The Poljane commons, a strategy of collective voids and public plinths in Ljubljana

Jonathan
Teuns

Publieke ruimte als motor voor duurzame stadsontwikkeling

Hoe willen we dat onze steden evolueren? Kantoordistricten die niets teruggeven aan de stad buiten een weerspiegeling van de wolken zijn vaak nog het gevolg van stoffige 20e-eeuwse concepten. Stadsvernieuwing moet telkens opnieuw herdacht worden in het licht van veranderende contextuele en maatschappelijke factoren. Desalniettemin bepaalt het in een steeds meer individuele en digitale wereld de ruimte die verschillende partijen fysiek kan samenbrengen. ‘the Poljane Commons’ is een zoektocht naar een alternatieve strategie voor stadsuitbreidingen. Hierbij is, in tegenstelling tot het campusmodel, de publieke ruimte de drager om stadskernversterkend te kunnen werken, programma’s te laten overlappen en nieuw stadsweefsel uit te lokken.

De Sloveense context dient als laboratorium. Deze context onderging, na een socialistisch staatsmodel en een modernistische periode met grote woonwijken, de vastgoedbel van de jaren 2000 waarin architectuurspektakel aan speculatie gekoppeld werd. Ljubljana biedt nu de mogelijkheid om alternatieven te onderzoeken voor dit neo-liberaal ontwikkelingsmodel. In de geschiedenis van de stad zijn collectieve denkpatronen sterk aanwezig en deze bieden een vruchtbare bodem voor een architectuur die naast financiële winsten ook sociale winst nastreeft, onder andere dankzij aandacht voor ‘the commons’

Common (gedeeld/gewoon)
We hebben het niet over de commerciële publieke ruimte, waar u enkel mag zitten als u iets te drinken bestelt, maar over een gedeelde ruimte, een gedeelde cultuur. Deze wordt opengesteld aan iedereen en laat ontmoetingen tussen mensen met verschillende achtergronden toe, van burgemeester, tot burger, tot creatieveling, tot markthandelaar, tot toerist.

Anderzijds verwijst de titel ook naar het gewone, het alledaagse. De strategie gaat in tegen het idee dat een opwaardering van een buurt gepaard moet gaan met een landmark. Een stadsontwerp dat geen spectaculaire vormentaal behoeft om vooruitstrevend te zijn. Eerlijk en gewoon zichzelf wil zijn met een juist balanceren van tussenruimtes en gebouwmassa’s. Het werk is een rechtstreekse vertaling van het werk van Jože Plečnik, de grootmeester van architectuur en stedenbouw, die in Ljubljana actief was in de eerste helft van de 20ste eeuw. De vergaande analyse en persoonlijke lezing van het oeuvre van Plečnik leidt tot een erg gevoelige benadering die klassieke vormentaal en hedendaagse compositie moeiteloos weet te combineren.

Poljane
Het onderzoek spitst zich toe op een concrete plaats met concrete problematiek in Ljubljana. Poljane is een verwaarloosde buurt aan de rand van het stadscentrum. Het fungeerde als de achterkant van de stad, een plek voor historische fabrieken en militaire barakken, zoals ook de ooit grootste suikerfabriek van het Oostenrijk-Hongaarse rijk. Dit ruwe karakter staat in schril contrast met het westelijke deel van Poljane dat een residentieel karakter heeft. Deze twee delen worden gescheiden door de recent aangelegde binnenringinfrastructuur.

Het huidige plan om stadsadministratie en een kunstacademie te vestigen op de restruimte rond deze infrastructuur lost de verwachtingen niet in. The poljane commons creëert daarentegen een plek voor heroriëntatie en confrontatie van de buurt op de plooilijn tussen oost en west. Zodoende kan deze zich als een geheel ontwikkelen rondom een nieuwe dense kern die gekenmerkt wordt door pleinen en parken – alhoewel dit contradictorisch klinkt is dit perfect mogelijk dankzij een doordacht zoeken.

Strategie
In tegenstelling tot een theorie of plan verlangt deze strategie niet een ideaal antwoord te bieden noch een afgewerkt product te zijn. Het gaat eerder om een zoektocht naar methodiek, een attitude waarin rekening gehouden kan worden met veranderende eisen en samenstellingen.

Er werden bepaalde principes ontleend uit de studie van verscheidene maquettes om de gebouwen vorm te geven. Deze volumes volgen op bepaalde plaatsen eenzelfde lijn om assen te creëren of de straat open te plooien, en definiëren hierdoor grootstedelijke ruimtes zoals parken en pleinen. Op andere plaatsen liggen ze dan juist verschoven ten opzichte van elkaar om ruimtes af te sluiten en deze daarmee ook duidelijk te definiëren. Door dit te doen op verschillende schalen kan er een aangename wandeling ontstaan doorheen de verscheidene pleinen en passages met variërende zichten zoals men die heeft in een historisch stedelijk weefsel.

Concreet vertaalt dat zich in een hoofdplein langsheen de nieuwe administratie en suikerfabriek. Doordat het plein vijf meter verzonken ligt in het reliëf ten opzichte van het kruispunt krijgt deze een omsloten en tegelijk zichtbaar karakter. Langsheen de rivier sluit hierop een historisch park aan. Tussenin de gebouwen vind men een publieke ruimte in de vorm van koeren, die een meer intieme relatie met de gebouwen aangaan.

Gevel
De gebouwen kan men opvatten als eenvoudige structuren met expressieve gevels. De massieve schil is een duurzaam element, gebouwd om de tijd te doorstaan. Door de strategische keuze van de verticale circulatie en de diepte van het gebouw blijft het wel flexibel en aanpasbaar binnenin. Een gevel hoeft niet altijd een scherpe grens te betekenen tussen binnen en buiten. De plinten van de gebouwen zijn een verderzetting van publieke ruimte op een mediterrane wijze. Door middel van een colonnade met marktstallen, loggia’s en een soort palazzo vervaagt deze grens.

De nieuwe gebouwen gaan in dialoog met de oude industriële gebouwen die iets heel monumentaal in zich dragen. Ooit representeerden ze grote dromen en vooruitgang in de maatschappij. Vandaag kan deze rol worden ingenomen door creatieve industrieën en instituten die zich hier gaan vestigen. Door de programma’s samen te organiseren rondom een gedeelde publieke ruimte kunnen zo synergiën ontstaan die van deze plek een motor van Ljubljana maken.

Bibliografie

KRIZNIK, B. (2008) Poljane reinvented: social cohesion and collective space.In CERPES, I., STUDEN, M., KRIZNIK, B., MLADENOVIC, L. (ed.). Poljane,extended city centr: Europan 9 in Ljubljana: sustainable city and new publicspace. Ljubljana: Municipality.

Download scriptie (19.45 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2015