Van Tarevci naar Gent en terug: De translokale migratie van Bosnische vluchtelingen in historisch perspectief

Thomas Van Roey
Persbericht

Van Tarevci naar Gent en terug: De translokale migratie van Bosnische vluchtelingen in historisch perspectief

Van Tarevci naar Gent en terug: een Bosnische migratiegeschiedenis

Toen eind juni 1992 de Bosnische oorlog (1992-1995) het moslimdorp Tarevci bereikte, hadden vele inwoners nog nooit van Gent gehoord. Laat staan dat men in Merelbeke, Zottegem of Eeklo ooit tevoren een Bosniër van dichtbij hadden gezien. Nu, meer dan twintig jaar later, is daarin veel veranderd. Overal in Oost-Vlaanderen vind je vandaag sporen terug van Bosnische oorlogsvluchtelingen uit Tarevci. Omgekeerd namen vele Tareviani stukjes Zelzate, Gent of Oosterzele mee terug naar hun moederdorp. Hoe dit alles is kunnen gebeuren maakt deel uit van een boeiende maar veelal onderbelichte migratiegeschiedenis.

Op de vlucht

Eind vorige eeuw viel Socialistisch Joegoslavië uit elkaar en dit verliep niet zonder slag of stoot. Bosnië kwam vanaf midden 1992 terecht in een spiraal van geweld. Meer dan de helft van de 4,4 miljoen Bosniërs sloeg op de vlucht. Wat volgde was de grootste vluchtelingencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog. Een crisis die uiteindelijk ook ons land zou bereiken. Hoewel België nooit dezelfde aantrekkingskracht uitoefende op Bosniërs als ondermeer Duitsland en Oostenrijk dat deden, ontving ons land tussen 1992 en 1995 zo’n 5.500 Bosnische oorlogsvluchtelingen.

Ondanks hun bescheiden aantal, valt vooral de Bosnische aanwezigheid in Gent en omgeving op. Een groot aandeel onder hen is immers afkomstig uit één klein moslimdorp in het noordoosten van Bosnië; ‘Tarevci’. Op een vooroorlogs inwonersaantal van 3.000, woont vandaag één vijfde van het dorp in Oost-Vlaanderen. Hoe dit komt? Door een translokale migratiestroom, gevoed door een allesbepalende voorgeschiedenis, een portie toeval en het toedoen van enkele helpende handen.

Hoop

Twee gastarbeiders uit Tarevci waren in de jaren ’60 op toevallige wijze al in ons land ‘blijven plakken’. Ze openden een Joegoslavisch restaurant in Brussel, maar bleven toch vooral de vreemde Bosnische eend in de bijt. Er was een verwoestende oorlog nodig vooraleer de pioniers uit Tarevci ook écht navolging kregen.

In de paniek die was ontstaan bij het oprukken van de Servische troepen richting het dorp eind juni 1992, kozen enkele gezinnen meteen voor de vlucht vooruit. Elke verwantschapsband in het buitenland werd aangewend om een veilig onderkomen te vinden.

Zo kwamen ook enkele Bosnische vluchtelingenfamilies terecht in ons land. Zij waren echter in de minderheid. De meesten hoopten op een snelle afloop van de oorlog en verbleven bij familie of in vluchtelingenkampen in Kroatië of Slovenië. Dag na dag verwaterde echter de hoop op een snelle terugkeer.

Bestemming België

Ondertussen klonken er vanuit ons land hoopvollere berichten. De eerste Bosnische gezinnen uit Tarevci die aankwamen in België verbleven bij kennissen in Molenbeek. Papieren en sociale steun krijgen bleek geen probleem. Maar al snel bleken de vervallen panden in de Brusselse gemeente niet de veilige haven waar ze op gehoopt hadden. Het werd dus uitkijken naar elders en beter.

Een elders en beter die hen werden aangereikt vanuit verschillende hoeken. Caritas zette zich in om noodbehoevende vluchtelingen onderdak te verschaffen bij gastgezinnen. De lokale parochies en vrijwilligersverenigingen deden wat ze konden om hen te ondersteunen. Als bij toeval ontspon zich in de regio rond Gent een netwerk aan werkgroepen die vrijwillige ondersteuning boden aan Bosnische gezinnen. De Tareviani maakten hier gretig gebruik van en zetten zo een translokale migratiestroom opgang.

Blijde boodschap

Zo kwam het dat midden december 1992 de eerste Bosnische gezinnen in Oost-Vlaamse gemeentes terechtkwamen. Merelbeke en Eeklo waren eerst aan de beurt, maar anderen volgden snel. Het bleek immers goed toeven in de Gentse rand. Weinigen waren er bekend met het fenomeen van oorlogsvluchtelingen. De hulpbereidheid was groot en maakte de dorpen tot een aangename bestemming voor de getroffen gezinnen.

Zoals dat wel vaker gaat bij vluchtelingen die een veilige haven hebben bereikt, werd ook nu het bericht uitgestuurd naar verwanten die zich ophielden in vluchtelingenkampen of bij kennissen elders; ‘Kom naar België, hier is het goed!’ Vanaf de lente van 1993 kwamen zo massaal Bosnische gezinnen uit Tarevci toe in Oost-Vlaanderen. De meesten kwamen via illegale weg vanuit Sloveens vluchtelingenkampen en met Duits toeristenvisa ons land binnen. De kleine gemeentes rond Gent konden deze toestroom maar moeilijk aan, dus moest opnieuw worden uitgekeken naar andere oorden.

Een prille gemeenschap

Tot dan toe had de Bosnische migratie naar Oost-Vlaanderen zich voornamelijk afgespeeld in de gemeentes rond Gent. Nu de rand verzadigd leek, kwam Gent zelf in het vizier. Daar zaten de ‘Joego-Turken’ voor iets tussen. Deze Joegoslavische moslims die als gastarbeider in de jaren ’60 via Turkije naar Gent waren getrokken, vormden de missing link tussen de gestrande Tareviani en Gent. Zij konden immers terugvallen op een bloeiende Gents-Turkse gemeenschap, die huisraad en onderdak voorzag voor de Bosnische vluchtelingengezinnen.

Hele families en kennissenkringen hergroepeerden zich zo in en om Gent. Allen kwamen ze uit één en hetzelfde kleine moslimdorpje meer dan duizend kilometer verderop. Zo kon een Bosnische gemeenschap open bloeien die wortel schoot in het kleine Tarevci maar wiens takken reikte tot in Gent en ver daarbuiten. Hoewel ook gezinnen uit andere steden in Bosnië hun weg vonden naar de Arteveldestad, vormden de Tareviani zeker in de beginjaren de ruggengraat van de Gents-Bosnische gemeenschap.

Tussen twee werelden

Een gemeenschap die tot vandaag te kampen heeft met groeipijnen. Het relatief bloeiende verenigingsleven dat zo kenmerkend was voor de eerste jaren na afloop van de oorlog leek rond 2000 uitgedoofd te zijn. Enerzijds konden de Bosniërs vanaf dat jaar eindelijk terugkeren naar hun vroegere dorp en werd daarmee hun focus deels terug naar Bosnië verlegd. Anderzijds was van een definitieve terugkeer naar Tarevci dan al lang geen sprake meer en raakten de meesten snel geïntegreerd in ons land.

Dit toont meteen de complexe tweedeling waarbinnen deze Bosnische oorlogsvluchtelingen zich tot vandaag bevinden. De translokale migratie tussen Tarevci en Gent heeft hun levens voorgoed veranderd. Sommigen keerden definitief terug, maar de meesten leven voor het merendeel van de tijd in België. Toch zijn velen in hun hoofd steeds bezig met een terugkeer naar het dorp waar ze opgroeiden. Altijd schipperend en eeuwig onderweg tussen twee werelden, lijkt definitief thuiskomen voor hen steeds veraf.

Bibliografie

N. Al-Ali, “Loss of Status or New Opportunities? Gender Relations and Transnational Ties among Bosnian Refugees,” in The Transnational Family: New European Frontiers and Global Networks, D. F. Bryceson en U. Vuorela, Eds. Berg, 2002, pp. 83–102.

N. Al-Ali en K. Koser, Eds., New Approaches to Migration?: Transnational Communities and the Transformation of Home. Routledge, 2002.

N. Al-Ali en K. Koser, “Transnationalism, international migration and home,” in New approaches to migration? Transnational communities and the transformation of home, N. Al-Ali en K. Koser, Eds. London: Routledge, 2002, pp. 1–14.

N. Al-Ali, “Trans-or a-national? Bosnian refugees in the UK and the Netherlands,” in New approaches to migration? Transnational communities and the transformation of home, N. Al-Ali en K. Koser, Eds. London: Routledge, 2002, pp. 96–117.

N. Al-Ali, R. Black en K. Koser, “Refugees and transnationalism: The experience of Bosnians and Eritreans in Europe,” Journal of Ethnic and Migration Studies, vol. 27, no. 4, pp. 615–634, 2001.

N. Al-Ali, R. Black en K. Koser, “The limits to ‘transnationalism’: Bosnian and Eritrean refugees in Europe as emerging transnational communities,” Ethnic and Racial Studies, vol. 24, no. 4, pp. 578–600, 2001.

S. Bagshaw, “Benchmarks or Deutschmarks - Determining the Criteria for the Repatriation of Refugees to Bosnia and Herzegovina,” International Journal of Refugee Law, vol. 9, p. 591, 1997.

R. Bauböck en T. Faist, Eds., Diaspora and Transnationalism: Concepts, Theories and Methods. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010.

P. Boccagni, “Private, public or both? On the scope and impact of transnationalism in immigrants’ everyday lives,” in Diaspora and Transnationalism: Concepts, Theories and Methods, R. Bauböck en T. Faist, Eds. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010, pp. 186–203.

M. Bruneau, “Diasporas, transnational spaces and communities,” in Diaspora and Transnationalism: Concepts, Theories and Methods, R. Bauböck en T. Faist, Eds. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010, pp. 35–49.

J. Dahinden, “The dynamics of migrants’ transnational formations: Between mobility and locality,” in Diaspora and Transnationalism: Concepts, Theories and Methods, R. Bauböck en T. Faist, Eds. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010, pp. 51–71.

T. Faist, “Diaspora and transnationalism: What kind of dance partners?,” in Diaspora and Transnationalism: Concepts, Theories and Methods, R. Bauböck en T. Faist, Eds. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010, pp. 9–34.

K. Paerregaard, “Interrogating diaspora: Power and conflict in Peruvian migration,” in Diaspora and Transnationalism: Concepts, Theories and Methods, R. Bauböck en T. Faist, Eds. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010, pp. 91–107.

B. Bevernage, History, Memory, and State-Sponsored Violence: Time and Justice. Routledge, 2013.

J. Bleyen en L. Van Molle, Wat is mondelinge geschiedenis? Leuven: Acco, 2012.

T. Bringa, Being Muslim the Bosnian way: identity and community in a central Bosnian village. Princeton (N.J.) : Princeton university press, 1995.

U. Brunnbauer, Transnational Societies, Transterritorial Politics: Migrations in the (post-) Yugoslav Region, 19th-21st Century. Oldenbourg, 2009.

F. Caestecker en D. Vanheule, “Een geïnstitutionaliseerd vluchtelingenbeleid  in volle beweging (1944-2010),” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, vol. XL, no. 3, pp. 449–488, 2010.

F. Caestecker en J. Wets, “Nieuwe migraties, oude wijn in nieuwe vaten?,” in Komende generaties. Wat weten we (niet) over allochtonen in Vlaanderen?, J. Vranken en C. Timmerman, Eds. Acco, 2001, pp. 29–41.

F. Caestecker, “Herwerking van het Projectvoorstel voor de Koning Boudewijnstichting.” 24-Nov-1999.

I. Chambers, Migrancy, Culture, Identity. Routledge, 1994.

R. Cohen, Global Diasporas: An Introduction. Routledge, 2008.

D. Conradson en D. Mckay, “Translocal Subjectivities: Mobility, Connection, Emotion,” Mobilities, vol. 2, no. 2, pp. 167–174, 2007.

T. De Gendt, Turkije aan de Leie. Lannoo Uitgeverij, 2014.

A. Dervišević, Bošnjaci u dijaspori: historijat, problemi, analize i perspective. Sarajevo/Wuppertal: Bosanska riječ, 2006.

R. Detrez, De sloop van Joegoslavië: het relaas van een boedelscheiding. Hadewijch, 1996.

K. Franssen, Tijdelijke bescherming van asielzoekers in de EU: Recht en praktijk in Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk en richtlijn 2001/55/EG. Boom Juridische Uitgevers, 2011.

H. Halilović, “Trans-Local Communities in the Age of Transnationalism: Bosnians in Diaspora,” International Migration, vol. 50, no. 1, pp. 162–178, 2012.

H. Halilović, Places Of Pain: Forced Displacement, Popular Memory and Trans-local Identities in Bosnian War-torn Communities. Berghahn Books, 2013.

L. Huttunen, “‘Home’ and ethnicity in the context of war-hesitant diasporas of Bosnian refugees,” European Journal of Cultural Studies, vol. 8, no. 2, pp. 177–195, May 2005.

A. Iriye, Global and transnational history: the past, present, and future. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2013.

S. Jansen, “Homeless at Home: Narrations of Post-Yugoslav Identities,” in Migrants of identity: perceptions of home in a world of movement, N. Rapport en A. Dawson, Eds. Berg, 1998, pp. 85–110.

C. Karner, Ethnicity and Everyday Life. Routledge, 2007.

C. Lorenz, “Unstuck in Time. Or: the sudden presence of the past,” in Performing the Past. Memory, History and Identity in Modern Europe, K. Tilmans, F. Van Vree en J. Winter, Eds. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010, pp. 67–105.

M. Martiniello, A. Rea en F. Dassetto, Immigration et intégration en Belgique francophone: état des savoirs. Academia-Bruylant, 2007.

A. Megill, “History, memory, identity,” History of the Human Sciences, vol. 11, no. 3, pp. 37–62, Aug. 1998.

M. P. Smith en L. E. Guarnizo, Transnationalism from Below. Transaction Publishers, 1998.

S. J. Mahler, “Theoretical and Empirical Contributions Toward a Research Agenda for Transnationalism,” in Transnationalism from Below, M. P. Smith en L. E. Guarnizo, Eds. Transaction Publishers, 1998.

J. Torpey, “The Pursuit of the Past: A Polemical Perspective,” in Theorizing Historical Consciousness, Toronto: University of Toronto Press, 2004.

M. Valenta en S. P. Ramet, Eds., The Bosnian Diaspora: Integration in Transnational Communities. Ashgate Publishing, Ltd., 2011.

B. Van Gorp, Framing asiel: indringers en slachtoffers in de pers. ACCO, 2006.

N. Van Hear, New Diasporas: The Mass Exodus, Dispersal, and Regrouping of Migrant Communities. Londen: UCL press, 1998.

S. Vertovec en R. Cohen, Eds., Migration, Diasporas, and Transnationalism. Edward Elgar Publishing, Incorporated, 1999.

S. Vertovec, “Transnationalism and identity,” Journal of Ethnic and Migration Studies, vol. 27, no. 4, pp. 573–582, Oktober 2001.

 

 

Universiteit of Hogeschool
Geschiedenis
Publicatiejaar
2014
Kernwoorden
Share this on: