De politie als slachtoffer van geweld tegen de lichamelijke integriteit

Vanessa
Laureys

De politie: bont en blauw op straat?

Politie- en detectiveseries zijn populairder dan ooit. Politieagenten krijgen daarbij vaak heroïsche eigenschappen toebedeeld, staan immer paraat ‘to protect and serve’ en worden vaak als onoverwinnelijk afgeschilderd. Wat men echter in deze series én in de realiteit vaak over het hoofd ziet, is het feit dat politieagenten ook zelf slachtoffer van geweld kunnen worden tijdens het uitoefenen van hun job. Maar liefst 43% van de politieagenten wordt jaarlijks geconfronteerd met fysiek geweld. Intimidatie en bedreigingen worden hier niet bijgeteld. Er wordt maar al te vaak gesteld dat dit ‘part of the job’ is en dat je maar ‘tegen een stootje moet kunnen’. Men gaat er dikwijls van uit dat politieagenten ‘onkwetsbaar’ zijn en dat ze door training en ervaring immuun zijn voor traumatische gebeurtenissen. Klopt deze stelling wel? Wat is de beleving van politieagenten wanneer zij in benarde situatie terechtkomen, op het nippertje aan de dood ontsnappen tijdens een schietincident of bont en blauw geslagen worden? Hoe gaan ze hiermee om en wat zijn hun noden?

(On)zichtbare wonden

Uit de afname van 14 diepte-interviews bij politieambtenaren in enkele Vlaamse centrumsteden blijkt dat er heel wat leeft wanneer er gepeild wordt naar incidenten waarbij lichamelijk geweld gebruikt wordt tegen hen. Naast materiële schade en lichamelijke letsels, ervaart men na de feiten vaak emoties van woede, angst, verdriet of verbijstering. Vaak schaamt men zich hierover omdat dit niet strookt met het beeld van ‘de’ politie-inspecteur, die sterk is en alles onder controle heeft. Meestal kan men het gebeurde na verloop van tijd wel een plaats geven, maar in sommige gevallen kan het zelfs leiden tot een ‘posttraumatische stresstoornis’, met ernstig psychologisch leed tot gevolg.

Hoe dan ook wordt men na de confrontatie met geweld op professioneel vlak voorzichtiger en wantrouwiger. Politieagenten geven aan dat ze minder tolerant tegenover de burger zijn tijdens interventies en de neiging hebben om sneller in te grijpen om een escalatie van de situatie te voorkomen. Er heerst ook een verhoogde bezorgdheid om opnieuw slachtoffer te worden van geweld en men is zich sterk bewust van zijn eigen kwetsbaarheid.

Het gebruik van geweld heeft niet alleen een impact op de individuele politieagent. De feiten hebben ook een weerslag op zijn gezinsleven: andere gezinsleden voelen zich vaak aangetast in hun veiligheidsgevoel en men is soms bang voor represailles. Ten gevolge van arbeidsongeschiktheid of depressie van de getroffen politieagent, kunnen de rollen binnen het gezin ook wijzigen. Daarnaast kan een geweldsincident ook nefaste gevolgen hebben op de werkvloer: langdurige afwezigheid van een gewonde politieagent verhoogt de druk op de overige collega’s, of men kan gedemotiveerd en gefrustreerd raken in zijn job, wat dan weer een negatieve invloed heeft op de relatie tussen de politie en de burger.

Werk aan de winkel

Naast een grote diversiteit aan gevolgen die politieagenten kunnen ervaren na een geweldsincident, blijkt dat ze vaak in de kou blijven staan wanneer het neerkomt op begeleiding en opvang. De noden van politieagenten kunnen op vijf domeinen gesitueerd worden. Er worden evenwel op elk vlak een aantal knelpunten aangehaald.

In de eerste plaats hebben politieagenten vooral nood aan erkenning nadat ze slachtoffer worden van geweld, zowel binnen de politieorganisatie als daarbuiten. Hoewel men het belangrijk vindt om te kunnen rekenen op steun van collega’s, wordt er aangegeven dat er bij de politie een sterke machocultuur heerst. Emoties worden vaak opgekropt uit vrees om als ‘slappeling’ aanzien te worden, men heeft schrik om dan uit de groep te vallen. Daarnaast kunnen buitenstaanders zoals journalisten, artsen, rechters of advocaten onbegripvol reageren. Er wordt vaak een onderschatting gemaakt van de impact van geweldsincidenten op politieagenten. Het gevoel dat men geen erkenning van anderen krijgt, lokt vaak frustratie en ongenoegen uit.

Ten tweede is er een sterke nood aan praktische ondersteuning. Net zoals ‘gewone’ burgers die slachtoffer worden van een misdrijf, hebben politieagenten te maken met een hoop administratie en onduidelijke procedures die doorlopen moeten worden. Men geeft aan dat het belangrijk is om op de hoogte gehouden te worden over het verdere verloop van de zaak.

Een derde behoefte die zich manifesteert is de emotionele ondersteuning op de werkvloer, vooral na zwaardere incidenten zoals een schietpartij. Interne opvang door een psycholoog, het stressteam of slachtofferhulp is vaak onvoldoende gekend of te hoogdrempelig. Politieagenten vinden het fijn dat er hulp aangeboden wordt, ook al gaat men hier niet onmiddellijk op in.

Ten vierde zeggen politieagenten nood te hebben aan meer trainingen in gevechtstechnieken om zelfzekerder te worden en elkaar voldoende te kunnen beschermen. Ook het volgen van opleidingen om stress-signalen te herkennen, worden als meerwaarde gezien. Zo kan men angstgevoelens tijdens kritieke situaties beter kanaliseren en bijgevolg kalmer optreden.

Tenslotte hebben politieagenten behoefte aan gerechtigheid: men vindt het belangrijk dat justitie de daders effectief vervolgt en dat de opgelegde straffen daadwerkelijk uitgevoerd worden. Men wil daarbij vooral een statement maken dat het beroep van politie beschermd moet worden. Politieagenten hebben echter vaak het gevoel dat rechters hun slachtofferschap niet ernstig nemen en pas overgaan tot vervolging wanneer een geweldsincident ernstige lichamelijke letsels tot gevolg heeft.

Uit het bovenstaande kunnen we besluiten dat het laatste woord over slachtofferschap van politieagenten nog niet gezegd is. Hoewel politieagenten zichzelf niet graag als slachtoffer bestempelen, dient er meer aandacht geschonken te worden aan deze problematiek. Tot op heden staat een éénduidig beleid met oog voor preventie, repressie en nazorg nog in zijn kinderschoenen. Er wordt - terecht – verwacht van politieagenten dat zij onze veiligheid garanderen. We moeten ons echter ook realiseren dat agenten geen rambo’s of superhelden zijn, maar mensen van vlees en bloed met hun eigen kwetsbaarheden. Voor deze hoeders van de wet moet een achterban paraat staan die hen beschermt, opvangt en begeleidt wanneer het mis gaat.

 

Bibliografie

BIBLIOGRAFIE

 

Boeken

BALCAEN, A., Het slachtoffer van criminaliteit: tussen perceptie en realiteit?, Mechelen, Kluwer, 2006, 151 p.

BILLIET, J. en WAEGE, H., Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek, Antwerpen, De Boeck, 2006, 390 p.

BLUMER, H., Symbolic interactionism: perspective and method, Berkeley, University of California Press, 1986, 208 p.

BOURDOUX, G.L., DE RAEDT, E., DE MESMAEKER, M., LINERS, A. en BERKMOES, H., Wet op het politieambt. Handboek van de politiefunctie, Brussel, Politeia, 2005, 566 p.

CARLIER, I., LAMBERTS, R. en GERSONS B., Ingrijpende gebeurtenissen in politiewerk. Een onderzoek naar de risicofactoren voor verwerkingsproblemen en het effect van een behandelingsprogramma bij politiemensen met een verwerkingsstoornis, Arnhem, Gouda Quint, 1994, 235 p.

DANIELLO, R.J., Police officer stress awareness and management. A handbook for practicers, Lanham Maryland, Hamilton Books, 2011, 109 p.

DECORTE, T. en ZAITCH, D., Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie, Leuven, Acco, 2010, 574 p.

DE SOIR, E., Traumatische stress en politie, Antwerpen, Maklu, 1997, 195 p.

DE SOIR, E., VAN DEN STEENE, P. en DAUBECHIES, F., Stress en trauma bij de politie, Antwerpen, Maklu, 2007, 246 p.

FIRST, M. (ed.), Beknopte handleiding bij de diagnostische criteria van de DSM IV-TR, Amsterdam, Harcourt, 2001, 485 p.

HEWITT, J.P., Self and society: a symbolic interactionist social psychology, Boston, Allyn and Bacon, 2011, 230 p.

HOOGDUIN, C., SCHAUFELI, W., SCHAAP, C. en BAKKER, A., (eds.), Behandelingsstrategieën bij burnout, Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 2001, 106 p.

HUTTNER, H., RENCKSTORF, K. en WESTER, F., (eds), Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap, Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 1995, 695 p.

HUTSEBAUT, F.,  Politie en het gebruik van geweld, Gent, Politeia, 2007, 154 p.

NAEYE, J., Hard én zacht. Geweld in de publiekscontacten van de politieregio Amsterdam-Amstelland, Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, 2006, 447 p.

NAEYE, J., Uitgangspunten van politieoptreden in agressie- en geweldsituaties, Apeldoorn, Politie en Wetenschap, 2010, 181 p.

NAEYE, J. en BLEIJENDAAL, R., Agressie en geweld tegen politiemensen, ’s Gravenshage, Reed Business, 2008, 232 p.

PATON, D. en VIOLANTI, J.M., Traumatic stress in critical occupations: recognition, consequences and treatment, Springfield, Thomas, 1996, 245 p.

RITCHIE, J. en LEWIS, J., Qualitative research practice. A guide for social science students and researchers, London, Sage, 2003, 336 p.

RUBACK, B. en THOMPSON, M., Social and psychological consequences of violent victimization, Thousand Oaks, Sage, 2001, 248 p.

TIMMER, J., Politiewerk in gevaarsituaties: omgaan met agressie en geweld van burgers in het basispolitiewerk, Amsterdam, Centrum voor Politiewetenschappen, 1999, 111 p.

TIMMER, J., Politiegeweld: geweldgebruik van en tegen politie in Nederland, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2005, 606 p.

UILDRIKS, N., Geweld in de interactie politie-publiek. Een onderzoek naar opvattingen en ervaringen binnen de politie, Rotterdam, Gouda Quint, 1996, 327 p.

VAN DER HART, O., (ed.), Trauma, dissociatie en hypnose, Amsterdam/Lisse, Swets & Zeitlinger, 1991, 412 p.

VERMEULEN, G., Strafwetboek, Wetboek van strafvordering, Bijzondere wetten, Antwerpen, Maklu, 2009, 806 p.

VYNCKIER, G., De ervaring, beleving en coping van mid-adolescente slachtoffers van vermogens- en geweldsdelicten, Den Haag, Boom Lemma, 2012, 504 p.

VYNCKIER, G., DE HAAN, W., ADANG, O. en GOOSSENS F., (eds.), Geweld en politie, Antwerpen, Maklu, 2012, 244 p.

ZEIDNER, M. en ENDLER, N., (eds.), The Handbook of Coping. Theory, Research, Applications, New York, Wiley, 1996, 752 p.

Artikels

ÅKERSTEDT, T., ‘Shift work and disturbed sleep/wakefulness’, Occupational Medicine, 2003, 53, 89-94.

BERG, A., HEM, E., LAU, B., HASETH, K. en EKEBERG, O., ‘Stress in the Norwegian police service’, Occupational Medicine, 2005, 55, 113-120.

COLLINS, P.A. en GIBBS, A.C.C., ‘Stress in police officers: a study of the origins, prevalence and severity of stress-related symptoms within a county police force’, Occupational Medicine, 2003, 53, 256-264.

DE BRAUWER, J., ‘Geweld tegen de politie. Een onderzoek in de politiezone Luik’, Het politiejournaal, 2009, 15-18.

FOLKMAN, S., ‘Personal control and stress and coping processes: Theoretical analysis’, Journal of Personality and Social Psychology, 1984, 6, 839-852.

GROENHUIJSEN, M.S., ‘Slachtoffers van misdrijven in het recht en in de victimologie. Verslag van een intellectuele zoektocht’, Delikt en Delinkwent, 2008, afl. 2, 121-145.

KOVACS, M., ‘Stress and coping in the workplace’, The Psychologist, 2007, afl. 20, 548-550.

LEINO, T.M., SELIN, R., SUMMALA, H. en VIRTANEN, M., ‘Violence and psychological distress among police officers and security guards’, Occupational Medicine, 2011, 61, 400-406.

OLFF, M., LANGELAND, W. en GERSONS, B., ‘Effects of appraisal and coping on the neuroendocrine response to extreme stress’, Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 2005, 29, 457-467.

ROH, S. en CHOO, T., ‘Citizen Violence against Korean Police’, Crime & Justice International, 2007, 97, 9-13.

STEFFGEN, G., ‘Physical violence at the workplace: consequences on health and measures of prevention’, Revue Européenne de Psychologie Appliqué, 2008, 58, 285-295.

X., ‘Vier werkgroepen pakken geweld tegen politie aan’, Politienieuws. Actuele informatie uit de politiepraktijk, 2012, afl. 16, 5.

Wetgeving

Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, BS 18 september 1996.

Wet 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveau’s , BS 5 januari 1999.

Wet 20 december 2006 tot wijziging van het Strafwetboek met het oog op het strenger bestraffen van geweld tegen bepaalde categorieën van personen, BS 12 februari 2007.

Wet 8 maart 2010 met betrekking tot de verzwarende omstandigheden voor daders van bepaalde misdrijven tegen bepaalde personen bekleed met een openbare hoedanigheid, BS 30 maart 2010.

K.B. van 17 september 2001 tot vaststelling van de organisatie- en  werkingsnormen van de lokale politie teneinde een gelijkwaardige en minimale dienstverlening aan de bevolking te verzekeren, BS 12 oktober 2001.

Koninklijk Besluit van 17 mei 2007 betreffende de voorkoming van psychosociale belasting veroorzaakt door het werk, waaronder geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk, BS 6 juni 2007.

Koninklijk Besluit van 3 juni 2007 betreffende de bewapening van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveau’s, alsook de bewapening van de leden van de Diensten Enquêtes bij de Vaste Comités P en I en van het personeel van de Algemene Inspectie, BS 22 juni 2007.

K.B. van 16 oktober 2009 tot wijziging van het koninklijk besluit van 17 september 2001 tot vaststelling van de organisatie- en werkingsnormen van de lokale politie teneinde een gelijkwaardige en minimale dienstverlening aan de bevolking te verzekeren, BS 29 oktober 2009.

Decreet 13 december 2002 tot vaststelling van de regels inzake de werking en de verdeling van het Vlaams Stedenfonds, BS 29 januari 2003.

Ministeriële omzendbrief GPI 48 van 17 maart 2006 betreffende de opleiding en training in geweldbeheersing voor de personeelsleden van het operationeel kader van de politiediensten, BS 14 april 2006.

Ministeriële omzendbrief GPI 62 van 14 februari 2008 betreffende de bewapening van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus, BS 29 februari 2008.

Ministeriële omzendbrief GPI 72 van 8 februari 2013 betreffende de rechtshulp aan personeelsleden van de politiediensten die slachtoffer zijn van gewelddaden of valse klachten, BS 8 maart 2013.

Richtlijn nr. 89/391/EEG, 12 juni 1989 betreffende de tenuitvoerlegging van maatregelen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk, Pb.L. 29 juni 1989, afl. 183, 1-8.

Internetbronnen

COMITE P. (01/02/2013) ‘Onderzoek naar diverse vormen van geweld gepleegd tegen leden van de Brusselse politiediensten of door hen ondergaan en naar de impact daarvan op de werking van de politie’ [WWW]. Comité P: http://www.comitep.be/AdditionalReports/2013-02-01_NL_geweld_tegen_Brusselse_politie.pdf [08/03/2013]

FOD JUSTITIE (26/09/2012) ‘De minister van Binnenlandse Zaken en de minister van Justitie engageren zich , met concrete engagementen, in de strijd tegen geweld ten aanzien van de politie’ [WWW]. http://www.milquet.belgium.be/sites/default/files/Persbericht%20-%20strijd%20tegen%20geweld%20.pdf [05/01/2013] (Persbericht).

GILLES, V. en HOUSSIN, V. (s.d.) ‘Geweld tegen politieambtenaren. Globaal plan aanpak’ [WWW]. VSOA Politie: http://www.vsoa-pol.be/index.php?option=com_docman&lang=nl [11.04.2013]

HAZEL, N. (1995) ‘Elicitation techniques with Young people’ in Social Research Update [WWW]. University of Surrey: http://sru.soc.surrey.ac.uk/SRU12.html [21/12/0212]

LOUW, G.J. en VIVIERS, A., (2010) ‘An evaluation of a psychological stress and coping model in the police work context’ in Journal of Industrial Psychology [WWW]. Scielo South Africa: http://www.scielo.org.za/scielo.php?pid=S2071-07632010000100001&script=sci_arttext  [04/01/2013]

SCHWARZER, R. en SCHWARZER, C. (1996) ‘A critical survey of coping instruments’ [WWW]. Freie Universität Berlin: http://userpage.fu-berlin.de/~gesund/publicat/copchap6.htm [03/01/2013]

VAN OPDORP, J. (08/08/2012) ‘Geweld tegen politie in de kiem smoren. Niet alleen Brusselse agenten hebben te maken met meer agressie’ in De Tijd [WWW]. Mediafin: http://www.tijd.be/nieuws/politiek_economie_belgie/Geweld_tegen_politie_in_de_kiem_smoren.9217909-3136.art [11.04.2013]

X. (18/03/2009) ‘Man doodgeschoten nadat hij drie agenten neerstak’ in De Standaard [WWW]. Corelio Publishing: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF18032009_026 [11.04.2013]

X. (06/09/2010) ‘Steeds meer geweld tegen politie’ in Gazet van Antwerpen [WWW]. Concentra Media Groep:

http://www.gva.be/nieuws/binnenland/aid969974/steeds-meer-geweld-tegen-politie.aspx [11/04/2013]

X. (11/09/2011) ‘Politievakbond klaagt over toename geweld tegen politie’ in Het Laatste Nieuws [WWW]. De Persgroep Digital:

http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/1317468/2011/09/11/Politievakbond-klaagt-over-toename-geweld-tegenpolitie.dhtml [11/04/2013]

X. (21/11/2012) ‘Helft agenten jaarlijks slachtoffer van fysieke agressie’ in Brusselnieuws.be [WWW]. Brussel Deze Week: http://www.brusselnieuws.be/artikel/helft-agenten-krijgt-jaarlijks-te-maken-met-fysieke-agressie [11.04.2013]

Andere bronnen

ABRAHAM, M., FLIGHT, S. en ROORDA, W., Agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak, Amsterdam, 2011, 78 p. (onderzoeksrapport).

BRAL, L., JACQUES, A., SCHELFAUT, H., STUYCK, K. en VANDERHASSELT, A., (eds.), Stadsmonitor 2011, Agentschap voor binnenlands bestuur, Brussel, (s.d.), 373 p. (jaarverslag).

DEENEN, A.A., Bedrijfsopvang bij politie-ambtenaren. De zorg van het Bedrijfsopvangteam Utrecht na het meemaken van ingrijpende gebeurtenissen, Utrecht, 1995, 80 p. (onderzoeksrapport).

FEDERALE POLITIE DIRECTIE VAN DE OPERATIONELE POLITIONELE INFORMATIE DIENST BELEIDSGEGEVENS, Jaarrapport 2010 Politiële criminaliteitsstatistieken, s.d.s.l., 64 p. (rapport).

FOD PERSONEEL EN ORGANISATIE, Handleiding Welzijn op het werk. Stapsgewijs naar een beleid voor agressiebeheersing, Brussel, december 2009, 96 p. (handleiding).

GERSONS, B.P.R. en BURGER, N.R.R., Blauwdruk Mentale Zorglijn Politie, Diemen, 2012, 79 p. (adviesrapport).

MIDDELHOVEN, L.K. en DRIESSEN, F.M.H.M., Geweld tegen werknemers in de (semi) openbare ruimte, Utrecht, Bureau Driessen Sociaal Wetenschappelijk onderzoek, 2001, 222 p. (onderzoeksrapport).

MINISTERIE BZK, Handreiking voor protocol geweld tegen de politie, Den Haag, november 2005, 19 p. (rapport).

NOORDEGRAAF, M., GIESEN, I., KRISTEN, F., VAN DER MEULEN, M., DE KEZEL, E. en VAN LEEUWEN, D., Geweld tegen gezagsdragers: preventie en aanpak van geweld tegen politie en politici, Utrecht, mei 2009, 74 p. (onderzoeksrapport).

PAUWELS, L., Etiologische criminologie: van klassieke naar hedendaagse causale benaderingen van criminaliteit, Gent, 2008-2009, 279 p. (cursus).

VANDERBIESEN, W., De Vlaamse centrumsteden in kaart gezet, Leuven, Steunpunt Werk en Sociale Economie, 2010, 37 p. (onderzoeksrapport).

VAN LEIDEN, I. en FERWERDA, H., Bont en blauw. Een onderzoek naar de strafrechtelijke behandeling van geweldszaken tegen politieambtenaren en de bejegening van slachtoffers daarvan door de politie en het openbaar ministerie, Den Haag, WODC, 2008, 187 p. (onderzoeksrapport).

 

Download scriptie (1.14 MB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2013