Scratch, scar, score; in shuffle mode. An action research (master's thesis) exploring the societal and political relevance of ar

Hanne
Van Reusel

GEEN BUURTPARKING MAAR BUURTPARK.
Het ‘boerenhof’ in Gent, een klein maar dappere alternatieve stadsontwikkeling.


Tijdlijn

Februari 2014, het ‘boerenhof’ in het Gentse Rabot ligt er verlaten en troosteloos bij. Een braakliggend terrein wacht op asfalt en auto’s.

Maart 2014, enkele geëngageerde buurtbewoners en een masterstudent architectuur planten er samen een boom. Ze willen geen asfalt maar natuur.

Juni 2014, het stadsbestuur, eigenaar van dit binnengebied, komt kijken en ziet een kleurrijke en levendige ontmoetingsplek. De zelf-gerealiseerde groene invulling mag officieel blijven, een geplande buurparking verandert in een duurzaam buurtpark.
 

Mogelijkheden zien

Het ‘boerenhof’ is een ingesloten terrein in de dichtst bebouwde wijk van Gent. Haar naam draagt nog steeds de verre herinnering aan haar landbouwverleden, maar daar is in februari niet veel meer van te merken. Stad Gent heeft de verloederde garageboxen, die deze grond in de volgebouwde wijk Rabot bezetten, gesloopt. Nu wacht een nieuwe bestemming, vastgelegd door het stadsbestuur: tuinuitbreiding voor de omwonenden en een publieke zone; deels groen, deels parking.

De buurtbewoners zien echter meer mogelijkheden in dit gebied. Ze verkiezen ruimte voor natuur boven extra parkeerplaatsen. De actieve buurtgroep ‘Het Boerenhof’ strijdt met politieke en juridische wapens voor een volledig groene invulling. Want: “Hoe kan het dat een progressief stadsbestuur dat het centrum autovrij wil maken, extra parkeerplaatsen plant in deze naar groene ruimte snakkende stadsrand?“
 

Dromen verwezenlijken

De vraag naar meer inspraak en participatie botst echter tegen de geldende en rigide vorm van ruimtelijke ontwikkeling. Een door de buurtbewoners gewenst en duurzaam alternatief slaagt er niet in zich een weg te banen binnen het complexe stadsplanningskluwen. Ondertussen zijn de werken uitgesteld tot 2015, het boerenhof ligt er onbenut en verlaten bij.

In maart komt er een onverwachte kentering. Aangemoedigd door een semiprofessionele mededader verwezenlijken de Boerenhovers een symbolische verzetsdaad. Ze planten een boompje. Het is slechts een schram in de ruimte, een bijna nietige ontwerpactie, tijdelijk en fragiel.

Algauw volgen meerdere ‘schrammen’: een zelfgemaakte bank van paletten, graffiti op de muur… Kleine onofficiële acties volgen elkaar op. De  wekelijkse interventies bouwen een gelaagdheid op; de bank ontpopt zich tot een ontmoetingsplek. Het is hier waar buurtbewoners en ontwerper samenkomen om de toekomst van het boerenhof te bespreken of gewoon samen gezellig eten.

Het boompje en de palettenbank blijken waardevolle maatschappelijke waarden in zich te dragen. De gelaagdheid aan acupuncturale ingrepen ontplooien een diepere en blijvende betekenis; ze vormen littekens in de ruimte door hun sociale en politieke lading. Het boerenhof ontwikkelt zich beetje bij beetje tot een plek van en voor de buurt.

Boerenhovers en ontwerper benutten het binnengebied als een laboratorium om te experimenteren. Geen top down planning maar omgekeerd, een ruimtelijke proeftuin voor zowel burger als architect/ontwerper.
 

Actie(f) onderzoek

Het ontwikkelingsproces is een dankbaar en intrigerend onderwerp voor een masterproef in de architectuur en gaat hand in hand met dit actie-onderzoek. Theorie en ontwerppraktijk vormen tijdens dit traject een onlosmakelijk geheel, er is een constante kruisbestuiving tussen beiden.

De ideologie achter participatieve architectuur (iedereen betrokken bij het ontwerpproces) wordt onverbiddelijk getoetst aan de realiteit vanuit de eigen intuïtieve ervaring (trial and error). Die op hun beurt nieuwe onderzoeksvragen en thema’s aansnijden.

Deze evolutie en groei van het project wordt nauwgezet beschreven in een uitgebreid logboek. Het is juist door het proces zowel vanuit het ontwerpende en onderzoeksmatige te benaderen dat situatie-specifieke inzichten en conclusies verworven worden.
 

… in shuffle modus

Het uitbouwen van tijdelijk gebruik blijkt vooral een proefondervindelijk en veranderlijk proces. De constante reflectie leidt er toe dat ook de onderzoeker zichzelf en haar positie moet herzien. Er blijkt een heel gala aan rollen ontsloten voor de ontwerper tijdens dit proces: onderzoeker, student, manager, curator, activist…

Alles is nog onzeker en de ontwikkeling van het terrein staat op losse schroeven, maar juist dit biedt de openheid en flexibiliteit die nodig is om te vernieuwen.


Een open forum

Dat het boerenhof verhaal een voorbeeld vormt van hoe een stad zich ook op alternatieve, meer bottom-up geïnspireerde methoden kan ontwikkelen is duidelijk. Alle betrokken partijen nemen beslissingen en bouwen al dan niet bewust mee aan de evolutie van deze plek. Door zowel de onzekerheid van zijn geplande bestemming als de laagdrempelige en bijzonder goedkope interventies evolueert het boerenhof tot een open en toegankelijk forum voor zijn eigen ontwikkeling.

Het belang van communicatie en betrokkenheid draagt echter verder dan de fysieke buurt. Een goede kruisbestuiving en communicatie tussen de verschillende betrokken partijen is van fundamenteel belang. Zowel van de geëngageerde burgers, stadsmedewerkers, politici, opbouwwerkers en ontwerper wordt inzet, toewijding, zin voor initiatief, creativiteit, samenwerking en vooral open communicatie gevraagd.

Digitale media blijken eveneens van fundamenteel belang voor de organisatie en ondersteuning; een besloten groep op Facebook voor de praktische coördinatie gaat samen met een publieke pagina die volledig openbaar is. Open media als een blog en film worden ingezet om de ruimtelijke discussie te verrijken of stimuleren. Ze vormen een deel van het brede gamma aan tools die de ontwerper ter beschikking staat om het ruimtelijke ontwikkelingsproces te triggeren. De grenzen tussen verschillende media en disciplines vervagen meer en meer.

 

Zondag 22 juni 2014, Rabot is wijk van de maand. Een delegatie van het stadsbestuur komt even op bezoek op het boerenhof. De zon schijnt, het terrein oogt levendig door de kleurrijke bloembedden en grasvlaktes. Het juist aangelegde pad in boomschors leidt de gasten naar de palettenbank. Veel aanpalende buren komen langs om het boerenhof te steunen en krijgen goed nieuws van schepen Balthazar: “Wij willen het plan opnieuw bijsturen, zodat dit terrein park of groene ruimte wordt. Hoe dat dit dan juist wordt ingevuld staat voorlopig nog vrij.”

 

 

Facebookpagina:

https://www.facebook.com/Boerenhofrabot

Blog:

http://withinrabot.blogspot.be/

Film:

https://www.youtube.com/watch?v=mzmoPph9qeA

Artikel Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=dmf20140825_0123…

Bibliografie

A+, Architectuur in België. 2014. Torens, vloek of zegen. A+. #247 april-mei,

p. 42

BERGER, A. 2006. Drosscape. Waiting Land in Urban America. New York,

Princeton Architectural Press, p. 44

BLUNDELL J. P. PETRESCU, D. and TILL, J. 2005. Architecture and Participation.

London: Taylor & Francis.

BOUCHAIN, P. 2014. Lecture series ‘Hetzelfde Anders’. 31 March, Faculty

of Architecture UGent.

COLARD, J-M. and Treclat, S. Ouvert au public. Entretien avec Patrick

Bouchain, architecte. [pdf]. [Accessed 9 June 2014]. Available from: http://

jeanmaxcolard.com/media/portfolio/telechargements/patrick-bouchain_7rjo.

pdf

DERUYTTER, K. Samentuin als Buurttuin: Koekelberg. [pdf]. [Accessed

9 June 2014]. Available from: http://samentuinen.velt.be/component/content/?

view=featured

DE SMET, A. 2013. The role of temporary use of waiting spaces in urban

(re)development, Prospective Research for Brussels. 18 October, Faculty of

Architecture KULeuven campus Sint-Lucas Gent.

DE SMET, A. 2014, The role of temporary use of Waiting Spaces. Eindverslag

onderzoeksproject PRFB 2008 ‘Tijdelijk gebruik als eerste stap naar

herwaardering en revitalisatie’. Prospective Research for Brussels.

DE SOLA-MORALES RUBIO, I. 1995. ‘Terrain vague’. Anyplace. Cambridge,

MA: MITT Press, pp. 118-123

GOODYEAR, S. 2011. ‘The new New Urbanism: Fast, nimble, flexible, and

tactical’. GRIST. [Online]. [Accessed 5 June 2014]. Available from: http://

grist.org/urbanism/2011-06-07-the-new-new-urbanism-fast-nimble-flexibleand-

tactical/

HIERZER, E. M. and SCHÖRKHUBER, P. M. 2013. ‘Infrastructural Critique.

The Upside-Down of the Bottom-Up: A Case Study on the IBA Berlin 84/87’.

Footprint. [Online]. #13, pp. 115-121. [Accessed 13 May 2014]. Available

from: http://www.footprintjournal.org/issues/show/the-participatory-turn-in-u…

HUGRON, J-P. 2013. ‘Patrick Bouchain et l’infime moment du bonheur et du

malheur’. Le courrier de l’architecte. [Online]. [Accessed 8 June 2014].

KAUFMAN, R. 2012. ‘Uncertainty and Anxiety’. Scenario. [Online]. #02: Performance.

[Accessed 30 May 2014]. Available from: http://scenariojournal.

com/article/uncertainty-and-anxiety/

LINDEMANN, S. and SCHUTTEN, I. 2010. Stedelijke transformaties in de

tussentijd. Hotel Transvaal als impuls voor de wijk. Amsterdam: SUN trancity.

MARTIN, T. 2014. ‘Samenspraak’. A+. #247, april - mei, pp. 52-53

MCGETRICK, B. and KOOLHAAS, R. 2004. Content, Köln: Taschen, pp. 73

MERCIER, C. 2014. Walking Madou. Creative Adjecencies conference. 3

June. Faculty of Architecture KULeven campus Sint-Lucas Gent.

MERRIAM-WEBSTER, Serendipity. [Online]. [Accessed 5 May 2014]. Available

from: http://www.merriam-webster.com/dictionary/serendipity

MERRIAM-WEBSTER, Story. [Online]. [Accessed 9 May 2014]. Available

from: http://www.merriam-webster.com/dictionary/story

OOPENBARE VERKOOPING eigendom met huis, werkhuis, tuin- en bouwgrond

te Gent Kerkstraat 44 – Pannestraat. 1974. [Poster]. At: Gent: Zwarte

doos, stadsarchief Gent.

OXFORD DICTIONARIES, Graffiti. [Online]. [Accessed 9 May 2014].

Available from: http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/graffiti?

q=graffiti

PELEGRIN-GENEL, E. 2014. ‘Architecture: Point Haut, un chantier ouvert

au public’. Le Huffington Post. [Online]. [Accessed 5 June 2014]. Available

from: http://www.huffingtonpost.fr/elisabeth-pelegringenel/architecture-

un-chantier-ouvert-au-public_b_5165800.html

PETRESCU, D. 2005. Losing control, keeping desire.

In: PETER BLUNDELL, J. PETRESCU, D. & JEREMY, T. Architecture and

Participation. London: Taylor & Francis.

PLAN OF RABOT. 1878. [Plan]. At: Gent: STA.M, Stadsmuseum Gent,

permanent exhibition.

PLAN OF INNER AREA THE BOERENHOF parcel 246K2 -

44810KO246/00M000. 1846. 1926. 1955. 1964. [Cadastral plan]. At: Gent:

Cadastral archive.

RICARD, S. 2014. lecture series ‘Stad en Architectuur’. 6 March, STUK

Leuven.

POULARD, B. 2014. ‘Quand un chantier vit au rythme d’actes participatifs

et culturels’. Batiweb. [Online]. [Accessed 5 June 2014]. Available from:

http://www.batiweb.com/actualites/vie-des-societes/quand-un-chantier-

vit-au-rythme-dactes-participatifs-et-culturels-23-01-2014-23631.html

171

STUDIO 8, Sheffield School of Architecture. 2009. ‘What is a social condenser?’.

Housingplus. [Online]. [Accessed 6 June 2014]. Available from:

http://housingplus.wikidot.com/social-condenser

SUEDE 36. Walking Madou. [Online]. [Accessed 10 June 2014]. Available

From: http://www.suede36.be/fr/content/walking-madou

SULSTERS, W. 2010. Tijdruimtegebruikswaarde. Over de waarde van tijdelijk

gebruik in stedelijke vernieuwing.

In: LINDEMANN, S. and SCHUTTEN, I. 2010, Stedelijke transformaties in

de tussentijd. Hotel Transvaal als impuls voor de wijk. Amsterdam: SUN

trancity, pp. 193-200

SINGELDINGEN. 2014. Singeldingen, zomerkiosk voor en door bewoners

met activiteiten in heemraadspark Rotterdam. [Online]. [Accessed 10 June

2014]. Available From: http://singeldingen.nl/

STAD GENT. 2013. Folder herinirichting binnengebied Kwakkelstraat.

[Pdf]. [Accessed 10 June 14]. Available from: http://www.gent.be/eCache/

WRA/1/85/370.html

STAD GENT, Strategie en Coördinatie, Dienst Financiële Planning. 2013.

Meerjarenplan 2014 - 2019. Toelichting: strategisch en financieel overzichtsrapport.

[Pdf]. [Accessed 30 May 2014]. Available From: http://www.gent.be/

eCache/THE/2/172.html

STICHTING FREEHOUSE. 2014. Slot Wijkwaardenhuis start Wijkcoöperatie

Afrikaanderwijk. [Online]. [Accessed 10 June 2014]. Available From: http://

freehouse.nl/

TECHNUM. 2013. Parkeerplan Gent 2020. Onderzoeksrapport deel 1:

voorbereidend onderzoek. [Pdf]. pp. 167-168. [Accessed 28 May 2014].

Available from: http://www.mobiliteitgent.be/sites/default/files/media/ParkeerplanGent_

voorlopig%20rapport_voorbereidend%20onderzoek.pdf

TILL, J. 2013. Architecture and the Politics of Scarcity. 2 May, Umea school

of architecture. [Accessed 27 April 2014]. Available from: http://www.arch.

umu.se/en/events/public-lectures/making-architecture-politically/politics-

of-scarcity/

TILL, J. 2014. ‘Scarcity and Agency’. Journal of Architectural Education.

[Online]. 68:1. Taylor & Francis online, pp. 9-11. [Accessed 9 June 2014].

Available from: http://dx.doi.org/10.1080/10464883.2014.864894

TILLEY, N. (Adjunct van de directie - Projectleider). 2014. Email to Van

Reusel Hanne, 28 March.

URBAN DICTIONARY. Suck it and see. [Online]. [Accessed 12 May

2014]. Available from: http://www.urbandictionary.com/define.php?term=-

Suck+it+and+See

VAN DEN BERG, M. 2013. Stedelingen veranderen de stad. Over nieuwe

collectieven, publiek domein en transitie. Amstelveen: Trancity - Valiz.

VAN EECKHOUT, S. (Gemeentelijk stedenbouwkundig ambtenaar Gent).

2009. Email to Van den Abbeel Iris (Programmaregisseur Gent), 15 December.

VAN OENEN, G. 2010, Het recht van de tussentijd.

In: LINDEMANN, S. and SCHUTTEN, I. 2010. Stedelijke transformaties in

de tussentijd. Hotel Transvaal als impuls voor de wijk. Amsterdam: SUN

trancity, pp. 121-126

VAN REUSEL, H. 2014. Logbook: Scratch, scar, score; in shuffle mode.

[Pdf].

WEZENBEEK P. 1984. De evolutie van de Gentse Rabotwijk (1872-1913).

Een industrieel archeologische studie. Het ontstaan van een arbeiderswijk.

Gent: Rijksuniversiteit Gent, Faculteit van de letteren en wijsbegeerte.

WIKIPEDIA, The Free Encyclopedia. Social condenser. [Online]. [Accessed

5 May 2014]. Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Social_condenser

Download scriptie (20.68 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2014