De Groote Oorlog herbeleefd. De impact van Wereldoorlog I op de tijdsgeest en de weergave ervan in Vlaams theater: een vergelijking van het interbellum met FRONT en DeKleineOorloG

Hannah Schiltz
Persbericht

De Groote Oorlog herbeleefd. De impact van Wereldoorlog I op de tijdsgeest en de weergave ervan in Vlaams theater: een vergelijking van het interbellum met FRONT en DeKleineOorloG

De Groote Oorlog herbeleefd. De impact van Wereldoorlog I op de tijdsgeest en de weergave ervan in Vlaams theater

Wie kent nu niet iemand die de Musical 14-18 van Studio 100 gezien heeft, het boek Oorlog en Terpijn van Stefan Hertmans heeft gelezen of het In Flanders Fields Museum in Ieper heeft bezocht? Met het herdenkingsjaar in 2014 werd volop op de Eerste Wereldoorlog ingezet. En dat niet alleen in het commerciële discours. Ook binnen het theater maakten verschillende gezelschappen een voorstelling waarin rechtstreeks of onrechtstreeks naar de Eerste Wereldoorlog werd verwezen. Zo maakten NTGent en het Thalia Theater FRONT, was er DeKleineOorloG van SKaGeN of De Soldaat-Facteur en Rachel van Compagnie Cecilia. Maar is het wel de eerste keer dat die Groote Oorlog zo zichtbaar in het theater was, of vinden we dat ook al in het interbellum terug? En hoe verschillend is de belevenis van de Eerste Wereldoorlog in theater tussen deze twee tijdsperiodes?

De Duitse vijand versus het franskiljonismeHoewel er tijdens het interbellum weinig theater is geschreven waarin de toorn, de angst, de gebeurtenissen van de Eerste Wereldoorlog ten volle tot uiting komen, zijn er toch enkele schrijvers die getracht hebben uitdrukking aan de tijdsgeest te geven en een weerspiegeling van het (na)oorlogse leven te brengen. De auteurs brachten geen homogeen verhaal van de Eerste Wereldoorlog, maar raakten integendeel verschillende aspecten en thema's aan die een grote impact op het alledaagse leven hadden.

Niet geheel onverwacht werd er met de Duitse vijand afgerekend. Het was immers Duitsland die België was binnengevallen en die gezorgd had voor het armoedige leven waarin de hele Belgische bevolking moest leven. Bovendien werden vele (jonge) mannen uit hun gezin losgerukt omdat ze mee aan het front moesten vechten. Moeders, echtgenotes of verloofdes zaten maandenlang thuis bang af te wachten of hun geliefde man of zoon ooit wel naar huis zou keren.Maar niet alleen met de Duitsers werd komaf gemaakt. Ook de Franstalige officieren moesten het ontgelden. Al kort na het ontstaan van België in 1830 laaide het Vlaams-nationalisme hoog op, en dat zou enkel maar versterkt worden door de oorlog. Veel Vlaamse soldaten voelden zich geminacht door de Franstalige officieren. Het knusse leven van de generale staf, de brutaliteit van de officieren en de voornamelijk Vlaamse soldaten die moesten strijden in de voorste linies zorgden voor heel wat wrok tegen de francofone hogere rangen, waardoor niet enkel Duitsers, maar ook de Franstalige officieren vaak als vijand werden aanzien. De strijd voor ontvoogding en een vrij Vlaanderen was dan ook een ander geliefd onderwerp bij de Vlaamse schrijvers.Daarnaast werd ook de hand in eigen boezem gestoken. Want de oorlog bracht ook op eigen bodem verloedering van de zedelijkheid met zich mee. Geslepen zakenmannen die louche zaakjes deden met Duitsers, oorlogswoekeraars die geld verdienden door de miserie van iemand anders, de baas die zijn personeel seksueel intimideerde of andere personages die afweken van hun morele begrippen. Ook dat was een groot thema dat aan de kaak werd gesteld.

Een universeel verhaalHonderd jaar en enkele geschiedenisboeken later heeft de wereld weer een grondige evolutie ondergaan, waardoor de thema's die in het interbellum aan bod kwamen wel nog relevant zijn, maar veeleer in het maatschappelijk en politiek discours thuishoren, en niet per se meer aan de Eerste Wereldoorlog worden toegedicht.

In FRONT en DeKleineOorloG zijn wel nog vlagen van het Vlaams-nationalisme of de Duitse vijand te bespeuren, maar niet meer als hoofdthema zoals een kleine honderd jaar geleden. Nu zijn dat veeleer vertrekpunten om theater over de Eerste Wereldoorlog op een universeler niveau te tillen. In het interbellum waren er al enkele toneelstukken die de zinloosheid van de oorlog aan de kaak stelden, maar in FRONT en DeKleineOorloG wordt dit ook het hoofdthema. Beide stukken laten zich niet leiden door de strijd tegen de vijand, maar gaan integendeel op zoek naar de gemeenschappelijke taal die alle zijden van de oorlog spreken.Regisseur Luk Percival doet dit door FRONT een meertalig karakter te geven. Hiermee toont hij niet enkel de verschillende nationaliteiten die in de oorlog betrokken waren, en de verschillende zijden die er op het eerste zicht waren. Nog meer wil hij ermee aantonen dat welke taal je ook sprak, het uiteindelijk de taal van de wanhoop was, de taal die zich vragen stelde over de zinloosheid van de oorlog, de taal die vroeg om vrede.DeKleineOorloG vertrekt vanuit hetzelfde standpunt, maar neemt het anders aan. In een intieme monoloog geeft Valentijn Dhaenens gestalte aan een verpleegster in een veldhospitaal en enkele soldaten. Geen van hen krijgt een specifieke nationaliteit opgelegd. De personages vertellen elk hun verhaal, maar het wordt snel duidelijk dat ze hoewel allemaal aangemoedigd om te strijden voor vrijheid, God, vaderland en volk, al snel aan het front die illusie helemaal doorprikt zagen.

Desecularisering, de komst van de consumptiemaatschappij en de toename van vrije tijd, sociale rechten en verschillende (Europese) oorlogen hebben in de voorbije honderd jaar voor een veranderende maatschappij en wereld gezorgd. Hierdoor linken we thema's als morele ontwrichting, Vlaams-nationalisme of de Duitse vijand niet automatisch meer aan de Eerste Wereldoorlog en staan deze thema's dan ook niet centraal in FRONT en DeKleineOorloG. De Eerste Wereldoorlog heeft met andere woorden geen impact meer op hoe ze wordt weergegeven in het theater, maar de veranderde tijdsgeest, ons bewustzijn van alles wat er rondom gebeurt en is gebeurd in de wereld heeft nu een impact op onze weergave van de Eerste Wereldoorlog. De beide voorstellingen overstijgen de tegenstelling die heerst aan het front en laten een gemeenschappelijke taal klinken.Maar hoewel zowel FRONT als DeKleineOorloG een universeel verhaal willen brengen over de zinloosheid van de oorlog, lijkt het alsof we in onze oorlogszucht maar niet evolueren, integendeel in cirkels bewegen, waardoor in die zin de tijdsgeest helemaal niet veranderd is.

Bibliografie

ANONIEM, 'Een theatervoorstelling als oorlogsmonument', Het Belang van Limburg, 18/09/2014.

ANONIEM, Noch slaaf, noch bedelaar vlaamschgezind en antimilitaristisch tooneelspel in een bedrijf. Tielt, datum onbekend.

BELLINGEN, C., red. FRONT. Hamburg, 2014.

BROUWERS, T. e.a., Tussen De dronkaerd en het kouwe kind. 150 jaar Nationael Tooneel, KNS, Het Toneelhuis. Gent, 2003.

CARLSON, M.,  Speaking in Tongues. Language at play in the theatre. Ann Arbor, 2009.

CAUWELAERT, A. Van, Zangers van het recht lezing gehouden op de openingszitting van de Vlaamsche conferentie der Antwerpsche Balie den 21en december. Leuven, 1919.

COUSSENS, E., 'De allerlaatste doet het licht uit', De Morgen, 24/03/2014.

COUSSENS, E., 'Een ongehoorde kreet om hulp', De Morgen, 25/11/2013.

CROMPTON, S., 'Edinburgh Festival 2014, Front, Royal Lyceum Theatre: 'deeply impressive'', The Telegraph, 23/08/2014.

DELANOYE, J., 'NTGent & Thalia Theater Hamburg, ‘FRONT Polyphonie’: Een requiem voor de onbekende soldaat' [online raadpleegbaar op:] http://www.cuttingedge.be/podiumexpo/ntgent-thalia-theater-hamburg-fron… [22/05/2015].

DEPAEPE, J., 'De oorlog ontdaan van elke heroïek', Theaterkrant, 27/09/2014.

DEVENS, T., 'Een doffe schreeuw om hulp komt hard aan', Theaterkrant, 30/09/2014.

DHAENENS, V., DeKleineOorloG [video-opname]. België, 2013.

GEVERS, L. & e.a., 'Geschiedenis van de Vlaamse Beweging', Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse Beweging. Tielt, 1998. 35-86.

HAUWAERT, O. van, Vlaamsche oorlogsliteratuur: bloemlezing. Gent, 1924.

HILLAERT, W., 'De glimlach van de oorlog', De Standaard, 28/11/2013.

HOREMANS, J. Levensarabesken. Roeselare, 1927.

LEHMANN, H, Postdramatisches Theater. Frankfurt am Main, 1999.

LEVINAS, E., Humanism of the Other. Champaign, 2003.

LOORE, P. de, Colloqium Dr. J.O. de Gruyter (1885-1929). Gent, 1979.

MEYERS, M., Internationalisering van de maatschappij na WO II. Oostmalle, 1995.

MIDDLETON-KAPLAN, R, 'Facing the face of the enemy', Modern Fiction Studies 54, 1 (2008), 72-90.

MONT, P. de, Nuances. Antwerpen, 1925.

MONTEYNE, L., Koorn en Kaf, Vlaamsche tooneelkroniek. Antwerpen, 1928.

MONTEYNE, L., Kritische bijdragen over tooneel. Antwerpen, 1926.

MONTEYNE, L., Spiegel van het modern toneel in Vlaanderen een critische beschouwing. Antwerpen, 1929.

MONTEYNE, L., Stroomingen, gestalten en spelen in het na-oorlogsche Vlaamsch toneelleven. Gent, 1938.

MORREN, P., De twintigste eeuw [5e jaar ASO en KSO]. Oostmalle, 1993.

MULS, J., 'Aan nieuwe Vlaanderen', Vlaamsche Arbeid, 10 (1920), 1-7.

NUFFEL, G. Van, Zoenoffe,r Vlaanderens oorlogstragedie: spel in één trek. Aalst, 1930.

PERCEVAL, L. & e.a., Script FRONT, polyphonie. 2014.

PILLECIJN, F. de, 'Wij hebben geen oorlogsliteratuur', Vlaamsche Arbeid 10 (1920), 87-94.

PUTMAN, W. , Vrij! Een drama in één bedrijf. Waregem, 1920.

PUTMAN, W., De klokken die jubelen. Waregem, 1919.

PUTMAN, W., Het Oordeel van Olga. Leuven, 1920.

PUTMAN, W., Puinen. Waregem, 1920.

PUTMAN, W., Tooneeldagboek. Antwerpen, 1938.

PUTMAN, W., Tooneel-groei (1921-1926) indrukken over het na-oorlogsch tooneel-herleven in ons land. Brugge, 1927.

RORRISON, H., 'Front: a play that views the hell of war from all sides', The Guardian, 01/05/2014.

SABBE, M., Het Vlaamsch tooneel, inzonderheid in de 19e eeuw. Brussel, 1927.

SCHAEPDRIJVER, S. de, De groote oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog. Amsterdam, 1997.

SCHMIDT E. W., Tilly's tribulaties. Antwerpen, 1921.

SCHMIDT, E. W., De gang der Wereld. Antwerpen, 1925.

SCHMIDT, E. W., 'Over Tooneelkunst: Het oordeel van Olga', De Standaard, 04/11/1920.

SCHMIDT, E. W., Sadi, de arme. Drama in een bedrijf. Antwerpen, 1925.

SCHREIBER, F., 'Stahl auf Stahl', Nachtkritik, 22/04/2014.

SPEETEN, G. Van der, 'Miserie in meerstemmigheid', De Standaard, 29/03/2014.

SPEETEN, G. Van der, 'We lijken in onze oorlogszucht niet te evolueren', De Standaard, 16/11/2013.

STREUVELS, S., In oorlogstijd het volledige dagboek van de eerste wereldoorlog. Brugge, 1979.

VANDEWEYER, L, 'Frontbeweging', Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse Beweging. Tielt, 1998. 1212-1222

VERVAERT, K., 'Perceval maakt indruk met klein en groot leed uit Eerste Wereldoorlog', De Volkskrant, 22/09/2014.

WATTHEE, A, 'Valentijn Dhaenens/Skagen: DekleineOorlog', e-tcetera, 26/11/2013.

WENSINK, H., 'Wat Europa bindt is oorlog', NRC Handelsblad, 28/03/2014.

WILDE, S. de, 'FRONTtaal. Meertaligheid in de voorstelling FRONT van Luk Perceval', Documenta 32, 3-4 (2014), 167-183.

Universiteit of Hogeschool
Nederlands - theater-, film- en literatuurwetenschappen
Publicatiejaar
2015
Kernwoorden
Share this on: