Homofoob gedrag: rationaliteit versus de sociale context
- ElkeClaessens
Homofoob zijn? Da’s zo gay!
“Janet, jongen!”
“Je kleed je als een pot!”
“Gast, doe niet zo gay!”
Als we de wetenschappelijke literatuur mogen geloven, is homofobie – ofwel negatieve opvattingen en attitudes over mensen die niet heteroseksueel geaard zijn - in België steeds meer uit den boze. De kerkelijke afkeur van homoseksuelen is vervangen door wijdverspreid protest tegen anti-homowetten en ‘uit de kast komen’ is al zo dagdagelijks geworden dat het in Thuis en Familie voorkomt. Leven we niet in een regenboogparadijs?
Het antwoord hierop kan je zelf wel bedenken: nee. We beseffen maar al te goed dat heel wat mensen geen voorstander zijn van holebirechten en dat discriminatie nog welig tiert. Maar wat als ik je vertelde dat je misschien zelf discrimineert tegenover holebi’s? Wat als ik zei dat je er toe bijdraagt dat het aantal zelfmoordpogingen bij holebi jongeren tot zeven keer hoger ligt dan bij heteroseksuelen? De meerderheid van homoseksuele jongeren geeft aan ooit geconfronteerd te zijn met homofoob gedrag, gaande van beledigingen tot fysiek geweld. Desondanks wordt er van de huidige generatie Belgische jongeren gedacht dat zij veelal tolerant en ruimdenkend zijn – een tegenstelling die het me waard leek om me in te verdiepen.
Wij homofoob? Euhm …
Uit eerder onderzoek blijkt dat bij jongeren, en dan vooral jongens, homofobe taal niet garant staat voor expliciete homofobe attitudes. Het gebruik van termen zoals ‘janet’ en ‘choco’ wordt vaak gezien als een sociaal aanvaarde uiting van heteroseksualiteit of mannelijkheid, weggewuifd als humor of ‘typisch jongensachtig’. Dit gedrag is echter problematischer dan op het eerste zicht lijkt. Het mag dan wel onschuldig overkomen, maar door elkaar lachend uit te maken voor ‘flikker’ bevestigt men tegelijk de dominantie van heteroseksualiteit én de minderheidsstatus van homoseksuelen. Meer nog, de algemene aanwezigheid van homofobe termen in ons taalgebruik plaatst iedere afwijking van heteroseksuele of mannelijke rolverwachtingen in een slecht daglicht. Het meest opvallende gevolg is dat holebi’s zélf homofobe incidenten minimaliseren of toeschrijven aan hun eigen ‘afwijking’ van de gevestigde sociale orde. Homoseksualiteit wordt zo omgevormd tot een stigma dat de integratie en mentale gezondheid van holebi’s niet ten goede komt.
Om hier verandering in te kunnen brengen, hebben we een zicht nodig op wat nu net aan de basis ligt van homofoob taalgebruik. Is dit werkelijk een ‘onschuldige’ gewoonte die los staat van homofobe attitudes? Of bestaat er toch een diepere afkeur tegenover holebi’s, die jongeren tot homofoob taalgebruik drijft? Hiertoe ondervroeg ik 420 heteroseksuele hogeschool- en universiteitsstudenten. De resultaten van dit onderzoek waren onverwacht. Ten eerste lieten de respondenten een gemiddelde mate van homofobie optekenen, in tegenstelling tot de lage score die we van een ‘tolerante generatie’ zouden verwachten. Ten tweede bleek homofoob taalgebruik werkelijk een intentioneel gebeuren te zijn. We kunnen het dus niet zomaar toeschrijven aan selectieve sociale contexten, bv. een dronken feestje of een verloren voetbalmatch; er bestaat wel degelijk een rationele, bewuste koppeling tussen de attitudes van de respondenten en consequent taalgebruik.
‘Het is maar om te lachen, hé!’
Slagen sociale wetenschappers hier dan volledig de bal mis? Stevenen we toch af op een generatie homofobe pestkoppen? Daar mogen we zeker niet van uit gaan. Homofobie werd in mijn onderzoek gemeten als ‘zich ongemakkelijk voelen bij’ en vooroordelen tegen homoseksuelen; niet als de wens om openbaar haat te verkondigen. Dat het hier om een ‘zachte’ vorm van homofobe attitudes gaat, is echter geen reden tot onbezorgdheid. Verdoken homofobie is nog wel degelijk een feit bij Vlaamse jongeren, wat vragen doet rijzen over de signalen die onze maatschappij hen meegeeft. Ondanks de vele acties vanuit de holebigemeenschap en de inclusieve Belgische wetgeving blijkt de minderheidsstatus van homoseksuelen voor velen geen ‘issue’ te zijn. Het stigma dat aan niet-heteroseksualiteit kleeft wordt al te gauw verdoezeld door de aanvaarding van gelijke rechten, waardoor jongeren maar weinig worden afgerekend op homofoob taalgebruik. ‘Het is maar een mopje’, ‘Ik heb niks tegen homo’s hoor’, … Herken je de uitspraken?
Dit verklaart ook waarom mijn onderzoek aantoonde dat homofoob taalgebruik voor jongeren een intentioneel, rationeel gebeuren is. Aangezien er geen taboe over bestaat en het maar zelden bestraft wordt, zijn homofobe termen volledig ingeburgerd in hun gedachtegang en woordenschat. Bovendien kan men steeds schuilen achter de stelling dat homoseksuelen (althans institutioneel) volledig aanvaard zijn in de samenleving. Zo keurt men aan de keukentafel misnoegd de Russische anti-homowetten af, om elkaar dan tijdens de afwas voor ‘janet’ uit te lachen. Homofoob of niet, de stigmatisering van homoseksualiteit wordt toch maar weer in stand gehouden.
Terug de doofpot in?
Een verbod of zware straffen opleggen is hier niet de juiste oplossing. Indien we homoseksualiteit uit de taboesfeer willen houden moet er wel over gepraat worden - mopjes horen hier nu eenmaal bij. Velen beschouwen homofobe taal zelfs als het bewijs van de erkenning van holebi’s in onze samenleving en maken de vergelijking met de porseleinen sfeer die rond racisme hangt. Anderen meteen beschuldigen van homofobie wanneer ze ‘janet’ zeggen, zou mogelijk terug oude grenzen opwerpen tussen homo- en heteroseksuelen.
Wat wel een oplossing kan vormen, is het grondig aanpakken van de houding tegenover homofoob gedrag. Hoewel de meeste jongeren geen expliciete haat vertonen tegenover homoseksuelen, legt de algemene aanvaarding van homofoob taalgebruik een negatieve druk op de status van holebi’s in de samenleving. Ze kunnen ofwel meelachen ofwel afwijken van sociaal aanvaard gedrag, terwijl ze dit laatste volgens de heersende normen sowieso al doen. Ondertussen blijven homoseksuele jongeren één van de grootste risicogroepen in onze samenleving voor depressie, spijbelen, zelfmutilatie en zelfmoord – en dit allemaal terwijl we zogezegd nog nooit zo aanvaardend zijn geweest tegenover homoseksualiteit. Ongeacht waar, hoe of waarom homofoob taalgebruik wordt gehanteerd, mag het besef stilaan doordringen: het is niet omdat het niet kwaad bedoeld is, dat het geen kwaad doet.
Bibliografie
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational behavior and human decision processes, 50(2), 179-211.
Ajzen, I. (2002). Constructing a TPB questionnaire: Conceptual and methodological considerations.
Ajzen, I., & Madden, T. J. (1986). Prediction of goal-directed behavior: Attitudes, intentions, and perceived behavioral control. Journal of Experimental Social Psychology, 22(5), 453-474.
Albert, D., & Steinberg, L. (2011). Judgment and decision making in adolescence. Journal of Research on Adolescence, 21(1), 211-224.
Altemeyer, B. (1988). Enemies of freedom: Understanding right-wing authoritarianism: Jossey-Bass.
Altemeyer, B. (2004). Highly Dominating, Highly Authoritarian Personalities. Journal of Social Psychology, 144(4), 421-447.
Birkett, M., Espelage, D. L., & Koenig, B. (2009). LGB and questioning students in schools: The moderating effects of homophobic bullying and school climate on negative outcomes. Journal of youth and adolescence, 38(7), 989-1000.
Borghs, P., & Eeckhout, B. (2009). LGB Rights in Belgium, 1999-2007: a Historical Survey of a Velvet Revolution. International Journal of Law, Policy and the Family, 24(1), 1-28.
Chonody, J. M., Siebert, D. C., & Rutledge, S. E. (2009). College students' attitudes towards gays and lesbians. Journal of Social Work Education, 45(3), 499-512.
Clarke, V., Kitzinger, C., & Potter, J. (2004). ‘Kids are just cruel anyway’: Lesbian and gay parents' talk about homophobic bullying. British Journal of Social Psychology, 43(4), 531-550.
Costa, A. B., Bandeira, D. R., & Nardi, H. C. (2013). Systematic review of instruments measuring homophobia and related constructs. Journal of Applied Social Psychology, 43(6), 1324-1332.
Duckitt, J., & Fisher, K. (2003). The Impact of Social Threat on Worldview and Ideological Attitudes. Political Psychology, 24(1), 199-222.
Duckitt, J., & Sibley, C. G. (2007). Right wing authoritarianism, social dominance orientation and the dimensions of generalized prejudice. European Journal of Personality, 21(2), 113-130.
Ellis, S. J. (2009). Diversity and inclusivity at university: a survey of the experiences of lesbian, gay, bisexual and trans (LGBT) students in the UK. Higher Education, 57(6), 723-739.
Ellis, S. J., Kitzinger, C., & Wilkinson, S. (2003). Attitudes towards lesbians and gay men and support for lesbian and gay human rights among psychology students. Journal of homosexuality, 44(1), 121-138.
Espelage, D. L., & Swearer, S. M. (2008). Addressing Research Gaps in the Intersection Between Homophobia and Bullying. School Psychology Review, 37(2).
Esping-Andersen, G. (1990). The Three Political Economies of the Welfare state. The Three Worlds of Welfare Capitalism (pp. 9-34). Princeton, BJ: Princeton University Press.
Fine, L. E. (2011). Minimizing heterosexism and homophobia: constructing meaning of out campus LGB life. Journal of homosexuality, 58(4), 521-546.
Gerrard, M., Gibbons, F. X., Houlihan, A. E., Stock, M. L., & Pomery, E. A. (2008). A dual-process approach to health risk decision making: The prototype willingness model. Developmental Review, 28(1), 29-61.
Gibbons, F. X., & Gerrard, M. (1995). Predicting young adults' health risk behavior. Journal of personality and social psychology, 69(3), 505.
Gibbons, F. X., Gerrard, M., Blanton, H., & Russell, D. W. (1998). Reasoned action and social reaction: willingness and intention as independent predictors of health risk. Journal of personality and social psychology, 74(5), 1164.
Gibbons, F. X., Gerrard, M., Lune, L. S. V., Wills, T. A., Brody, G., & Conger, R. D. (2004). Context and cognitions: Environmental risk, social influence, and adolescent substance use. Personality and Social Psychology Bulletin, 30(8), 1048-1061.
Gibbons, F. X., Houlihan, A. E., & Gerrard, M. (2009). Reason and reaction: The utility of a dual‐focus, dual‐processing perspective on promotion and prevention of adolescent health risk behaviour. British Journal of Health Psychology, 14(2), 231-248.
Harland, P., Staats, H., & Wilke, H. A. (1999). Explaining proenvironmental intention and behavior by personal norms and the theory of planned behavior1. Journal of Applied Social Psychology, 29(12), 2505-2528.
Herek. (2000). Sexual Prejudice and Gender: Do Heterosexuals' Attitudes Toward Lesbians and Gay Men Differ? Journal of Social Issues, 56(2), 251-266.
Herek. (2002). Gender Gaps in Public Opinion about Lesbians and Gay Men. Public Opinion Quarterly, 66(1), 40-66. doi: 10.1086/338409
Herek. (2004). Beyond “homophobia”: Thinking about sexual prejudice and stigma in the twenty-first century. Sexuality Research & Social Policy, 1(2), 6-24.
Herek, Cogan, J., Gillis, J., & Glunt, E. (1998). Correlates of internalized homophobia in a community sample of lesbians and gay men. JOURNAL-GAY AND LESBIAN MEDICAL ASSOCIATION, 2, 17-26.
Holland, L., Matthews, T. L., & Schott, M. R. (2013). “That's So Gay!” Exploring College Students' Attitudes Toward the LGBT Population. Journal of homosexuality, 60(4), 575-595.
Hong, J. S., & Garbarino, J. (2012). Risk and Protective Factors for Homophobic Bullying in Schools: An Application of the Social–Ecological Framework. Educational Psychology Review, 24(2), 271-285.
Hooghe, M. (2011). The impact of gendered friendship patterns on the prevalence of homophobia among Belgian late adolescents. Archives of sexual behavior, 40(3), 543-550.
Hooghe, M., & Meeusen, C. (2012). Homophobia and the transition to adulthood: a three year panel study among Belgian late adolescents and young adults, 2008–2011. Journal of youth and adolescence, 41(9), 1197-1207.
Howard-Hassmann, R. E. (2002). The gay cousin: Learning to accept gay rights. Journal of homosexuality, 42(1), 127-149.
Hubbard, P. (2013). Kissing is not a universal right: sexuality, law and the scales of citizenship. Geoforum, 49, 224-232.
Hukkelberg, S. S., & Dykstra, J. L. (2009). Using the Prototype/Willingness model to predict smoking behaviour among Norwegian adolescents. Addictive behaviors, 34(3), 270-276.
Kert, A. S., Codding, R. S., Tryon, G. S., & Shiyko, M. (2010). Impact of the word “bully” on the reported rate of bullying behavior. Psychology in the Schools, 47(2), 193-204.
Kimmel, M. S., & Mahler, M. (2003). Adolescent Masculinity, Homophobia, and Violence. AMERICAN BEHAVIORAL SCIENTIST, 46(10), 1439-1458.
Korobov, N. (2004). Inoculating Against Prejudice: A Discursive Approach to Homophobia and Sexism in Adolescent Male Talk. Psychology of Men & Masculinity, 5(2), 178.
Lazuras, L., Barkoukis, V., Ourda, D., & Tsorbatzoudis, H. (2013). A process model of cyberbullying in adolescence. Computers in Human Behavior, 29(3), 881-887.
Lick, D. J., Durso, L. E., & Johnson, K. L. (2013). Minority stress and physical health among sexual minorities. Perspectives on Psychological Science, 8(5), 521-548.
Litchfield, R. A., & White, K. M. (2006). Young adults' willingness and intentions to use amphetamines: An application of the theory of reasoned action. E-Journal of Applied Psychology, 2(1).
Morrison, M. A., & Morrison, T. G. (2003). Development and Validation of a Scale Measuring Modern Prejudice Toward Gay Men and Lesbian Women. Journal of homosexuality, 43(2), 15-37.
Nesdale, D., Durkin, K., Maass, A., Kiesner, J., & Griffiths, J. A. (2008). Effects of group norms on children's intentions to bully. Social Development, 17(4), 889-907.
Phoenix, A., Frosh, S., & Pattman, R. (2003). Producing contradictory masculine subject positions: Narratives of threat, homophobia and bullying in 11–14 year old boys. Journal of Social Issues, 59(1), 179-195.
Poteat, V. P., & DiGiovanni, C. D. (2010). When biased language use is associated with bullying and dominance behavior: The moderating effect of prejudice. Journal of youth and adolescence, 39(10), 1123-1133.
Poteat, V. P., DiGiovanni, C. D., & Scheer, J. R. (2013). Predicting homophobic behavior among heterosexual youth: Domain general and sexual orientation-specific factors at the individual and contextual level. Journal of youth and adolescence, 42(3), 351-362.
Poteat, V. P., & Espelage, D. L. (2005). Exploring the relation between bullying and homophobic verbal content: The Homophobic Content Agent Target (HCAT) Scale. Violence and victims, 20(5), 513-528.
Poteat, V. P., & Rivers, I. (2010). The use of homophobic language across bullying roles during adolescence. Journal of Applied Developmental Psychology, 31(2), 166-172.
Prati, G. (2012). Development and Psychometric Properties of the Homophobic Bullying Scale. Educational and Psychological Measurement, 72(4), 649-664.
Pratto, F., Sidanius, J., Stallworth, L. M., & Malle, B. F. (1994). Social dominance orientation: A personality variable predicting social and political attitudes. Journal of personality and social psychology, 67(4), 741.
Rivers, I. (2001). The bullying of sexual minorities at school: Its nature and long-term correlates. Educational and Child Psychology, 18(1), 32-46.
Rivis, A., Sheeran, P., & Armitage, C. J. (2006). Augmenting the theory of planned behaviour with the prototype/willingness model: Predictive validity of actor versus abstainer prototypes for adolescents' health‐protective and health‐risk intentions. British Journal of Health Psychology, 11(3), 483-500.
Saluja, G., Iachan, R., Scheidt, P. C., Overpeck, M. D., Sun, W., & Giedd, J. N. (2004). Prevalence of and risk factors for depressive symptoms among young adolescents. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 158(8), 760-765.
Sell, R. L. (1997). Defining and measuring sexual orientation: A review. Archives of sexual behavior, 26(6), 643-658.
Sibley, C. G., Robertson, A., & Wilson, M. S. (2006). Social Dominance Orientation and Right-Wing Authoritarianism: Additive and Interactive Effects. Political Psychology, 27(5), 755-768.
Siebert, D. C., Chonody, J., Rutledge, S. E., & Killian, M. (2009). The index of attitudes toward homosexuals 30 years later: A psychometric study. Research on Social Work Practice, 19(2), 214-220.
Thornton, B., Gibbons, F. X., & Gerrard, M. (2002). Risk perception and prototype perception: Independent processes predicting risk behavior. Personality and Social Psychology Bulletin, 28(7), 986-999.
Todd, J., & Mullan, B. (2011). Using the theory of planned behaviour and prototype willingness model to target binge drinking in female undergraduate university students. Addictive behaviors, 36(10), 980-986.
Van der Wal, M. F., De Wit, C. A., & Hirasing, R. A. (2003). Psychosocial health among young victims and offenders of direct and indirect bullying. Pediatrics, 111(6), 1312-1317.
Walch, S. E., Orlosky, P. M., Sinkkanen, K. A., & Stevens, H. R. (2010). Demographic and social factors associated with homophobia and fear of AIDS in a community sample. Journal of homosexuality, 57(2), 310-324.
Whitley Jr, B. E., & Ægisdóttir, S. (2000). The gender belief system, authoritarianism, social dominance orientation, and heterosexuals' attitudes toward lesbians and gay men. Sex Roles, 42(11-12), 947-967.
Yousafzai, S. Y., Foxall, G. R., & Pallister, J. G. (2010). Explaining internet banking behavior: theory of reasoned action, theory of planned behavior, or technology acceptance model? Journal of Applied Social Psychology, 40(5), 1172-1202.
