd op 2 maart 2011 via http://www.vilt.be/Site_Vlaamse_Visveiling_richt_zich_meer_op_verwerking
  • Stevens, J.D. (1975). Vertebral rings as a means of age determination in the blue shark (Prionace glauca). Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom, 55, pp.657-665.
  • Stock assessment workshop [ppt]. (2008). Geraadpleegd op 4 maart 2011via www.spc.int/oceanfish/en/stats/doc_download/472-01-intro-overview
  • Stopzetting visserij op tong en rog. (2009). Geraadpleegd op 10 maart 2011 via http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=1394
  • Tessens, E., Velghe, M. (2010). De Belgische zeevisserij: aanvoer en besomming
  • 2009. z.pl.: Vlaamse overheid, Departement Landbouw en Visserij, Afdeling Landbouw- en Visserijbeleid, Zeevisserij.
  • The State Of World Fisheries and Aquaculture 2010. (2010), Rome: Food and Agricultural Organization, Fisheries and Aquaculture Department.
  • Trawl Survey Details. (2011). Geraadpleegd op 3 maart 2011 via
  • http://datras.ices.dk/Home/Descriptions.aspx
  • Vandale. (2010). Geraadpleegd op 28 maart 2011 via http://www.vandale.nl/vandale/
  • Vismethodes. (z.j.). Geraadpleegd op 8 maart 2011 via http://www.schmidtzeevis.nl/html/vismethodes
  • World map continents and oceans. (z.j.). Geraadpleegd op 16 april 2011 via http://2.bp.blogspot.com/-_xTuXKTE84o/TWVT54-OPNI/AAAAAAAAAUY/RPa3FAdbx…
  • World register of marine species. (2011). Geraadpleegd op 12 maart 2011 via http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=10193
  • Yimin, Y. (z.j.). Stock Assessment & the Long-term Sustainability of Fishery Resources. [ppt]. z.pl.: Food and Agricultural Organization.
Download scriptie (4.61 MB)
Universiteit of Hogeschool
Hogeschool Gent
Thesis jaar
2011