Pago a la tierra: ceremonies voor Pachamama en de apus in en rond Cusco, Peru
Pago a la tierra, ceremonies voor Pachamama en de apus
“Dit noemen we een ‘pago a la tierra’, en waarom doen we dit? Omdat we dankbaar zijn voor alles wat de aarde ons geeft, zonder moeder aarde kunnen we niet leven. Dit is de aarde die ons voedt, waar we op wandelen, waarop we de liefde bedrijven, waar we onze huizen op bouwen, dus daarom moeten we steeds dankbaar zijn en pachamama bedanken zodat alles ook blijft voortduren. Zoals ‘ik geef iets aan jou, jij geeft iets terug’.”
De werkelijkheid is niet alomvattend te omschrijven, een mogelijke tegemoetkoming is specifieke dingen te beschrijven. Dat is waarom ik in mijn masterproef een soort casestudy behandel die gaat over Juan, een paqo, en zijn praktijken –vooral het coca lezen en uitvoeren van ‘pagos a la tierra’–, en bepaalde onderwerpen die daaruit naar voor komen meer belicht. Daarmee neem ik een perspectief in waarbij ik de dingen van binnenuit bekijk en plaats positivistische vragen als “werken de offers?” of “komen voorspellingen van de cocabladeren uit?” tussen haakjes, waarmee ik bedoel dat antwoorden bieden op deze vragen niet behoort tot de essentie van het onderwerp. De focus ligt immers eerder op het specifieke en het ervaringsgerichte. Mijn methode was het participerend observeren en de te lezen observaties zijn gebaseerd op veldnota’s, mijn dagboek en gesprekken tijdens het onderzoek dat ik voerde de laatste drie weken van mijn verblijf in Cusco in de zomer van 2013. Daarnaast consulteerde ik ook secundaire bronnen en ging op zoek naar wat in de literatuur over dit onderwerp te vinden is. Het is een soort aangevulde narratief geworden, waarmee ik zeker niet pretendeer om met mijn persoonlijke ervaringen volledig representatief te zijn, maar ze trachten wel de werkelijkheid te evoceren. In mijn schrijven volgde ik de structuur van de gebeurtenissen, een soort chronologisch verhaal. Het is als het ware een afspiegeling van de kennismakingstocht die ik zelf maakte, waarbij alles stap voor stap wordt ontrafeld en geëxploreerd. Het is een samenvloeien van ervaringen, observaties en geraadpleegde literatuur. Zo kan de lezer meestappen in het verhaal terwijl wordt verduidelijkt wat er zich afspeelt.
Het thema van ‘pago a la tierra’ dat ik in mijn masterproef heb onderzocht is zeer actueel gebleken. Niet enkel door opkomend toerisme, maar ook de lokale bevolking vindt het nog steeds belangrijk om Pachamama (Moeder Aarde) en apus (berggoden) te eren met respect. Niet enkel op het platteland, maar ook mensen uit de stedelijke middenklasse doen pagos of laten een paqo coca voor hen lezen. Uit die kosmologie blijkt dat Pachamama en apus de twee belangrijkste entiteiten vormen in het beeld over de orde in de wereld. Hoewel, daarnaast is de katholieke God evenzeer geïntegreerd. Dat syncretisme zorgt voor een vloeiend samengaan van twee verschillende opvattingen.
Coca als heilige plant is deel van de dagelijkse activiteiten van de Andes bevolking. Naast het verzachten van de levensomstandigheden op grote hoogte, hebben cocabladeren ook een belangrijke ceremoniële functie. Coca wordt ‘gelezen’ om specifieke vragen te beantwoorden waar mensen mee kampen of cocabladeren worden geofferd aan Pachamama en apus die optreden als beschermers en zorgen voor het nodige uit de natuur. Dit alles ligt ingebed in het overheersende principe dat de basis vormt voor zowel dagdagelijkse als ceremoniële activiteiten en relaties, namelijk reciprociteit of eenvoudiger gezegd: wederdiensten.
De leden van de Q’ero gemeenschap, waar Juan strikt genomen geen deel van uitmaakt maar wel als dusdanig wordt benoemt, worden gezien als de dichtste afstammelingen van de Inca’s. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze worden opgenomen in de huidige golf van ‘incanismo’ en meer en meer populair zijn bij het opgekomen mystiek toerisme. Er zijn duidelijke bewegingen zichtbaar van lokaal niveau naar globaal, wat zorgt voor een belangrijke impact op lokaal niveau.
Ik probeer Juan naar voor te laten komen als gewone man doorheen het relaas van onze ontmoetingen, desalniettemin een man met een ietwat speciale taak en bijzondere kennis. Daarnaast tracht ik evenzeer de nadruk te leggen op de heersende kosmologie en het geloof rond Pachamama en de apus en de daarbij horende rituele praktijken. De nadruk ligt daarbij op het interpreteren van een kennissysteem in zijn eigen termen.
En ja ik schreef deze masterproef terwijl ik een cocablad rond mijn nek had hangen, af en toe een cocatheetje dronk en ik nog steeds met respect aan Pachamama denk op 1 augustus en ze wel eens durf een scheutje van mijn drank te offeren. Bijgeloof? Verlies ik nu mijn objectiviteit? Ik zie het als een goed inlevingsvermogen en respect voor iets wat ik en mijn omgeving niet kennen. Toegegeven, het heeft ook een vleugje nostalgie.
Bibliografie
Bibliografie
- Alderete, E., Erickson, P. I., Kaplan, C. P. & Pérez-Stable, E. J. (2010) Ceremonial tobacco use in the Andes: implications for smoking prevention among indigenous Youth. Anthropology & Medicine, 17:1, 27-39.
- Allen C. J. (1981). To Be Quechua: The Symbolism of Coca Chewing in Highland Peru. American Ethnologist, Vol. 8, No. 1, pp. 157-171.
- Appadurai, A. (2000). Grassroots Globalization and the Research Imagination. Public Culture, 12 (1), p. 1-19.
- Ávila Molero, J. (2005). Worshipping the Señor de Qoyllur Ritti in New York: A Transnational Andean Ethnography. Latin American Perspectives, 140 (32), p. 174-192.
- Bastien, J. W. (1978). Mountain of the Condor: Metaphor and Ritual in an Andean Ayllu. Minnesota: West Publishing Co.
- Bolton, R. (1979). On Coca Chewing and High-Altitude Stress. Current Anthropology, 20 (2), p. 418-420.
- Castaneda, C. (1971, 2007 Nederlandse editie). Een aparte werkelijkheid. Servire: Antwerpen.
- Contreras Hernández, J. (1985). Subsistencia, ritual y poder en los Andes. Editorial mitre: Barcelona.
- Davies, C. A. (2008). Reflexive Ethnography: a guide to research selves and others (2e editie). New York: Routledge.
- di Salvia, D. (2010). Para una dialéctica de la naturaleza andina. Aproximaciones filosófico-antropológicas a las creencias quechuas en los Apus y la Pachamama. Gazeta de Antropología, 27 (1), artículo 13, p. 1-13.
- El Comercio (2008). La Nación Q’ero sera Patrimonio Cultural de la Nación. El Comercio, Peruaans dagblad, 24 december 2008, http://elcomercio.pe/ediciononline/HTML/ 2008-09-24/la-nacion-qero-patrimonio-cultural-nacion.html.
- Estermann, J. (1998). Apy Taytayku: Theological Implications of Andean Thought. Studies in World Christianity, 4 (1), p. 1-20.
- Evans-Pritchard, E. E. (1937). Witchcraft, Oracles, and Magic among the Azande. Oxford: Clarendon Press.
- Fabian, J. (2011). Cultural anthropology and the question of knowledge. Journal of the Royal Anthropological Institue (N.S.), 18, p. 439-453.
- Gómez-Barris, M. (2012). Andean Translations: New Age Tourism and Cultural Exchange in the Sacred Valley, Peru. Latin American Perspectives, 39 (6), p. 68-78.
- Gose, P. (1994). Deathly Waters and Hungry Mountains: Agrarian Ritual and Class Formation in an Andean Town. Toronto: University of Toronto Press.
- Graw, K. (2009). Beyond Expertise: Reflections on Specialist Agency and the Authonomy of the Divinatory Ritual Process. Africa, 79 (1), p. 92-109.
- Greenway, C. (1998). Hungry Earth and Vengeful Stars: Soul Loss and Identity in the Peruvian Andes. Soc. Sci. Med., 47 (8), p. 993-1004.
- Hanna J. M. (1974). Coca Leaf Use in Southern Peru: Some Biosocial Aspects. American Anthropologist, 76, p. 281-296).
- Hill, M. D. (2007). Contesting Patrimony: Cusco's Mystical Tourist Industry and the Politics of Incanismo. Ethnos: Journal of Anthropology, 72:4, 433-460.
- Hill, M. D. (2008). Inca of the Blood, Inca of the Soul: Embodiment, Emotion, and Racialization in the Peruvian Mystical Tourist Industry. Journal of the American Academy of Religion, 76 (2), p. 251-279.
- Hurtado, L. (2000). Shamanismo en los Andes del Cuzco y Meridionales. In Alva, W., Polía, M., Chávez, F. en Hurtado, L., Shamán: la búsqueda (p. 135- 161). Córdoba (Spanje): Imprenta San Pablo.
- Isbell, B. J. (1978). To Defend Ourselves: Ecology and Ritual in an Andean Village. Texas: University of Texas Press.
- Lorente Fernández, D. (2010). 3-cerro y 4-mundo: los números del banquete en las ofrendas quechuas. Anthropológica, 28 (28), p. 163-190.
- Marzal, M. M. (2005). La religión quechua actual. In Marzal, M. M. (Ed.) Religiones Andinas, p. 143-174. Madrid: Editorial Trotta.
- Millones, L. (1997). El rostro de la fe: doce ensayos sobre religiosidad andina. Imprenta A. Pinelo: Camas-Sevilla (Universidad Pablo de Olavide).
- Núñez del Prado, J. (2005). El regreso del Inka: de la colonia a la globalidad. In Marzal, M. M. (Ed.) Religiones Andinas, p. 231-252. Madrid: Editorial Trotta.
- Parisi Wilcox, J. (2004). Masters of the Living Energy: The Mystical World of the Q’ero of Peru. Inner Traditions: Rochester, Vermont VS.
- Peek, P. M. (1991). Introduction: The Study of Divination, Present and Past. In Peek, P. M. (ed.) (1991) African Divination System: Ways of Knowing. Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press, p. 1-22.
- Plowman, T. (1985). Coca Chewing and the Botanical Origins of Coca (Erythroxylum spp.) in South America. In Pacini, D. & Franquemont, C. (eds.), Coca and Cocaine: Effects on People and Policy in Latin America. Proceedings of the Conference The Coca Leaf and Its Derivatives – Biology, Society and Policy. Cultural Survival Report 23, Latin American Studies Program, Cornell University.
- Polía, M. (2000). Shamanismo: un perfil cultural. In Alva, W., Polía, M., Chávez, F. en Hurtado, L., Shamán: la búsqueda (p. 35-134). Córdoba (Spanje): Imprenta San Pablo.
- Romberg, R. (2009). Healing Dramas: Divination and Magic in Modern Puerto Rico. University of Texas Press: United States of America.
- Sendón, P. F. (2008). Ricard Lanata Xavier, Ladrones de sombra. El universo religioso de los pastores del Ausangate (Andes surperuanos), Instituto Francés de Estudios Andinos/Centro Bartolomé de las Casas, Lima, 2007, 494 p. Journal de la société des américanistes [En ligne], 94 (1).
- Stolberg, V. B. (2011) The Use of Coca: Prehistory, History, and Ethnography. Journal of Ethnicity in Substance Abuse, 10 (2), 126-146.
- Taussig, M. (1980). The Devil and Commodity Fetishism in South America. North Carolina: The University of North Carolina Press.
- van den Berghe, P. L. & Flores Ochoa, J. (2000). Tourism and Nativistic Ideology in Cuzco, Peru. Annals of Tourism Research, 27 (1), p. 7-26.
- Wissler, H. (2010). Q’eros, Perú: la regeneración de relaciones cosmológicas e identidades específicas a través de la música. Anthropológica, 28 (28), p. 93-116.
