Terra Incognita - Architectuur & melancholie

Delfien Rabaey
Persbericht

Terra Incognita - Architectuur & melancholie

TERRA INCOGNITA

Architectuur & melancholie

Melancholie; je kent het wel, dat mysterieuze gevoel dat ons overvalt zonder enige duidelijke aanleiding. Onderweg zijnd, starend naar het landschap vanuit de trein. Je blik op oneindig. In een melancholische bui bekijk je de realiteit van op een afstand, een aangenaam gevoel waarbij de tijd lijkt stil te staan.  Niettemin willen we deze stemming koesteren, dit zachte droevige gevoel waarbij tranen licht de ogen prikkelen. Want melancholie biedt troost. Als een pauze in het hectische leven, een zelfreflectie. Met mijn onderzoeksvraag - Hoe kan melancholie gearticuleerd worden in architectuur? – ging ik op zoek naar een ontwerp die een dialoog opent over melancholie in de postmoderne maatschappij.

When I go musing all alone,

Thinking of divers things

When I build castles in the air,

Void of sorrow and void of fear,

Pleasing myself with phantasms sweet

Methinks the time runs very fleet.

All my joys to this are folly,

Naught so sweet as melancholy.

 

 

...

I'll change my state with any wretch,

Thou canst from gaol or dunghill fetch;

My pain past cure, another hell,

I may not in this torment dwell!

Now desperate I hate my life,

Lend me a halter or a knife;

All my griefs to this are jolly,

Naught so damn'd as melancholy

 

                                                                                                                                             - Robert Burton

                                                                                                                                             ‘The anatomy of melancholy’ (eerste en laatste alinea)

Melancholie – Een begrip van uitersten

In ‘The anatomy of melancholy’ van Robert Burton schetst de schrijver een beeld van wat onder melancholie verstaan kan worden. Het gedicht behelst de ene antithese na de andere. De snelle stemmingswisselingen maken duidelijk dat melancholie een gemoedstoestand van uitersten is: verdriet en geluk, enthousiasme en ontgoocheling, zelfoverschatting en wanthoop, etc. Melancholie is een complex en gelaagd thema dat onlosmakelijk verbonden is met het mens zijn. Al te vaak wordt de term melancholie echter vervangen door de klinische term depressie. Deze pessimistische benadering vormt een actueel thema in de hedendaagse maatschappij. In deze termen wordt melancholie omschreven als een stemmingstoornis met een verlies aan interesse of plezier in haast alle activiteit. Ondanks het  bijna epidemische gehalte van depressie in onze samenleving, wordt het desondanks verbannen naar de privésfeer.

Hoe kan melancholie gearticuleerd worden in architectuur?

Melancholie is taboe in de hedendaagse maatschappij. Het vormt de tegenhanger van wat er van de moderne ‘ik’ verwacht wordt, zoals kracht en gezondheid, controle en enthousiasme, leven in het hier en nu. Een grote paradox is aanwezig; precies deze waarden die de moderne samenleving dragen, ontnemen het individu zijn kracht. Waarbij dit bevreemdende karakter van melancholie liefst verbannen wordt uit de samenleving, beleeft het echter tegelijk een fascinatie in de vrijplaats van de kunst.

Als toekomstig architect ben ik me sterk bewust van de maatschappelijke rol die architectuur speelt tussen de omgeving en de ervaring van het individu. Hoe meer steden, industrialisatie, ecologische ontwrichting, media-en technologisering, consumentisme en divertissement toenemen, hoe meer het individu zelf vervaagd. Er is een unheimlich gevoel in deze tijd van vooruitgang, technologie en mediaobsessie; een vorm van vervreemding die ons doet smachten naar geborgenheid. In mijn onderzoek naar het articuleren van melancholie in architectuur heb ik vooral geprobeerd dit gevoel van onrust en verlies te verbeelden. Zo wil mijn ontwerp reageren op de vervreemding van het individu in de steeds sneller veranderende maatschappij. Deze identiteitscrisis komt eveneens in andere kunstvormen aan bod. Maar in de architectuur is ze nog zo veelzeggend, juist omdat de bouwkunst meer dan alleen ‘kunst’ is en een directe relatie heeft met het alledaagse bestaan en de dagelijkse leefomgeving.

Architectuur als onderzoek - Terra Incognita

Ik ging op reis naar Spanje, Andalusië meer bepaald, een plek waar ik mijn hart aan verloren heb.  Op zoek naar iets, maar ook naar niets, naar alledaagsheid, naar een boeiend thema voor mijn masterproef.

Het was in het boek ‘De architectuur van het geluk’ van Alain de Botton dat ik de term melancholie voor het eerst met architectuur geconfronteerd zag:

“Wanneer we de schoonheid van zichtbare voorwerpen bewonderen, ervaren we zeker vreugde. Maar op hetzelfde moment wordt ons gevoel van onpeilbare leegte.” - Melancholie – Hugo Saint Victor

Opeens werd duidelijk hoe ik dat mysterieuze gevoel dat ik tijdens de reis al enkele keren ondervond kon definiëren. Dat gevoel van geluk dat we ervaren bij de schoonheid van bijvoorbeeld een landschap, maar tegelijk een soort droefheid die hiermee gepaard kan gaan.  Dit was ook de nagel op de kop voor hoe ik me voelde bij het ontdekken van de grotwoningen in Granada. Een autonome nederzetting, weg van vooruitgang, verstedelijking en de huidige consumptiemaatschappij. Naast de zigeunergemeenschap trekt dit leven in de grotwoningen ook kunstenaars, jongeren, Spanjaarden en vreemdelingen aan. Zij zien authenticiteit en onafhankelijkheid in deze autonome gemeenschap. Steeds meer is er dit verlangen te vluchten uit de maatschappij en te dromen over zo een plek van vrijheid en authenticiteit. Op die manier kunnen we de grotgemeenschap zowel bekijken vanuit melancholisch als utopisch standpunt.

Mijn ambitie om melancholie te articuleren in architectuur uitte zich niet in een voor de hand liggende vertaling. Het was een zoektocht binnen maatschappelijke, psychologische en architecturale contexten. De bevindingen uit mijn onderzoek naar de grotwoningen en melancholie werden toegepast op een stedelijke context. Net zoals melancholie een meerduidig begrip is vol tegenstrijdigheden, werd de paradox meegenomen als motor in het ontwerp. Een gelaagdheid ontstaat in het ontwerp, van tabula rasa naar een terra incognita. Tevens krijgt het ontwerp ook inhoudelijke gelaagdheid; melancholie wordt verbonden met het vergankelijke, het geheugen en de dynamiek tussen oud en nieuw. Daarnaast is Terra Incognita eveneens een metafoor voor het onderzoek naar dit voor mij nog ongekende terrein; architectuur en melancholie.

 

-          Delfien Rabaey

 

 

 

 

Bibliografie

ABRAHAMSEN, M., Walter Pichler, Prototyping escape, internet, geraadpleegd op 01/05/2015, (https://criticundertheinfluence.wordpress.com/2009/11/09/walter-pichler-prototyping-escape/)

About the leap into the void, internet, geraadpleegd op 01/05/2015, (http//theleapintothevoid.wordpress.com/about/)

ALLEGAERT, Donkere kamers, over melancholie en depressie, Museum Dr. Guislain, Uitgeverij Hannibal, 144 pg

BOOMKENS, R., Tussen moderne melancholie en postmodern cynisme, internet, geraadpleegd op 03/10/2015, (http://www.krisis.eu/content/1998-4/krisis-1998-73-11-boomkens.pdf)

BORREMANS, M., As sweet as it gets, internet, geraadpleegd op 01/05/2015, (http://www.bozar.be)

COOK, P., Archigram, Princeton Architectural Press, New York, 144 pg

CUYVERS, W., Montavoix, internet, geraadpleegd op 01/03/2015, (http://montavoix.blogspot.be)

DE BOTTON, A., De architectuur van het geluk, p. 164

DE CAUTER, L., Kleine anatomie van de politieke melancholie (een eerste schets naar levend model), internet, geraadpleegd op 10/05/2015 (http://www.dewereldmorgen.be/blogs/lievendecauter/2013/11/15/kleine-ana…)

FORTUNATI, V., Utopia and Melancholy: an intriguing and secret relationship, internet, geraadpleegd op 25/03/2015, (www.revistamorus.com.br/index.php/morus/.../118)

HEYNEN, H., Moderniteit als ontheemding, Reflecties over wonen en mimesis in een (post)moderne conditie, internet, geraadpleegd op 01/03/2015 (http://www.krisis.eu/content/2000-2/2000-2-10-heynen.pdf)

KESENNE, J., Melancholie in de hedendaagse beeldende kunst, internet, geraadpleegd op 11/04/2015 (http://www.kunstinlimburg.be/kunststukken/melancholie-de-hedendaagse-beeldende-kunst-essay)

KESENNNE, J., Het oorkussen van de melancholie, Museum voor schone kunsten Gnt, Stad Gent, 2001, 79 pg

LINGWOOD, J., Rachel Whiteread, House, London Phaidon, London, 144 pg

MINKJAN, M., The poetry of decay, Ruin & dystopia, internet, geraadpleegd op 02/03/2015 (http://www.failedarchitecture.com)

OLSON, L. (reg.), ‘Flamenco, encuentros con los gitanos españoles’ (Film), Spanje, 1962

VAN VEEN en VAN DER SIJS, Van Dale Etymologisch woordenboek

SCHUITEN, F. en PEETERS, B., De koorts van Urbicande, uitgeverij Casterman, 48 pg

SEIXAS LOPES, D., Melancholie and architecture, On Aldo Rossi, Park Books, Zurich, 231 pg

Symposium, I hate melancholy, Dr. Guislainmuseum, 08/05/2015

ZEHENTBAUER, J., De troost van melancholie, Lannoo uitgeverij

 

Universiteit of Hogeschool
Master in de architectuur
KU-Leuven, faculteit architectuur Sint-Lucas Gent
Publicatiejaar
2015
Share this on: