LEREN IN HECHTENIS: MOTIEVEN VOOR PARTICIPATIE AAN FORMELE EDUCATIE

Myriam Halimi
Persbericht

LEREN IN HECHTENIS: MOTIEVEN VOOR PARTICIPATIE AAN FORMELE EDUCATIE

Leren in hechtenis: waarom (ook) gedetineerden willen leren

Het credo levenslang- en breed leren luidt al een geruime tijd. De helft van de Vlaamse en Brusselse gedetineerden blijkt echter laaggeschoold en vormt daarom een belangrijke leerdoelgroep. Myriam Halimi, masterstudente Agogische Wetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel, ging na wat de motieven van gedetineerden zijn om te participeren aan formele educatie. Haar analyse geeft inzicht in een minder evidente en vaak vergeten groep onderwijsparticipanten.

Naast het feit dat levenslang- en breed leren worden aangemoedigd door zowel Europa als Vlaanderen, blijkt formele educatie binnen een gevangeniscontext gepaard te gaan met diverse positieve effecten zoals een verbetering van vaardigheden, hoger gevoel van eigenwaarde, een verhoging van de kans op tewerkstelling na vrijlating en een goede werking van de penitentiaire instelling. Omwille van deze positieve effecten is het volgens Halimi belangrijk om de drijfveren van gedetineerden om te participeren aan formele educatie binnen een strafinrichting te onderzoeken.

Halimi verrichtte dit onderzoek in nauwe samenwerking met de Vlaamse Gemeenschapsdiensten die actief zijn in de gevangenis van Antwerpen, waaronder het Consortium Volwassenenonderwijs Antwerpen (vol-ant). Dit kwantitatieve onderzoek maakt deel uit van een grootschaliger onderzoek naar motieven en drempels die participatie aan activiteiten binnen diverse domeinen beïnvloeden (arbeid, cultuur, gezondheid, onderwijs, sport en welzijn). In totaal ondervroegen de onderzoekers 486 mannelijke en vrouwelijke gedetineerden. De vragenlijst werd vertaald in 13 talen en meer dan 20 vrijwilligers motiveerden de gedetineerden om deel te nemen. Tevens ondersteunden zij laaggeletterden en analfabeten bij het invullen van de vragenlijst. Dit samen zorgde voor een hoge respons: 74% van de Antwerpse gedetineerden nam deel aan het onderzoek.

De gedetineerden uit het onderzoek volgden gemiddeld 10,8 jaar onderwijs (exclusief kleuteronderwijs), wat de laaggeschooldheid van een grote groep gedetineerden bevestigt. 29% van de Antwerpse gedetineerden nam vroeger of op het moment van afname van de vragenlijst deel aan formeel onderwijs binnen de penitentiaire inrichting. Een doorsnee gedetineerde die deelneemt aan formele onderwijsactiviteiten binnen de gevangenismuren is tussen de 26-45jaar, niet-Europeaan en kan een beetje Nederlands. Daarnaast is de verblijfsduur van invloed op de participatie aan formele onderwijscursussen: respondenten die al geruime tijd in de gevangenis zitten of de verwachting hebben hier nog een langere periode te verblijven, volgen meer onderwijs.

Gedetineerden willen vooral leren om positieve redenen

Niet enkel wie deelneemt is van belang, ook waarom ze deelnemen is belangrijk. Uit het onderzoek blijkt dat gedetineerden om verschillende redenen onderwijs volgen binnen de gevangenis, waarvan veel redenen overeenkomen met redenen die gegeven worden binnen de algemene populatie. De belangrijkste reden is intrinsiek van aard, namelijk “Omdat ik iets wil bijleren”. Daarnaast volgt men voornamelijk onderwijs om een doel te bereiken zoals bijvoorbeeld een attest of diploma behalen en toekomstplannen maken. Bovendien wil men de taal leren om met anderen te praten zoals mensen buiten de gevangenis, cipiers of een celgenoot. Een meer specifieke reden voor gedetineerden om onderwijs te volgen is om zich een “gewoon persoon voelen”. Het willen leren, werken aan hun toekomst en het proces van normalisatie zijn dan ook de belangrijkste redenen om deel te nemen. Veel minder belangrijk zijn redenen zoals “weg zijn uit de cel”, “andere mensen zien” of omdat de advocaat het hen heeft aangeraden.

Geletterdheid is een sleutelfactor voor tewerkstelling. Hiervoor is leren van cruciaal belang. Als we levenslang- en levensbreed leren toegankelijk willen maken voor diverse groepen in onze maatschappij en willen genieten van de positieve effecten verbonden aan onderwijs, moeten we volgens Halimi inspelen op de redenen waarom gedetineerden deelnemen aan onderwijs. De bevindingen geven educatieve aanbieders de mogelijkheid een aanbod te ontwikkelen dat inspeelt op de blootgelegde motieven. Zo kan het aantal gedetineerden dat aansluiting vindt bij het aanbod verhoogd worden. De onderwijsactiviteiten kunnen het best inspelen op de intrinsieke motivatie van de gedetineerden – het willen leren- aangezien dit het belangrijkste motief voor participatie is. Verder verschaffen deze cursussen best aan het einde van de rit een diploma of certificaat.Tot slot is het volgens Halimi belangrijk verder onderzoek te verrichten. Enerzijds is de context mogelijks van invloed op de participatiemotieven. In de gevangenis van Antwerpen verblijven namelijk hoofdzakelijk beklaagden, die er vaak slechts voor een korte periode zijn. Zij raadt daarom aan om ook in andere gevangenissen in België onderzoek te voeren. Anderzijds is het volgens haar noodzakelijk de ervaren drempels om te participeren aan onderwijs in hechtenis na te gaan. 71% van de ondervraagde gedetineerden nam namelijk nog nooit deel aan formeel onderwijs binnen de gevangenis.

 

 

Bibliografie

Alzúa, M. L., Rodriguez, C., & Villa, E. (2009). The Quality of Life in Prisons: Do Educational Programs Reduce In-prison Conflicts? Argentinië: National University of La Plata.

Baarda, D.B., De Goede, M., & Van Dijkum, C. (2007). Basisboek Statistiek met SPSS. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Batchelder, J.S., & Pippert, J.M. (2002). Hard time or idle time: factors affecting inmate choices between participation in prison work and education programs. The prison journal, 82(2), 269-280.

Belgisch Staatsblad. (2005). Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden. 12 januari 2005, p. 2815-2850. Geraadpleegd op 4 mei, 2013 op http://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/2005/02/01_1.pdf

Belgisch Staatsblad. (2013). Decreet betreffende de organisatie van hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. 8 maart 2013, p. 22456-22460. Geraadpleegd op 11 mei 2013, op http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/api2.pl?lg=nl&pd=2013-04-11&numac=…

Belgische Federale Overheidsdiensten. (2012). Justitie: Organisatie. Geraadpleegd op 15 november 2012, op http://www.belgium.be/nl/justitie/Organisatie/

Boeren, E. (2011). Participation in Adult Education: Attitudes and Barriers. US-China Education Review, 1(3), 369-382.

Boeren, E., & Nicaise, I. (2011). Schitterend gemiddeld. Kwaliteit, kansengelijkheid en rendement van het Vlaamse onderwijs in internationaal perspectief. In J. Noppe, L. Vanderleyden, & M. Callens (Red.). De sociale staat van Vlaanderen 2011 (p. 43-79). Brussel: Vlaamse overheid.

Boeren, E., & Nicaise, I. (2012). Benchmark participatie volwasseneneducatie: Adult Education Survey en Labour Force Survey. Geraadpleegd op 2 mei 2013, op http://www.informatieportaalssl.be/archiefloopbanen/publi_upload/OD2_2011_27BoerenBenchmarkLLL.pdf.

Boshier, R. (1971). Motivational Orientations of Adult Education Participants: a Factor Analytic Exploration of Houle’s Typology. Adult Education Quarterly, 21(2), 3-26.

Boshier, R. (1983). Education inside: motives for participation in prison education programmes. Vancouver: University of British Columbia.

Boshier, R. (1991). Psychometric properties of the alternative form of the education participation scale. Adult educational quarterly, 41(3), 150-167.

Boshier, R., & Collins, J.B. (1985). The Houle typology after twenty-two years: A large-scale empirical test. Adult Education Quarterly, 35(3), 113-130.

Bruce, A. & Pepitone, J.S. (1999). Motivating Employees. New York: McGraw-Hill.

Bucic, T., & Gudergan, S.P. (2004). Formative versus Reflective Measurement Implications for Explaining Innovation in Marketing Partnerships. Geraadpleegd op 13 april 2013, op http://epress.lib.uts.edu.au/research/bitstream/handle/10453/3067/2004000806.pdf?sequence=1

Burgess, P. (1971). Reasons for adult participation in group educational activities. Adult education, 22(1), 3-29.

Centraal Bureau voor de Statistiek. (2011). Meetlat sociaal kapitaal. Geraadpleegd op 13 april 2013, op http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/C4C4EF37-6542-4BD3-A657-A1599BC41908/0/2011meetlatsociaalkapitaalpub.pdf

Claessens, E. (2008). Onderzoek naar de noden en karakteristieken van significante anderen van personen die middelen misbruiken: een exploratieve studie in het penitentiair landbouwcentrum te Ruiselede. Niet gepubliceerde masterproef, Universiteit Gent, Gent.

Comité van ministers van de raad van Europa. (2006). Recommendation Rec(2006)2of the Committee of Ministers to member states on the European Prison Rules. Geraadpleegd op 16 september 2012 op https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=955747

Commissie van de Europese Gemeenschappen [COM]. (2001). Mededeling van de commissie: Een Europese ruimte voor levenslang leren realiseren. Geraadpleegd op 26 mei 2012, op http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2001:0678:FIN…

Commissie van de Europese Gemeenschappen [COM]. (2006). Mededeling van de commissie: Volwasseneneducatie: een mens is nooit te oud om te leren. Geraadpleegd op 26 mei 2012, op http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/nl/com/2006/com2006_0614nl01.p…

Consortium volwassenenonderwijs Antwerpen [vol-ant]. (2010). Strategische en operationele doelstellingen en realisaties 2010 - Onderwijs gedetineerden. Niet gepubliceerd jaarverslag, Consortium volwassenenonderwijs Antwerpen, Antwerpen.

Consortium volwassenenonderwijs Antwerpen [vol-ant]. (2011). Strategische en operationele doelstellingen en realisaties 2011 - Onderwijs gedetineerden. Niet gepubliceerd jaarverslag, Consortium volwassenenonderwijs Antwerpen, Antwerpen.

Consortium volwassenenonderwijs Antwerpen [vol-ant]. (2012). Domein onderwijs gevangenis Antwerpen. Niet gepubliceerde Mindjet, Consortium volwassenenonderwijs Antwerpen, Antwerpen.

Consortium volwassenenonderwijs Antwerpen [vol-ant]. (z.d.). Onderwijs gevangenis. Geraadpleegd op 22 augustus 2012, op http://www.vol-ant.be/page.php?sec=consortium-vol-ant&pid=007

Courtney, S. (1992). Why adults learn: Towards a theory of participation in adult education. Londen: Routledge.

De Clerck, S. (2010). Straf- en strafuitvoeringsbeleid: overzicht & ontwikkeling. Geraadpleegd op 13 november 2012, op http://www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/strafuitvoeringNL.pdf

De Rick, K., Vanhoren, I., Op den Kamp, H., & Nicaise, I. (2006). Het lerend individu in de kennismaatschappij. ’s-Hertogenbosch: Centrum voor innovatie van opleidingen.

De Ron, A., & Tournel, H. (2009). Aanbevelingen voor het optimaliseren van vorming, opleiding en arbeidstoeleiding binnen de gevangenissen in Vlaanderen. Geraadpleegd op 8 mei 2013, op http://www.kbs-frb.be/uploadedFiles/KBS-FRB/05)_Pictures,_documents_and_external_sites/09)_Publications/PUB2009_1962_BeleidsaanbevelingenGevangenen.pdf

Desmedt, E., Groenez, S., & Van den Broeck, G. (2006). Op zoek naar de systeemkenmerken die de participatie aan levenslang leren in de EU-15 beïnvloeden. Geraadpleegd op 22 mei 2012, op https://hiva.kuleuven.be/resources/pdf/publicaties/R1132.pdf

de Wit, J. (1994). De gevangenissen. Leuven: Davidsfonds.

De Wree, E. (2011). Internationale overbrenging van veroordeelden. Antwerpen-Apeldoorn: Maklu.

Dillen, C. (2012). Forensische psychiatrie. Brussel: Dienst uitgaven Vrije Universiteit Brussel.

Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen [DG EPI]. (2011). Activiteitenverslag 2011. Geraadpleegd op 11 mei 2013, op http://justitie.belgium.be/nl/binaries/activiteitenverslag%202011%20DGE…

Eikeland, O.-J. (2009). Differences and similarities in the Nordic region. In O.-J. Eikeland, T. Manger, & A. Asbjørnsen (Red.), Education in prisons: Prisoners' Educational Backgrounds, Preferences and Motivation (p. 177-197). Copenhagen: Nordic Council of Ministers.

Eikeland, O-J., Manger, T., & Asbjørnsen, A. (2009). Education in prisons: Prisoners’ Educational Backgrounds, Preferences and Motivation. Copenhagen: Nordic Council of Ministers.

Elias, W., & Vanwing, T. (2002). Vizier op agogiek. Leuven: Garant.

Eriksson Gustavsson, A-L., & Samuelsson, S. (2009). Sweden. In O.-J. Eikeland, T. Manger, & A. Asbjørnsen (Red.), Education in prisons: Prisoners' Educational Backgrounds, Preferences and Motivation (p. 153-176). Copenhagen: Nordic Council of Ministers.

Erisman, W. & Bayer Contardo, J. (2005). Learning to Reduce Recidivism: A 50-state analysis of postsecondary correctional education policy. Geraadpleegd op 11 mei 2013, op http://www.ihep.org/assets/files/publications/g-l/LearningReduceRecidivism.pdf

Eurostat. (z.d.). Adult Education Survey: Reference Metadata in Euro SDMX Metadata Structure (ESMS). Geraadpleegd op 2 mei 2013, op http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_SDDS/en/trng_aes_esms.htm#an…

Evenepoel, L. (2012). Grenzen aan de (re)integratie-doelstelling van een humaan detentiebeleid? Deelname aan onderwijs door anderstalige gedetineerden als toetssteen. Niet gepubliceerde masterproef, Universiteit Gent, Gent.

Faifer, D. (2011). Nederlands voor anderstaligen. Onderwijskundig onderzoek naar het ontwerpen van leeromgevingen in het volwassenenonderwijs. Niet gepubliceerde masterproef, Universiteit Gent, Gent.

Federale Overheidsdienst Justitie [FOD Justitie]. (2011a). Gevangenissen. Geraadpleegd op 15 november 2012, op http://justitie.belgium.be/nl/themas_en_dossiers/gevangenissen/belgisch…

Federale Overheidsdienst Justitie [FOD Justitie]. (2011b). Meer info over de gevangenis van Antwerpen. Geraadpleegd op 11 november 2012, op http://justitie.belgium.be/nl/themas_en_dossiers/gevangenissen/belgisch…

GHK. (2011). Prison education and training in Europe: a review and commentary of existing literature, analysis and evaluation. Geraadpleegd op 11 mei 2012, op http://ec.europa.eu/education/adult/doc/literature_en.pdf

GHK. (2012). Survey on Prison Education and Training in Europe – Final Report: Order 23 of the DG Education and Culture Framework Contract 02/10 - Lot 1. Geraadpleegd op 7 mei 2013, op http://ec.europa.eu/education/adult/doc/survey/survey_en.pdf

Gunnlaugsson, H., & Ragnarsson, B. (2009). Iceland. In O.-J. Eikeland, T. Manger, & A. Asbjørnsen (Red.), Education in prisons: Prisoners' Educational Backgrounds, Preferences and Motivation (p. 67-99). Copenhagen: Nordic Council of Ministers.

Hammerschick, W., Hayes, J., Hjarne, U., & Meyer, I. (2011). KEYS – Innovative Models for the Integration of Working and Learning in Adult Prisons. Geraadpleegd op 7 mei 2013, op http://www.keys.fczb.de/fileadmin/keys/Texte/111102_Keys_Handbook_onlin…

Haney, C. (2001). The Psychological Impact of Incarceration: Implications for Post-Prison Adjustment. Geraadpleegd op 9 mei 2013 http://aspe.hhs.gov/hsp/prison2home02/haney.pdf

Hayen, M. (2010). Opleidingsplan deel 3: Onderwijs aan gedetineerden 2010-2012. Geraadpleegd op 24 augustus 2012, op http://www.vol-ant.be/upload/Opleidingsplan%20onderwijs%20aan%20gedetin…

Houle, C. O. (1961). The inquiring mind: A study of adult who continues to learn. Madison: The University of Wisconsin Press.

Interdepartementale Commissie Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. (2000). Hulp en dienstverlening aan gedetineerden: Strategisch Plan van de Vlaamse Gemeenschap. Missie, krachtlijnen, ambities, strategieën en kritische succesfactoren. Geraadpleegd op 2 december, 2012 op http://www4.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/hulpaangedetineerden…

Kaimakami, E., Panta, M., Kaparou, M., & Kaimakamis, G. (2008). Factors affecting Adults Participation in Education. Geraadpleegd op 12 mei 2013, op http://www.wseas.us/e-library/conferences/2008/crete/education/education67.pdf

Keyenberg, E. (2002). Vorming in de gevangenis: Een exploratief onderzoek in de gevangenis van Turnhout naar de behoeften van gedetineerden aan maatschappelijke dienstverlening. Niet gepubliceerde licentiaatsverhandeling, Vrije Universiteit Brussel, Brussel.

Kim, A., & Merriam, S.B. (2004). Motivations for learning among older adults in a learning in retirement institute. Educational Gerontology, 30, 441-455.

Klein, S., Tolbert, M., Bugarin, R. Forrest-Cataldi, E., Tauschek, G. (2004). Correctional education: assessing the status of prison programs and information needs. Geraadpleegd op 3 mei 2013, op https://www.cedatanetwork.org/pdf/corred_report.pdf

Kleinginna, P.R., & Kleinginna, A.M. (1981). A categorized list of motivation definitions, with a suggestion for a consensual definition. Motivation and Emotion, 5(3), 263-291.

Koski, L. (2009). Finland. In O.-J. Eikeland, T. Manger, & A. Asbjørnsen (Red.), Education in prisons: Prisoners' Educational Backgrounds, Preferences and Motivation (p. 67-97). Copenhagen: Nordic Council of Ministers.

Koudahl, P. (2009). Denmark. In O.-J. Eikeland, T. Manger, & A. Asbjørnsen (Red.), Education in prisons: Prisoners' Educational Backgrounds, Preferences and Motivation (p. 41-66). Copenhagen: Nordic Council of Ministers.

Laerd statistics. (2013). Mann-Whitney U Test using SPSS. Geraadpleegd op 21 april 2013, op https://statistics.laerd.com/spss-tutorials/mann-whitney-u-test-using-spss-statistics.php

MacGuinness, P. (2000). Dealing With Time: Factors that Influence Prisoners to Participate in Prison Education Programmes. In D. Wilson, & A. Reuss (Red.), Prison(er) Education (p. 84-105). Winchester: Waterside press.

Maes, E. (2009). Het actuele penitentiaire beleid in confrontatie met zijn verleden. In T. Daems, P. Pletincx, L. Robert, V. Scheirs, A. van de Wiel, & K. Verpoest (Red.), Achter tralies in België (p. 47-73). Gent: Academia Press.

Maggioncalda, E.C. (2007). Inmate motivations to participate in prison programs: are they related to actual participation? Doctoraatsverhandeling, Capella University, Minneapolis.

Mäkikangas, A., Feldt, T., Kinnunen, U., Tolvanen, A., Kinnunen, M-L., & Pulkinnen, L. (2006). The Factor Structure and Factorial Invariance of the 12-Item General Health Questionnaire (GHQ-12) Across Time: Evidence From Two Community-Based Samples. Psychological Assessment, 18(4), 444-451.

Manger, T., Eikeland, O-J., & Asbjørnson, A. (2009). Research review, the education of prisoner. In O.-J. Eikeland, T. Manger, & A. Asbjørnsen (Red.), Education in prisons: Prisoners' Educational Backgrounds, Preferences and Motivation (p. 21-36). Copenhagen: Nordic Council of Ministers.

Manger, T., Eikeland, O-J., & Asbjørnson, A. (2012). Effects of Educational Motives on Prisoners’ Participation in Education and Educational Desires. Dordrecht: Springer Science+Business Media.

Manger, T., Eikeland, O-J., Diseth, A., Hetland, H., & Asbjørnson, A. (2010). Prison Inmates’ Educational Motives: Are They Pushed or Pulled? Scandinavian Journal of Educational Research, 54(6), 535-547.

Moore, D.S., & McCabe, G.P. (2008). Statistiek in de praktijk theorieboek. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Morstain, B. R., & Smart, J.C. (1974). Reasons for participation in adult education courses: A multivariate analysis of group differences. Adult Education, 24(2), 83-98.

Morstain, B. R., & Smart, J. C. (1977). A Motivational Typology of Adult Learners. The Journal of Higher Education, 48(6). 665-679.

National Center for Educational Statistics [NCES]. (2004). National Household Education Surveys of 2001: Participation in Adult Education and Lifelong Learning 2000-01. Jessup: ED Pubs.

Nordic Council of Ministers. (2005). Nordic Prison Education: A lifelong learning perspective. Kopenhagen: Norden.

Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD]. (2003). Beyond Rhetoric: adult learning policies and practices. Geraadpleegd op 23 mei 2012, op http://www.oecd.org/dataoecd/18/57/18466358.pdf

Parsons, M., & Langenbach, M. (1993). The reasons inmates indicate they participate in prison education programs: Another look at Boshier’s PEPS. Journal of Correctional Education, 44(1), 38-41.

Paterline, B.A., & Petersen, D.M. (1999). Structural and social psychological determinants of prisonization. Journal of Criminal Justice, 27(5), 427-441.

Pepermans, R. (2010). Arbeids- en Organisatiepsychologie: Een verkennende inleiding. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.

Polfliet, K. (2009). De Vlaamse hulp- en dienstverlening aan gedetineerden of hoe de nieuwe wegen vaste vorm krijgen. In T. Daems, P. Pletincx, L. Robert, V. Scheirs, A. van de Wiel, & K. Verpoest (Red.), Achter tralies in België (p. 205-220). Gent: Academia Press.

Politi, P.L., Piccinelli, M, & Wilkinson, G. (1994). Reliability, validity and factor structure of the 12-item General Health Questionnaire among young males in Italy. Acta Psychiatrica Scandinavica, 6(90), 432-437.

Ryan, M. R., & Deci, L. E. (2000). Intrinsic and Extrinsic Motivations: Classic Definitions and New Directions. Contemporary Educational Psychology, 25, 54-67.

Schleicher, A. (z.d.). Comparability Issues in International Educational Comparisons. Geraadpleegd op 9 mei 2013, op http://www.waxmann.com/fileadmin/media/zusatztexte/postlethwaite/aschleic.pdf

Schlesinger, R. (2005). Better Myself: Motivation of African Americans to Participate in Correctional Education. Journal of Correctional Education, 56(3), 258-252.

Sheffield, S.B. (1964). The orientations of adult continuing learners. In D. Solomon (Red.), The continuing learner (p. 1-22). Chicago: Center for the Study of Liberal Education for Adults.

Snacken, S., & van Zyl Smit, D. (2009). Rechten van gedetineerden benaderd vanuit recente Europese ontwikkelingen. In T. Daems, P. Pletincx, L. Robert, V. Scheirs, A. van de Wiel, & K. Verpoest (Red.), Achter tralies in België (p. 241-270). Gent: Academia Press.

Summers, J. (2001). A study reviewing motives for participation and the post enrollment transition after completing a graduate degree program. Niet gepubliceerde afstudeerscriptie, Drake University School of Education, Des Moines (Iowa).

van Dellen, T., & van der Kamp, M. (2009). Dilemma's en uitdagingen in de volwasseneneducatie. In A. Minnaert, H.L. Spelberg, & H. Amsing (Red.), Het pedagogisch quotiënt: pedagogische kwaliteit in opvoeding, hulpverlening, onderwijs en educatie (p. 301-321). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Van den Broeck, D. (2010). SPSS (PASW) voor statistische analyse. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.

Van den Wyngaert, C. (2006). Strafrecht, Strafproces recht & internationaal strafrecht. Antwerpen: Maklu.

Vandeurzen, I. (2010). Jaarrapport: Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en hun sociale omgeving Gevangenis Antwerpen – 2009. Geraadpleegd op 10 augustus 2012, op http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/hulpaangedetineer…

Vandeurzen, I. (2011). Jaarrapport: Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden: Gevangenis Antwerpen – 2010. Geraadpleegd op 10 augustus 2012, op http://www4.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/hulpaangedetineerden…

Vandeurzen, I. (2012). Jaarverslag: Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden: Antwerpen – 2011. Niet gepubliceerd jaarverslag, Gevangenis van Antwerpen, Antwerpen.

Van Haegedoren, M., Lenaers, S., & Valgaeren, E. (2001). De gemeenschap achter de tralies: Onderzoek naar de behoeften van gedetineerden aan maatschappelijke hulp- en dienstverlening. Diepenbeek: Sociaal Economisch INstituut.

Van Woensel, A. (2006). In het lang en in het breed: levenslang leren in Vlaanderen en Europa. Geraadpleegd op 6 mei 2013, op http://www.steunpuntwse.be/steunpuntwav/view/nl/343010

Vermeersch, L., & Vandenbroucke, A. (2009a). Het leren zoals het is… bij volwassenen met een geletterdheidsrisico: Samenvatting. Geraadpleegd op 6 mei 2013, op http://www.ond.vlaanderen.be/obpwo/projecten/2006/0604/Samenvatting_eindrapport.pdf

Vermeersch, L., & Vandenbroucke, A. (2009b). The access of adults to formal and nonformal adult education: Country report: Belgium (Flemish Community). Geraadpleegd op 6 mei 2013, op https://hiva.kuleuven.be/resources/pdf/publicaties/R1338_Country_report_SP5.pdf

Vinke, R. (2009). De weerbarstige praktijk van het motiveren. Alphen aan de Rijn: Kluwer.

Vlaamse overheid. (2010). Tussentijdse evaluatie decreet van 15 juni 2007 betreffende het volwassenenonderwijs: rapport ‘‘onderwijs aan gedetineerden’’. Geraadpleegd op 9 mei 2013, op http://www.ond.vlaanderen.be/volwassenenonderwijs/beleid/documenten_eva…

Vlaamse overheid. (2012). Decreet betreffende het volwassenenonderwijs. Geraadpleegd op 22 augustus 2012, op http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?doci…

Vlaamse overheid. (z.d.). Welzijn & samenleving: Hulp aan gedetineerden. Geraadpleegd op 23 augustus 2012, op http://www4.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/hulpaangedetineerden…

                Wilson, D. (2000). In D. Wilson, & A. Reuss (Red.), Prison(er) Education (p. 9-24). Winchester: Waterside press

Universiteit of Hogeschool
Master of Science in de Agogische Wetenschappen
Publicatiejaar
2013
Kernwoorden
Share this on: