Als gevolg van verscheidene economische omstandigheden worden ondernemingen er vaak toe gedwongen structurele maatregelen te nemen die een impact kunnen hebben op het personeelsbestand. Zo kan een onderneming overgaan tot een collectief ontslag teneinde het personeelsbestand terug te dringen. Ook kunnen ondernemingen besluiten dat de onderneming, of een onderdeel ervan gesloten dient te worden. De structurele maatregel waar deze masterproef dieper op in gaat, betreft de beslissing van een ondernemer om zijn onderneming of een onderdeel ervan van de hand te doen, de zogenaamde overgang van onderneming.
Het begrip overgang van onderneming omhelst verschillende operaties, waaronder de loutere verkoop of cessie, alsook de invennootschapsstelling of de fusie. Deze operaties brengen naast vennootschaps- en fiscaalrechtelijke vragen ook arbeidsrechtelijke vragen met zich mee. Meer bepaald stelt zich de vraag wat het lot is van het personeel dat in de betrokken onderneming tewerk gesteld wordt.
In een poging om een wettelijk kader te ontwerpen voor deze problematiek, heeft de Raad van de Europese Unie op voorstel van de Europese Commissie in 1977 een richtlijn uitgevaardigd. In deze richtlijn wou de Raad van de Europese Unie aan de werknemers van de overgedragen onderneming of van het overgedragen onderdeel van de onderneming zekerheid bieden met betrekking tot het voortbestaan van hun arbeidsverhouding. De richtlijn voorzag enerzijds in een bescherming tegen ontslag en anderzijds in het behoud van rechten en plichten van de werknemer als gevolg van de overgang van onderneming.
Toch bleek deze richtlijn niet in staat om alle hypotheses van overgangen van onderneming te omvatten. Onder andere bleek de richtlijn ontoereikend wanneer een onderneming uit de publieke sector in de operatie betrokken werd, de hypothese van privatisering en nationalisering.
De Raad van de Europese Unie en de Commissie hielden destijds niet uitdrukkelijk rekening met gevallen van privatisering of nationalisering. Dit was logisch gezien de tijdsgeest. De privatiseringsgedachte vond pas opgang nadat Margaret Thatcher in 1979 verkozen werd tot premier van het Verenigd Koninkrijk, waarna zij in de jaren tachtig een groot aantal overheidsbedrijven ging privatiseren. In diezelfde periode nationaliseerde de Franse president François Mitterrand verschillende belangrijke economische sectoren.
De Europese wetgever heeft lange tijd nagelaten om de regelgeving omtrent overgang van onderneming te verduidelijken in het licht van deze bewegingen van en naar de publieke sector. Slechts recent werd, als gevolg van uitspraken van het Europees Hof van Justitie, het toepassingsgebied van de Europese richtlijn op dit vlak verduidelijkt. De richtlijn uit 1977 werd in 2001 vervangen door Richtlijn 2001/23/EG die, gelezen in het licht van de rechtspraak van het Hof van Justitie, duidelijk het toepassingsgebied van de Europese regelgeving aangeeft. De Europese regeling omtrent overgang van onderneming is van toepassing op de publieke sector, voor zover het om personeel gaat dat met een arbeidsovereenkomst tewerk gesteld wordt. Zij die niet met een arbeidsovereenkomst bij de overheid tewerk worden gesteld, de zogenaamde statutairen, vallen buiten het toepassingsgebied van de Europese richtlijn.
Een Europese richtlijn heeft echter geen directe werking in de Europese lidstaten. Opdat de richtlijn toepassing kan vinden in het nationale recht, dient ze door de lidstaten te worden omgezet en dit binnen een door de richtlijn duidelijk gedefinieerde periode.
Hoewel de Europese richtlijn nu wel duidelijk haar toepassingsgebied aangeeft, blijkt dat, na omzetting in nationaal recht, nog steeds onzekerheid bestaat omtrent de gevolgen op het personeel bij bewegingen van ondernemingen van en naar de publieke sector.
Enerzijds werd de Europese richtlijn in België omgezet in een collectieve arbeidsovereenkomst. Een collectieve arbeidsovereenkomst is echter per definitie niet van toepassing op de publieke sector. Anderzijds blijkt dat, indien de Europese richtlijn in België wel correct zou zijn omgezet, deze regeling nog steeds niet zou volstaan om de arbeidsrechtelijke aspecten van overgangen van onderneming van en naar de publieke sector volledig te omvatten. Als gevolg van de Europese richtlijn worden contractueel en statutair overheidspersoneel namelijk op een verschillende manier behandeld. Dit verschil in behandeling tussen beide categorieën overheidspersoneel vormt een schending van het gelijkheidsbeginsel dat in de Belgische Grondwet werd opgenomen in de artikelen 10 en 11.
In deze masterproef worden de twee problemen die zich in het Belgische recht voordoen nader gekaderd en geanalyseerd. Om het probleem beter te kunnen analyseren, wordt onderzocht hoe drie van onze buurlanden, Nederland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, de Europese richtlijn hebben omgezet. Een vergelijking met deze rechtsstelsels biedt een beter inzicht in de problematiek.
De analyse die gemaakt wordt, maakt het mogelijk om de Belgische wetgever ertoe aan te sporen om een oplossing te zoeken voor de problemen die in deze masterproef aangekaart worden. Zoals de wetgeving met betrekking tot de overgang van onderneming er vandaag uitziet, dreigen in de toekomst veroordelingen en bijhorende schadevergoedingen aan benadeelde partijen.
Wetgeving
1. Europese Unie
Verdrag van 25 maart 1957 betreffende de werking van de Europese Unie, Pb.C. 30 maart 2010, afl. 83, 47.
Resolutie van de Raad van 21 januari 1974 betreffende een Sociaal Actieprogramma, Pb.C. 22 februari 1974, afl. 13, 1.
Richtlijn 75/129/EEG van de Raad van 17 februari 1975 betreffende de aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten inzake collectief ontslag, Pb.L. 22 februari 1975, afl. 49, 29.
Richtlijn 77/187/EEG van de Raad van 14 februari 1977 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij overgang van ondernemingen, vestigingen of onderdelen daarvan, PB.L. 5 maart 1977, afl. 61, 26.
Richtlijn 98/50/EG van de Raad van 29 juni 1998 tot wijziging van richtlijn 77/187/EEG inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij overgang van onderneming, vestigingen of onderdelen van vestigingen, Pb.L. 17 juli 1998, afl. 201, 88.
Richtlijn 98/59/EG van de Raad van 20 juli 1998 betreffende de aanpassing van de wetgevingen van lidstaten inzake collectief ontslag, Pb.L. 12 augustus 1998, afl. 225, 16.
Richtlijn 2001/23/EG van de Raad van 12 maart 2001 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij overgang van ondernemingen, vestigingen of onderdelen van ondernemingen of vestigingen, Pb.L. 22 maart 2001, afl. 82, 16.
Memorandum van de Commissie over de verworven rechten van werknemers bij overgang van ondernemingen, COM (97) 85 def., 4 maart 1997.
2. België
Gecoördineerde Grondwet, BS 17 februari 1994.
Burgerlijk Wetboek.
Wet 5 december 1968 betreffende de collectieve arbeidsovereenkomsten en de paritaire comités, BS 15 januari 1969, 267.
Wet 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, B.S. 22 augustus 1978, 9277.
Wet 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige overheidsbedrijven, BS 27 maart 1991, 6155.
Wet 17 juni 1991 tot organisatie van de openbare kredietsector en van het bezit van de deelnemingen van de openbare sector in bepaalde privaatrechtelijke financiële vennootschappen, BS 9 juli 1991, 15257.
Wet 29 juli 1991 betreffende de uitdrukkelijke motivering van de bestuurshandelingen, BS 12 september 1991, 19976.
Wet 22 juli 1993 houdende bepaalde maatregelen inzake ambtenarenzaken, BS 14 augustus 1993, 18101.
Wet 10 februari 2003 betreffende de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen, BS 27 februari 2003.
KB 28 november 1969 tot uitvoering van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, BS 5 december 1969, 11753.
KB 19 april 1978 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 32 van 28 februari 1978, gesloten in de Nationale Arbeidsraad betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij wijziging van werkgever ingevolge de overgang van ondernemingen krachtens overeenkomst, BS 25 augustus 1978, 9470.
CAO nr. 32 van 28 februari 1978 betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij wijziging van werkgever ingevolge de overgang van ondernemingen krachtens overeenkomst, BS 25 augustus 1978, 88888.
KB nr. 56 van 16 juli 1982 betreffende de werving in sommige overheidsdiensten, BS 24 juli 1982, 8476.
KB 25 juli 1985 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 32bis, gesloten op 7 juni 1985 in de Nationale Arbeidsraad, betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij wijziging van werkgever ingevolge de overgang van ondernemingen krachtens overeenkomst en tot regeling van de rechten van de werknemers die overgenomen worden bij overname van activa na faillissement of gerechtelijk akkoord door boedelafstand, BS 9 augustus 1985, 11527.
CAO nr. 32bis betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij wijziging van werkgever ingevolge de overgang van ondernemingen krachtens overeenkomst en tot regeling van de rechten van de werknemers die overgenomen worden bij overname van activa na faillissement, BS 9 augustus 1985, 11528.
KB 26 september 1994 tot bepaling van de algemene principes van het administratief en geldelijk statuut van de rijksambtenaren die van toepassing zijn op het personeel van de diensten van de Gemeenschaps- en Gewestregeringen en van de Colleges van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en van de Franse Gemeenschapscommissie, alsook op de publiekrechtelijke rechtspersonen die ervan afhangen, BS 1 oktober 1994, 24838.
KB 22 maart 1996 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 62 van 6 februari 1996, gesloten in de Nationale Arbeidsraad, betreffende de instelling van een Europese ondernemingsraad of van een procedure in ondernemingen of concerns met een communautaire dimensie ter informatie en raadpleging van de werknemers, BS 11 april 1996, 8465.
CAO nr. 62 van 6 februari 1996 betreffende de instelling van een Europese ondernemingsraad of van een procedure in ondernemingen met een communautaire dimensie of in concerns met een communautaire dimensie ter informatie en raadpleging van de werknemers, BS 11 april 1996, 8466.
KB 22 december 2000 tot bepaling van de algemene principes van het administratief en geldelijk statuut van de rijksambtenaren die van toepassing zijn op het personeel van de diensten van de Gemeenschaps- en Gewestregeringen en van de Colleges van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en van de Franse Gemeenschapscommissie, alsook op de publiekrechtelijke rechtspersonen die ervan afhangen, BS 9 januari 2001, 419.
KB 14 maart 2002 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 32quinquies van 13 maart 2002, gesloten in de Nationale Arbeidsraad, tot wijziging van de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 32bis van 7 juni 1985 betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij wijziging van werkgever ingevolge de overgang van ondernemingen krachtens overeenkomst en tot regeling van de rechten van de werknemers die overgenomen worden bij overname van activa na faillissement of gerechtelijk akkoord door boedelafstand, BS 29 maart 2002, 13382.
CAO nr. 32quinquies van 13 maart 2002 tot wijziging van de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 32bis van 7 juni 1985 betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij wijziging van werkgever ingevolge de overgang van ondernemingen krachtens overeenkomst en tot regeling van de rechten van de werknemers die overgenomen worden bij overname van activa na faillissement of gerechtelijk akkoord door boedelafstand, BS 29 maart 2002, 13383.
KB 27 mei 2004 betreffende de omzetting van Brussels International Airport Company (B.I.A.C.) in een naamloze vennootschap van privaatrecht en betreffende de luchthaveninstallaties, BS 24 juni 2004.
Verslag namens de Commissie voor de infrastructuur bij het wetsontwerp betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven, uitgebracht door de heren Bosmans en Perdieu, Parl. St. Kamer 1989-90, nr. 47K1287/010.
Memorie van toelichting bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 17 juni 1991 tot organisatie van de openbare kredietsector en van het bezit van de deelnemingen van de openbare sector in bepaalde privaatrechtelijke financiële vennootschappen, alsook van de wet van 22 maart 1993 op het statuut van en het toezicht op de kredietinstellingen, Parl. St. Senaat 1993-94, nr. 48S1039/001, 4.
Verslag namens de Commissie voor Financiën uitgebracht door de heer Garcia bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 17 juni 1991 tot organisatie van de openbare kredietsector en van het bezit van de deelnemingen van de openbare sector in bepaalde privaatrechtelijke financiële vennootschappen, alsook van de wet van 22 maart 1993 op het statuut van en het toezicht op de kredietinstellingen, Parl. St. Senaat 1993-94, nr. 48S1039/002.
Verslag namens de Commissie voor de financiën uitgebracht door de heer Lisabeth bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 17 juni 1991 tot organisatie van de openbare kredietsector en van het bezit van de deelnemingen van de openbare sector in bepaalde privaatrechtelijke financiële vennootschappen, alsook van de wet van 22 maart 1993 op het statuut van en het toezicht op de kredietinstellingen, Parl. St. Kamer 1993-94, nr. 48K1409/003.
Memorie van Toelichting bij het wetsontwerp betreffende de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen, Parl. St. Kamer 2001-02, nr. 50K1736/001, 4.
Amendementen van senator Vandenberghe bij het wetsontwerp betreffende de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen, Parl. St. Senaat 2002-03, nr. 2-1357/2.
Verslag namens de commissie voor Binnenlandse Zaken en voor de Administratieve aangelegenheden uitgebracht door de heer Wille bij het wetsontwerp betreffende de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen, Parl. St. Senaat, 2002-03, nr. 2-1357/3.
Nationale Arbeidsraad, Advies, 13 maart 2002, nr. 1392, www.cnt-nar.be.
3. Nederland
Burgerlijk Wetboek Boek 7.
Wet van 24 december 1927 houdende nadere regeling van de Collectieve Arbeidsovereenkomst, Stb. 1927, 415.
Wet van 12 december 1929 houdende regelen betreffende den rechtstoestand van ambtenaren, Stb. 1929, 530.
Wet van 25 mei 1937 op het algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten, Stb. 1937, 801.
Kamerstukken II 2000/01, 27469, 3.
4. Frankrijk
Code du travail.
Loi n° 2005-843 du 26 juillet 2005.
Loi n° 2009-972 du 3 août 2009.
5. Verenigd Koninkrijk
Cabinet Office Statement of Practice on Staff Transfers in the Public Sector 2000, https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/81339/staff_transfers_145.pdf.
The Transfer of Undertakings (Protection of Employment) Regulations 2006.
Rechtspraak
1. Europese Unie
HvJ C-52/75, Commissie t. Italië, Jur. 1976, I, 278.
HvJ C-100/77, Commissie t. Italië, Jur. 1978, I, 879.
HvJ C-148/78, Pubblico Ministero t. Ratti, Jur. 1979, I, 1631.
HvJ C-120/79, Commissie t. België, Jur. 1980, I, 1474.
HvJ C-8/81, U. Becker t. Finanzamt Münster-Innenstadt, Jur. 1982, I, 55.
HvJ C-53/81, D.M. Levin t. Staatssecretaris van Justitie, Jur. 1982, I, 1036.
HvJ C-135/83, H.B.M. Abels t. Bestuur van de bedrijfsvereniging voor de Metaalindustrie en de Elektrotechnische Industrie, Jur. 1985, I, 479.
HvJ C-105/84, Foreningen af Arbejdsledere i Danmark t. A/S Danmols Inventar, in staat van faillissement, Jur. 1985, I, 2646.
HvJ C-24/85, J.M.A. Spijkers t. Gebroeders Benedik Abattoir CV en Alfred Benedik en Zonen BV, Jur. 1986, I, 1124.
HvJ C-287/86, Landesorganisationen i Danmark for Tjenerforbundet i Danmark t. Ny Molle Kro, Jur. 1987, I, 5479.
HvJ C-41/90, K. Höfner en F. Elsner t. Macrotron GmbH, Jur. 1991, I, 2010.
HvJ gevoegde zaken C-6/90 en C-9-90, Francovich, Jur. 1991, I, 5403.
HvJ C-29/91, Dr. Sophie Redmond Stichting t. H. Bartol, e.a., Jur. 1992, I, 3189.
HvJ gevoegde zaken C-132/91, C-138/91 en C-139/91, Katsikas e.a., Jur. 1992, I, 6600.
HvJ C-48/94, Ledernes Hovedorganisation, namens O. Rygaard t. Dansk Arbejdsgiverforening, namens Strø Mølle Akustik A/S, Jur. 1995, I, 2758.
HvJ gevoegde zaken C-46/93 en C-48/93, Brasserie du Pêcheur, Jur. 1996, I, 1131.
HvJ gevoegde zaken C-171/94 en C-172/94, A. Merckx en P. Neuhuys t. N.V. Ford Motors Company Belgium, Jur. 1996, I, 1267.
HvJ C-298/94, A. Henke t. Gemeinde Schierke, Verwaltungsgemeinschaft “Brocken”, Jur. 1996, 5013.
HvJ C-343/98, R. Collino en L. Chiappero t. Telecom Italia SpA, Jur. 2000, I, 6691.
HvJ C-175/99, D. Mayeur t. Association Promotion de l’information messine (APIM), Jur. 2000, 7780.
HvJ C-51/00, Temco Service Industries NV t. S. Imzilyen e.a., Jur. 2002, I, 990.
HvJ C-297/03, Sozialhilfeverband Rohrbach t. Arbeiterkammer Oberösterreich, Österreichischer Gewerkschaftsbund, Jur. 2005, I, 4307.
HvJ C-458/05, Mohamed Jouini e.a. t. Princess Personal Services GmbH (PPS), Jur. 2007, I, 7315.
HvJ C-108/10, Ivana Scattolon t. Ministero dell’Istruzzione, dell Università e della Ricerca, Jur. 2011, I, 7532.
Conclusie van Advocaat-Generaal Lenz van 11 juni 1996 voorafgaand aan zaak C-298/94 van het Hof van Justitie, Jur. 1996, I, 4991.
Conclusie van Advocaat-Generaal Alber van 18 januari 2000 voorafgaand aan zaak C-343/98 van het Hof van Justitie, Jur. 2000, I, 6661.
Conclusie van Advocaat-Generaal Bot van 5 april 2011 voorafgaand aan zaak C-108/10 van het Hof van Justitie, Jur. 2011, I, 7495.
2. België
Arbitragehof 13 juli 1989, nr. 21/89, BS 21 juli 1989, 1277.
Arbitragehof 7 maart 1991, nr. 3/91, Arr.GwH 1991, 19.
Arbitragehof 16 juni 1994, nr. 46/94, BS 6 juli 1994, 17940.
Arbitragehof 18 december 1996, nr. 77/96, BS 8 februari 1997, 2541.
Arbitragehof 9 februari 2000, nr. 19/2000, BS 25 maart 2000, 9502.
Arbitragehof 16 oktober 2001, nr. 127/2001, BS 6 december 2001, 42058.
Arbitragehof 28 januari 2003, nr. 17/2003, BS 20 maart 2003, 13673.
Arbitragehof 17 september 2003, nr. 118/2003, BS 25 november 2003, 56631.
Arbitragehof 23 november 2005, nr. 168/2005, BS 2 december 2005, 52269.
GwH 12 februari 2009, nr. 17/2009, BS 12 maart 2009, 21664.
GwH 4 juni 2009, nr. 95/2009, BS 31 juli 2009, 51701.
Cass. 8 december 1932, Pas. 1933, I, 44.
Cass. 6 juni 1973 J.T.T. 1973, 203.
Arbh. Brussel (4e k.), 1 februari 1972, J.T.T. 1972, 148.
Arbh. Brussel (4e k.), 18 december 1974, J.T.T. 1975, 297.
Arbh. Antwerpen 23 februari 1989, JT.T. 1989, 236.
Arbh. Luik 10 juni 1993, J.T.T. 1993, 371.
Arbh. Luik 6 november 2003, Soc. Kron. 2004, 143.
Arbh. Luik 15 november 2005, J.L.M.B. 2007, 242 (samenvatting).
Arbh. Antwerpen (afd. Hasselt) 6 september 2006, Limb. Rechtsl. 2007, 221.
Arbrb. Namen 8 december 2009, J.T.T. 2010, 94.
3. Frankrijk
CE, 22 octobre, Lamblin: Dr. Soc. 2005, 43.
Rechtsleer
1. België
1.1.(Bijdragen in) Boeken
Batselé, D., Mortier, T. en Scarcez, M., Grondwettelijk recht gevat, Brussel, Bruylant, 2009, 596 p.
Batselé, D., Mortier, T. en Scarcez, M., Manuel de droit administratif, Brussel, Bruylant, 2010, 932 p.
Blanpain, R., “De Belgische arbeidsverhoudingen: een momentopname van ‘tripartisme’ in perspectief”, in R. Blanpain, E. Claeys-Leboucq en G. De Broeck, 30 jaar Belgische arbeidsverhoudingen, Deventer, Kluwer, 1977, 69-85.
Blanpain, R., De collectieve arbeidsovereenkomst: naar internationaal, Europees en Belgisch recht, Brugge, Die Keure, 2011, 123 p.
Blanpain, R., Europees Arbeidsrecht, Brugge, die Keure, 2012, 592 p.
Blanpain, R., European Labour Law, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2012, 1006 p.
Boes, M., Bestuursrecht, Leuven, Acco, 2011, 216 p.
Cuypers, D., “Werknemers- en ambtenarenstatuut. Is het onderscheid nog relevant?”, in X., Publiek recht: ruim bekeken. Opstellen aangeboden aan Prof. J. Gijssels, Antwerpen, Maklu, 1994, 121-156.
Cuypers, D., Schets van het Belgische arbeidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2011, 209 p.
Coppens, M., Handboek Sociaal Recht, Gent, Story, 2008, 661 p.
De Becker, A. en Lombaert, B., “De juridische grondslag van de arbeidsverhoudingen tussen de overheid en haar personeel” in R. Andersen en K. Leus (eds.), Hervorming van het openbaar ambt, Brugge, die Keure, 2002, 81-125.
De Becker, A., De overheid en haar personeel: juridische grondslagen van de rechtspositie van de ambtenaar, Brugge, die Keure, 2007, 672 p.
De Prins, D., Sottiaux, S. en Vrielink, J., Handboek discriminatierecht, Mechelen, Kluwer, 2005, 593 p.
De Vos, M., “Het Arbitragehof en het arbeidsrecht” in M. Rigaux en P. Humblet (eds.), Actuele problemen in het arbeidsrecht. 6, Antwerpen, Intersentia, 2001, 39-171.
De Vos, M., “Overgang van ondernemingen en de CAO 32bis. Recente ontwikkelingen en nieuwe knelpunten”, in M. De Vos (ed.), 50 jaar Nationale Arbeidsraad, Brugge, Die Keure, 2003, 209-253.
De Vos, M. en De Wilde, I., “Veranderingsmanagement en personeelsbeleid in een overheidscontext” in M. De Vos en I. Plets (eds.), Contractuele tewerkstelling in de overheid, Brugge, Die Keure, 2005, 87-127.
Devroe, W., Privatisering en verzelfstandiging. Een verkenning vanuit nationaal en Europees economisch recht, onuitg. doctoraatsthesis Rechten K.U.Leuven, 2000, II, 117 p.
Durviaux, A.-L., Droit de la fonction publique, Brussel, Larcier, 2012, 255 p.
Engels, C., “De informatie en consultatie van werknemers in ondernemingen of concerns met een communautaire dimensie. De CAO nr. 62 tot implementatie van de richtlijn van 22 september 1994 in het Belgische recht”, in R. Blanpain, C. Engels en O. Vanachter, De Europese Ondernemingsraad in België: de CAO nr. 62 van 6 februari 1996, Leuven, Peeters, 1996, 19-45.
Engels, C., Overdracht van onderneming en outsourcing. Arbeidsrechtelijke aspecten, Gent, Larcier, 2000, 252 p.
Flohimont, V., Gelijkheid in de pensioenregelingen voor ambtenaren, werknemers en zelfstandigen, Brugge, die Keure, 2013, 442 p.
Geers, I., “Aansprakelijkheid van onderwijzend personeel en onderwijsinstellingen” in H. Bocken (ed.), De nieuwe wet op de aansprakelijkheid van en voor ambtenaren: de wet van 10 februari 2003. Verslagboek van de studienamiddag van 23 oktober 2003 van de Vakgroep Burgerlijk Recht van de Universiteit Gent, Mechelen, Kluwer, 2004, 117-132.
Goethals, L., Privatisering in België. NMBS en ASLK, onuitg. Licentiaatsthesis Toegepaste Economische Wetenschappen, K.U.Leuven, 1995, 101 p.
Heylen, D. en Verreyt, I., Arbeidsrecht toegepast, Antwerpen, Intersentia, 2012, 440 p.
Humblet, P. en Rigaux, M. (eds.), Synopsis van het Belgische arbeidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 500 p.
Jacqmain, J., noot onder Arbh. Luik, 6 november 2003, Soc. Kron. 2004, 147.
Jacqmain, J., “Décentralisation dysfonctionnelle du statut du personnel” in P. Jadoul, B. Lombaert en F. Tulkens, Le paraétatisme. Nouveaux regards sur la décentralisation fonctionnelle en Belgique et dans les institutions européennes, Brussel, La Charte, 2010, 347-368.
Janvier, R., “Statutair of niet statutair: that’s the question...” in M. Stroobant en O. Vanachter, Honderd jaar arbeidsovereenkomstenwet, Antwerpen, Intersentia, 2001, 125-163.
Janvier, R., “Over overheden, contractanten & ambtenaren: geen vrijblijvende “ménage à trois””, in M. De Vos en I. Plets (eds.), Contractuele tewerkstelling in de overheid, Brugge, die Keure, 2005, 1-35.
Lenaerts, K. en Van Nuffel, P., Europees Recht, Antwerpen, Intersentia, 2011, 753 p.
Lombaert, B., Mathy, I. en Rigodanzo, V., Eléments du droit de la fonction publique, Waterloo, Kluwer, 2007, 262 p.
Mast, A., Dujardin, J., Van Damme, M. en Vande Lanotte, J., Overzicht van het Belgisch Administratief Recht, Mechelen, Kluwer, 2009, 1277 p.
Mast, A., Dujardin, J., Van Damme, M. en Vande Lanotte, J., Overzicht van het Belgisch administratief Recht, Mechelen, Kluwer, 2012, 1375 p.
Michaux, A-V., Eléments de droit du travail, Brussel, Larcier, 2010, 444 p.
Moerenhout, R. en Popelier, P., “Commentaar bij art. 1 Bijz.Wet 6 januari 1989”, in X., Publiek procesrecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2011, 1-89.
Peeters, J. en Petitat, V., De bescherming van de individuele rechen van werknemers bij overgang van onderneming, Mechelen, Kluwer, 2002, 90 p.
Peeters, J. en Petitat, V., De bescherming van de individuele rechen van werknemers bij overgang van onderneming (actualisering), Mechelen, Kluwer, 2005, 93 p.
Peeters, J., Informatie en raadpleging van werknemers bij herstructurering, Antwerpen, Intersentia, 2009, 718 p.
Peltzer, L., Conventionele overdracht van ondernemingen, Mechelen, Kluwer, 2007, 238 p.
Peltzer, L., “Les conventions collectives de travail et le transfert conventionnel d’entreprises : quelques aspects pratiques et particuliers”, in J-P. Cordier (cod.), Les 40 ans de la loi du 5 décembre 1968 sur les conventions collectives de travail, Brussel, Bruylant, 2008, 145-176.
Plets, I., “De penetratie van het overheidsstatuut door de arbeidswetgeving”, in M. De Vos en I. Plets (eds.), Contractuele tewerkstelling in de overheid, Brugge, die Keure, 2005, 38-85.
Popelier, P., “Het evenredigheidsbeginsel in de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof: tussen grondrechtenbescherming en scheiding der machten”, in P. Martens (ed.), Liège, Strasbourg, Bruxelles: parcours des droits de l’homme: Liber amicorum Michel Melchior, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2010, (173) 178.
Robert, F., “Les aspects sociaux de l’outsourcing” in M. Fontaine, D. Philippe en C. Delforge (eds.), Les aspects juridiques de l’outsourcing, Brussel, Bruylant, 2002, 205-310.
Sohier, J., “La fonction publique”, in M. Leroy (ed.), Actualités en droit administratif, Brussel, Bruylant, 2012, 69-98.
Steyaert, J., De Ganck, C. en De Schrijver, L., Arbeidsovereenkomst, Mechelen, Kluwer, 1990, 822 p.
Theunis, J., “Het gelijkheidsbeginsel. Juridisch interpretatiekader, met bijzondere aandacht voor “corrigerende ongelijkheden” en doorwerking in private rechtsverhoudingen” in A. Alen, M. Boes en F. Deruyck, Publiekrecht. De doorwerking van het publiekrecht in het privaatrecht, Gent, Mys & Breesch, 1997, 129-181.
Thoelen, N., Conventionele overgang van onderneming. Richtijn 2001/23/EG en CAO nr. 32bis, Gent, Larcier, 2007, 149 p.
Vandendriessche, F., Publieke en private rechtspersonen. Naar een graduele, meerduidige en evolutieve benadering van het onderscheid in de wetgeving en de rechtspraak, Brugge, die Keure, 2004, 531 p.
Vanderlinden, J.-L., Privatisering van overheidsbedrijven: een theoretische analyse, onuitg. Licentiescriptie Toegepaste Economische Wetenschappen, K.U.Leuven, 2003, 104 p.
Van Eeckhoutte, W., Handboek Belgisch arbeidsrecht, Mechelen, Kluwer, 2008, 591 p.
Van Gerven, D., Rechtspersonen, I, Rechtspersonen in het algemeen, verenigingen, stichtingen & publiekrechtelijke rechtspersonen in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2007, 688 p.
Van Hoogenbemt, H., Bedrijsoverdracht naar Europees en Belgisch sociaal recht, Antwerpen, Kluwer, 1983, 192 p.
Van Hoogenbemt, H., “Het lot van de arbeidsovereenkomst bij overgang van onderneming”, in M. Rigaux (ed.), Actuele Problemen van het arbeidsrecht 2, Anterpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1987, 29-94.
Vande Lanotte, J. en Goedertier, G., Handboek Belgisch Publiekrecht, Brugge, Die Keure, 2013, 1470 p.
Van Oevelen, A., “De persoonlijke aansprakelijkheid van personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen” in H. Bocken (ed.), De nieuwe wet op de aansprakelijkheid van en voor ambtenaren: de wet van 10 februari 2003. Verslagboek van de studienamiddag van 23 oktober 2003 van de Vakgroep Burgerlijk Recht van de Universiteit Gent, Mechelen, Kluwer, 2004, 51-87.
van Putten, M., Het arbeidsrecht en de onderneming: proeve tot (meta)juridisch onderzoek naar de betekenissen van arbeid en onderneming in en voor het arbeidsrecht als elementen voor een geactualiseerde reconstructie van dat recht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 885 p.
Vanschoebeke, B. en Mathys, E., Collectief ontslag en sluiting van onderneming, Gent, Larcier, 2003, 196 p.
Vanstapel, I., “Wie is ‘partij’ en wie is ‘derde’ in een contract en in een contractgroep? Actuele knelpunten en perspectieven”, in I. Samoy (red.), Derden in het contractenrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 1-58.
Velaers, J., Van Arbitragehof tot Grondwettelijk Hof, Antwerpen, Maklu, 1990, 578 p.
Verreyt, I. en Heylen, D., Arbeidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 429 p.
Wantiez, C., Transferts conventionnels d’entreprise et droit du travail, Brussel, Larcier, 2003, 165 p.
1.2.Bijdragen in tijdschriften
Andersen, R. en Philippe, D., “Les privatisations”, DAOR 1994, 53-86.
Bayart, C., “Outsourcing en overdracht van onderneming – Rechtspraak Hof van Justitie”, Or. 2002, 6-24.
Bruloot, F., “Ongelijkheid bezworen: wet aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen”, TVW 2003, 151-158.
Crahay, P., “La convention collective n°32bis et le transfert d’entreprise”, Soc. Kron. 1991, 121-131.
De Becker, A., “De rol van de EU met betrekking tot het ambtenarenrecht: de ene ambtenaar is de andere niet, maar we zeggen het hen niet”, TSR 2011, 193-218.
De Ridder, P., “De beperkte toetsing van het gelijkheidsbeginsel door het Arbitragehof”, RW 1990-91, 481-491.
Engels, C., “Het toepassingsgebied van de CAO nr. 32bis nogmaals bekeken”, Themis, 2013, 75-107.
Hendrickx, F., “Arbeidsrecht voor de spiegel”, TSR 2010, 3-59.
Herbiet, M. en Hannay, E., “ « Statut-contrat: deux points de vue sur une même réalité? » ou « Le recours à l’engagement contractuel dans la fonction publique belge »”, APT 2005, 178-189.
Jacqmain, J., noot onder Arbh. Luik, 6 november 2003, Soc. Kron. 2004, 147.
Keereman, E., “Het voortbestaan van de arbeidsovereenkomst in geval van bedrijfsoverdracht”, TSR 1978, 369-397.
Laigo, H., Prot, O. en Leclercq, M., “Contrats de travail et transfert d’entreprise en France; comparaison avec la Belgique”, Soc. Kron. 1993, 97-100.
Lambinet, F., “Peut-il y avoir un transfert d’entreprise entre un employeur public et un employeur privé, et inversement?”, BSJ 2013, afl. 491, 16.
Lybeer, B., “Rechtstreekse werking of niet van de Richtlijn van 14 februari 1977 tot behoud van de rechten van werknemers bij overgang van ondernemingen.”, RW 1979-80, 1066-1068.
Puissochet, J.-P. “La directive concernant le maintien des droits des travailleurs en cas de tranferts d’entreprises et jurisprudence de la cour”, JTT 1999, 1-6.
Simon, M., “Overdracht van onderneming. Nieuwe onzekerheden over het toepassingsgebied van de Richtlijn”, Or. 2005, 14-23.
Vanaverbeke, L., “Overdracht van onderneming bij overeenkomst of na faillissement of gerechtelijk akkoord: sociaalrechtelijke gevolgen”, Or. 1987, 105-114.
Vandenbergen, A. en Vanschoebeke, B., “Arbeidsrechtelijke aspecten van outsourcing”, Or. 1997, 221-238.
Vandendriessche, F., “De Belgische openbare luchtvaartstructuren en de hervorming van de Regie der Luchtwegen en BATC”, CDPK 1999, 46-61.
Van Hende, L., “Overzicht van rechtspraak. Europees gemeenschapsrecht: rechtsbescherming 1979-1994”, TPR 1995, 151-347.
Van Nieuwenhove, J., “Tips voor wetgevingstechniek”, TVW 2005, 210-212.
Van Oevelen, A., “De nieuwe wettelijke regeling betreffende de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen”, RW 2003-04, 161-179.
Vanschoebeke, B., “CAO nr. 32bis inzake overdracht van onderneming geactualiseerd en herschreven”, Or. 2002, 160-171.
Vuye, H., “Overheidsaansprakelijkheid wegens schending van het Europees gemeenschapsrecht”, TBH 2003, 743-763.
2. Nederland
2.1.(Bijdragen in) Boeken
Barents, R. en Brinkhorst, L.J. , Grondlijnen van Europees Recht, Deventer, Kluwer, 1999, 652 p.
Beltzer, R.M., Overgang van onderneming, Deventer, Kluwer, 2000, 433 p.
Beltzer, R.M., “Privatisering en deprivatisering” in E. Verhulp (ed.) e.a., Inleiding Nederlands ambtenarenrecht, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2005, 91-105.
Heerma van Voss, G.J.J., “De positie van de werknemer bij insolventie en overgang van onderneming”, in I.P. Asscher-Vonk (red.), Onderneming en werknemer, 2001, 229-240.
van Straalen, P.W., Behoud van rechten van werknemers bij overgang van onderneming, Deventer, Kluwer, 1999, 303 p.
2.2.Bijdragen in tijdschriften
Heerma van Voss, G.J.J., “Overgang van onderneming en ambtenaren”, Sociaal Recht 2000, 207-210.
3. Frankrijk
3.1.(Bijdragen in) Boeken
Jeammaud, A. en Le Friant, M., La directive 77/187 CEE, la Cour de Justice et le droit français, Florence, European University Institute. Department of Law, 1997, 28 p.
Lokiec, P., Droit du travail, I, Les relations individuelles de travail, Parijs, PUF, 2011, 459 p.
Morvan, P., Restructurations en droit social, Parijs, Litec, 2007, 638 p.
X, “Transferts d’entreprises et contrats de travail, le choc secteur privé/secteur public (2/2)”, http://ucuetis.blog.lemonde.fr/category/tranfert-dentreprise/ (consultatie 13 maart 2014).
4. Verenigd Koninkrijk
Bercusson, B., European Labour Law, Londen, Butterworths, 1996, 627 p.
Clifton, J., Comin, F. en Díaz Fuentes, D., Privatisation in the European Union. Public Entreprises and Integration, Dordrecht, Kluwer, 2003, 173 p.
Larrad, K., “The History and Nature of Contracting-Out of Services in the Public Sector: an Overview”, in C. Bourn, The transfer of undertakings in the public sector, Hampshire, Ashgate, 1999, 51-86.
Pitt, G., Employment Law, Londen, Sweet & Maxwell, 2009, 487 p.
Selwyn, N., Selwyn’s law of employment, Oxford, Oxford University Press, 2011, 705 p.
Overige
Gecoördineerde Statuten van de NV van publiek recht “Belgacom”: http://www.belgacom.com/assets/content/mbimport/%7BD80CC7DD-1D22-4F4A-9ED3-D7584F33954F%7D?transformationID=CustomContent&contentType=content/custom&previewSite=cow (consultatie 30 april 2014)
Andeelhoudersstructuur van de NV van publiek recht “Belgacom”: http://www.belgacom.com/be-nl/annex_investors/Inv_Shareholders_structure.page (consultatie 30 april 2014)
http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_eec_nl.htm.
Knack 4 juni 2013, Didier Bellens: ‘overheidsaandeel Belgacom kan dalen tot 40%, http://trends.knack.be/economie/nieuws/bedrijven/didier-bellens-overheidsaandeel-belgacom-kan-dalen-tot-40/article-4000319722887.htm.
Knack 29 augustus 2013, Didier Reynders pleit voor privatisering bpost en Belgacom, http://trends.knack.be/economie/nieuws/beleid/didier-reynders-pleit-voor-privatisering-bpost-en-belgacom/article-4000385680357.htm.