VLUCHTELINGEN EN MOBILITEIT: EEN COMPLEX VERHAAL
Als men het heeft over de mobiliteit van vluchtelingen, gaat het meestal over mensen die hun thuisland ontvluchten voor een land van asiel. Maar ook daarna blijven veel vluchtelingen en asielzoekers in beweging. Zij trekken verder naar andere vluchtoorden omwille van verschillende beweegreden. Sommigen daarvan haalden het deze zomer zelfs tot in Europa.
Over deze bewegingen bestaat veel controverse. Van vluchtelingen wordt namelijk verwacht dat zij op één plek blijven – bij voorkeur een vluchtelingenkamp, en daar wachten tot ze terug naar huis kunnen of totdat een andere duurzame oplossing wordt gevonden. In veel landen hebben vluchtelingen daarom maar beperkte bewegingsvrijheid. Ondanks de geringere berichtgeving bestaat deze vorm van migratie vooral in het zuiden.
Kakuma
Behalve vluchtelingen opvangen, kunnen vluchtoorden zoals vluchtelingenkampen ook mobiliteit genereren. Vluchtelingen en asielzoekers migreren van kamp naar kamp, van kamp naar stad, tussen steden en andere vluchtoorden. Binnen en tussen asiellanden. Via officiële kanalen of op eigen houtje. Binnen mixed migration – een beleidsveld dat zich bezighoudt met complexe bewegingen van vluchtelingen, asielzoekers, economische en andere migranten – worden deze bewegingen ‘secondary movements’ (secundaire bewegingen) genoemd. Toch is er maar weinig geweten over deze bewegingen. Bestaande studies zijn bovendien verspreid over verschillende vakgebieden die weinig informatie met elkaar uitwisselen. Hoog tijd dus om dieper te graven in de routes, trajecten en motivaties van deze mixed migrants.
Geen betere plek om deze zoektocht te beginnen dan een vluchtelingenkamp dat werd gesticht door secundaire migranten. Kakuma ligt in het dorre landschap van noordwest Kenia. In 1992 kwamen hier zo’n 12.000 Soedanese kinderen toe/aan nadat ze Ethiopische kampen waren uitgejaagd. Vandaag telt Kakuma meer dan 180.000 inwoners en zo’n 20 verschillende nationaliteiten. Een dynamisch kamp, waar interviews met hulpverleners en de kamp manager (governance actoren) en vluchtelingen een complex verhaal tot stand brachten.
Routes en trajecten
De Grote Hoorn van Afrika kent al decennia langdurige conflictsituaties. Daarbij zorgen landen in het Grote Merengebied (Congo, Burundi en Rwanda) en in de Hoorn (Djibouti, Eritrea, Ethiopië, Somalië en Noord- en Zuid Soedan) voor een bijna constante flow van vluchtelingen. Velen komen terecht in Kenia en Tanzania, die bekend staan om hun gastvrijheid.
Het onderzoek leerde dat vluchtelingen en asielzoekers erg mobiel kunnen zijn. De meeste mensen die ik sprak waren al jaren onderweg. Hun trajecten lopen langs verschillende kampen, steden en andere vluchtoorden, van Burundi tot in Kenia. Een 35-jarige Burundese moeder van 6 kinderen vertelde bijvoorbeeld dat ze maar liefst in 8 verschillende kampen in Tanzania, Burundi, Oeganda en Kenia had verbleven. Via secundaire migratie staan op die manier verschillende vluchtoorden over heel de regio van de Grote Hoorn van Afrika met elkaar in verbinding.
Politiek en repatriatie
Sterk onderbelicht in studies naar secundaire trajecten is de politieke arena. Nochtans speelt politiek een belangrijke rol. De aanwezigheid van grote aantallen vluchtelingen oefent namelijk een enorme druk uit op gastlanden, waardoor repatriatieprocessen soms versneld worden. Vooral Congolezen, Rwandezen en Burundezen vertelden over hun, vaak negatieve, ervaringen tijdens repatriëringen vanuit Oeganda, Congo en Tanzania. Zij vluchtten later om diverse redenen opnieuw de grens met hun geboorteland over. Hoewel repatriatie vandaag de meeste voorkeur geniet als duurzame oplossing voor vluchtelingensituaties, zorgde het in deze gevallen voor de verdere verspreiding van vluchtelingen over de hele regio. Voor hen werd repatriatie zo een nieuwe link in een opeenvolging van secundaire bewegingen.
Motivaties
Waarom migreren vluchtelingen verder naar een ander kamp of naar een ander asielland? Uit de interviews bleek dat vluchtelingen en asielzoekers migreren om een heleboel verschillende redenen. Veiligheidsmotieven werden vaak vermeld in combinatie met een zoektocht naar een job, een familielid, of degelijk onderwijs voor hun kinderen. Een gebrek aan voedselrantsoenen in Oegandese kampen had enkelen naar Kenia geleid, en sommigen hadden een stedelijke omgeving ingeruild voor een kamp omdat hun financiële reserve op was. Ook de mogelijkheid om via resettlement een nieuwe toekomst op te bouwen in Amerika of Europa had enkele respondenten naar Kakuma gedreven.
De motivaties die vluchtelingen ertoe aanzetten om te migreren, vormden vaak een bron van irritatie bij kampautoriteiten: vooral ‘verkeerde’ motivaties, die niets te maken hadden met een zoektocht naar veiligheid. Deze worden vandaag vooral geassocieerd met migranten. Vluchtelingen en migranten worden immers beschouwd als twee aparte categorieën met verschillende rechten, behoeften en motivaties. Vluchtelingen moeten bezig zijn met veiligheid. Niets meer. Deze perceptie kwam ook terug in de gesprekken met hulpverleners en de kamp manager, maar ook met vluchtelingen zelf. Informeren naar motivaties lag daarom soms erg gevoelig.
Dit spanningsveld lijkt een soort van onderhandelingsarena te creëren. Zowel vluchtelingen als governance actoren proberen zich te manoeuvreren binnen deze moeilijke en onduidelijke situatie. Vluchtelingen schipperen tussen de motivaties die van hen verwacht worden en de reële mix van motivaties die ze hebben. Anderzijds worden governance actoren vaak gedwongen te manoeuvreren in de verhalen van vluchtelingen wiens motivaties ze vaak wantrouwen.
Slot
Hoewel ‘vluchteling zijn’ nog altijd wordt beschouwd als iets tijdelijk, heeft de gemiddelde duur daarvan ondertussen reeds de kaap van 19 jaar bereikt. Velen wachten zolang niet om verder te gaan met hun leven of een toekomst op te bouwen. Secundaire migratie biedt zo soms een uitweg in een langdurige uitzichtloze situatie of een antwoord op tijdelijke vluchtelingenstructuren. Secundaire migratie doet ons nadenken over de manier waarop wij vluchtelingen zien. Het onderscheid tussen migranten en vluchtelingen kan soms erg dun kan zijn.
Agier, M. (2002). Between war and city. Towards an urban anthropology of refugee camps. Ethnography, 3(3), 317-341.
Agier, M. (2008). Gérer les indésirables. Des camps de réfugiés au gouvernement humanitaire. Paris: Flammarion.
Bariagaber, A. (2006). Conflict and the refugee experience: flight, exile, and repatriation in the Horn of Africa. Aldershot: Ashgate.
Bauman, Z. (2002). In the lowly nowherevilles of liquid modernity. Comments on and around Agier. Ethnography, 3(3), 343-349.
Bauman, Z. (2004) Wasted lives. Modernity and its outcasts. Cambridge: Polity.
BBC News. (23/04/2015). Garissa attack: how it has changed Kenya. Retrieved 20/05/2015 from http://www.bbc.com/news/world-africa-32430122
Black, R., & Koser, K. (Eds.). (1999). The end of the refugee cycle? Refugee repatriation & reconstruction. Refugee and forced migration studies, 4. NY: Berghahn.
Black, R., & Robinson, V. (1993). Geography and refugees: patterns and processes of change. London: Belhaven.
Burgess, R.G. (2002). In the field: an introduction to field research. London: Routledge.
Cabinet Secretary for Interior and Coordination of National Government. (25/3/2014). Press statement on refugees and national security. Retrieved 13/08/2014 from http://www.hrw.org/sites/default/files/related_material/PRESS%20STATEMENT%20BY%20CABINET%20SECRETARY%20FOR%20INTERIOR%20%20COORDINATION%20OF%20NATI%20%20%20.pdf
Crisp, J. (2003). No solution in sight: the problem of protracted refugee situations in Africa (CCIS Working paper, 68). Retrieved 04/04/2015 from http://escholarship.org/uc/item/89d8r34q
Crisp, J. (2008). Beyond the nexus: UNHCR’s evolving perspective on refugees protection and international migration (New issues in refugee research, Research paper, 155). Retrieved 30/10/2014 from http://www.unhcr.org/4818749a2.html
Crisp, J., & Long,K. (2010). Migration, mobility and solutions: an evolving perspective. Forced Migration Review, 35, 56-57.
Decorte, T., & Zaitch, D. (Eds.). (2010). Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie. Leuven: Acco.
Diken, B. (2010). From refugee camps to gated communities: biopolitics and the end of the city. Citizenship Studies, 8(1), 83-106.
Eggers, D. (2014). Wat is de wat. Amsterdam: Lebowski.
Feller, E. (2001). International refugee protection 50 years on: the protection challenges of the past, present and future. International Review of the Red Cross, 83(843), 581-606.
Feyissa, D., & Hoehne, M.V. (eds.). (2010). Borders and borderlands as resources in the Horn of Africa. Suffolk: Boydell & Brewer.
Gadeyne, L. (2011). Dadaab is derde grootste Keniaanse ‘stad’. MO*. Retrieved 04/04/2015 from http://www.mo.be/artikel/dadaab-derde-grootste-keniaanse-stad
Given, L.M. (ed.)(2008). The SAGE Encyclopedia of qualitative research methods. London: SAGE.
Government of the Republic of Kenya, government of the Federal Republic of Somalia and UNHCR. (10/11/2013). Tripartite agreement governing the voluntary repatriation of Somali refugees living in Kenya.
Harrell-Bond, B.E. (1986). Imposing aid. Emergency assistance to refugees. Oxford: Oxford University Press.
Harrell-Bond, B.E. & Cliché-Rivard, G. (10/05/2012). Rwandan refugees face no choice but repatriation. OpenDemocracy. Retrieved 20/05/2015 from https://www.opendemocracy.net/5050/barbara-harrell-bond-guillaume-cliche-rivard/rwandan-refugees-face-no-choice-but-repatriation
Hennink, M., & Hutter, I., & Bailey, A. (2011). Qualitative research methods, London: SAGE.
Horst, C. (2006). Transnational nomads: how Somalis cope with refugee life in the Dadaab camps of Kenya. Refugee and forced migration studies, 19. NY: Berghahn.
HRW. (2002). Hidden in plain view: refugees living without protection in Nairobi and Kampala. USA: HRW.
Hyndman, J. (2000). Managing displacement. Refugees and the politics of humanitarianism, Borderlines, 16. Minneapolis: University of Minnesota Press.
IOM. (2004). International migration law. Glossary on migration. Retrieved 07/12/2014 from http://publications.iom.int/bookstore/free/IML_1_EN.pdf
IOM. (2008). International dialogue on migration 2008. Challenges of irregular migration: addressing mixed migration flows: discussion note. Retrieved 14/11/2014 from http://www.iom.int/jahia/webdav/shared/shared/mainsite/about_iom/en/council/96/MC_INF_294.pdf
IRRI. (ca.2013). From refugee to returnee to asylum seeker: Burundian refugees struggle to find protection in the Great Lakes Region: a briefing note. Retrieved 01/11/2014 from http://www.refugee-rights.org/Assets/PDFs/2013/From%20refugee%20to%20returnee%20FINAL.pdf
Jansen, B.J. (2011). The accidental city. Violence, economy and humanitarianism in Kakuma refugee camp, Kenya. Doctoral Dissertation. Retrieved 31/10/2013 from http://edepot.wur.nl/167335
Johansson, R. (1990). The refugee experience in Europe after World War II: some theoretical and empirical considerations. In: G. Rystad (Ed.), The uprooted: forced migration as an international problem in the post-war era. Lund: Lund University Press.
Karatani, R. (2005). How history separated refugee and migrant regimes: in search of their institutional origins. International Journal of Refugee Law, 17(3), 517-541.
Kenya, High Court. (26/06/2013). Petition no.19 of 2013 consolidated with petition no.115 of 2013, between 8 petitioners and the Attorney General. Nairobi.
Kenya Parliament (2014). The security laws (amendment) bill. Retrieved 04/04/2015 from http://kenopalo.com/2014/12/11/kenya-security-laws-amendment-bill-2004/
Korac, M. (2009). Introduction: reconstructing life, place and identity. In: Remaking home: reconstructing life, place and identity in Rome and Amsterdam (1-24), NY: Berghahn.
Koser, K. (1993). Repatriation and information: a theoretical model. In: R. Black, & V. Robinson (Eds.), Geography and refugees. Patterns and processes of change (171-184). London: Belhaven.
Kunz, E.F. (1973). The refugee in flight: kinetic models and forms of displacement. International Migration Review, 7(2), 125-146.
Loescher, G., & Milner, J., & Newman, E., & Troeller, G. (2008). Protracted refugee situations. Political, human rights and security implications. NY: United Nations University Press.
Malkki, L. (1995). Purity and exile. Violence, memory, and national cosmology among Hutu refugees in Tanzania. Chicago: The University of Chicago Press.
Moret, J., & Baglioni, S., & Efionayi-Mäder, D. (2006). The path of Somali refugees into exile. A comparative analysis of secondary movements and policy responses (SFM Studies 46). Retrieved 10/12/2014 from http://www.unhcr.org/50aa0d6f9.pdf
Morrissey, J. (2009). Environmental change and forced migration. A state of the art review. Background paper. Retrieved 19/04/2015 from http://www.rsc.ox.ac.uk/publications/environmental-change-and-forced-migration-a-state-of-the-art-review
Muggah, R. (Ed.). (2006). No refuge. The crisis of refugee militarization in Africa. London: Zed.
Oucho, J.O. (2006). Migration and refugees in Eastern Africa: a challenge for the East African community. In: C. Cross (Ed.), Views on migration in Sub-Sahara Africa (130-147). SA: HSRC.
Perouse de Montclos, M., & Kagwanja, P. (2000). Refugee camps or cities? The socio-economic dynamics of the Dadaab and Kakuma camps in Northern Kenya. Journal of Refugee Studies, 13(2), 205-222.
RCK and DRC. (2014). Is my claim meritorious? Congolese experience of the refugee status determination process in Kenya. Nairobi.
Rutazibwa, O. (29/02/2012). Kenia in Somalië. MO*. Retrieved 04/04/2015 from http://www.mo.be/artikel/kenia-somalie
Scalettaris, G. (2007). Refugee studies and the international refugee regime: a reflection on a desirable separation. Refugee Survey Quarterly, 26(3), 36-50.
Scalettaris, G. (2009). Refugees and mobility. Forced Migration Review, 33, 58-59.
Scalettaris, G. (2010). Refugees or migrants? The UNHCR’s comprehensive approach to Afghan mobility into Iran and Pakistan. In: M. Geiger, & A. Pécoud (Eds.), The politics of international migration management (252-270). London: Palgrave Macmillan.
Sytnik, S. (2012). Rights displaced: the effects of long-term encampment on the human rights of refugees. Refugee Law Initiative, Working paper, 4. Retrieved 20/09/2014 from http://sas-space.sas.ac.uk/4691/1/RLI_Working_Paper_No.4.pdf
Turner, S. (2010). Politics of innocence. Hutu identity, conflict and camp life. Studies in forced migration, 30. NY: Berghahn.
Turner, V. (1967). The forest of symbols: aspects of Ndembu ritual, Ithaca. NY: Cornell University Press.
UNHCR. (1969). OAU Convention governing the specific aspects of refugee problems in Africa. Geneva: UNHCR. Retrieved 20/05/2015 from http://www.unhcr.org/45dc1a682.html
UNHCR. (1989). Problem of refugees and asylum-seekers who move in an irregular manner from a country in which they had already found protection. ExCom Conclusions 58 (XL). Retrieved 18/05/2015 from http://www.unhcr.org/3ae68c4380.html
UNHCR. (2003). Education. Field guidelines. Retrieved 09/03/2015 from http://www.unhcr.org/40586bd34.html
UNHCR. (2006). The state of the World’s refugees 2006, Chapter 5: protracted refugee situations: the search for practical solutions. Geneva: UNHCR.
UNHCR. (2007a). Chapter 8. Addressing secondary movements. In: Refugee Protection and Mixed Migration: A 10-Point Plan of Action. Retrieved 11/12/2014 from http://www.unhcr.org/50a4c1c39.html
UNHCR. (2007b). Refugee Protection and Mixed Migration: A 10-Point Plan of Action, revision 1. Retrieved 28/08/2014 from http://www.unhcr.org/4742a30b4.pdf
UNHCR. (2009). Conclusion on Protracted Refugee Situations. ExCom Conclusions, 109 (LXI). Retrieved 20/05/2015 from http://www.unhcr.org/4b332bca9.html
UNHCR. (2010). Convention and Protocol relating to the status of refugees, Geneva: UNHCR. Retrieved 23/08/2014 from http://www.unhcr.org/3b66c2aa10.html
UNHCR. (2014a). Kakuma R. Camp population 2014-04-30. Retrieved 20/04/2015 from http://data.unhcr.org/horn-of-africa/settlement.php?id=17&country=110®ion=12
UNHCR. (2014b). Refugees in the Horn of Africa: Somali Displacement Crisis. Retrieved 20/05/2015 from http://data.unhcr.org/horn-of-africa/regional.php
UNHCR. (2014c). Education Above All launches multi-sector education project in Kenyan refugee camp. Press Releases, 05/11/2014. Retrieved 15/03/2015 from http://www.unhcr.org/545a26336.html
UNHCR KENYA (2014, August 22). Prime minister of the Federal Republic of Somalia visited Dadaab (Facebook). Retrieved 04/04/2015 from https://www.facebook.com/media/set/?set=a.746585335406493.1073741850.65…
UN News Centre. (30/12/2014). Urgent UN agency appeal raises $45 million to meet refugee food needs in Kenya. Retrieved 31/12/2014 from http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=49703#.VVmjuTcw_Dc
Van Hear, N. (2009). Managing mobility for human development: the growing salience of mixed migration, Human development research paper 20. Retrieved 30/10/2014 from http://mpra.ub.uni-muenchen.de/19202/
Van Reybrouck, D. (2010). Congo. Een geschiedenis. Amsterdam: Bezige Bij.
Veney, C.R. (2007). Forced migration in Eastern Africa. Democratization, structural adjustment, and refugees, NY: Palgrave Macmillan.
Vorrath, J. (2008). From refugee crisis to reintegration crisis? The consequences of repatriation to (post-)transition Burundi. L’Afrique des Grands Lacs, 109-127.
Whitaker, B.E. (2008). Funding the international refugee regime: implications for protection. Global Governance, 14, 241-258.
World Bank. (2012). Education in the Republic of South Sudan. Status and challenges for a new system. Africa Human Development Series. Washington: World Bank.