Geneesmiddelentekorten in de openbare apotheek

Eline
Moors

Help, mijn geneesmiddel is weeral niet beschikbaar?!

LIER 1/10/2015 - Stel dat u vandaag dringend medicatie nodig hebt. Je gaat met een voorschrift naar de apotheker, maar die kan u niet helpen want het geneesmiddel is niet beschikbaar. Het klinkt misschien onrealistisch, maar dit overkomt dagelijks meerdere patiënten. Het kan hierbij gaan om een zeer specifiek geneesmiddel tegen kanker, maar ook medicijnen tegen depressie, hoge bloeddruk of diabetes ontbreken regelmatig.

Apothekers trekken aan de alarmbel

“Ik kon als officina-apotheker al drie dagen geen Cellcept® (geneesmiddel om afstoting na transplantatie te voorkomen) bestellen omdat het geneesmiddel niet beschikbaar was. Hierdoor zat een patiënt van mij zonder therapie. De dag nadien kreeg ik de echtgenoot over de vloer met de vraag of ik het geneesmiddel eindelijk had. Ik moest ontkennen en kreeg prompt als antwoord: Tja, ik heb gisteren mijn vrouw met spoed naar het ziekenhuis gebracht, ze zweeft daar nu tussen leven en dood. Eer jij die pillen ooit gaat leveren is ze wellicht al dood.”

Dit is maar één van de vele voorbeelden van tekorten. Het probleem bestaat al geruime tijd, maar is de laatste jaren sterk toegenomen. Apothekers worden wekelijks tot zelfs dagelijks met het probleem geconfronteerd en klasseren het dan ook als “ernstig” tot “zeer ernstig”. Ze trekken aan de alarmbel omdat het zo niet verder kan.

Productieproblemen en winst maken

Problemen met de productie van medicijnen zijn een belangrijke oorzaak van tekorten. Tijdens het fabricageproces kan een bepaalde stap mislopen, waardoor de geneesmiddelen niet voldoen aan de kwaliteitseisen. Zulke productieproblemen kunnen ervoor zorgen dat bepaalde loten van geneesmiddelen worden afgekeurd en het geneesmiddel dus tijdelijk niet beschikbaar is.

Daarnaast kampen we in België ook met heel wat problemen door de wetgeving rond de geneesmiddelprijzen. Elke Europese lidstaat moet autonoom haar geneesmiddelprijzen bepalen waardoor er prijsverschillen kunnen ontstaan. Dit opent de deur voor lucratieve handel. Geneesmiddelen worden van goedkopere landen, waaronder België, ergens in de distributieketen doorverkocht aan duurdere landen. In Europa bestaat vrij verkeer van goederen waardoor deze praktijken zonder problemen mogen toegepast worden.

Bovendien trekken ook steeds meer farmaceutische firma’s uit België weg naar landen waar ze meer winst kunnen maken. Hierdoor verdwijnen bepaalde geneesmiddelen definitief van de Belgische markt.

Meer dan 200 geneesmiddelen per maand

Volgens de minister van Volksgezondheid, Maggie De Block (Open VLD), zouden er gemiddeld 42 geneesmiddelen per maand ontbreken. Dit antwoordde ze eind juni 2015 op een schriftelijke vraag van federaal parlementslid Yoleen Van Camp (N-VA) en apotheker studente Eline Moors (Universiteit Antwerpen). Na onderzoek blijkt dat deze cijfers een zware onderschatting zijn van de realiteit. Sinds 2014 heeft het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) een centraal meldpunt waar firma’s tekorten moeten melden. Deze informatie wordt gebundeld en gepubliceerd op haar website. Daaruit blijkt dat er gemiddeld geen 42 geneesmiddelen per maand ontbreken, maar meer dan 200. En ook vandaag (1 oktober 2015) staan er reeds 211 geneesmiddelen op de teller. Alhoewel het melden van tekorten verplicht is, doen nog lang niet alle firma’s dit even consequent waardoor het aantal tekorten in de praktijk nog hoger zal liggen.

Geneesmiddelen die vallen onder de noemer “zenuwstelsel” zijn duidelijk de belangrijkste groep. Deze groep bevat onder andere de antipsychotica, antidepressiva en middelen tegen afhankelijkheid. Op plaats twee en drie volgen middelen voor de behandeling van infecties (bv. antibiotica) en geneesmiddelen voor het cardiovasculair stelsel (bv. medicijnen voor een hoge bloeddruk). Zelfs een eenvoudige pijnstiller kan ontbreken dus gaat het niet enkel om heel specifieke of dure medicatie.

Apothekers spenderen vele uren aan de tekorten

De apotheker speelt een centrale rol bij het oplossen van tekorten. Ze nemen in eerste instantie contact op met verschillende groothandels, firma’s en collega’s om het ontbrekende product alsnog te verkrijgen. Is het nergens meer beschikbaar dan wordt er gekeken of er generieken bestaan. Ze gaan ook na of het geneesmiddel in het buitenland kan besteld worden of dat ze het eventueel zelf magistraal kunnen bereiden. In samenspraak met de arts wordt dan het beste alternatief bepaald. Nadien moet de patiënt ingelicht worden over het correct gebruik van het alternatieve geneesmiddel. Uit de resultaten van een enquête blijkt dat meer dan de helft van de apothekers tussen de 1 à 5 uur per week spenderen aan het oplossen van tekorten. De resultaten komen overeen met de gegevens van de Algemene Pharmaceutische Bond (APB) waaruit ook blijkt dat apothekers gemiddeld 5 uur per week hiermee bezig zijn.

Therapieën worden uitgesteld of stopgezet

Helaas kunnen niet alle tekorten zomaar opgelost worden. Afhankelijk van de patiënt en het soort geneesmiddel kan de patiënt wel degelijk hinder ondervinden. Door omschakeling naar een alternatief medicijn kan er bij de patiënt verwarring ontstaan waardoor de verkeerde medicatie wordt stopgezet of ingenomen. Verder bestaat de kans dat een alternatieve behandeling meer bijwerkingen heeft of minder efficiënt is. Bijna 80% van de ondervraagde apothekers heeft ervaring met een tekort waarbij er geen goede of evenwaardige oplossing kon gevonden worden. Patiënten moesten hun therapie uitstellen of volledig stoppen met soms ernstige gevolgen.

19 parlementaire vragen later….

… lijkt het probleem alleen maar erger geworden. Ondanks het feit dat de voormalige minister van volksgezondheid, Laurette Onkelinx (PS), deze problematiek prioritair vond, is er weinig of niets veranderd. Pas sinds 2014 is er een centraal meldpunt opgericht waar firma’s tekorten moeten melden maar ook dit staat nog in de kinderschoenen. Het is ook dringend tijd dat de bevoegde instanties structurele veranderingen doorvoeren in het belang van de volksgezondheid.

De situatie heeft lang genoeg aangesleept. We mogen de vraag stellen: “Hoe lang zal deze situatie aanhouden? Hoe veel slechter moet het worden alvorens er ingegrepen wordt?”

Bibliografie

 ADDIN EN.REFLIST 1.         European Medicines Agency. Shortages of medicinal products due to manufacturing and quality problems [internet].  Londen, UK;  [bijgewerkt op 5 juni 2013; geraadpleegd op 17 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Presentation/2013/07/WC500146132.pdf

2.         Alspach JG. Is the drug shortage affecting patient care in your critical care unit? Critical Care Nurse. 2012; 32(1): p.8-13

3.         de Metz J, Driven M, de Vos Burchart H. Geneesmiddelentekorten. Utrecht: Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik, december 2012

4.         Claus B, Pauwels K, Baert M, Depoorter J, De Weerdt E, Boussery K, et al. Onbeschikbaarheid van geneesmiddelen in het ziekenhuis: beheer, oorzaken en budgetimpact. Farmaceutisch Tijdschrift voor België. 2015; 95(1): p.24-34

5.         De Weerdt E, Simoens S, Hombroeckx L, Casteels M, Huys I. Causes of drug shortages in the legal pharmaceutical framework. Regulatory Toxicology and Pharmacology. 2015; 71: p.251-8

6.         Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (NL). Kamerbrief: Borging continuïteit geneesmiddelen.  (2013, 5 februari)

7.         Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie. Geneesmiddelentekorten [internet].  Den Haag, Nederland; c2015 [geraadpleegd op 23 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.knmp.nl/patientenzorg/geneesmiddelen/geneesmiddelentekorten

8.         Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie. Aanpak geneesmiddelentekorten [internet].  Den Haag, Nederland; c2015 [geraadpleegd op 23 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.knmp.nl/patientenzorg/geneesmiddelen/geneesmiddelentekorten/aanpak-geneesmiddelentekorten

9.         Dal Moro F. BCG shortage in Europe. Preventive Medicine. 2013; 57(2): p.146

10.       Truyts J. Blaaskankerpatiënten moeten therapie stoppen door gebrek aan medicijnen. [internet]. deredactie.be; c2015 [bijgewerkt op 18 februari 2015; geraadpleegd op 16 maart 2015]. Beschikbaar op: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2242975

11.       Pieters R. Tekort aan medicijn voor blaaskanker [internet]. VTM Nieuws; c2015 [bijgewerkt op 18 februari 201516 maart 2015]. Beschikbaar op: http://nieuws.vtm.be/binnenland/128960-tekort-aan-medicijn-voor-blaaskanker

12.       Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. Onbeschikbaarheid van geneesmiddelen met BCG (OncoTICE en BCG-medac) [internet]. c2012 [bijgewerkt op 18 februari 2015; geraadpleegd op 16 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.fagg-afmps.be/nl/news/news_bcg_indisponibilte.jsp

13.       Buggenhout L. Blaaskankerpatiënten moeten therapie stoppen wegens gebrek aan medicijnen [internet]. De Standaard; c2015 [bijgewerkt op 18 februari 2015; geraadpleegd op 16 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.standaard.be/cnt/dmf20150218_01535348

14.       Test-aankoop. Tekort aan geneesmiddel voor blaaskanker: onaanvaardbaar [internet]. c2015 [bijgewerkt op 18 februari 2015; geraadpleegd op 16 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.test-aankoop.be/gezondheid/geneesmiddelen/nieuws/tekort-aan-geneesmiddel-voor-blaaskanker

15.       FOD Volksgezondheid Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Onze organisatie [internet].  Brussel, België c2015 [bijgewerkt op 5 november 2014; geraadpleegd op 27 februari 2015]. Beschikbaar op: http://www.health.belgium.be/eportal/Aboutus/ourorganisation/index.htm#.VVWUp_ntmkp

16.       Algemene Pharmaceutische Bond. Overheid: FAGG [internet].  Brussel, België; c2015 [geraadpleegd op 17 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.apb.be/nl/corp/volksgezondheid/overheid/Pages/FAGG.aspx

17.       Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. FAGG: Uw geneesmiddelen en gezondheidsproducten onze zorg [internet].  Brussel, België c2015 [bijgewerkt op 14 mei 2015; geraadpleegd op 15 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.fagg-afmps.be/nl/

18.       Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. Wat doet het FAGG? [internet].  Brussel, België c2014 [bijgewerkt op 30 december 2014; geraadpleegd op 27 februari 2015]. Beschikbaar op: http://www.fagg-afmps.be/nl/public_information/que_fait_afmps/

19.       Algemene Pharmaceutische Bond. Overheid: Minister [internet].  Brussel, België; c2015 [geraadpleegd op 17 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.apb.be/nl/corp/volksgezondheid/overheid/Pages/minister.aspx

20.       Belgische Federale Overheidsdiensten. Informatie en diensten van de overheid: Mevrouw Maggie De Block [internet].  Brussel, België c2012 [bijgewerkt op 18 november 2014; geraadpleegd op 27 februari 2015]. Beschikbaar op: http://www.belgium.be/nl/over_belgie/overheid/federale_overheid/federale_regering/samenstelling_regering/index_maggie_de_block.jsp

21.       Europese Unie. Europees Geneesmiddelenbureau [internet].  [geraadpleegd op 27 februari 2015]. Beschikbaar op: http://europa.eu/about-eu/agencies/regulatory_agencies_bodies/policy_agencies/ema/index_nl.htm

22.       Parlementair Documentatie Centrum Universiteit Leiden. Europees Geneesmiddelenbureau (EGb) [internet].  Leiden, Nederland;  [geraadpleegd op 17 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.europa-nu.nl/id/vg9hmfq1zayl/europees_geneesmiddelenbureau_egb

23.       American Society of Health-System Pharmacists. Drug Shortages [internet].  Maryland, VS; c2015 [geraadpleegd op 17 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.ashp.org/menu/DrugShortages

24.       Food and Drug Administration. Drug Shortages [internet].  Maryland, VS;  [bijgewerkt op 22 april 2015; geraadpleegd op 6 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.fda.gov/Drugs/DrugSafety/DrugShortages/

25.       The White House. Fact Sheet: Obama Administration Takes Action to Reduce Prescription Drug Shortages in the U.S. [internet].  Washington, VS;  [bijgewerkt op 31 oktober 2011; geraadpleegd op 17 maart 2015]. Beschikbaar op: https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/10/31/fact-sheet-obama-administration-takes-action-reduce-prescription-drug-sh

26.       Wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen gecoördineerd op 14 juli 1994.  (1994, 27 augustus)  Belgisch Staatsblad

27.       Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. Toepassing van de bepalingen van de SuncetClause in België voor nationaal vergunde geneesmiddelen [internet].  Brussel, België [bijgewerkt op 25 juni 2014; geraadpleegd op 13 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.fagg-afmps.be/nl/binaries/Sunsetclause%20-%20Toepassing%20in%20Belgi%C3%AB%20-%20Nn%202011%2001%2011%20aangepast%20op%2025-6-2014_tcm290-79985.pdf

28.       Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. Sunsetclause [internet].  Brussel, België; c2012 [bijgewerkt op 4 maart 2015; geraadpleegd op 23 maart 2015]. Beschikbaar op: http://www.fagg-afmps.be/nl/MENSELIJK_gebruik/geneesmiddelen/geneesmiddelen/distributie_aflevering/sunset_clause/

29.       Prof. dr. Van Santvliet L. Farmaceutische wetgeving en deontologie. [cursus]. Wilrijk, België. Departement Farmaceutische Wetenschappen, Universiteit Antwerpen. 2013

30.       Richtlijn 2001/83/EG van het Europees Parlement en de Raad van 6 november 2001 tot vaststelling van een communautair wetboek betreffende geneesmiddelen voor menselijk gebruik.  (2001, 28 november)  Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen

31.       Wet van 25 maart 1964 op de geneesmiddelen.  (1964, 17 april)  Belgisch Staatsblad

32.       Koninklijk besluit van  14 december 2006 betreffende geneesmiddelen voor menselijk en diergeneeskundig gebruik.  (2006, 22 december)  Belgisch Staatsblad

33.       Wet van 10 april 2014 houdende diverse bepalingen inzake gezondheid.  (2014, 30 april)  Belgisch Staatsblad

34.       Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. Omzendbrief nr. 605: Administratieve vereenvoudiging: één centraal meldpunt voor informatie over het al dan niet beschikbaar zijn van vergunde geneesmiddelen.  Brussel (2013)

35.       François B. Dossier. Voorraadtekorten: geen opklaringen in het vooruitzicht? Apothekersblad 2005: p.31-48

36.       Koninklijke Apothekersvereniging van Antwerpen. Contingentering [internet].  Antwerpen, België; c2009-2010 [geraadpleegd op 1 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.farmacontingentering.be/

37.       Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. Omzendbrief nr. 571: De herhaalde onbeschikbaarheid van geneesmiddelen: herinnering aan de farmaceutische wetgeving.  Brussel (2010, 29 februari)

38.       Richtsnoeren van 7 maart 2013 inzake goede distributiepraktijken voor geneesmiddelen voor menselijk gebruik.  (2013, 8 maart)  Publicatieblad van de Europese Unie

39.       Brabants Apothekers Forum en Koninklijk Oost-Vlaams Apothekersgild. Moeilijk verkrijgbare geneesmiddelen. Collegazetje. 2015: p.5

40.       European Association of Hospital Pharmacists. Medicines shortages in European Hospitals. The evidence and case for action. [internet].  Brussel, België 2014 [bijgewerkt op 26 februari 2015; geraadpleegd op 27 februari 2015]. Beschikbaar op: http://www.eahp.eu/sites/default/files/shortages_report05online.pdf

41.       Pauwels K, Huys I, Casteels M, Simoens S. Drug shortages in European countries: a trade-off between market attractiveness and cost containment? BMC Health Services Research. 2014; 14: p.438

42.       Vandenbroucke J. Drug Shortages and Ensuring Quality of Medicine. In: Perks B, editor. 18th European Association of Hospital Pharmacists Congress; Parijs, Frankrijk: The European Journal of Oncology Pharmacy; 2013. p. 38-40

43.       Mazer-Amirshahi M, Pourmand A, Singer S, Pines JM, van den Anker J. Critical drug shortages: implications for emergency medicine. Academic Emergency Medicine. 2014; 21(6): p.704-11

44.       McLaughlin M, Kotis D, Thomson K, Harrison M, Fennessy G, Postelnick M, et al. Effects on patient care caused by drug shortages: a survey. Journal of Managed Care Pharmacy. 2013; 19(9): p.783-8

45.       Apr. Theunissen C, Delnat K, Apr. Hayen V. Debatavond KLAV. Contingentering: op zoek naar een oplossing [internet]. Hasselt, België [bijgewerkt op februari 2011; geraadpleegd op 29 april 2015]. Beschikbaar op: https://www.klav.be/klavinfo/files/Beroepsverdediging/Debatavond_contingentering_verslag.pdf

46.       Belgische Senaat. Handelingen nr. 5-74: Mondelinge vraag van mevrouw Marleen Temmerman en mevrouw Elke Sleurs aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid over «het systematisch tekort aan medicijnen» [internet].  België [bijgewerkt op 19 juli 2012; geraadpleegd op 21 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.senate.be/www/?MIval=/consulteren/publicatie2&BLOKNR=9&COLL=H&LEG=5&NR=74&SUF=&VOLGNR=&LANG=nl

47.       Schriftelijke vraag nr. 5-11337 van Veerle Stassijns (N-VA) d.d. 4 april 2014 aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen [internet].  België;  [bijgewerkt op 17 april 2014; geraadpleegd op 21 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.senatoren.be/www/?MIval=/Vragen/SchriftelijkeVraag&LEG=5&NR=11337&LANG=nl

48.       Schriftelijke vraag nr. 5-10192 van Louis Ide (N-VA) d.d. 23 oktober 2013 aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen [internet].  België [bijgewerkt op 28 april 2014; geraadpleegd op 21 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.senatoren.be/www/?MIval=/Vragen/SchriftelijkeVraag&LEG=5&NR=10192&LANG=nl

49.       Schriftelijke vraag nr. 5-7964 van Piet De Bruyn (N-VA) d.d. 23 januari 2013 aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen [internet].  België [bijgewerkt op 6 februari 2013; geraadpleegd op 21 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.senatoren.be/www/?MIval=/Vragen/SchriftelijkeVraag&LEG=5&NR=7964&LANG=nl

50.       Schriftelijke vraag nr. 5-6141 van Bert Anciaux (sp.a) d.d. 26 april 2012 aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen [internet].  België [bijgewerkt op 4 oktober 2012; geraadpleegd op 21 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.senatoren.be/www/?MIval=/Vragen/SchriftelijkeVraag&LEG=5&NR=6141&LANG=nl

51.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Schriftelijke vraag nr. 16 (53 049) van Mathias De Clercq (Open VLD) d.d. 14 december 2011 aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen [internet].  België [bijgewerkt op 17 januari 2012; geraadpleegd op 21 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=qrva&language=nl&cfm=qrvaXml.cfm?legislat=53&dossierID=53-b049-666-0016-2011201205340.xml

52.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Integraal verslag met vertaald beknopt verslag van de toespraken van woensdagnammidag 04-03-2015 [internet ].  Brussel, België [bijgewerkt op 4 maart 2015; geraadpleegd op 21 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/doc/CCRI/pdf/54/ic105.pdf

53.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Integraal verslag met vertaald beknopt verslag van de toespraken van dinsdagnamiddag 02-06-2009 [internet].  Brussel, België;  [bijgewerkt op 2 juni 2009; geraadpleegd op 20 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/doc/CCRI/pdf/52/ic575.pdf

54.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Integraal verslag met vertaald beknopt verslag van de toespraken van maandagnamiddag 02-02-2009 [internet].  Brussel, België [bijgewerkt op 2 februari 2009; geraadpleegd op 20 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/doc/CCRI/pdf/52/ic439.pdf

55.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Integraal verslag met vertaald beknopt verslag van de toespraken van dinsdagnamiddag 26-01-2010 [internet].  Brussel, België [bijgewerkt op 26 januari 2010; geraadpleegd op 20 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/doc/CCRI/pdf/52/ic763.pdf

56.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Schriftelijke vragen en antwoorden van 25-04-2014 [internet ].  Brussel, België [bijgewerkt op 25 april 2014; geraadpleegd op 20 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/QRVA/pdf/53/53K0158.pdf

57.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Schriftelijke vraag nr. 0489 (53 069) van Nathalie Muylle (CD&V) d.d. 5 juni 2012 aan vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen [internet].  België [bijgewerkt op 16 juli 2012; geraadpleegd op 20 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=qrva&language=nl&cfm=qrvaXml.cfm?legislat=53&dossierID=53-B069-666-0489-2011201208544.xml

58.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Schriftelijke vraag nr. 0406 (53 062) van Sonja Becq (CD&V) d.d. 23 april 2012 aan vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen [internet ].  België [bijgewerkt op 16 juli 2012; geraadpleegd op 20 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=qrva&language=nl&cfm=qrvaXml.cfm?legislat=53&dossierID=53-B062-666-0406-2011201207986.xml

59.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Schriftelijke vraag nr. 0130 (53 014) van Tanguy Veys (VB) d.d. 10 november 2010 aan vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Maatschappelijke Integratie [internet ].  België [bijgewerkt op 19 januari 2011; geraadpleegd op 20 mie 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/kvvcr/showpage.cfm?section=qrva&language=nl&cfm=qrvaXml.cfm?legislat=53&dossierID=53-B014-602-0130-0000201000292.xml

60.       Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Integraal verslag met vertaald beknopt verslag van de toespraken van dinsdagnamiddag 12-07-2005 [internet]. Brussel, België [bijgewerkt op 12 juli 2005; geraadpleegd op 20 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.dekamer.be/doc/CCRI/pdf/51/ic684.pdf

61.       FOD Buitenlandse Zaken Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Parlementaire vragen [internet].  Brussel, België; c2012 [geraadpleegd op 6 mei 2015]. Beschikbaar op: http://diplomatie.belgium.be/nl/Newsroom/Parlementaire_vragen/

62.       Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. Formulier onbeschikbaarheid [internet].  Brussel, België; c2012 [geraadpleegd op 14 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.fagg-afmps.be/nl/formulier/indisponibilite.jsp

63.       Ashp Expert Panel on Drug Product Shortages, Fox ER, Birt A, James KB, Kokko H, Salverson S, et al. ASHP Guidelines on Managing Drug Product Shortages in Hospitals and Health Systems. American Journal of Health-System Pharmacy. 2009; 66(15): p.1399-406

64.       Kweder S, Dill S. Drug Shortages: The Cycle of Quantity and Quality. Clinical Pharmacology and Therapeutics. 2013; 93(3): p.245-51

65.       Apr. Broeckx D. Contingentering: van alle kanten bekeken. Antwerps Farmaceutisch Tijdschrift. februari 2011: p.12-4

66.       de Boer A, Kraal A, Vreeswijk F, Oom C, de Bekker P, Berns S. Impact van geneesmiddelentekorten voor patiënten. Berenschot, 10 juli 2014

67.       Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie. Gecommentarieerd Geneesmiddelen-repertorium [internet].  Brussel, België;  [bijgewerkt op mei 2015; geraadpleegd op 28 april 2015]. Beschikbaar op: http://www.bcfi.be/

68.       Carpriau N. Actie Contingentering blaast eerste kaarsje uit. Antwerps Farmaceutisch Tijdschrift. 2010: p.26-7

69.       Phama.be. De farmaceutische bedrijven stellen alles in het werk opdat de patiënt zijn geneesmiddelen op het juiste moment ontvangt [internet]. c2009 [bijgewerkt op 6 augustus 2014; geraadpleegd op 28 april 2015]. Beschikbaar op: http://pharma.be/newsitem.aspx?nid=4605

70.       Carpriau N. Contingentering - de reacties in kaart gebracht. Antwerps Farmaceutisch Tijdschrift. 2009: p.26-7

71.       drs. van Onzenoort HAW. Therapietrouw. Geneesmiddelenbulletin. 2012; 46: p.49-55

72.       Prof. dr. De Loof H. Farmacotherapie en farmaceutische zorg I. Deel I: inleiding farmaceutische zorg. [cursus]. Wilrijk, België. Departement Farmaceutiche Wetenschappen, Universiteit Antwerpen. 2014

73.       Kesselheim AS, Misono AS, Shrank WH, Greene JA, Doherty M, Avorn J, et al. Variations in pill appearance of antiepileptic drugs and the risk of nonadherence. JAMA Intern Med. 2013; 173(3): p.202-8

74.       Claxton AJ, Cramer J, Pierce C. A systematic review of the associations between dose regimens and medication compliance. Clinical Therapeutics. 2001; 23(8): p.1296-310

75.       Algemene Pharmaceutische Bond. Voorraadtekorten in de officina. De situatie verbetert er niet op in de EU... Apothekersblad. 2015; 4: p.8

76.       Algemene Pharmaceutische Bond. Juridisch ABC [internet]. c2015 [bijgewerkt op 2012; geraadpleegd op 12 mei 2015]. Beschikbaar op: http://www.apb.be/nl/my/wetgeving-en-reglementering/informatiebrochures/juridisch-ABC/Pages/default.aspx

77.       Bijsluiter: Miacalcic [internet].  [geraadpleegd op 22 april 2015]. Beschikbaar op: https://www.google.be/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0CB8QFjAA&url=http%3A%2F%2Fbijsluiters.fagg-afmps.be%2FDownloadLeafletServlet%3Fid%3D119116&ei=_uZZVbDqHouwsAG-oYLYDA&usg=AFQjCNFMCrteAiIPQfT_2cz4fEoldZnf7A&sig2=uZ-U0eFAC2yoF0wmxWJf4w&bvm=bv.93564037,d.ZGU

78.       De Grève P, Mast C. Koop en verkoop van geneesmiddelen. Jura falconis. 2001-2002; 38(4): p.537-75

79.       Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie. Handleiding Geneesmiddelsubstitutie. Den Haag: juni 2013

80.       Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie. KNMP Farmanco [internet].  Den Haag, Nederland;  [geraadpleegd op 23 maart 2015]. Beschikbaar op: http://farmanco.knmp.nl/

81.       Décret n° 2012-1096 du 28 septembre 2012 relatif à l'approvisionnement en médicaments à usage humain.  (2012, 30 september)  Journal officiel de la république française

{C}

82.       Wet van 1 mei 2006: Wet houdende herziening van de farmaceutische wetgeving.  (2006, 5 mei)  Belgisch Staatsblad

Download scriptie (1011.47 KB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Antwerpen
Thesis jaar
2015