Het landschap leren lezen: opbouw en evaluatie van een methodiekenpoel

Anne Stuer
Persbericht

Het landschap leren lezen: opbouw en evaluatie van een methodiekenpoel

Landschappen zijn als kubussen: er zit meer in dan je denkt!

Sluit uw ogen en beeldt u in dat u in een landschap staat…  Welk landschap kwam in uw gedachten? Wat kon u zien?  Bevond u zich in een landelijk landschap of eerder in een industrielandschap? Of misschien wel in een stedelijk landschap? In welk werelddeel of welk land bekeek u het landschap? 

Het bekijken en ‘lezen’ van het landschap vormt een uitdaging voor vele mensen.  Voor scholieren van de derde graad secundair onderwijs (16-18 jaar), werd een methodiek ontwikkeld, die ervoor zorgt dat ‘het landschap leren lezen’ aangeleerd wordt op een interactieve manier. 

Hoe leert u het landschap ‘lezen’?U kent het wel: op excursie gaan voor de lessen aardrijkskunde staat dikwijls gelijk aan luisteren en noteren.  Een hele dag in de bus en uit de bus, waarvan slechts zeer weinig blijft hangen bij de leerlingen (uitgezonderd de avonturen tijdens de middagpauze). Door leerlingen zelf aan de slag te laten gaan blijkt er veel meer leerstof te blijven hangen, de nadruk ligt hier dan immers op het zelf op zoek gaan en zelf bekijken.  Met deze filosofie in het achterhoofd werd een “Methodiekenpoel om het landschap te leren lezen” opgesteld. 

Het doel van deze methodiekenpoel bestaat erin om de leerlingen (aan de hand van wetenschappelijke methoden en onderwijsconcepten) het landschap waarin ze zich bevinden te “leren lezen”.  Hiermee wordt bedoeld dat ze weten waarom bepaalde elementen net daar aanwezig zijn en elders niet, waarom deze elementen bewaard worden, ...  Na de uitvoering wordt van de leerlingen verwacht dat ze de onderdelen in het landschap kunnen waarnemen en benoemen, dat ze “weten wat ze zien”.  Aan de hand van een boekje met invulbladen worden de leerlingen immers op ontdekking gestuurd in het landschap.

Landschap = kubus?Landschappen zijn net als die bekende veelkleurige kubus met zijn rijen en kolommen, met zijn zes vlakken en kleuren.  Er wordt dan ook vertrokken van deze kubus om de leerlingen het landschap te leren bekijken.  Hoe dan wel?

In het landschap kunnen zes verschillende elementen en componenten onderscheiden worden.  Deze vormen de kleuren van de kubus.  In dit eerste deel van de methodiekenpoel worden nieuwe termen in verband met de verschillende elementen en componenten in het landschap bekeken.  Er wordt gekeken naar: landgebruik en bodembedekking, topografie en geomorfologie, bebouwing, beweging, kleine landschapselementen, openheid en blikvangers.  Om deze elementen te ontdekken wordt gebruik gemaakt van volgende attributen: een topografische en bodemkaart van het gebied, een hoogteprofiel van het gebied, een decibelmeter en een fotokader.

De kubus bestaat ook uit zes vlakken.  Deze komen overeen met de verschillende lagen in het landschap, met de verschillende brillen waarmee je naar een landschap kan kijken.  Vooraleer aan dit tweede deel van de methodiekenpoel te beginnen, wordt aan de leerlingen gevraagd de kubus door elkaar te halen.  Op deze manier komen de verschillende kleuren in de verschillende vlakken terecht.  Dit is ook het geval als het landschap bekeken wordt vanuit een bepaalde bril.  Volgende brillen worden een voor een opgezet: de visuele, de ecologische, de historische, de sociale, de economische en de toeristische.  Bij elke benadering worden de elementen en componenten in verschillende perspectieven bekeken en gewaardeerd.  

Concreet werken de leerlingen met een boekje invulbladen en een kubus.  Door naar de kubus te kijken begrijpen ze ‘welk deel van het landschap’ bekeken wordt.  In de invulbladen wordt verwezen naar de kleuren en vlakken van de kubus.  Het werken met de twee invulboekjes (een voor de kleuren, een voor de vlakken) neemt ongeveer 90 minuten in beslag. Op deze tijd hebben de leerlingen het landschap in al haar aspecten grondig bekeken. 

Is dit effectief en nuttig?Aangezien binnen het Vlaamse secundair onderwijs bijna geen aandacht wordt besteed aan landschap, heeft de nadruk leggen op het landschap een bijzonder leerrijk effect.  Uit het gevoerde onderzoek blijkt dat de leerlingen het landschap effectief leren lezen bij het uitvoeren van de gehele methodiekenpoel.  De terminologieën die gebruikt werden bij het tekenen van het landschap en de getekende objecten duiden duidelijk aan dat het toepassen van de methodiekenpoel ervoor zorgt dat de kennis over landschap uitgebreid wordt.  Ook de opmerkelijk betere toetsresultaten duiden deze verbetering aan. 

Het landschap kunnen lezen is nuttig voor velerlei redenen.  Als eerste kunnen hierdoor in de eigen omgeving gefundeerde besluiten en antwoorden gegeven worden op ruimtelijke en landschappelijke vragen.  Denk bijvoorbeeld aan het aanleggen van een nieuwe woonwijk in een natuurgebied of het afbreken van oude bebouwing in een dorpskern.  Verder kan het bij leerlingen ook een interessegebied raken dat nog niet eerder werd aangesproken.  Dit kan dan leiden tot een verdere ontwikkeling in bijvoorbeeld de (milieu-)wetenschappen of geografie of …. Als laatste wordt ook het dagdagelijkse landschap, waar iedereen zich in verplaatst, in woont, in recreëert, op vakantie gaat, … interessant voor de leerlingen.  Er kan met andere ogen naar het landschap gekeken worden waardoor er ook op een andere manier over gesproken en anders mee omgegaan zal worden.

De opgestelde “methodiekenpoel om het landschap te leren lezen” is dus effectief en nuttig, niet in het minst om te gebruiken en implementeren in het secundair onderwijs.  

Hierbij daag ik u dan ook uit om op stap te gaan en de kleurrijke kubus in het landschap te ontdekken in al haar mogelijke aspecten, geuren en kleuren!

Bibliografie

Antrop,  M. (2010)  Perspectieven op het landschap; achtergronden om landschappen te lezen en te begrijpen. Gent: Academia Press.

Bloom, B.S., Engelhart, M.D., Furst, E.J., Hill, W.H., Krathwohl, D.R. (1956) Taxonomy of Educational Objectives: the Classification of Educational Goals. Handbook I: Cognitive Domain. New York: David McKay.

Claval, P. (2004) “The language of rural landscapes”. In: Antrop, M., Palang, H., Sooväli, H. (Ed.) European Rural Landscapes: Persistence and Change in a Globalising Environment. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, pp. 11-39.

Cook, V. (2010) “Exploring students’ personal experiences of geography fieldwork”.  Teaching Geography, Summer 2010, 55-57.

Coolsaet, D., Goethals, D., Longrée, D., Plinke, P. (2005) Terranova 6.  Antwerpen: Uitgeverij De Boeck.

Council of Europe (2000) “The European Landscape Convention”. Firenze (http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/176.htm).

Council of Europe (2008) “Recommendation CM/Rec(2008)3of the Committee of Ministers to member stateson the guidelines for the implementation of the European Landscape Convention”. (https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=CM/Rec%282008%293&Language=lanEngli…).

Council of Europe (2009) “5th Council of Europe Conference on the European Landscape convention; Education on landscape for children”. Strasbourg (https://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/landscape/reunioncon…).

Council of Europe (2012) “Proceedings of the Council of Europe Celebration on the 10th Anniversary of the European Landscape Convention”. Firenze (http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/Landscape/Publication…)

Echelberger H.E. (1979) “The Semantic Differential in Landscape Research”. Nevada (http://www.fs.fed.us/psw/publications/documents/psw_gtr035/Page%20524%2…).

den Boon, C.A., Geeraerts, D. (2005) Groot woordenboek van de Nederlandse taal. Utrecht: Van Dale lexicografie.

Granö, J. G, Granö, O., Hicks, M., Paasi, A. (1997). Pure geography. Baltimore (Md.): Johns Hopkins university press.

GO! – Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap (2007) “Leerplan Secundair Onderwijs; AV Aardrijkskunde ASO derde graad; 2007/046”. Brussel.

Goyvaerts, E., Verspagen, F. (2009) Horizon 2.  Mechelen: Uitgeverij Plantyn.

Goyvaerts, E., Verspagen, F. (2010) Meridiaan 1.  Mechelen: Uitgeverij Plantyn.

Hendriks, L., Kloen, H. (2007) “Leesbaar Landschap handleiding – Deel 1: Leesbaar Landschap en de landschapswandeling”. Landschapsbeheer Nederland CLM 653.

Hurd, D.W. (1997) “Novelty and it’s relation to field trips”. Education, 118 (1).

IGU – International Geographical Union (1992) “International Charter on Geographical Education; Internationaal handvest voor aardrijkskunde-onderwijs”. Washington (http://www.igu-cge.org/charters_1.htm).

Lorzing, H. (2001) The Nature of Landscape; A Personal Quest. Rotterdam: 010 Publishers.

Krathwohl, D.R. (2002) “A Revision of Bloom’s Taxonomy: An Overview”. Theory Into Practice, 41 (4), 212 - 264.

MacKenzie, A., White, R. (1982) “Fieldwork in geography and long-term memory structures.” American Educational Research Journal, 19 (4), 623-632. 

Merenne – Schoumaker, B. (2005) Didactique de la géographie; Organiser les apprentissages. Bruxelles: De Boeck & Larcier s.a.

Neyt, R. Tibau, G., Van Nieuwenhuyze, E., Van Berendoncks, A., Van Broeck, C., Van Mol, R., Paternoster, E., Vanhamel, C., Zwartjes, L. (2006) Geogenie; 5-6 ASO-wetenschappen. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck.

Neyt, R., Tibau, G., Ramakers, A., Fivez, K., de Leerner, T. (2008) Geogenie ; 5-6 TSO/KSO. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck.

NGI (Nationaal Geografisch Instituut) (1994) Legende van de basiskaart 1:10 000. Brussel.

OVSG – Onderwijs Vlaamse Steden en Gemeenten (2006) “ Leerplan Secundair Onderwijs AV Aardrijkskunde, ASO; D/2006/7634/020”.

Raad van Europa (2000) “Landschapsverdrag”. Firenze (http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/Landscape/VersionsCon…).

Schoenberg, T.B. (2008) Differences and similarities in perception of landscape photographs between American-English, Spanish-Catalan and Russian speakers. Onuitgegeven scriptie: Graduate School of the State University of New York at Buffalo, Departement of Geography.

Spirn, A.W. (1998) The Language of Landscape. New Haven: Yale university press.

Szczepanski, A., Malmer, K., Nelson, N., Dahlgren, L.O. (2006)  Outdoor Education – Authentic Learning in the Context of Landscape Literary education and sensory experience.  Perspective of Where, What, Why, how and When of learning environments. Inter-disciplinary context and the outdoor and indoor dilemma. Linköping: Linköping University, Center for Environmental and Outdoor Education, Department of Arts, Craft and Design, 18 blz. (https://www.liu.se/ikk/ncu/ncu_filarkiv/Forskning/1.165263/AndersSzczep…).

van den Berg, G., Bosschaart, A., Kolkman, R., Pauw, I., van der Schee, J., Vankan, L. (2009) Handboek vakdidactiek aardrijkskunde. Enschede: Ipskamp Drukkers B.V.

van der Schee, J.A. (2007) Gisse leerlingen; Geografische Informatie Systemen, geografisch besef en aardrijkskundeonderwijs. Onderwijscentrum VU, Vrije Universiteit Amsterdam.

Van Hecke, E., Vanderhallen, D. (2004) Wereldvisie 5-6 ASO Wetenschappen. Kapellen: Uitgeverij Pelckmans.

Van Hecke, E., Vanderhallen, D., Slegers, L., Coemans, A., Van Brempt, J. (2009) Zenit 2.  Kapellen: Uitgeverij Pelckmans.

Van Hoof, J. (2013) Een effectieve excursie…begint in de klas. Een onderzoek naar de relatie tussen novelty, voorbereiding en leereffecten van een natuureducatieve schoolexcursie. Onuitgegeven scriptie: Universiteit Antwerpen, Instituut voor Onderwijs- en Informatiewetenschappen.

van Westhrenen, J. (1987) “Betekenis van disciplinaire kennis in het kader van de lerarenopleiding en leerplanontwikkeling” In: Professionalisering van onderwijsgevenden. Alblasserdam: Offsetdrukkerij Kanters B.V., pp. 171-200.

VVKSO - Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs (2004a) “Aardrijkskunde derde graad ASO studierichtingen met component wetenschappen; Leerplan Secundair Onderwijs, VVKSO – Brussel D/2012/7841/023”. Brussel.

VVKSO - Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs (2004b) “Aardrijkskunde derde graad ASO studierichtingen zonder component wetenschappen; Leerplan Secundair Onderwijs, VVKSO – Brussel D/2004/0279/028”. Brussel.

VVKSO - Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs (2004c) “Aardrijkskunde derde graad KSO – TSO; Leerplan Secundair Onderwijs, VVKSO – Brussel D/2004/0279/029”. Brussel.

Widgren, M. (2004) “Can Landscapes Be Read?”. In: Antrop, M., Palang, H., Sooväli, H. (Ed.) European Rural Landscapes: Persistence and Change in a Globalising Environment. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers,  pp. 455-465.

Woods, P. (1993) “The charisma of the critical other: enhancing the role of the teacher”. Teaching & Teacher Education, 9 (5/6), 545-557. 

Zanato Orlandini, O. (2007) “Lo sguardo sul paesaggio da una prospettiva pedagogico-ambientale”,  In: Il Paesaggio Vicino a Noi. Educazione Responsabilità.   Montebelluna: Proceedings of the Conference 24th of March 2006, Museo Civico di Storia Naturale e Archeologia,.

 

Educatieve pakketten en brochures

Sffere Bourgogne (2005) “Le Paysage; Guide pédagogique Journée de l’Education Relative à l’Environnement”, http://www.alterre-bourgogne.org/arkotheque/client/alterre_bourgogne/_ depot_arko/basesdoc/4/10040/guide-pedagogique-sur-le-paysage.pdf.

Provincie West-Vlaanderen (2009) “De landschapskoffer”, http://www.west-vlaanderen.be/kwaliteit/Leefomgeving/veldwerkkoffers/Do….

Provincie West-Vlaanderen (2008) “Landschapseducatie De Bergen”, http://nme.milieuinfo.be/front.cgi?action=detail&id_aanbod=2414.

 

Internetbronnen

Help IBM SPSS Statistics (2012) Factor Analysis. http://atha1216:56507/help/index.jsp?topic=/com.ibm.spss.statistics.help/overvw_auto_0.htm, 28/04/2015.

Onderwijs Vlaanderen (2014) Eindtermen Aardrijkskunde 3de graad ASO. http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/derde-graad… /aardrijkskunde/eindtermen.htm, 15/04/2015.

Onderwijs Vlaanderen (2014) Eindtermen Aardrijkskunde 3de graad KSO. http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/derde-graad… /aardrijkskunde/eindtermen.htm, 15/04/2015.

Onderwijs Vlaanderen (2014) Eindtermen Aardrijkskunde 3de graad TSO. http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/derde-graad… /aardrijkskunde/eindtermen.htm, 15/04/2015.

Onderwijs Vlaanderen (2014) Secundair onderwijs - Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen – Eindtermen             

http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/vakoverschr…, 12/05/2015.

Universiteit of Hogeschool
Master of Science in de Geografie
Publicatiejaar
2015
Kernwoorden
Share this on: