Compound culture revisited
- StefTurelinckx
- EvaVan Puyvelde
Compound-wooncultuur in Tema, Ghana: verleden of toekomst?
De westerse wooncultuur heeft een onmiskenbare invloed op de traditionele compoundcultuur in Tema, een industriële havenstad in Ghana. Is er nog toekomst voor de traditionele manier van wonen of nemen binnen enkele jaren villa’s en hoogbouw het straatbeeld over? Kortom kunnen nieuw aangebrachte standaarden en comfort worden verenigd met traditie en zo ja, op welke manier?
Voor- en nadelen van compoundwoningen afgewogen
Niet enkel de Ghanese woningbouw maar ook de cultuur en levenswijze in het algemeen zijn sterk beïnvloed door compounds. Een compound is een samengestelde woning die bestaat uit clusters van verschillende kamers, aangevuld met een gemeenschappelijke buitenruimte, veelal omsloten (zie bijlage 1). Zowel de manier waarop de ruimtes worden gebruikt als de vormgeving en het materiaalgebruik variëren. In de regio waarop met dit onderzoek gefocust wordt, gaat het voornamelijk om rechthoekige woningen van één verdieping. Ze bestaan uit enkelvoudige kamers met toegang vanuit de binnenplaats. De fysieke vormgeving is echter niet het belangrijkste kenmerk van deze woonvorm. Het zijn socio-fysieke structuren gebaseerd op het concept van de uitgebreide familie, waarbij echter ook niet-verwante gezinnen kamers in hetzelfde gebouw kunnen innemen. Naast het delen van de aanwezige voorzieningen en ruimtes zijn het intensieve samenleven en de gedeelde bezigheden van wezenlijk belang.
Samenleven in compounds levert vele voordelen op, onder andere sociale cohesie en de hulp die hiermee gepaard gaat, lage woonkosten door het delen van voorzieningen en integratie van goedkope verhuurbare eenheden. Niettemin heeft deze vorm van samenwonen ook gebreken. Bij gemeenschappelijk gebruik van faciliteiten en het onderhoud ervan kunnen gemakkelijker conflicten ontstaan. Sommigen zien ook het gebrek aan privacy als een probleem. Bovendien zorgt tegenwoordig de veranderende socio-economische en culturele situatie in deze moderniserende stedelijke maatschappij voor een individualisering op vlak van samenhuizen met familie. De toenemende negatieve perceptie ten opzichte van compounds wordt nog versterkt doordat ze moeilijk kunnen worden verhandeld omdat ze in collectief bezit zijn. Deze gemeenschappelijke levenswijze wordt door dit alles geassocieerd met inheemse cultuur en beschouwd als ouderwets. Sterker nog, het wordt zelfs gestigmatiseerd als woonvorm voor de armen, diegenen die zich niet het ideaal van een persoonlijk huis met alle comfort voor hun gezin kunnen veroorloven. De negatieve bijklank wordt gevoed door overheden die enerzijds vooral de nadelen benadrukken en anderzijds het nalaten waarden omtrent de inheemse en dynamische wooncultuur te erkennen. Dit leidt tot een toenemende kloof tussen de ‘ideale’ plannen van beleidsmakers en de stedelijke realiteit.
Hybride woningen: compound noch villa, maar iets ertussenin
Als alternatief voor de villa of individuele woning, gepromoot door de overheid, zoeken de bewoners zelf oplossingen om met de uitdagingen van inheemse wooncultuur om te gaan en tegelijkertijd het comfort van een modernere en meer individuele levenswijze te introduceren. Dit zorgt voor een geleidelijke overgang van gemeenschappelijk wonen in compounds naar tussenliggende typologieën of ‘hybriden’. Deze trachten de voordelen van de traditionele woning te combineren met de idealen van de evoluerende maatschappij (zie bijlage 2). Hoewel er wel duidelijk een beweging is in de richting van moderne villa-types, is het voor de meeste bewoners niet mogelijk om dit ideaal te bereiken en zijn ze zich hier ook bewust van. Ondanks dit idee van hun ‘droomhuis’ zijn veel stedelingen toch gelukkig in hun compound, of een variatie hierop. Beetje bij beetje worden woningen, en bijgevolg het leven van de bewoners, aangepast. Delen van compounds worden geprivatiseerd en zowel horizontaal als verticaal uitgebreid om zo een eengezinswoning te vormen binnen het groter geheel van het gebouw. Nieuwe woningen trachten zich eerder te richten op directe familie en hebben ook vaak meer individuele faciliteiten omdat publieke voorzieningen nog steeds zeer schaars en minimaal onderhouden zijn.
Stappen voorwaarts naar een volwaardige stadscompound
Niet alleen stedelingen zelf construeren hybride woonvormen en herinterpreteren de traditionele compoundtypologie. Verschillende initiatieven om de leefomstandigheden van de minderbegoede klasse in Tema te verbeteren werden over de jaren heen met wisselend succes door de overheid geïntroduceerd. Het ‘Amui Djor Housing Project’ is een relatief recent voorbeeld dat tracht op maat van individuele bewoners het verschil te maken. Architecten, beleidsmakers, publieke en private organisaties hebben hier samengewerkt om een sociaal huisvestingsproject op te starten. Enkele belangrijke facetten van de compoundcultuur werden herdacht naar een collectieve woontypologie, verspreid over meerdere verdiepingen. Fysieke elementen zijn geïmplementeerd, bijvoorbeeld de buitenruimte in relatie met woonruimten, maar ook sociale en economische eigenschappen, zoals het gemeenschappelijk gebruik van bepaalde faciliteiten en de mogelijkheid om geleidelijk verbeteringen aan te brengen, zijn geïntegreerd. Door de aanpassingen en verandering van context wordt echter niet altijd dezelfde betekenis behouden (zie bijlage 3).
Typologische vernieuwingen waarbij elementen van de compound worden verwerkt kunnen een belangrijke positie innemen bij stadsvernieuwing, maar het is niet mogelijk om één ‘juiste’ typologie te isoleren. Een specifieke typologie herhalen in een strikt geplande stad is in geen geval het beste antwoord om aan de noden van Ghana’s stedelijke context te voldoen. Meer van toepassing is een ondersteunend kader voor stedelijke ontwikkeling dat een verscheidenheid aan hybride typologieën toelaat. Een focus van de overheid op infrastructuur, publieke faciliteiten en individuele percelen waar eigenaars de toelating krijgen om zelf te bouwen volgens hun eigen noden en mogelijkheden is een betere planningsstrategie, zo blijkt uit de uitgevoerde studie. De stedelingen moeten geloven in het voorgestelde model waaraan zij kunnen bijdragen door individueel hun hybride woningen te bouwen en zo mee te helpen aan het verbeteren van hun leefomgeving.
De compound blijft
Compoundcultuur afschrijven als verouderd of enkel voor de armen is noch een correcte, noch realistische houding. Terecht wordt gezocht naar woonvormen die voldoen aan modern comfort en ook westerse voorbeelden van individuele woningen voeden de dromen. Toch mag de sociale functie die compoundwoningen op zich nemen niet worden genegeerd. Er is nood aan vindingrijke oplossingen, zowel vanuit de bevolking zelf als van hogerhand, die de kwaliteiten eigen aan de traditie verenigen met modern comfort en dit op maat van de verschillende bevolkingsklassen.
Bibliografie
BOOKS
AMARTEIFIO, G.W.; BUTCHER, D.A.P. & WHITMAN, D. (1966) Tema Manhean, A Study of Resetlement, Ghana Universities Press, Accra.
ANGELIL, M.; HEHL, R. (2013) Cidade De Deus! Working with informalized mass housing in Brazil, Ruby Press, Berlin.
BENNEH, G.; NABILA, J.S.; SONGSORE, J.; YANKSON, P.W.K. & TESFAY, T. (1990) Demographic Studies and Projections for Accra Metropolitan Area (AMA), Government of Ghana: Ministry of Local Government, Accra.
BERTRAND, M.; SCHANDORF, E. A. & YANKSON, P.W.K (2012) The Mobile City of Accra: Urban Families, Housing and Residential Practices, Codesria, Dakar.
BOUDON, P. (1969) Pessac de Le Corbusier, Dunod, Paris, 1969.
CAMINOS, H.; TURNER, J.F.C. & STEFFIAN, J.A. (1969) Urban Dwelling Environments. An elementary survey of settlements for the study of design determinants. The M.I.T. Press, Cambridge and London.
CANHAM, S.; WU, R. (2008) Portraits from above. Hong Kong’s informal rooftop communities, Peperoni Books, Berlin.
ECONOMIC COMMISSION FOR AFRICA (1976) Economic Housing in Africa, United Nations, Addis Ababa.
FIELD, M. J. (1940) Social Organization of the Ga People, Crown Agents, London.
FIRLEY, E.; STAHL, C. (2009) The Urban Housing Handbook, John Wiley & Sons Ltd., West Sussex.
FLETCHER, P.L. (1999) Dreams of Home in a Transnational Mexican Community, Westview Press, Boulder.
FRICSKA, S.; McLEOD, R. (2009) Slum Upgrading Facility.- Land and slum upgrading, UN Habitat, Nairobi.
GARCIA-HUIDOBRO, F.; TORRITI, D.T. & TUGAS, N. (2008) Time Builds!, Editorial Gustavo Gili, Barcelona.
GRIMES, O. F. (1976) Housing for low-income urban families, The Johns Hopkins University Press, Baltimore.
JOPP, K. (1961) Ghana’s new town and harbour Tema, Ministry of Information, Accra.
KONADU-AGYEMANG, K. (2001) The Political Economy of Housing and Urban Development in Africa: Ghana’s Experience from Colonial Times to 1998, Praeger Publishers, New York.
PELLOW, D. (2002) Landlords and lodgers. Socio-Spatial Organization in an Accra Community, The University of Chicago Press, Chicago.
RAPOPORT, A. (1969) House, Form and Culture, Prentice Hall, Englewood Cliffs.
TIPPLE, G. (2000) Extending Themselves. User-initiated transformations of government-built housing in developing countries, Liverpool University Press, Liverpool.
TURNER, J. F. C. (1976) Housing by People, Towards Autonomy in Building Environments, Marion Boyars Publishers LTD, London.
UBINK, J.M.; QUAN, J.F. (2007) How to combine tradition and modernity? Regulating customary land management in Ghana, Leiden University, 2007, Leiden.
UN-HABITAT (2004) Housing and Urban Development in Ghana with Reference to Low-Income Housing, UN-Habitat, Nairobi.
UN-HABITAT (2011) Ghana Housing Profile, UN-Habitat, Nairobi.
ARTICLES AND PAPERS
ABDULAI, R.T.; NDEKUGRI, I.E. (2007) “Customary landholding institutions and housing development in urban centres of Ghana: Case studies of Kumasi and Wa” in: Habitat International, vol. 31, pp.257-267.
ACHEAMPONG, A. K. (2011) “Improving Sanitation in Poor Urban Settlements. Exploring the Option of Community Led Sanitation Approach in Ashaiman Municipality”, in: Ghana Water Forum Journal, vol. 1, pp.2-7.
ADAMS, R.; CUECUECHA, A. (2013) “The Impact of Remittances on Investment and Poverty in Ghana”, in: World Development, vol. 50, pp.24-40.
ADDO, I.A. (2013) “Perceptions and Acceptability of Multihabitation as an Urban Low Income Housing Strategy in Greater Accra Metropolitan Area, Ghana”, in: Urban Forum, vol. 24 (4), pp.543-571.
AMEDZRO, L.; OBENG‑ODOOM, F. (2011) “Inadequate housing in Ghana.” in: Urbani izziv, vol. 22 (1), pp.127-137.
AMEEN, S.; TIPPLE, G. (1999) “User initiated extension activity in Bangladesh: ‘building slums’ or area improvement”, in: Environment and Urbanization, vol.11 (1), pp.165-184.
AMOLE, B; KORBOE, D.; TIPPLE, G. (1993) “The Family House in West Africa. A Forgotten Resource for Policy Makers?”, in: Third World Planning Review, vol. 15 (4), pp.355-372.
ARKU, G.; BAIDEN, P. & LUGINAAH, I. (2010) “An assessment of residents’ housing satisfaction and coping in Accra, Ghana”, in: Public Health, vol.19, pp.29- 37.
BAHR, J. (1990) “Intra-Urban Migration of Lower Income groups and Peripheral Growth of Latin American Metropolitan Areas: The Impact of Political and Socio-Economic Factors”, in: Applied Geography and Development, vol. 36, pp.6-30.
BASSET, E.M.; GULYANI, S. (2010) “The living conditions diamond: an analytical and theoretical framework for understanding slums”, in: Environment and planning, vol. 42, pp.2201-2219.
DANSO-WIREDU, E.Y.; LOOPMANS, M. (2013) “The Gap Between Visions and Policies. Housing The Poor And Urban Planning in Ghana”, in: Planum: The Journal of Urbanism, vol. 26 (1), pp.2-11.
DE BOECK, F. (2011) “The Modern Titanic. Planning and Everyday life in Kinshasa.”, in: The Salon: Volume Four, Johannesburg Workshop in Theory and Criticism, University of Witwatersrand, pp.73-82.
GARROD, G. et al. (1998) “Who is building what in urban Ghana? Housing supply in three towns”, in: Cities, vol. 15 (6), pp.399-416.
GSS (2005) “Policy Implications of Populations Trends data.” in: Population data Analysis Reports, vol. 2.
JACKSON, I.; OPPONG, R. A. (2014) “The planning of late colonial village housing in the tropics: Tema Manhean, Ghana”, in: Planning Perspectives.
KILSON, M. (1969) “Libation in Ga Ritual”, in: Journal of Religion in Africa, vol. 2 (3), pp.161-178.
KIRCHHERR, E. C. (1968) Tema 1951-1962: “The evolution of a planned city in West Africa”, in: 1968 Urban Studies Journal Limited, vol. 5, pp.207-217.
KLAUFUS, C. (2012) “The Symbolic Dimension of Mobility: Architecture and Social Status in Ecuadorian Informal Settlements”, in: International Journal of Urban and Regional Research, vol. 36 (4), pp.689-705.
KORBOE, D. (1992) “Family-houses in Ghanaian Cities: To Be or Not To Be”, in: Urban Studies, vol. 29 (7) , pp.1159-1175.
LEE, R.; VAUGHAN, M. (2008) “Death and dying in the history of Africa since 1800.”, in: The Journal of African History, vol. 49 (3), pp.341-359.
OWUSU, S. E. (1988) “A framework for the promotion of co-operative housing societies in Ghana”, in: Journal of Science and Technology, vol. 8 (1), pp.13-22.
OWUSU, T. Y. (1999) “The Growth of Ashaiman as a Squatter Settlement in the Tema District of Ghana, 1950-1990.” in: The Arab World Geographer, vol. 2 (3), pp.234-249.
PEIL, M. (1974) “Ghana’s Aliens” in: International Migration Review, vol. 8 (3), pp.367-381.
PEIL, M. (1976) “African Squatter Settlements: a Comparative Study.” in: Urban Studies, vol. 13, pp.155-166.
PEIL, M. (1995) “Ghanaians Abroad”, in: African Affairs, vol. 94 (376), pp.345-367.
PELLOW, D. (1988) “What housing does: Changes in an Accra community.”, in: Architecture and Behavior, vol. 4 (3), pp.213–228.
PELLOW, D. (1992) “Spaces That Teach. Attachment to the African Compound”, in: ALTMAN, I. (ed.), LOW, S. M. (ed.), Place Attachment, Plenum Press, New York and London, 1992, pp.187-210.
PELLOW, D. (2003) “New Spaces in Accra: transnational houses”, in: City and Society, vol. 15 (1), p.59-89.
SEEK, N.H. (1983) “Adjusting Housing Consumption: Improve or Move”, in: Urban Studies, vol. 20, pp.455-469.
SINAI, I. (2001) “Moving or improving: Housing Adjustment Choice in Kumasi, Ghana”, in: Housing Studies, vol. 16 (1), pp.97-114.
TIPPLE, G. (2004) “Settlement upgrading and home-based enterprises.”, in: Cities, vol. 21 (5), pp.371-379.
TURNER, J.C. (1968) “Housing Priorities, Settlement Patterns and Urban Development in Modernizing Countries”, in: Journal of American Institute of Planners, vol. 34, pp.354-363.
WAJAHAT, F. (2013) Tenure security and settlement upgrading at the grassroots: examples from Lahore, Paper prepared for presentation at the annual world bank conference on land and poverty, Washington DC.
WATSON, V. (2009) “’The planned city sweeps the poor away...’ Urban planning and 21st century urbanisation”, in: Progress in Planning, nr. 72, pp.151-193.
YANKSON, P. (2000) “Houses and residential neighbourhoods as work places in urban areas: The case of selected low income residential areas in Greater Accra. Metropolitan Area (GAMA), Ghana.”, in: Singapore Journal of Tropical Geography, vol. 21 (2), pp.200-214.
INTERVIEWS
Emmanuel Oko Adjetey, architect at Planarchitects in Accra and board chairman of TDC, Tema, 22/08/2013 and 04/10/2013.
Joseph A. Abbey, managing director of TDC, Tema, 26/08/2013.
David L. Abruquah, director of the TDC architecture department, Tema, 09/10/2013.
William Osei, Planning Department TDC, Tema, 2/09/2013.
coordinating director TMA, Tema, 26/8/2013.
George Temakloi, head of the Town and Country Planning Department of TMA, Tema, 02/09/2013.
Xorla Ahadji, architect TMA, Tema, 02/09/2013.
Mr. Amantey, Ashaiman Municipal Assembly, Ashaiman, 04/09/2013.
Mr. Anass, Ashaiman Municipal Assembly, Ashaiman, 04/09/2013.
Dr. Kwadwo Ohene Sarfoh, housing specialist and urban planner, Accra, 03/10/2013.
Frank Tackie, CEO of private planning firm ‘the Consortium’, Accra, 07/10/2013.
Tony Asare, architect at T ekton Consult, Tema, 29/09/2013.
George Owusu, professor and head of the geography department, University of Ghana, Accra, 06/09/2013.
William Asamoah, geography student, University of Ghana, Tema, 20/09/2013.
Prince Anokye, professor at the planning department of the KNUST, Kumasi, 09/09/2013.
Nii Adjei Kraku II, paramount chief of Tema, Tema New Town, 17/09/2013.
Ashaiman Divisional Council, Ashaiman, 20/09/2013.
Janet Adu, president of the Ghana Federation of the Urban Poor, Ashaiman, 02/10/2013.
Nini Mensah Darkuy III, board member and former president of TCHS, Tema, 07/10/2013.
Jerome Doe-Seshie, president of TCHS, Tema, 08/10/2013.
Nana Kwesi Yaa Donkor, Fanti chief in Ashaiman, Ashaiman, 14/09/2013.
Naneta Koku Ekpe, member of the Amui Djor Landlord’s Association, Ashaiman, 10/10/2013.
OTHER
ADJETEY, E.O. (1964) Tema Manhean. A study of physical planning and how it has affected the social, cultural and economic life of its people, thesis Kwame Nkrumah University of Science and Technology, Kumasi.
ANKRAH, G. (2014, February) TDC denies demolishing 500 houses at Adjei Kojo. Retrieved from http://allafrica.com/stories/201402200591.html (last accessed on 12/05/2014).
ASARE, T.; MAMLEY OSAE, E.; PELLOW, D. (2013) Recreating Community: New Housing for Amui Djor Residents, Unpublished manuscript.
ASARE, T., n.d., “Slum Upgrading Pilot Project – Ashaiman Tulako Community”, PowerPoint.
ASHAIMAN MUNICIPAL ASSEMBLY (2009) Municipal Brochure, Ashaiman Municipal Assembly, Ashaiman.
ASHAIMAN MUNICIPAL ASSEMBLY (2010) Medium Term Development Plan under the Ghana Shared Growth and Development Agenda 2010-2013, Ashaiman Municipal Assembly.
DE MEULDER, B. (2014, March) Colonial and post-colonial urbanism. Lecture at the Catholic University of Leuven.
GOVERNMENT OF GHANA (2005) Growth and Poverty Reduction Strategy (GPRS II) (2006-2009), National Developmnet Planning Commission, Government of Ghana, Accra.
ILLIYASU, M. (2011) Conflict in urban management in Ghana: a case study of Tema Development Corporation and Tema Metropolitan Assembly, master’s thesis Institute of Statistical, Social and Economical Research, University of Ghana, Legon.
JIMENEZ, E.; WARD, P. (2009) Methodology of Intensive Case Studies: An Oscar Lewis “Lite” Approach for Qualitative Research, Unpublished Manuscript.
MAZEAU, A. P. (2013) No toilet at home: Implementation, Usage and Acceptability of Shared Toilets in Urban Ghana, doctoral thesis Loughborough University, Loughborough.
NUNOO, L. (2008, November) Spotlight on Ashaiman. Retrieved from http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/features/artikel.php?ID=152649 (last accessed on 20/05/2014).
OCRAN, F. (1997) G.P.R.T.U. National Secretariat – Accra, thesis Kwame Nkrumah University of Science and Technology, Kumasi.
OHENE SARFOH, K. (2002) Obvious needs and hidden means: Access to formal housing finance for low-income groups in Ghana, master’s thesis Institute for Housing and Urban Development Studies, 2001-2002, Rotterdam.
OWUSU, T. Y. (1991) Rural-urban migration and squatter settlement formation in African cities: A case study of a Ghanaian squatter settlement (Tema), thesis Wilfrid Laurier University.
RAETS, V.; THIJS, S. (2010) Tema Manhean inhabited: a critical investigation of dwelling cultures, modern habitat and the dialectics of reception, master’s thesis Catholic University of Leuven, 2009-2010, Leuven.
TORRESI, B. (2012, August) Information is Power: Ashaiman Residents Drive Profiling in Greater Accra, Ghana. Retrieved from http://www.sdinet.org/blog/2012/08/16/information-power-ashaiman-accra-… (last accessed on 12/05/2014).
TRADEINVEST AFRICA (2012, July) Ghana Renews Efforts to Tackle Housing Deficit. Retrieved from http://www.tradeinvestafrica.com/feature_articles/1345870.htm (last accessed on 14/05/2014).
UN-HABITAT (2005, January) Ghana slums lined up for investment. Retrieved from http://www.unhabitat.org/content.asp?cid=2438&catid=542&typeid=6 (last accessed on 26/3/2013).
UN-HABITAT (2011, December) UN-Habitat project in Ghana awarded for positive impact. Retrieved from http://www.unhabitat.org/content.asp?cid=10671&catid=198&typeid=6 (last accessed on 10/11/2013).
WATSON-QUARTEY, S. M. (2011, September) Religion of the Ga people. Retrieved from http://kpakpatseweroyalfamily.wordpress.com/2011/09/07/religionof- the-ga-people-of-ghana/ (last accessed on 19/05/2014).
IMAGES
Images or photographs without references in the caption are made by the authors.
