Dyslexie als temporeel auditief informatieverwerkingsprobleem: Geletterdheid, fonologie en spraakperceptie bij kinderen in het derde leerjaar

Judith Coffé

& Eline Galoppin

Eline

Galoppin

Diesleksie: meer dan een lees- of spellingsstoornis

Het leven voor kinderen als Rosie

Ka nje qit lez enzonber pe qraabte verleizen?

Heb je het bovenstaande kunnen ontcijferen? Neen? Beeld je dan eens in dat dit dagelijkse koek is. Voor Rosie, een meisje van negen jaar, is dat het geval. Ze zwoegt elke dag op school tijdens lezen en spellen. Als ze luidop moet voorlezen in de klas, schaamt ze zich dat ze het niet sneller en juister kan. Dan voelt ze zich heel dom. Rosie is nochtans een intelligent meisje met veel talenten.
Ze is bijvoorbeeld een kei in hoofdrekenen en tekenen en ze helpt haar mama altijd flink met koken.
Rosie heeft daarentegen dyslexie. Dit is een lees- en/of spellingsstoornis, waarbij verschillende vormen van oefening onvoldoende baat blijken te hebben.

Dyslexie als fonologische verwerkingsstoornis

Wetenschappers zoeken reeds geruime tijd naar vroegtijdige voorspellers van dyslexie. Zo bleek dat de leerstoornis erfelijk is. Maar wat dan met kinderen die dyslexie krijgen, terwijl ze toch geen ouder hebben met deze leerstoornis? Of kinderen die er toch van gespaard blijven, terwijl een van de ouders nog steeds hardnekkige moeilijkheden ervaart tijdens het schrijven van mails, of het lezen van verslagen? De speurtocht stopt daar dus niet. Er blijkt een invloed te zijn van factoren, buiten de genetica, die bepalen of je alsnog dyslexie ontwikkelt. Uit de wetenschap blijkt dat personen met deze leerstoornis problemen hebben met de verwerking van spraakklanken. Dit wordt een fonologische verwerkingsstoornis genoemd. Zo zouden deze kinderen onder andere minder makkelijk leren onderscheiden waar een nieuw woord begint of stopt binnen de spraakstroom. Daarnaast hebben ze ook moeite met het aanleren en onthouden van de schrifttekens en hun overeenkomstige spraakklanken, wat leidt tot bijvoorbeeld verwisselingen van de ‘d’ en de ‘b’ tijdens het lezen of het spellen. kan je met behulp van deze informatie nu wel bovenstaande zin ontcijferen?

Dyslexie als temporeel auditief informatieverwerkingsprobleem

Mogelijk moeten we echter nog verder teruggaan in het leven van Rosie, om te kijken wat er fout loopt. Zo zouden kinderen met dyslexie al voor ze het alfabet aanleren moeite kunnen hebben met de verwerking van de spraakstroom. Wanneer er tegen jou gesproken wordt, ontstaan er geluidsgolven in de lucht die jij, net als Rosie, opvangt met je oren. Deze geluidsgolven noemen we het spraaksignaal. Om een boodschap over te brengen als spreker, varieert de auditieve informatie binnen het spraaksignaal in de tijd. Personen met dyslexie zouden, tijdens het verwerken van de boodschap, moeite hebben met het detecteren van deze veranderingen. Dit noemen we basale auditieve verwerkingsproblemen en deze kunnen ervoor zorgen dat de persoon subtiele problemen ervaart met het correct waarnemen van spraak. Een verstoorde spraakperceptie zou op zijn beurt de fonologische verwerking kunnen belemmeren en dit brengt het leren lezen en schrijven dan weer in het gedrang. De hypothese die de drie voorschoolse vaardigheden op deze manier ordent is een hele mond vol, namelijk de temporele auditieve verwerkingsdeficit hypothese van dyslexie.

Huidig onderzoek

In onze scriptie hebben we deze hypothese verder onderzocht. De scriptie vormt een onderdeel van een studie die kinderen reeds selecteerde in de derde kleuterklas, omdat ze een ouder hebben met dyslexie. In de derde kleuterklas leren we nog niet lezen en spellen, dus de diagnose kan bij de kinderen zelf nog niet gesteld worden. Echter, het fonologisch bewustzijn wordt wel gestimuleerd vanaf de derde kleuterklas. Door onder andere klap- en rijmspelletjes krijgen de kinderen namelijk aandacht voor de klankstructuur van woorden. Spraakperceptie en detectie van veranderingen in de tijd van het spraaksignaal kunnen dan ook al nagegaan worden. Door op deze vroege leeftijd al problemen vast te stellen met basale auditieve vaardigheden, spraakperceptie en fonologische verwerking kunnen we de samenhang nagaan met het al dan niet ontwikkelen van dyslexie. De kinderen werden namelijk opgevolgd tot in het derde leerjaar en hun resultaten werden vergeleken met deze van kinderen zonder familiaal risico op dyslexie. Als gebrekkige basale auditieve vaardigheden, verstoorde spraakperceptie en een fonologische verwerkingsstoornis in de derde kleuterklas goede voorspellers zijn van ernstige lees- en spellingsmoeilijkheden in het derde leerjaar, dan zou dit bewijs leveren voor de temporele auditieve verwerkingsdeficit hypothese van dyslexie.

De toekomst voor kinderen als Rosie

Waarom wordt er nu juist gezocht naar vroegtijdige voorspellers van deze leerstoornis? Wel, een antwoord op deze vraag zou betekenen dat kinderen met aanwezige risicofactoren vroegtijdig opgespoord kunnen worden, zelfs voor het leren lezen en spellen aanvangt. Op die manier kan een adequate opvolging en eventuele begeleiding gegarandeerd worden voor kinderen zoals Rosie. Vroeger was dyslexie een ongekend begrip. Veel volwassenen ervaren nog steeds de gevolgen ervan. Ze werden vroeger uitgelachen op school door klasgenoten en als dom bestempeld, terwijl niemand weet dat ze eigenlijk dyslexie hebben. Rosie heeft het recht om vroeg genoeg te begrijpen wat dyslexie precies inhoudt en zo ook haar klas. Hiermee vermijden we dat een heleboel kinderen zich minderwaardig achten ten opzichte van hun leeftijdsgenoten. Wij hopen dan ook dat dit artikel jullie geprikkeld heeft, om hier meer over te lezen. Want ieder van ons kent wel iemand met dit probleem, of wie weet herken je jezelf hier wel in. ‘Diesleksie’ is meer dan een lees- of spellingsstoornis, maar dit geldt ook voor Rosie en voor elk ander kind die hiermee kampt.

Bibliografie

Altmann, C. F., Uesaki, M., Ono, K., Matsuhashi, M., Mimi, T., & Fukuyama, H., (2014). Categorical speech perception during active discrimination of consonant vowels. Neuropsychologia, 64, 13-23.

American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Fourth edition, text revision. (DSM-IV-TR). Washington: American Psychiatric Association.

Andrade, O. V. C. A., Andrade, P. E., & Capellini, S. A. (2015). Collective screening tools for early identification of dyslexia. Frontiers in Psychology, 5(January), 1–13.

Boets, B., De Smedt, B., Cleuren, L., Vandewalle, E., Wouters, J., & Ghesquière, P. (2010). Towards a further characterization of phonological and literacy problems in Dutch-speaking children with dyslexia. British Journal of Developmental Psychology, 28, 5-31.

Boets, B., Ghesquière, P., van Wieringen, A., & Wouters, J. (2006). Speech perception in preschoolers at family risk for dyslexia: Relations with low-level auditory processing and phonological ability. Brain and Language, 101, 19-30.

Boets, B., Vandermosten, M., Poelmans, H., Luts, H., Wouters, J., & Ghesquière P., (2011). Preschool impairments in auditory processing and speech perception uniquely predict future reading problems. Research in Developmental Disabilities, 32, 560-570.

Boets, B., Wouters, J., van Wieringen, A., De Smedt, B., & Ghesquière, P., (2008). Modelling relations betweend sensory processing, speech perception, orthographic and phonological ability, and literacy achievement. Brain and Language, 106, 29-40.

Boets, B., Wouters, J., van Wieringen, A., & Ghesquière, P., (2007). Auditory processing, speech perception and phonological ability in pre-school children at high-risk for dyslexia: A longitudinal study of the auditory temporal processing theory. Neuropsychologia, 45, 1608-1620.

Bowyer-Crane, C., Snowling, M. J., Duff, F. J., Fieldsend, E., Carroll, J. M., Miles, J., … Hulme, C. (2008). Improving early language and literacy skills: Differential effects of an oral language versus a phonology with reading intervention. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 49(4), 422–432.

Breier, J. I., Fletcher, J.M., Denton, C., & Gray, L. C., (2004). Categorical perception of speech stimuli in children at risk for reading difficulty. Journal of Experimental Child Psychology, 88, 152-170.

Byrne, B., Fielding-Barnsley, R., & Ashley, L. (2000). Effects of preschool phoneme identity training after six years: Outcome level distinguished from rate of response. Journal of Educational Psychology, 92(4), 659–667.

Carroll, J. M., Snowling, M. J., Stevenson, J., & Hulme, C. (2003). The development of phonological awareness in preschool children. Developmental Psychology, 39(5), 913–923.

Castles, A., & Coltheart, M. (2004). Is there a causal link from phonological awareness to success in learning to read? Cognition, 91(1), 77–111.

Castles, A., Wilson, K., & Coltheart, M. (2011). Early orthographic influences on phonemic awareness tasks: Evidence from a preschool training study. Journal of Experimental Child Psychology, 108(1), 203–210.

Chan, D. W., Ho, C. S. H., Tsang, S. M., Lee, S. H., & Chung, K. K. H. (2007). Prevalence, gender ratio and gender differences in reading-related cognitive abilities among Chinese children with dyslexia in Hong Kong. Educational Studies, 33, 249–255.

Cohen, J. (1992). Quantitative methods in psychology. Psychological Bulletin, 112(1), 115-159.

Coltheart, M., & Rastle, K. (1994). Serial Processing in Reading Aloud: Evidence for Dual-Route Models of Reading. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 6, 1197-1211.

Delattre, P. C., Liberman, A.M., & Cooper, F. S. (1955). Acoustic Loci and Transitional Cues for Consonants. The journal of the acoustical society of America, 27(4), 770-773.

Deloof, G. (2006). LVS-VCLB Leerlingvolgsysteem Spelling: Toetsen 1-6 Basisboek. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

De Smedt, B., Janssen, R., Bouwens, K., Verschaffel, L., Boets, B., & Ghesquie`re, P. (2009). Workingmemory and individual differences in mathematics achievement: A longitudinal study fromfirst to second grade. Journal of Experimental Child Psychology, 103, 186–201.

Dorman, M. F., Cutting, J. E., & Raphael L. J., (1975). Perception of Temporal Order in Vowel Sequences With an Without Formant Transitions. Journal of Experimental Psychology, 104, 121-129.

Duran, L. (2014). Optimalisatiefase van de Lilliput: een spraak-in-ruistest voor kinderen van vier tot zes jaar. Ongepubliceerd manuscript. Leuven.

Farmer, M. E., & Klein, R. M., (1995). The Evidence for a Temporal Processing Deficit Linked to Dyslexia: A review. Psychonomic Bulletin & Review, 2 (4), 460-493.

Francart, T., van Wieringen, A., & Wouters, J. (2008). APEX 3: a multi-purpose test platform for auditory psychophysical experiments. Journal of Neuroscience Methods, 172(2), 283–93.

Friend, A., DeFries, J. C., & Olson, R. K. (2008). Parental education moderates genetic influences on reading disability. Psychological Science : A Journal of the American Psychological Society / APS, 19(11), 1124–1130.

Georgiou, G. K., Papadopoulos, T. C., Fella, A., & Parrila, R. (2012). Rapid naming speed components and reading development in a consistent orthography. Journal of Experimental Child Psychology, 112(1), 1–17.

Gerrits, E., (2004). De spraakperceptie van kinderen met een genetisch risico voor dyslexie. Stem-, Spraak- en Taalpathologie, 12, 160-171.

Geurts, L., Husson, J., Van den Audenaeren, L., Vanden Abeele, V., Celis, V., Ghesquière, P., Wouters, J., Loyez, L., Goeleven, A. (2012). DYSL-X: Design of a game-based tool for early risk detection of dyslexia in preschoolers. Fun and Games 2012. Toulouse, France, 4-6 September 2012.

Ghesquière, P., Boets, B., Gadeyne, E., & Vandewalle, E., (2011). Dyslexie: een beknopt wetenschappelijk overzicht. In A. Geudens, D. Baeyens, K. Schraeyen, K. Maetens, J. De Brauwer, & M. Loncke (Eds.), Jongvolwassenen met dyslexie (pp.41-58). Leuven: Acco.

Ghesquière, P., & Van der Leij, A. (2007). Technisch lezen en spellen. In: K. Verschueren, & H. Koomen (red.), Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding (pp. 57-72). Antwerpen: Garant.

Goswami, U., Thomson, J., Richardson, U., Stainthorp, R., Hughes, D., Rosen, S., & Scott, S. K., (2002). Amplitude Envelope Onsests and Developmental Dyslexia: A new hypothesis. PNAS, 99, 10911-10916.

Goswami, U., Sharon Wang, H. L., Cruz, A., Fosker, T., Mead, N., & Huss, M., (2011). Language-universal Sensory Deficits in Developmental Dyslexia: English, Spanish and Chinese. Journal of Cognitive Neuroscience, 23(2), 325–337

Hämäläinen, J. A., Salminen, K., & Leppänen, H. T., (2012). Basic Auditory Processing Deficits in Dyslexia: Systematic Review of the Behavioral and Event-Related Potential/ Field Evidence. Journal of Learning Disabilities, 46(5), 413-427.

Hill, N. J. (2001). Testing Hypotheses About Psychometric Functions. Unpublished manuscript, University of Oxford, United Kingdom.

Hulme, C., Bowyer-Crane, C., Carroll, J. M., Duff, F. J., & Snowling, M. J. (2012). The causal role of phoneme awareness and letter-sound knowledge in learning to read : combining intervention studies with mediation analyses. Psychological Science, 23(6), 572-577.

Jamieson, D. G., Kranjc, G., Yu, K., & Hodgetts, W. E. , (2004). Speech Intelligibility of Young School-Aged Children in the Presence of Real-Life Classroom Noise. Journal of the American Academy of Audiology, 15(7), 508-517.

Jiménez, J. E., de la Cadena, C. G., Siegel, L. S., O’Shanahan, I., García, E., & Rodríguez, C. (2009). Gender ratio and cognitive profiles in dyslexia: a cross-national study. Reading and Writing, 24(7), 729–747.

Jobard, G., Crivello, F., & Tzourio-Mazoyer, N. (2003). Evaluation of the dual route theory of reading: A metanalysis of 35 neuroimaging studies. NeuroImage, 20(2), 693–712.

Kail, R., Hall, L. K., & Caskey, B. J. (1999). Processing speed, exposure to print, and naming speed. Applied Psycholinguistics, 20(02), 303–314.

Kollmeier, B., Brand, T., & Meyer,B. (2008). Perception of speech and sound. Springer handbook of speech processing.61-82

Kraft, I., Cafiero, R., Schaadt, G., Brauer, J., Neef, N. E., Muller, B., Kirsten, H., Wilcke, A., Boltze, J., Friederici, A. D., & Skeide, M. A. (2015). Cortical differences in preliterate children at familiar risk of dyslexia are similar to those observed in dyslexic readers. Brain, 1–3.

Laneau, J., Boets, B., Moonen, M., van Wieringen, A., & Wouters, J. (2005). A flexible auditory research platform using acoustic or electric stimuli for adults and young children. Journal of Neuroscience Methods, 142(1), 131–6.

Maassen, B., Groenen, P., Crul, T., Assman-Hulsmans, C., & Gabreëls, F. (2000). Identification and discrimination of voicing and place -of-articultion in developmental dysexia. Clinical Linguistics & Phonetics, 15, 319-399.

Mann, V., & Wimmer, H. (2002). Phoneme awareness and pathways into literacy: A comparison of German and American children. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 15(7/8), 653–682.

Neilson, R. (2009). Assessment of phonological awareness in low-progress readers. Australian Journal of Learning Difficulties, 14(1), 53–66.

Nelson, H. E., & Warrington, E. K. (1980). An investigation of memory functions in dyslexic children. British Journal of Psychology, 71, 487-503.

Nithart, C., Demont, E., Majerus, S., Leybaert, J., Poncelet, M., & Metz-Lutz, M.-N. (2009). Reading disabilities in SLI and dyslexia result from distinct phonological impairments. Developmental Neuropsychology, 34(3), 296–311.

Noordenbos, M.W., Segers, E., Serniclaes, W., Mitterer, H., & Verhoeven, L. (2012). Allophonic mode of speech perception in Dutch children at risk for dyslexia: A longitudinal study. Research in Developmental Disabilities, 33, 1469-1483.

Orsolini, M., Fanari, R., Tosi, V., De Nigris, B., & Carrieri, R. (2006). From phonological recoding to lexical reading: A longitudinal study on reading development in Italian. Language and Cognitive Processes, 21(5).

Pasquini, E.S., Corriveau, H., & Goswami, U.(2007). Auditory Processing of Amplitude Envelope Rise Time in Adults Diagnosed With Developmental Dyslexia. Scientific studies of reading, 11(3), 259-286.

Perez, T. M., Majerus, S., & Poncelet, M. (2012). The contribution of short-term memory for serial order to early reading acquisition: Evidence from a longitudinal study. Journal of Experimental Child Psychology, 111(4), 708–723.

Peterson, R. L., & Pennington, B. F. (2012). Developmental dyslexia. Lancet, 379, 1997-2007.

Plaza, M., Cohen, H., & Chevrie-Muller, C. (2002). Oral language deficits in dyslexic children: weaknesses in working memory and verbal planning. Brain and Cognition, 48(2-3), 505–512.

Poelmans, H., Luts, H., Vandermosten, M., Boets, B., Ghesquière P., & Wouters, J., (2011). Reduced sensitivity to slow-rate dynamic auditory information in children with dyslexia. Research in Developmental Disabilities, 32, 2810-2819.

Rosen, S. (1992).Temporal Information in Speech: Acoustic, Auditory and Linguistic Aspects. Philosophical Transactions: Biological Sciences, 336, 367-373.

Scerri, T. S., & Schulte-Körne, G. (2010). Genetics of developmental dyslexia. European Child and Adolescent Psychiatry, 19(3), 179–197.

Schneider, W., Eschman, A., Zuccolotto, A. (2002). E-Prime User's Guide. Pittsburgh: Psychology Software Tools Inc..

Scheltinga, F. (2003). The Dutch nonword repetition test. Unpublished manuscript, University of Amsterdam, Amsterdam, The Netherlands.

Shannon, R.V., Zeng, F.G., Kamath, V., Wygonski, J., Ekelid, M., (1995). Speech Recognition with Primarily Temporal Cues. Science, 270,303.

Shaywitz, S. E., Morris, R., & Shaywitz, B. A. (2008). The Education of Dyslexic Children from Childhood to Young Adulthood. Psychology, 59, 451-457.

Serniclaes, W., Sprenger-Charolles, L., Carré, R., & Demonet, J.F. (2001). Perceptual Discrimination of Speech Sounds in Developmental Dyslexia. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 44, 384-399.

Snowling, M. J. (2000). Dyslexia (2nd ed.) (pp. 1). Oxford: Blackwell Publishing.

Stach, B.A.,(2010) The audiologist's assessments tools: Speech audiometry and other behavioural measures. Clinical Audiology an Introduction second edition., 274-310 Delmar Cengage Learning.

Tallal, P. (1980). Auditory temporal perception, phonics, and reading disabilities in children. Brain and Language, 9, 182-198.

Tijms, J. (2004). Verbal memory and phonological processing in dyslexia. Journal Of Research In Reading, 27(3), 300–310.

Torgesen, J. K., Wagner, R. K., Rashotte, C. A., Burgess, S., & Hecht, S. (1997). Contributions of Phonological Awareness and Rapid Automatic Naming Ability to the Growth of Word-Reading Skills in Second- to Fifth-Grade Children. Scientific Studies of Reading, 1(2), 161-185.

Torppa, M., Lyytinen, P., Erskine, J., Eklund, K., & Lyytinen H., (2010). Language Development, Literacy Skills and Predictive Connections to Reading in Finnish Children With and Without Familial Risk for Dyslexia, Journal of Learning Disabilities, 43(4), 308–321.

Vandermosten, M., Boets, B., Luts, H., Poelsmans, H., Golestani, N., Wouters, J., & Ghesquière, P., (2010). Adults with dyslexia are impaired in categorizing speech and nonspeech sounds on the basis of temporal cues. Psychological and Cognitive Sciences, 107, 10389-10394.

Vandermosten, M., Boets, B., Luts, H., Poelmans, H., Wouters, J. & Ghesquière P. (2011). Impairments in speech and nonspeech sound categorization in children with dyslexia are driven by temporal processing difficulties. Research in Developmental Disabilities, 32, 593-603.

van den Bos, K. P., Zijlstra, B. J. H., & Spelberg, H. C. (2002). Life-span data on continuous-naming speeds of numbers, letters, colors, and pictured objects, and word-reading speed. Scientific Studies of Reading, 6(1), 25–49.

Van der Leij, A., & Morfidi, E., (2006). Core deficits and variable differences in Dutch poor readers learning English. Journal of Learning Disabilities, 39, 74-90.

Van Ingelghem, M., van Wieringen, A., Wouters, J., Vandenbussche, E., Onghena, P., & Ghesquière, P., (2001). Psychophysical evidence for a general temporal deficit in children with dyslexia. Cognitive Neuroscience and Neuropsychology, 12, 3603-3607.

Vellutino, F. R., Fletcher, J. M., Snowling, M. J., & Scanlon, D. M. (2004). Specific reading disability (dyslexia): what have we learned in the past four decades? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(1), 2–40.

Wagner, R. K., & Torgesen, J. K. (1987). The nature of phonological processing and its causal role in the acquisition of reading skills. Psychological Bulletin, 101(2), 192–212.

Wolf, M., & Bowers, P. G. (1999). The Double-Deficit Hypothesis for the Developmental Dyslexias. Journal of Educational Psychology, 91(3), 415-438.

Wolf, M., Bowers, P. G., & Biddle, K. (2000). Naming-speed processes, timing, and reading: a conceptual review. Journal of Learning Disabilities, 33(4), 387–407.

Wolf, M., Goldberg O´Rouke, A., Gidney, C., Lovett, M., Cirino, P., & Morris, R. (2002). The second deficit: An investigation of the independence of phonological and naming-speed deficits in developmental dyslexia. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 15, 43–72.

Zaidan, E. & Baran, J. A., (2011). Gaps-in-noise (GIN©) Test Results in Children With and Without Reading Disabilities and Phonological Processing Deficits. International Journal of Audiology, 52, 113-123.

Ziegler, J.C., Pech-Georgel, C., George, F., & Lorenzi, C., (2009). Speech-perception-in-noise deficits in dyslexia. Developmental Science, 12(5), 732-745.