kwalitatieve procesevaluatie van een moestuinproject op school
Kinderen worden groentenexperts: een moestuin op school
Eet uw kind voldoende groenten? En hebt u een idee over hoeveel groenten uw kind zou moeten eten? Er bestaat een grote kans dat u op beide vragen negatief zal antwoorden. VIGeZ (Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie) die expert is op het vlak van o.a. gezonde voeding beveelt aan om minstens twee porties groenten per dag (300g) te eten. Uit onderzoek is gebleken dat slechts 27% van de kinderen tussen 6 en 14 jaar deze norm ook behalen. Heel wat kinderen eten dus te weinig groenten, waardoor men heden ten dage vaak op zoek gaat naar strategieën om dit probleem aan te pakken. Het belang van gezonde voeding Een gezonde voeding bij kinderen is belangrijk voor een normale fysieke en mentale ontwikkeling en helpt daarnaast chronische ziektes zoals diabetes en hart- en vaataandoeningen te voorkomen. Een gezonde voeding speelt ook een grote rol in het voorkomen van overgewicht en obesitas. Deze laatste komt meer en meer voor bij kinderen en wordt zelfs als een globale epidemie gezien. Overgewicht komt voor bij 20% van de jongeren (2-17jaar) en obesitas bij 7% van de jongeren. Om aan een gezonde voeding te voldoen zijn voedingsaanbevelingen opgesteld, die door VIGeZ in een begrijpbare actieve voedingsdriehoek zijn gegoten. Een belangrijke pijler binnen gezonde voeding ie het eten van groenten en fruit. Heel wat kinderen eten hier te weinig van, waardoor het nodig is om strategieën te richten op het verhogen van deze consumptie. De schoolmoestuin Een mogelijke strategie om de groentenconsumptie van kinderen te verhogen is een moestuinproject op de lagere school. Via de school kan een grote groep kinderen bereikt worden en door een moestuin op school kan de leeromgeving veranderd worden, waardoor de groentenconsumptie bij kinderen kan beïnvloed worden. In de VS en Australië onderzocht men enkele van deze projecten en kon men besluiten dat er een verhoging was in kennis over groenten, dat kinderen positiever stonden t.o.v. het eten van groenten en dat de groentenconsumptie verhoogd werd. Ook in Vlaanderen zijn heel wat lagere scholen met een moestuin, maar deze werden nog niet onderzocht. Moestuinprojecten in Gent In regio Gent werden vier lagere scholen bevraagd rond het werken met een moestuin om meer inzicht te verkrijgen in hoe een moestuinproject op school kan verlopen, wat de rol van een moestuin kan zijn in kennis, attitudes en de groentenconsumptie van het kind en hoe leerkrachten en leerlingen staan t.o.v. een moestuin op school. Een moestuin op school kan voorkomen onder twee vormen, naargelang de mogelijkheden en de voorkeur van de school: een moestuin in de vaste grond of moestuinbakken. De laatste kunnen worden gebruik door scholen die minder plaats hebben om een moestuinproject op te starten. Er zijn heel wat organisaties die kunnen helpen bij de opstart van een moestuin zoals Velt (Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren), die ook een handleiding voor schooltuinen aanbiedt, en het bestaande moestuinproject ‘Zie ze groeien’. Wanneer er een moestuin op school aanwezig is, is het ook belangrijk om deze zoveel mogelijk te integreren in de lessen, zodat kinderen zoveel mogelijk in het groei- en verzorgingsproces van de planten worden betrokken. Naast de integratie in de lessen, kan het als school ook een optie zijn om kinderen vrijwillig in de moestuin te laten werken tijdens pauzes. Hoe meer kinderen bezig zijn met de moestuin, hoe groter het effect zal zijn op hun kennis over groenten, hun attitudes t.o.v. het eten van groenten en hun groentenconsumptie. Om de kinderen nog meer in contact te laten komen met groenten, kan er ook met de groenten gekookt worden tijdens de lessen. Zo leren kinderen ook de smaken van de verschillende groenten kennen. Om ervoor te zorgen dat het project ook effect zal hebben op de groentenconsumptie, zal het ook belangrijk zijn om de ouders zoveel mogelijk te betrekken omdat zij de belangrijkste rol spelen in het bepalen van de groentenconsumptie van een kind. Dit kan men doen door kinderen kleine praktijktaken te laten doen thuis met hun ouders (bv. onderhouden van een plantje in een klein potje, receptjes thuis uit proberen…) of door de oogst die niet kan gebruik worden op school te verkopen aan de ouders, waardoor zij thuis met de groenten kunnen koken. Door het moestuinproject op school, leerden de kinderen van de Gentse scholen nieuwe groenten kennen, konden ze groenten beter herkennen, weten ze hoe de planten groeien en hoe ze moeten onderhouden worden en weten ze waar ze vandaan komen. Kinderen werden ook bereidwilliger om groenten te proeven. Leerlingen en leerkrachten waren over het algemeen positief over de moestuin op school en er werd ook aangegeven dat er positieve reacties kwamen vanuit de ouders. Een moestuin kan positief zijn omdat kinderen die in de stad wonen vaak geen tuin hebben en ze op die manier toch kunnen betrokken worden in de natuur. Leerkrachten en leerlingen zouden andere scholen zeker aanraden om een moestuinproject te starten op hun school. Hoe moet het nu verder? Wanneer andere scholen een moestuinproject opstarten, zal het belangrijk zijn om de werkvorm aan te passen aan de mogelijkheden van de school. Er zal ook meer onderzoek moeten gebeuren naar de effectiviteit van moestuinen op school om na te gaan hoe groot de invloed op de groentenconsumptie van kinderen zal zijn. Het zal nodig zijn om de werkvormen te blijven aanpassen zodat kinderen uiteindelijk de gezondheidsnorm van 300g groenten per dag halen.
Bibliografie
Agentschap Zorg en Gezondheid. (2009). Vlaams actieplan voeding en beweging 2009-2015. Brussel.
Baarda, B. (2014). Dit is onderzoek! Handleiding voor kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.
Blair, D. (2009). The Child in the Garden: An Evaluative Review of the Benefits of School Gardening. The Journal of Environmental Education, 40(2), pp. 15-38.
Blanchette, L., & Brug, J. (2005). Determinants of fruit and vegetable consumption among 6-12-year-old children and effective interventions to increase consumption. Journal of human nutrition and dietetics, 18, pp. 431-443.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), pp. 77-101.
Brug, J., van Stralen, M., te Velde, S., Chinapaw, M. D., Lien, N., Bere, E., . . . Manios, Y. (2012). Differences in Weight Status and Energy-Balance Related Behaviors among Schoolchildren across Europe: The ENERGY-Project. PLoS ONE, 7(4)
Carlsen, K.-H. (2011). Lifestyle and Lung Health in Children and Adolescents: Children's Way of Life and Their Respiratory Health. American Journal of Lifestyle Medicine, pp. 101-103.
Craigie, A., Lake, A. K., & Adamson, A. M. (2011). Tracking of obesity-related behaviours from childhood to adulthood: A systematic review. Maturitas, 70, pp. 266-284.
Currie, C., Zanotti, C., Morgan, A., Currie, D., de Looze, M., Roberts, C., . . . Barnekow, V. (2012). Social determinants of health and well-being among young people. Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2009/2010 survey. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe.
de Sa, J., & Lock, K. (2008). Will European agricultural policy for school fruit and vegetables improve public health? A review of school fruit and vegetable programmes. European Journal for Public Health, 18, pp. 558-568.
Delgado-Noguera, M., Tort, S., Martínez-Zapata, M.J., & Bonfill, X. (2011). Primary school interventions to promote fruit and vegetable consumption: A systematic review and meta-analysis. Preventive Medicine, 53, pp. 3-9.
Departement Landbouw en Visserij. (2014). Regionale schoolfruitstrategie Vlaanderen schooljaar 2014-2015. Vlaamse Overheid. Brussel: J. Van Liefferinge.
European Food Information Council [EUFIC]. (2012). Fruit and vegetable consumption in Europe - do Europeans get enough? Opgehaald 5, november, 2014, van http://www.eufic.org/article/en/expid/Fruit-vegetable-consumption-Europ…
Evans, C.E.L., Christian, M.S., Cleghorn, C.L., Greenwood, D. C., & Cade, J.E. (2012). Systematic review and meta-analysis of school-based interventions to improve daily fruit and vegetable intake in children aged 5 to 12 y. The American Journal of Clinical Nutrition, pp. 889-901.
Focus op... een moestuin in iedere school. [redactioneel]. (2010). Kinderen in Europa(10), pp. 32-33.
Foulkes, M., & Davis, C. (1981). An Index of Tracking for Longitudinal Data. Biometrics, pp. 439-446.
Han, J., Lawlor, D., & Kimm, S. (2010). Childhood Obesity - 2010: Progress and Challenges. Lancet, 9727, pp. 1737-1748.
Hoge Gezondheidsraad. (2009). Voedingsaanbevelingen voor België. Brussel: Hoge Gezondheidsraad.
Holloway, I., & Wheeler, S. (2010). Qualitative Research in Nursing and Healthcare. Oxford: Wiley-Blackwell.
Kelder, S., Perry, C., Klepp, K.-I., & Lytle, L. (1994). Longitudinal Tracking of Adolescent Smoking, Physical Activity, and Food Choice Behaviors. American Journal of Public Health, 84(4), pp. 1121-1126.
Kind en Gezin. (2011). Het kind in Vlaanderen 2011. Brussel: Kind en Gezin.
Kist-van Holte, J., Bulk-Bunschoten, A., Renders, C., L'Hoir, M., Kuijpers, T., & HiraSing, R. (2012). Richtlijn 'Overgewicht' voor de jeugdgezondheidszorg. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 156, pp. 1-5.
Krølner, R., Rasmussen, M., Brug, J., Klepp, K.-I., Wind, M., & Due, P. (2011). Determinants of fruit and vegetable consumption among children and adolescents: a review of the literature. Part II: qualitative studies. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 8(112).
Labaree, R.V. (2015). Organizing Your Social Sciences Research Paper. Opgehaald 6, februari, 2015, van http://libguides.usc.edu/writingguide
Lechner, L., Kremers, S., Meertens, R., & de Vries, H. (2007). Determinanten van gedrag. In J. Brug, P. van Assema, & L. Lechner (Ed.), Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering: een planmatige aanpak (pp. 75-106). Assen: Koninklijke Van Gorcum.
Lien, N., Lytle, L., & Klepp, K.-I. (2001). Stability in Consumption of Fruit, Vegetables, and Sugary Foods in a Cohort from Age 14 to Age 21. Preventive Medicine, 33(3), pp. 217-226.
Lynch, C., Kristjansdottir, A., te Velde, S., Lien, N., Roos, E., Thorsdottir, I., . . . Yngve, A. (2014, mei). Fruit and vegetable consumption in a sample of 11-year-old children in ten European countries - the PRO GREENS cross-sectional survey. Public Health Nutrition, 17(11), pp. 2436-2444.
Maccoby, E.E., & Martin, J.A. (1983). Socialization in the context of the family: parent- child interaction. In P. Mussen, & E.M. Hetherington (Ed.), Handbook of Child Psychology (pp. 1-101). New York: Wiley.
Madruga, S., Araujo, C., Bertoldi, A., & Neutzling, M. (2012). Tracking of dietary patterns from childhood to adolescence. Revista de Saúde Pública, 46(2), pp. 1-10.
Morgan, P., Warren, J., Lubans, D., Saunders, K., Quick, G., & Collins, C. (2010). The impact of nutrition education with and without a school garden on knowledge, vegetable intake and preferences and quality of school life among primary-school students. Public Health Nutrition, 13(11), pp. 1931-1940.
Morris, J., Briggs, M., & Zidenberg-Cherr, S. (2002). Garden-enhanced nutrition curriculum improves fourth-grade school children's knowledge of nutrition and preferences for some vegetables. Journal of the American Dietetic Association, 102(1), pp. 91-93.
Neumark-Sztainer, D., Wall, M., Perry, C., & Story, M. (2003). Correlates of fruit and vegetable intake among adolescents. Findings from Project EAT. Preventive Medicine, pp. 198-208.
Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD]. (2012). Health at a glance: Europe 2012. OECD Publishing.
Oellingrath, I., Svendsen, M., & Brantsaeter, A. (2011). Tracking of eating patterns and overweight - a follow-up study of Norwegian schoolchildren from middle childhood to early adolescence. Nutrition Journal, 106(10), pp. 1-12.
Pearson, N., Salmon, J., Campbell, K., Crawford, D., & Timperio, A. (2011). Tracking of children's body-mass index, television veiwing and dietary intake over five-years. Preventive Medicine, 53, pp. 268-270.
Polit, D.F., & Beck, C.T. (2010). Essentials of Nursing Research: Appraising Evidence for Nursing Practice. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
Rasmussen, M., Krølner, R., Klepp, K.-I., Lytle, L., Brug, J., Bere, E., & Due, P. (2006). Determinants of fruit and vegetable consumption among children and adolescents: a review of the literature. Part I: quantitative studies. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 3(22).
Ratcliffe, M., Merrigan, K., Rogers, B., & Goldberg, J. (2011). The effects of School Garden Experiences on Middle School-Aged Students' Knowledge, Attitudes, and Behaviors Associated With Vegetable Consumption. Health Promotion Practice, 12(1), pp. 36-43.
Singh, A., Mulder, C., Twisk, J., van Mechelen, W., & Chinapaw, M. (2008). Tracking of childhood overweight into adulthood: a systematic review of the literature. Obesity reviews, 9, pp. 474-488.
Somerset, S., & Markwell, K. (2008). Impact of a school-based food garden on attitudes and identification skills regarding vegetables and fruit: a 12-month intervention trial. Public Health Nutrition, 12(2), pp. 214-221.
Stewart, L. (2011). Childhood Obesity. Medicine, pp. 42-44.
Swanborn, P.G. (2004). Kwalitatief onderzoek en exploratie. KWALON, 26(2), pp. 7-13.
te Velde, S., Twisk, J., & Brug, J. (2007). Tracking of fruit and vegetable consumption from adolescence into adulthood and its longitudinal association with overweigth. British Journal of Nutrition, pp. 431-438.
Van Binsbergen, J.J., Langens, F.N.M., Dapper, A.L.M., Van Halteren, M.M., Glijsteen, R., Cleyndert, G.A., . . . Van Avendonk, M.J.P. (2010). NHG-Standaard Obesitas. Huisarts en Wetenschap, 53(11), pp. 609-625.
Van Duyn, M., & Pivonka, E. (2000). Overview of the health benefits of fruit and vegetable consumption for the dietetics professional: Selected literature. Journal of the American Dietetic Association, 100, pp. 1511-1521.
Vanhauwaert, E. (2012). De actieve voedingsdriehoek: praktische gids over voeding en beweging. Brussel: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw.
Velt. (2012). Handleiding Schooltuinen. Velt.
Vereecken, C., & Maes, L. (2010). Jongeren en Gezondheid 2010: Voeding. Gent: Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde.
Vereecken, C., Huybrechts, I., Van Houte, H., Martens, V., Wittebroodt, I., & Maes, L. (2009). Results from a dietary intervention study in preschools "Beastly Healthy at School". International Journal of Public Health, pp. 1-8.
VIGeZ. (2008). Voeding en beweging. Opgehaald 28, oktober, 2014, van http://www.vigez.be/index.php?page=299&detail=3102
VIGeZ. (2012). Fiches per groep van de actieve voedingsdriehoek. Brussel: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw.
VIGeZ. (2014). Evenwichtige voeding en beweging. Opgehaald 28, oktober, 2014, van http://www.vigez.be/voeding_en_beweging
VIGeZ. (2015). Kieskeurig: voedingsbeleid op school. Opgehaald 3, februari, 2015, van http://www.gezondeschool.be/kieskeurig/methodiek-schoolbeleid-voeding/
Vlaamse Onderwijsraad. (2010). Actieplan 'Op uw gezondheid II' - 2010-2014. Brussel: Vast Bureau.
vzw Eetexpert. (2012). Vlaamse consensustekst in verband met evenwichtige voeding en beweging. Brussel: Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.
Wechsler, H., Devereaux, R., Davis, M., & Collins, J. (2000). Using the school environment to promote physical activity and healthy eating. Preventive Medicine, 31, pp. S121-S137.
WHO. (2014a). Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health. Opgehaald 16, oktober, 2014, van http://www.who.int/dietphysicalactivity/diet/en/
WHO. (2014b). Nutrition. Opgehaald 23, oktober, 2014, van http://www.who.int/topics/nutrition/en/
WHO. (2014c). Obesity. Opgehaald 29, oktober, 2014, van http://www.who.int/topics/obesity/en/
WHO. (2015). Noncommunicable diseases. Opgehaald 5, mei, 2015, van http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs355/en/
Wind, M., de Bourdeaudhuij, I., te Velde, S., Sandvik, C., Due, P., Klepp, K.-I., & Brug, J. (2006). Correlates of Fruit and Vegetable Consumption Among 11-Year-Old Belgian-Flemish and Dutch Schoolchildren. Journal of Nutrition Education and Behavior, 38(4), pp. 211-221.
Yngve, A., Wolf, A., Poortvliet, E., Elmadfa, I., Brug, J., Ehrenblad, B., . . . Klepp, K.-I. (2005). Fruit and Vegetable Intake in a Sample of 11-Year-Old Children in 9 European Countries: The Pro Children Cross-Sectional Survey. Annals of Nutrition and Metabolism, 49, pp. 236-245.
