Socio-culturele elementen in zombiecinema - of hoe maatschappelijk kwesties de filmindustrie beïnvloeden
Wie vandaag een blik werpt op de hipste blockbusters en de nieuwste en meest populaire tv-series, kan er niet omheen. Overal rond ons rijzen ze (letterlijk) weer op uit de dood: het lijkt alsof de zombie-cultuur aan een opmars bezig is. Zo denken we meteen aan de kaskraker I Am Legend (2007) en aan World War Z (2013). Maar niet enkel op filmisch vlak worden we bestookt met zombies, ook literair gezien hebben we niet te klagen. Zo hebben we zombieheld Max Brooks die ons World War Z (2007) en The Zombie Survival Guide: Complete Protection from the living dead (2003) heeft aangeleverd. Maar het is niet allemaal kommer en kwel op literair vlak: zo bestaan er ook tientallen humoristische adaptaties van klassiekers zoals Pride and Prejudice and Zombies (2009) van Seth Grahame-Smith. In televisie hebben we het grote succes gezien van AMC’s The Walking Dead, gebaseerd op de stripserie met dezelfde naam. Behalve in film, literatuur en televisie komt het zombiegenre nog in veel andere media voor. Denk maar aan de popcultuur, waar Michael Jackson zombies liet dansen in zijn wereldberoemde videoclip van Thriller. Of aan het gigantische succes van het videospel Resident Evil en iets meer recentere spellen als Left 4 Dead en Dead Rising. Ook het internet lijkt wel ‘geïnfecteerd’ te zijn met deze hippe -doch ietwat morbide- zombiecultuur als we kijken naar alle zombie gerelateerde fansites, blogs en verenigingen.
Er valt dus niet naast te kijken: de zombie is overal rondom ons te bespeuren. Maar waarom is net de zombie -en bijvoorbeeld niet de weerwolf, de vampier of de heks- het wezen dat ons het meeste angst aanjaagt? Waar staat de zombie symbool voor, waar is zijn mythe ontstaan en hoe komt het dat de film zijn thematiek zo frequent blijft weergeven? En vooral: hoe komt het dat deze thematiek zo eigentijds blijft.
Met Kyle William Bishop als leidraad zal ik de ontwikkeling van de zombiecinema onderzoeken, te beginnen bij zijn Caraïbische roots en als eindpunt zijn ‘renaissance’ in het begin van de 21ste eeuw. In de Caraïbische traditie zijn zombies manifestaties van de slavernij die we terugvinden in de geschiedenis van de Westerse wereld. De zombie is dus niet, zoals andere monsters à la Frankenstein en Dracula, gebaseerd op literaire originelen, maar het is eerder een figuur dat op basis van mythologie en legenden tot leven is gekomen. Stokoud dus, maar niettemin nog altijd zeer capabel om zeer eigentijdse culturele angsten en onzekerheden weer te geven. Bishop noemt de zombie dan ook -in de linguïstische terminologie van de Saussure en Lacan- een ‘floating signifier’: een vertegenwoordiger voor meerdere en verschillende sociale en psychologische kwesties. Het is duidelijk dat zombiecinema niet langer puur horror of griezelgenot dient te beogen, maar net een symbolisch doel voor ogen heeft: een fictief kader gebruiken om culturele debatten, angsten en hoop aan de man te brengen. Als we naar de zombie in film kijken, krijgen we een soort van vervormd spiegelbeeld te zien. We kijken naar onszelf terwijl we proberen om te gaan met de tegenstrijdige emoties die we ervaren in een wereld die alsmaar meer overheerst wordt door technologie. Deze wereld lijkt alsmaar minder geschikt om om te gaan met lopende conflicten over gender, ras, klasse, sekse, economie en persoonlijke vrijheid vs. publieke orde. Behalve het feit dat zombiecinema momenteel hip en populair is, is het dus vooral een manier om maatschappelijke kwesties op een ludieke manier onder de mensen te brengen.
Bibliografie
Ackermann, Hans W., en Gauthier, Jeanine. The Ways and Nature of the Zombi, 466-494, 1991.
Aizenberg, Edna. I Walked with a Zombie: The Pleasures and Perils of Postcolonial Hybridity. In: World Literature Today, 461-466, 1999.
Berliner, Brett A. Ambivalent Desire: The Exotic Black Other in Jazz-Age France. Boston: University of Massachusetts Press, 2002.
Bishop, E. American Zombie Gothic: The Rise and Fall (and Rise) of the Walking Dead in Popular Culture. Jefferson, NC: McFarland, 2010.
Bishop, K. W. Raising the dead: Unearthing the nonliterary origins of zombie cinema. Journal of Popular Film and Television, 33(4), 196-205, 2006.
Boluk, S., Lenz, W. Generation Zombie: Essays on the Living Dead in Modern Culture. McFarland, 2011.
Botting, Fred. Aftergothic: Consumption, Machines, and Black Holes. In The Cambridge
Companion to Gothic Fiction, 277-300.
Botting, Fred. Gothic Romanced: Consumption, Gender and Technology in Contemporary Fictions. New York: Routledge, 2008.
Brooks, M. The Zombie Survival Guide: Complete Protection from the living dead. Broadway books, 2003.
Brooks, M. World War Z: An Oral History of the Zombie War. Three Rivers Press, 2007.
Bruhm, Steven. The Contemporary Gothic: Why We Need it. In The Cambridge Companion to Gothic Fiction, 259-276.
Christie, D., Laura, S.J., Better off Dead: The Evolution of the Zombie as Post- Human. Fordham University Press, 2011.
Davis, Wade. The Serpent and the Rainbow. New York: Simon and Schuster, 1985.
Dayan, Joan. Haiti, History, and the Gods. Berkeley: University of California Press, 1995.
Dendle, P. The Zombie as Barometer of Cultural Anxiety. In N. Scott (Ed.), Monsters and the Monstrous: Myths and Metaphors of Enduring Evil. New York: Rodopi, 2007.
Dendle, P. The Zombie Movie Encyclopedia. Jefferson, NC: McFarland, 2001. Dillard, R.H.W. Night of the Living Dead: It’s Not Like Just a Wind That’s Passing Through. In American Horrors. Chicago: University of Illinois Press, 1987. Eagleton, Terry. Ideology: An Introduction. London: Verso, 1991. Freud, Sigmund. Beyond the Pleasure Principle. Vertaald door James Strachey. New York: Norton, 1961.
Freud, Sigmund. The Ego and the Id. Vertaald door Joan Riviere. New York: Norton, 1960.
Freud, Sigmund. The Uncanny. Vertaald door David McLintock, 123-162. New York: Penguin Books, 2003.
Fukuyama, Francis. The End of History and the Last Man. New York: Avon Books, 1992.
George A. Romero. The Roots. George A. Romer’s Diary of the Dead. DVD. Santa Monica: Dimension Extreme, 2008.
Hall, Stuart. Cultural Identity and Cinematic Representation. In: Black British Cultural Studies, 210-222. Chicago: University Chicago Press, 1996.
Hegel, Georg Wilhelm. The Phenomenology of Mind. Vertaald door J.B. Baillie. New York: Humanities Press, 1966.
Hogle, Jerrold E. Introduction: The Gothic in Western Culture. In Hogle, The Cambridge Companion tot Gothic Fiction, 1-20.
Horne, Philip. I Shopped with a Zombie, 97-110, 1992.
Hurston, Zora Neale. Tell My Horse: Voodoo and Life in Haiti and Jamaica. NewYork: Harper and Row, 1938.
James, Toby. Pure Rage: The Making of 28 Days Later. Directed by Danny Boyle. Beverly Hills: Twentieth Century-Fox Home Entertainment, 2003.
Jauss, Hans Robert. Toward an Aesthetic of Reception. Theory and History of Literature 2. Minneapolis: University Minnesota Press, 1982.
Kirkman, Robert. The Best Defense. The Walking Dead 5. Orange, CA: Image Comics, 2006.
Kirkman, Robert. Days Gone Bye. The Walking Dead 1. Orange, CA: Image Comics, 2004.
Kirkman, Robert. Safety Behind Bars. The Walking Dead 3. Orange, CA: Image Comics, 2005.
Koven, Mikel. The Folklore of the Zombie Film. In: Zombie Culture: Autopsies of the Living Dead. Scarecrow Press, Lanham, 19-34, 2008.
Loudermilk, A. Eating Dawn in the Dark. Journal of Consumer Culture, 83-108, 2003.
Maddrey, Josep. Nightmared in Red, White and Blue: The Evolution of the American Horror Film. Jefferson, NC: McFarland, 2004.
Magistrale, Tony. Abject Terrors: Surverying the Modern and Postmodern Horror Film. New York: Peter Lang, 2005.
McIntosh, S., Leverette M. Zombie Culture: Autopsies of the Living Dead. Scarecrow Press, 2008.
Métraux, Alfred. Voodoo in Haiti. Vertaald door Hugo Charteris. New York: Schocken Books, 1972.
Moreman, M.C., Rushton C.J. Zombies are us: Essays on the Humanity of the Walking Dead. McFarland, 2011.
Newitz, Annalee. War and Social Upheaval Cause Spikes in Zombie Movie Production. http://io9.com/5070243/ war-and-social-upheaval-cause-spikes-in- zombie-movie-production. 2008.
Paffenroth, Kim. Gospel of the Living Dead: George Romero’s Visions of Hell on Earth. Waco: Baylor University Press, 2006.
Russel, Jamie. Book of the Dead: The Complete History of Zombie Cinema. Godalming, Surrey: FAB Press, 2006.
Seabrook, W. B. The Magic Island. New York: The Literary Guild of America, 1929.
Skal, David J. The Monster Show. New York: Faber and Faber, 1993. St. John, Warren. Market for Zombies? It’s Undead (Aaahhh!). 2006
Strohecker, D.P. The Zombie in Film (Full Essay: Parts I, II, and III), 2012. http://thesocietypages.org/cyborgology/2012/02/27/the-zombie-in-film-fu…- essay-parts-i-ii-and-iii/
Walker, Matthew. When There’s No More Room in Hell, the Death Will Shop the Earth: Romero and Aristotle on Zombies, Happiness and Consumption. In Greene en
Mohammad, The Undead and Philosophy, 81-89.
Wells, Steven. Zombies Come Back from the Dead. Guardian (London), 2006. Young, Gwenda. The Cinema of Difference: Jacques Tourneur, Race and I WalkedWith a Zombie (1943). In: Irirsh Journal of American Studies (1998): 101 - 119.
FILMOGRAFIE
28 Days Later (2002; Danny Boyle)
28 Weeks Later (2007; Juan Carlos Fresnadillo)
Braindead, ook bekend als Dead Alive (1992; Peter Jackson) Das Kabinet des Doktor Caligari (1920; Robert Wiene)
Dawn of the Dead (1978; George A. Romero)
Dawn of the Dead (remake 2004; Zack Snyder)
Day of the Dead (1985; George A. Romero)
Day of the Dead (2008; Steve Miner)
Diary of the Dead (2008; George A. Romero)
I am Legend (2007; Francis Lawrence)
I Walked with a Zombie (1943; Jacques Tourneur)
Land of the Dead (2005; George A. Romero)
Night of the Living Dead (1968; George A. Romero)
Quarantaine (2008; John Erick Dowdle)
Rec (2007; Jaume Balaguero)
Resident Evil (2002; Paul W.S. Anderson)
Shaun of the Dead (2004; Edgar Wright)
The Return of the Living Dead (1985; Dan O’Bannon)
The Walking Dead (2010 - ; Frank Darabont & Robert Kirkman) White Zombie (1932; Victor Halperin)
World War Z (2013; Marc Forster)
