Vrouwen veroordeeld door assisen: een belevingsonderzoek naar proces en straf
“Ge hebt geen leven meer. Ge wordt geleefd. Dat is echt het woord van een gevangenis: ge wordt geleefd, en ge moet overleven. Er is niets aan te doen.”
Probleemstelling en onderzoeksvraag
Op dit moment bevinden zich volgens recente cijfers ongeveer 11 769 gedetineerden in de Belgische gevangenissen, waarvan 502 vrouwen. Zij vormen een unieke categorie. In de literatuur valt het dan ook op dat er weinig belangstelling is voor deze groep. Beschikbare studies rond gedetineerde vrouwen zijn vaak beschrijvend en kwantitatief van aard en de aandacht gaat voornamelijk uit naar de “typische” vrouwendelicten, zoals winkeldiefstal of prostitutie. Zelden wordt de aandacht gevestigd op vrouwen die zwaardere feiten hebben gepleegd, feiten waar een volksjury zich tijdens een assisenproces over moet buigen. Er kan opgemerkt worden dat er nog te weinig onderzoek is verricht naar de ervaringen en percepties van veroordeelden met betrekking tot het proces, en in het bijzonder vanuit het perspectief van de vrouw. Het is uit die vaststelling dat de gedachte is ontstaan om de weinige aandacht die wordt besteed aan de gedetineerde vrouw, veroordeeld door assisen, te onderzoeken. Omdat zij verdrongen wordt tot de zelfkant van de maatschappij wordt haar stem niet of nauwelijks gehoord en is er amper zicht in hoe zij het assisenproces en de daaropvolgende straf beleeft. Deze masterproef wil zich in de wereld van veroordeelde vrouwen begeven en lezers inspireren net hetzelfde te doen. De negen vrouwen die bereid waren deel te nemen aan het onderzoek worden uit de onzichtbaarheid gehaald en via gesprekken, vragenlijsten en brieven komen zij zelf aan het woord. Zij willen dat hun stem gehoord wordt, zodat men weet hoe en wat zij denken en voelen. Het is hun verhaal, hun waarheid dat verteld wordt zonder vooroordelen of de ernst van al dan niet gepleegde daden te minimaliseren.
Resultaten
De voorlopige hechtenis. Een overweldigende ervaring, en daarom zo moeilijk te beschrijven. Het is een vorm van vrijheidsberoving die heel wat emoties en vragen losweekt. Verdriet, frustratie, ongeloof, maar vooral: angst en onzekerheid. De vrouwen worden bij binnenkomst in de gevangenis in het ongewisse gelaten. Zij weten niet wat er te gebeuren staat waardoor de fantasie de bovenhand neemt. Rampscenario’s waar gevangenisfilms zo gretig gebruik van maken, maken zich van hen meester. Dit veroorzaakt stress waar sommigen beter tegen bestand zijn dan anderen. Door in te zetten op emotionele opvang en psychosociale begeleiding kan al een groot deel van deze angst en onzekerheid weggenomen worden. De vrouwen alleen nog maar het gevóel geven dat zij er niet alleen voor staan, kan helpen om hen dat tikkeltje hoop te bezorgen dat ze nodig hebben om deze moeilijke periode te doorstaan.
Tijdens haar assisenproces wordt de vrouw, meer dan vroeger, behandeld als mens. De mogelijkheid om verduidelijking te vragen indien iets moeilijk verstaanbaar is, een voorzitter die zich neutraal, vriendelijk en menselijk opstelt, en een advocaat die instaat voor een goede voorbereiding en af en toe een luisterend oor biedt. Het zorgt ervoor dat de vrouw zich ietwat meer op haar gemak voelt. Maar desondanks blijven gevoelens van intimidatie, schaamte en machteloosheid bestaan. Deze worden grotendeels veroorzaakt door een aanstarende jury, een sensatiegerichte pers en vreemde mensen die drummen voor een plaatsje in het publiek opdat ze toch maar niets van het hele gebeuren zouden missen. Dit alles heeft een grote impact op de vrouw die zich in een rollercoaster van emoties bevindt en moeite heeft om de aan/uitknop ervan te vinden. Daarom moet ook hier aandacht besteed worden aan opvang en begeleiding. Het is immers geen oplossing om de terechtstaande vrouw, eens terug van haar proces, aan haar lot over te laten. Zij moet begeleid worden. Een opvangnet van hulpverleners, vrijwilligers en/of medegedetineerden kan daarbij helpen.
Het leven in de gevangenis is zwaar, maar het is wat je er zelf van maakt, aldus de respondenten. Het zijn voornamelijk diegenen met een sterk karakter, diegenen die zich blijven vasthouden aan het positieve die “overleven”. Het is hard, bikkelhard, maar toch zijn er ook momenten dat de gedetineerde vrouwen veel plezier kunnen maken. Als je, zoals sommigen, al meer dan tien jaar met dezelfde personen samenleeft, dan kan het niet anders dan dat er bepaalde vriendschappen ontstaan. Samen willen zij maar één ding: zo snel mogelijk buiten geraken, terug naar familie en vrienden, terug naar de maatschappij. Zij beseffen echter dat dit niet gemakkelijk zal zijn. Het is immers niet alleen hun vrijheid dat beroofd is, maar in vele gevallen ook hun toekomst. De grootste knelpunten die door de vrouwen worden aangehaald zijn: de medische zorg die nog steeds onvoldoende is afgestemd op de noden en behoeften van de vrouw, en de weinige cursussen en werkmogelijkheden.
Er kan gesteld worden dat er nog heel wat hiaten in het rechtssysteem zijn, waarvan opvang en begeleiding de belangrijksten zijn. Het is nodig om meer onderzoek te voeren naar hoe de vrouw haar assisenproces en de gevangenisstraf beleeft. Op basis van de resultaten van toekomstige studies kunnen dan pijnpunten met betrekking tot de strafrechtspleging voor het hof van assisen en het gevangeniswezen worden blootgelegd, die vervolgens door onderzoekers, politici, beleidsmakers, gevangenisdirecteurs, en anderen kunnen worden aangepakt.
De stem van de vrouw is in dit onderzoek hard, krachtig, luid en soms schokkend. Zo moet het jammer genoeg ook zijn, anders dringt de boodschap niet door en blijft de gedetineerde vrouw een forgotten population.
Bibliografie
ADAMS, K. (1992). “Adjusting to prison life”. In M.H. Tonry (ed.), Crime and justice: A review of research. Chicago: University of Chicago Press, 16, 275-359.
AERTSEN, I. en LAUWAERT, K., “Bemiddeling tussen daders en slachtoffers van misdrijven”. In Handboek Criminaliteitspreventie. Diegem: Kluwer, 2000, 11, 23-60.
ALLEMEERSCH, B. (2014). Gerechtelijk recht geannoteerd 2014. Brugge: Die Keure. [Gerechtelijk Wetboek]
ANDERSEN, H.S., “Mental health in prison populations. A review with special emphasis on a study of Danish prisoners on remand”, Acta Psychiatrica Scandinavica, 2004, 110 (424), 5-59.
ARNOU, P. en VANDEPLAS, A. (1994). Om deze redenen: liber amicorum Armand Vandeplas. Gent: Mys en Breesch.
ASH, B. (2003). Working with Women Prisoners, 4th edition. HM Prison Service: Women’s Estate Policy Unit.
BAARDA, D.B. en DE GOEDE, M.P.M. (1997). Basisboek methoden en technieken: praktische handleiding voor het opzetten en het uitvoeren van onderzoek. Houten: Stenfert Kroese.
BAARDA, D.B., DE GOEDE, M.P.M. en VAN DER MEER-MIDDELBURG, A.G.E. (1996). Basisboek open interviewen: praktische handleiding voor het voorbereiden en afnemen van open interviews. Houten: Stenfert Kroese.
BAEKELAND, C., “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, Chroniques de Droit Public - Publiekrechtelijke Kronieken, 2009, 3, 393-418.
BATCHELOR, S., “’Prove me the bam!’: Victimization and agency in the lives of young women who commit violent offences”, Probation Journal, 2005, 52 (4), 358-375.
BEKAERT, H. (1965). Handboek voor studie en praktijk van het Belgisch strafrecht. Antwerpen: Ontwikkeling.
Belgian Federal Governement (2013). Statistieken en cijfers: gevangenisbevolking. Geraadpleegd op 15 december 2014 via http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/andere/gevange…
BELKNAP, J. (2007). The invisible woman. Gender, crime, and justice. Belmont: Thomson Wadsworth.
BEYENS, K. (2000). Straffen als sociale praktijk: een penologisch onderzoek naar straftoemeting. Brussel: VUB.
BLOOM, B., OWEN, B. en COVINGTON, S. (2003). Gender-responsive strategies: Research, practice, and guiding principles for women offenders. Washington DC: National Institute of Corrections.
BOERRIGTER, P. (2011). Geen weg terug. Rijswijk: De Vier Windstreken.
BOONE, R., “Voorlopige hechtenis moet laatste redmiddel zijn”, De Juristenkrant, 2012, 8-9.
BOONE, R. en MORIAU, I., “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, De Juristenkrant, 2009, 8-9.
BOSWORTH, M., CAMPBELL, D., DEMBY, B., FERRANTI, S.M. en SANTOS, M., “Doing Prison Research: Views From Inside”, Qualitative Inquiry, 2005, 11 (2), 249-264.
BOUW, C., “Misdadige meisjes”, Tijdschrift voor Criminologie, 1995, 37 (2), 124-137.
BROUWERS, M. en SAMPIEMON, M. (1989). Women in detention. Den Haag: WODC.
BROWN, S. (2005). Understanding youth and crime. Listening to youth?. Berkshire: Open University Press.
BS [Belgisch Staatsblad] 17 maart 2001: wijziging van het Wetboek van Strafvordering, van artikel 27 van de Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van artikel 837 van het Gerechtelijk Wetboek, teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te stroomlijnen.
BS [Belgisch Staatsblad] 1 februari 2005: Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden.
BURR, V. (2007). Social constructivism. Londen: Routledge.
CARLEN, P. (1998). Sledgehammer. Houndmills: Macmillan.
CARLEN, P. en WORRALL, A. (2004). Analysing Women’s Imprisonment. Cullompton: Willan Publishing.
Cass. 6 september 2011, P.11.1536.N
Cass. 6 maart 2012, P.11.0350.N
Cass. 14 augustus 2012, P.12.1468.N
CHESNEY-LIND, M. en PASKO, L. (2004). The female offender: girls, women and crime. London: Sage.
CHRISTIAENSEN, S. (1993). “Adolphe Prins: 1845-1919”. In C. FIJNAUT, Gestalten uit het verleden: 32 voorgangers in de strafrechtswetenschap, de strafrechtspleging en de criminologie. Brussel: Kluwer Rechtswetenschappen.
CLEMMER, D. (1940). The prison community. New York: Rinehart and Co.
Commissie Hervorming van het Assisenhof (2005). Rapport van de Commissie Hervorming van het Assisenhof overhandigd aan Mevr. de minister van Justitie L. Onkelinx. [pdf-document]. Geraadpleegd op 2 augustus 2015 via http://www.standaard.be/extra/pdf/rapportassisen.pdf
CORNIL, L. (1946). Le droit pénal et la procédure pénale après la tourmente: méditations et rêveries d’un vieux pénaliste au cours des derniers mois de l’occupation ennemie. Bruxelles: Larcier.
CORSTON, J. (2007). The Corston Report. The need for a distinct, radically different, visibly-led, strategic, proportionate, holistic, women-centred, integrated approach. [pdf-document]. Geraadpleegd op 20 december 2014 via http://www.justice.gov.uk/publications/docs/corston-report-march-2007.p…
CREWE, B. (2005). “The sociology of imprisonment”. In Y. JEWKES (ed.), Handbook on prisons. Cullompton: Willan Publishing.
CURRIE, B., “Women in prison: a forgotten population?”, Journal of Criminology, 2012, 1-30.
DAEMS, T., PLETINCX, P., ROBERT, L., SCHEIRS, V., VAN DE WIEL, A. en VERPOEST, K. (2009). Achter tralies in België. Gent: Academia Press.
DEBUYST, C. (1988). “La théorie de défense sociale et la mise en place de sa logique au XIX siècle. Note sur Ducpétiaux et le problème des taudis”. In F. TULKENS, Généalogie de la défense sociale en Belgique, 1880-1914. Travaux du séminaire qui s’est tenu à l’Université Catholique de Louvain sous la direction de Michel Foucault. Brussel: Story-Scientia.
DECORTE, T. (2014). Methoden van onderzoek: ontwerp en dataverzameling. Gent: Academia Press.
DECORTE, T. en ZAITCH, D. (2010). Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie. Leuven: Acco.
DECLERCQ, R. (1994). Beginselen van strafrechtspleging. Antwerpen: Kluwer Rechtswetenschappen.
DECLERCQ, R. (1999). Beginselen van strafrechtspleging. Antwerpen: Kluwer Rechtswetenschappen.
DEFOORT, K., “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen (1): enkele veranderingen in de praktijk”, Tijdschrift voor Strafrecht, 2010, 1, 17-25.
DE HERT, P., “De discussie over de jury in België”, De orde van de dag, 2004, 25, 9-20.
DE HERT, P., “Hervorming van het Assisenhof: België blijft slow”, Panopticon, 2006, 1, 1-11.
DE HERT, P., DECAIGNY, T. en WEIS, K., “Europees Hof eist motivering van assisenuitspraak”, De Juristenkrant, 2009, 182, 3.
DELL, S. (1971). Silent in court: the legal representation of women who went to prison. London: Bell.
DE MAN, J., DIEPENDALE, H., GEYSKENS, M., MERTENS, W., SWENNEN, J., VAN STEENBRUGGE, W. en VAN EECKAUT, P., “Assisenprocedure: pro vs. contra”, Ad Rem, 2004, 1, 39-45.
DEMBY (2005). [citaat]. In M. BOSWORTH, D. CAMPBELL, B. DEMBY, S.M. FERRANTI en M. SANTOS, “Doing Prison Research: Views From Inside”, Qualitative Inquiry, 11 (2), 249-264.
DEMYTTENAERE, B. (2002). Levenslang: een blik achter de tralies van de Belgische gevangenissen. Antwerpen: Manteau.
DE NEVE, E. (2014). Assisen. Geraadpleegd op 10 juli 2015 via http://www.elfri.be/assisen
DERUYCK, F. (2014). Overzicht van het Belgisch Strafprocesrecht. Brugge: Die Keure.
DERUYCK, F. (2014). Strafrecht geannoteerd 2014. Brugge: Die Keure. [Wetboek van Strafvordering en Strafwetboek]
DE RUYVER, B. (1986). De strafrechtelijke politiek gevoerd door de socialistische minister van justitie E. Vandervelde, P. Vermeylen en A. Vranckx [doctoraat]. Rijksuniversiteit Gent.
DE RUYVER, B. (2014). (Grondige Studie) Strafrechtelijk beleid [cursus]. Universiteit Gent, Gent.
DE VRIES, J., “Vrouwen in de criminologische theorievorming in Nederland”, Tijdschrift voor Criminologie, 1979, 21 (5), 211-220.
DE WOLF, D. en VAN VOLSEM, F. (2014). Voorlopige hechtenis – commentaar. Heule: INNI publisher.
DE WREE, E. (2011). Internationale overbrenging van veroordeelden: de veroordeelde als subject. Antwerpen: Maklu.
DOBASH, R.P., GUTTERIDGE, S. en DOBASH, R.E. (1986). The imprisonment of women. Oxford: Blackwell.
DOCTER-SCHAMHARDT, B.J.W., GRAPENDAAL, M. en MERTENS, N.M., “Meisjes en criminaliteit; zijn meisjes in de wieg gelegd voor een criminele carrière?”, Justitiële Verkenningen, 1998, 24 (6), 82-97.
EASTEAL, P., “Women in Australian prisons: the cycle of abuse and dysfunctional environments”, The Prison Journal, 2001, 81 (1), 87-112.
Eenheid voor Zelfmoordonderzoek (2015). Studie naar suïcidaal gedrag in Vlaamse gevangenissen. Geraadpleegd op 9 augustus 2015 via http://www.dplace.be/ezo/index.php?option=com_content&view=article&id=4…
EHRM (2009). De Belgische assisenprocedure getoetst aan het EVRM: het arrest Taxquet. Geraadpleegd op 5 augustus via http://www.advocaat.be/Pages/OrdeExpress/Print.aspx?a=383&b=46
ERDMAN, F., “Voorstellen van hervormingscommissie assisen betekenen einde van juryrechtspraak”, De Juristenkrant, 2006, 123, 2-3.
FARADAY, A. en PLUMMER, K., “Doing life histories”, Sociological Review, 1979, 27 (4), 773-798.
FAZEL, S. en DANESH, J., “Serious mental disorder in 23,000 prisoners: A systematic review of 62 surveys”, The Lancet, 2002, 359 (9306), 545-550.
FLICK, U. (2003). An Introduction to Qualitative Research. Londen: Sage.
FLICK, U. (2004). “Constructivism”. In U. FLICK, E. VON KARDORFF en I. STEINKE (eds.). A Companion to Qualitative Research. Londen: Sage.
FOD Justitie (n.d.). Het hof van assisen. [pdf-document]. Geraadpleegd op 2 juli 2015 via http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Het%20hof%20van%20assisen_tcm265…
FOUCAULT, M. (1989). Discipline, toezicht en straf: de geboorte van de gevangenis. Groningen: Historische Uitgeverij.
FOX, J.G. (1975). “Women in crisis”. In H. TOCH (ed.), Man in crisis. Chicago: Aldine-Atherton.
F.R. (1996). Binnen en buiten de gevangenismuren. Geraadpleegd op 13 juli 2015 via http://www.gezinspastoraal.be/283/verlies-en-crisissituatie/binnen-en-b…
GELSTHORPE, L. en MORRIS, A. (1990). Feminist perspectives in criminology. Milton Keynes: Open University Press.
GENDERS, E. en PLAYER, E. (1987). “Women in prison: the treatment, the control and the experience”. In P. CARLEN en A. WORRALL (eds.), Gender, crime and justice. Milton Keynes: Open University Press.
GLASER, B.G. en STRAUSS, A.L. (1967). The Discovery of Grounded Theory. Strategies for Qualitative Research. Chicago: Aldine Publishing Company.
GOETHALS, J. (1980). Psycho-sociale implicaties van de lange vrijheidsstraf. Antwerpen: Kluwer.
GOODSTEIN, L. en WRIGHT, K.N. (1989). “Inmate adjustment to prison”. In L. GOODSTEIN en D.L. MACKENZIE (eds.)., The American Prison: Issues in Research and Policy. New York: Plenum press.
GYSELAERS, L. (2012). Hof van assisen. De bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek. Artikelsgewijze bespreking. Mechelen: Kluwer.
HANEY, C. (2001). The psychological impact of incarceration: implications for post-prison adjustment. Paper presented at the From prison to home: the effect of incarceration and reentry on children, families and communities.
HARINCK, F. (2006). Basisprincipes praktijkonderzoek. Antwerpen: Garant.
HEIDENSOHN, F. (1994). “Gender and Crime”. In M. MAGUIRE, R. MORGAN en R. REINER (eds.), The Oxford Handbook of Criminolgy. Oxford: Clarendon.
HEIDENSOHN, F., SILVESTRI, M. en CAMPLING, J. (1996). Women and crime. Basingstoke: Macmillan.
HELDENS, J. en REYSOO, F., “De kunst van het interviewen: reflecties op het interview met een guide”, Kwalon, 2005, 10 (3), 106-121.
HOCHSTETLER, A. en DELISI, M., “Importation, deprivation, and varieties of serving time: An integrated-lifestyle-exposure model of prison offending”, Journal of Criminal Justice, 2005, 33, 257-266.
Hoge Raad voor de Justitie (2009). Advies over het wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, ingediend door de heer Philippe Mahoux in de Senaat op 25 september 2008. [pdf-document]. Geraadpleegd op 30 juli 2015 via http://www.hrj.be/sites/5023.b.fedimbo.belgium.be/files/press_publicati…
Home Office. (1975). Further Studies of Female Offenders. London: HMSO.
IRWIN, J. en CRESSEY, D.R., “Thieves, convicts and the inmate culture”, Social Problems, 1962, 10 (2), 142-155.
JACQUET, G.S. (2014). De klant(on)vriendelijkheid van hoven en rechtbanken als organisatie in strafzaken. Een praktijkinitiatief voor een klantvriendelijkere justitie [thesis]. Universiteit Gent.
JOHNSON, R. en TOCH, H. (1982). The Pains of Imprisonment. Beverly Hills: Sage.
KB [Koninklijk Besluit] van 26 december 2013 houdende tenuitvoerlegging van Titel II van de wet van 27 december 2012 houdende diverse bepalingen betreffende justitie.
KLEINMAN, S. en COPP, M. (1993). Emotions and fieldwork. Londen: Sage Publications.
KOOLS, L., “Het hof van assisen: nog enige reden van bestaan?”, Orde van de dag, 2004, 25 (47), 47-49.
KRUTTSCHNITT, C. en VUOLO, M., “The cultural context of women prisoners’ mental health. A comparison of two prison systems”, Punishment & Society, 2007, 9 (2), 115-150.
LAHM, K.F., “Inmate-On-Inmate Assault: A Multilevel Examination of Prison Violence”, Criminal Justice and Behavior, 2008, 35 (1), 120-137.
LAINGUI, A. en LEBIGRE, A. (n.d.). Histoire du droit pénal. 1: Le droit pénal. Paris: Cujas.
LATOIR, G., “Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen”, Ad Rem, 2009, 2, 30-41.
LAVRYSEN, L. en BOMBEEK, B., “Philip Traest kritisch over assisen: De assisenprocedure is niet meer van onze tijd”, Schamper, 2009, 481, 6-8.
LIEBLING, A., “Suicide amongst women prisoners”, The Howard Journal, 1994, 33 (1), 1-9.
LOMBROSO, C. (n.d.). “Boeven-litteratuur”. In H. FRANKE, Twee eeuwen gevangen: misdaad en straf in Nederland. Utrecht: Spectrum.
MADEN, A., SWINTON, M. en GUNN, J., “A criminological and psychiatric survey of women serving a prison sentence”, British Journal of Criminology, 1994, 34 (2), 172-191.
MAES, E. (2009). Van gevangenisstraf naar vrijheidsstraf: 200 jaar Belgisch gevangeniswezen. Antwerpen: Maklu.
MAEVE, M.K., “Methodologic Issues in Qualitative Research with Incarcerated Women”, Family and Community Health, 1998, 21 (3), 1-15.
MAEVE, M.K., “Speaking unavoidable truths: understanding early childhood sexual and physical violence among women in prison”, Issues in Mental Health Nursing, 2000, 21, 473-498.
MALSCH, M. (2002). “Door het oog van verdachte en dader: ervaringen en meningen over de gang door het strafproces”. In M. MALSCH (red.), De burger in de rechtspraak. Ervaringen en percepties van niet-professionele procesdeelnemers. Den Haag: Elsevier.
MEDLICOTT, D. (2007). “Women in Prison”. In Y. JEWKES (ed.) Handbook on Prisons. Devon: Willan Publishing.
MERCKAERT, M., “EHRM 16 november 2010: Rechten van de mens – Eerlijk proces – Assisenprocedure – Motiveringsplicht”, Rechtskundig Weekblad, 2013, 76 (22), 874-876.
MILLER, D., “Exploring gender differences in suicidal behavior among adolescent offenders”, Journal of Correctional Education, 1994, 45 (3), 134-138.
MOERINGS, M. (2015). 1958 Meningen van gedetineerden: eerste onderzoek naar ervaringen met justitie. Geraadpleegd op 8 augustus 2015 via http://www.canonsociaalwerk.eu/nl_rcl/details.php?cps=11&canon_id=447
MULLER, E. en VEGTER, P. (2009). Detentie: gevangen in Nederland. Alphen aan den Rijn: Kluwer.
NEYS, A., PETERS, T., PIETERS, F. en VANACKER, J. (1994). Tralies in de weg: het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven. Leuven: Universitaire Pers.
NOELMANS, W. en BEYENS, K., “’Ge moet daar in gezeten hebben om dat te begrijpen’: Onderzoek naar de ervaringen van leden van de assisenjury in België”, Tijdschrift voor Criminologie, 2010, 3 (52), 290-309.
NUYTIENS, A., “Het profiel van vrouwen in de gevangenis”, Panopticon, 2008, 29 (4), 40-50
NUYTIENS, A., (2011). Small numbers, big problems: het levensverhaal en (jeugd)delinquentetraject van vrouwelijke gedetineerden. Brussel: VUBPRESS Brussels University Press.
NUYTIENS, A. en SCHEIRS, V., “Etnografisch onderzoek en emoties: Over de (on)verenigbaarhied van mens en wetenschap”, Panopticon, 2011, 32 (1), 21-38.
NUYTIENS, A. en VERWEE, I., “Interviewen intra muros: een muur te doorbreken?”, FATIK, 2009, 27 (121), 5-12.
OGLOFF, J. en TYE, C. (2007). “Responding to the mental health needs of women offenders”. In R. SHEEHAN, G. MELVOR en C. TROTTER (eds.), What works with women offenders. Milton Keynes: Open University Press.
Open Society Justice Initiative (2010). The socioeconomic impact of pretrial detention. [pdf-document]. Geraadpleegd op 9 augustus 2015 via http://www.undp.org/content/dam/undp/library/Democratic%20Governance/a2…
Open Society Justice Initiative (2014). Presumption of Guilt: The Global Overuse of Pretrial Detention. New York: Open Society Foundations.
PARKER, H., CASBURN, M. en TURNBULL, D. (1981). Receiving Juvenile Justice: Adolescents and State Care and Control. Oxford: Blackwell.
PATERLINE, B. en PETERSEN, D., “Structural and social psychological determinants of prisonization”, Journal of Criminal Justice, 1999, 27 (5), 427-441.
PETERS, T. (1993). “Edouard Ducpétiaux: 1804-1868”. In C. FIJNAUT, Gestalten uit het verleden: 32 voorgangers in de strafrechtswetenschap, de strafrechtspleging en de criminologie. Brussel: Kluwer Rechtswetenschappen.
PETERS, T., SNACKEN, S. en KELLENS, G. (1999). “Bouwstenen voor een coherent herstel- en slachtoffergericht justitiebeleid”. In B. VAN DONINCK, L. VAN DAELE en A. NAJI (ed.), Het recht op het rechte pad?. Antwerpen: Maklu.
POLLET, J. (2012). De alternatieven voor het huidige gebruik van de volksjury. Rechtsvergelijking met het Franse, Nederlandse en Angelsaksische model [thesis]. Universiteit Gent.
POLLOCK-BYRNE, M. (1990). Women, prison and crime. Pacific Grove: Brooks/Cole Publishing Company.
PORTZKY, G. (2015). Suïcidaal gedrag [hoorcollege 3 april 2015]. Universiteit Gent.
PRADEL, J. (1989). Histoire des doctrines pénales. Paris: Presses Universitaires de France.
RIJKSEN, R. (1961). Meningen van gedetineerden over de strafrechtspleging. Assen: Van Gorcum.
Rol en Samenleving vzw (2004). Literatuurlijst vrouwen en criminaliteit. [pdf-document]. Geraadpleegd op 6 november 2014 via http://www.rosadoc.be/pdf/litlijsten/litlijstcriminaliteit.pdf
SIMON, J., “Trois grandes figures de la science pénitentiaire belge: Phillippe Vilain XIIII, Edouard Ducpétiaux, Adolphe Prins”, Revue de Droit Pénal et de Criminologie, 1939, 588-605.
SIMONS, P.R.J., “Competentieontwikkeling: van behaviorisme en cognitivisme naar sociaal-constructivisme: epiloog”, Opleiding en Ontwikkeling, 2000, 12, 41-46.
SLOTBOOM, A., BIJLEVELD, C., DAY, S. en VAN GIEZEN, A. (2008). Gedetineerde vrouwen in Nederland: over import- en deprivatiefactoren bij detentieschade [intern rapport]. Amsterdam: Faculteit der Rechtsgeleerdheid.
SMITH, D. en McARA, L. (2004). Gender and youth offending. Number 2 – The Edinburgh study of youth transitions and crime. Edinburgh: University of Edinburgh, Centre for Law and Society.
SNACKEN, S., “Vrouwencriminaliteit: een literatuuroverzicht”, Panopticon, 1989, 10 (4), 85-393.
SNACKEN, S., “Het leven in de gevangenis: individuele beleving en collectief gebeuren”, FATIK, 2010, 28 (127), 17-22.
SOMMERS, E.K. (1995). Voices from within: women who have broken the law. Toronto: University of Toronto Press.
SONCK, S., “Motivering en assisen: tragedie in drie bedrijven”, De Juristenkrant, 2009, 13.
STEFFENSMEIER, D. en ALLAN, E., “Gender and Crime: Toward a Gendered Theory of Female Offending”, Annual Review of Sociology, 1996, 22, 459-487.
STEVENS, F. (1993). “Jean Vilain XIIII: 1712-1777”. In C. FIJNAUT, Gestalten uit het verleden: 32 voorgangers in de strafrechtswetenschap, de strafrechtspleging en de criminologie. Brussel: Kluwer Rechtswetenschappen.
STOCKFLETH, G. (2010). Schaduw van mijn spiegelbeeld: leven in een gevangenis. Antwerpen: Garant.
STRAUSS, A. en CORBIN, J. (1991). Basics of Qualitative Research. Grounded Theory Procedures and Techniques. Londen: Sage Publications.
SWEENEY, M. (2012). The Story Within Us: Women Prisoners Reflect on Reading. Urbana, Chicago, Springfield: University of Illinois Press.
SYKES, G.M. (1958). The society of captives: a study of a maximum security prison. Princeton: Princeton University Press.
TEN HAVE, P. (2004). Understanding qualitative research and ethnomethodology. Londen: Sage.
TUBEX, H., “Juryrechtspraak in cijfers”, Orde van de dag - Criminaliteit en samenleving, 2004, 25, 91-98.
UNDOC [United Nations Office on Drugs and Crime] (2008). Handbook for Prison Managers and Policy Makers on Women and Imprisonment. [pdf-document]. Geraadpleegd op 27 december 2014 via http://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/women-and imprisonment.pdf
VAN CAMP, T., VAN WIN, T. en AERTSEN, I. (2004). Vademecum herstelrecht en gevangenis. Gent: Academia.
VANDEBOSCH, H., “De invloed van persoonlijke achtergrondkenmerken en gevangenisfactoren op de probleemervaring en de aanpassingswijze van Nederlandstalige veroordeelden: een studie in vijf Vlaamse strafinrichtingen”, Panopticon, 2002, 23 (1), 22-43.
VANDECAPELLE, S. (2012). Seksueel partnergeweld in Vlaanderen: een belevingsstudie. Antwerpen: Maklu.
VAN DEN ABEELE, C. (n.d.). Nieuwjaarsbrief aan een gevangene. [pdf-document]. Geraadpleegd op 16 mei 2015 via http://www.bzn.be/Repository/Briefwisselingsprject_2015/chrisvandenabee…
VAN DEN WYNGAERT, C. (1999). Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Antwerpen: Maklu.
VAN DEN WYNGAERT, C. (2003). Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen. Antwerpen: Maklu.
VAN DEN WYNGAERT, C. en DE SMET, B. (2009). Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen. Antwerpen: Maklu.
VAN DEN WYNGAERT, C. en DE SMET, B. (2010). Kennismaking met het strafprocesrecht. Antwerpen: Maklu.
VAN DEN WYNGAERT, C. en VANDROMME, S. (2006). Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: in hoofdlijnen. Antwerpen: Maklu.
VAN DEN WYNGAERT, C. en VANDROMME, S. (2011). Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Antwerpen: Maklu.
VANDEPUTTE, W., “De voorlopige hechtenis in België getoetst aan artikel 5 EVRM”, Jura Falconis, 2001, 37 (1), 11-46.
VAN FRAECHEM, E., “Is er een toekomst voor de juryrechtspraak?”, Jura Falconis, 2000, 36 (1), 95-104.
VANHOUDT, C. en CALLEWAERT, W. (1968). Belgisch Strafrecht (Deel I). Gent: Story-Scientia.
VAN LANGENHOVE, L. (1989). Juryrechtspraak en psychologie. Antwerpen: Kluwer.
VAN MEERBEECK, J., “Les suites de l’arrêt Taxquet: deux conceptions”, Journal des Tribunaux, 2009, 692-693.
VAN OUTRIVE, L. (1978). De gevangenis: een systeem op drift. Leuven: Davidsfonds.
VAN STEENBRUGGE, W. (2012). Straffen op mensenmaat. Antwerpen: Luster.
VAN TULDER, F.P. (1994). Van misdaad tot straf: een economische benadering van de strafrechtelijke keten. Rijswijk: Sociaal en Cultureel Planbureau.
VERSCHUREN, P. en DOOREWAARD, H. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Den Haag: Lemma.
VERSTRAETEN, R. (2003). Handboek strafvordering. Antwerpen: Maklu.
VERSTRAETEN, R. en GYSELAERS, L. (2006). “Naar een hervorming van de assisenprocedure?”. In P.F. ANTHONISSEN, P. BEKAERT en K. BOURGEOIS (eds.), Recht in beweging. 13de VRG-Alumnidag 2006. Antwerpen: Maklu.
VERSTRAETEN, R. en GYSELAERS, L. (2010). “De grensoverschrijdende en jury-ondermijnende impact van Taxquet/België”. In F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, P. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij: liber amicorum Luc Huybrechts. Mortsel: Intersentia.
VERSTRAETEN, R. en GYSELAERS, L. (2010). “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen”. In R. VERSTRAETEN en F. VERBRUGGEN (eds.), Straf- en strafprocesrecht. Brugge: Die Keure.
VERSTRAETEN, R. en VERBRUGGEN, F. (2006). Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors. Antwerpen: Maklu.
VOORHOOF, D., “Aanzet tot racisme via Internet – Drukpersmisdrijf of geen drukpersmisdrijf: de correctionele rechtbank is bevoegd!”, Auteurs & Média, 2001, 1, 144-147.
WALKER, S. en WORRALL, A., “Life as a woman: the genered pains of indeterminate imprisonment”, Prison Service Journal, 2000, 132, 27-37.
Wolters Kluwer Belgium (2010). Assisenprocedure grondig hervormd. Geraadpleegd op 1 augustus 2015 via http://www.legalworld.be/legalworld/hervorming-assisen.html?LangType=20…
X., “Het arrest-Taxquet en de motivering van het verdict van het hof van assisen”, Rechtskundig Weekblad, 2009, 30, 1272-1276.
X., “Juryleden assisen”, Nieuw Juridisch Weekblad, 2012, 271, 716.
ZAITZOW, B.H. en THOMAS, J. (2003). Women in prison: gender and social control. Boulder: Lynne Rienner Publishers.
