Voorwaarts en niet vergeten. Hendrik Conscience en de unionistische erfenis van 1848
In deze masterproef wordt de nalatenschap van de Vlaamse schrijver Hendrik Conscience (1812-1883) geproblematiseerd. Steeds nadrukkelijker heeft het eerbiedwaardige epitheton ‘de man die zijn volk leerde lezen’ de laatste decennia plaatsgemaakt voor een ‘kwade faam’ waarmee Conscience enerzijds onleesbaarheid en anderzijds politiek opportunisme wordt verweten. Voortbouwend op recente inzichten uit de Consciencestudie wordt de vaak uiterst dubbelzinnige houding van de auteur binnen de Vlaamse beweging opnieuw ter discussie gesteld. Gezien de intrinsieke relatie die romantische letterkunde met de ‘verbeelde politieke gemeenschap’ onderhield wordt Consciences vermeende partijdigheid zowel vanuit geschied- als letterkundige hoek onder de loep genomen. Centraal uitgangspunt is de veronderstelling dat zijn ogenschijnlijk inconsequente houding in de grond begrepen moet worden als doorwerking van het unionisme van 1830: dit gedoodverfde compromis tussen katholieken en liberalen waarop de Belgische politiek initieel gegrondvest was zou met de oprichting van de liberale partij in 1846 op losse schroeven komen te staan om het volgende decennium volledig te wijken voor de partijpolitiek. Ook binnen de Vlaamse beweging is de polarisering tussen liberale en katholieke krachten duidelijk merkbaar. Het revolutiejaar 1848 zou zorgen voor een finaal momentum van unionistische eendracht onder Vlaamse letterkundigen. Via wetenschappelijke analyse van Consciences historische romans Jacob van Artevelde (1849) en Hlodwig en Clothildis (1854)- werken die traditioneel respectievelijk als liberaal en katholiek worden geklasseerd- wordt de stelling verdedigd dat Conscience immuun bleef voor de partijpolitiek en integendeel het unionistische project ook na 1848 onverminderd voortzette. Zijn unionisme is evenwel tweeledig: enerzijds uitte zich dit in een idealistische bovenpartijdigheid, waar occasionele samenwerking met gevestigde partijen werd gezocht als middel om het uiteindelijke consensusgerichte doel van Vlaamse volksverheffing te bewerkstelligen. Anderzijds kreeg Consciences unionisme ideologisch gestalte in een liberaal katholicisme schatplichtig aan de Franse abbé de Lamennais, waarin democratische vrijheden en de katholieke geloofsbelijdenis grondpijlers vormen voor een stabiele, zedelijke samenleving. Beide convergeren in Consciences regressieve vooruitgangsdenken: door voorbeeld te nemen aan een geïdealiseerd heroïsch verleden konden Vlamingen een eigengerechtigde, gelijkwaardige positie opeisen binnen het koninkrijk België. Vlaanderens weg voorwaarts lag niet zozeer in het verleden besloten, als wel in de herinnering.
Bibliografie
Bibliografie
Absillis 2016
Kevin Absillis, ‘Mag Conscience spreken? De Boerenkrijg (1853) anders gelezen’, in: Kris Humbeeck, Kevin Absillis en Janneke Weijermans (red.), De grote onleesbare. Hendrik Conscience herdacht, 2016, 290-312.
Absillis en Humbeeck 2016
Kevin Absillis en Kris Humbeeck, ‘Voorwoord. De man wiens volk hem niet meer wil lezen’, in: Kris Humbeeck, Kevin Absillis en Janneke Weijermans (red.), De grote onleesbare. Hendrik Conscience herdacht, 2016, 9-77.
Altena en van Lente 2011
Bert Altena en Dick van Lente, Vrijheid en rede. Geschiedenis van Westerse samenlevingen 1750-1989, Verloren, Hilversum, 2011.
Beyen 2013
Marnix Beyen, ‘Literatuur als vlag. Hendrik Conscience en de choreografie van de massa’, Verslagen en Mededelingen, 123/2-3, 2013, 121-138.
Carson 1996
Patricia Carson, Jacob van Artevelde, Davidsfonds, Leuven, 1996.
Conscience 1845
Hendrik Conscience, Geschiedenis van België, Buschmann, Antwerpen, 1845.
Conscience 1849
Hendrik Conscience, Jacob van Artevelde, 3 dl., Buschmann, Antwerpen, 1849.
Conscience 1854
Hendrik Conscience, Holdwig en Clothildis. Historische tafereelen uit de Ve eeuw, 3 dl., Van Dieren, Antwerpen, 1854.
Conscience 1888
Hendrik Conscience, Geschiedenis mijner jeugd, Lebègue, Brussel, 1888.
Conscience 1978
Hendrik Conscience, Geschiedenis mijner jeugd, gevolgd door het onuitgegeven werk: Lucifer, ou: Satan converti (Ed. Marnix Gijsen, Ernst H. Kossmann, et. al.), Mercatorfonds, Antwerpen, 1978.
Couttenier 1984
Piet Couttenier, ‘Het dubbel debuut van Conscience.’ In: Karel Porteman, Uut goeder jonsten. Studies aangeboden aan Prof. Dr. L. Roose naar aanleiding van zijn emeritaat, Acco, Leuven/Amersfoort, 1984, 143-148.
Couttenier en van den Berg 2009
Piet Couttenier en Willem van den Berg, Alles is taal geworden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1800-1900, Bert Bakker, Amsterdam, 2009.
De Bens 1968
Els De Bens, Vlaemsch België. Het eerste Vlaamsgezinde dagblad, Wetenschappelijke uitgeverij E. Story-Scientia, Gent, 1968.
De Bock 1943
Eugeen De Bock, Hendrik Conscience en de opkomst van de Vlaamsche romantiek, Sikkel, Antwerpen, 1943.
de Ridder 2008
Matthijs de Ridder, Ouverture 1912. Literatuur en Vlaamse Beweging aan de vooravond van de Grote Oorlog, AMCV Letterenhuis, Antwerpen, 2008.
Draye 2009
Draye, Greet, Laboratoria van de natie. Literaire genootschappen in Vlaanderen 1830-1914, Vantilt, Nijmegen, 2009. 34
Elias 1970
Hendrik Elias, Geschiedenis van de Vlaamse gedachte, 4 dl., Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen, 1970.
Gevaert 1864
François Auguste Gevaert, Jacob van Artevelde. Cantate, s.l., Gent, 1864.
Gevers 1997
Lieve Gevers, ‘Voor God, vaderland en moedertaal. Kerk en natievorming in België, 1830-1940’, Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis, 3, 1997, 27-53.
Haag 1950
Haag, Henri, Les origines du catholicisme libéral en Belgique (1789-1839), Leuven, 1950.
Humbeeck 2016
Kris Humbeeck, ‘Omtrent De kerels van Vlaanderen. Eerste aanzet tot een kleine draagbare geschiedenis van de Vlaamse Kerel’, in: Kevin Absillis, Kris Humbeeck en Janneke Weijermans (red.), De grote onleesbare. Hendrik Conscience herdacht, 79-110.
Jacob 1913
Antoon Jacob, Briefwisseling van, met en over Hendrik Conscience uit de jaren 1837 tot 1851, Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, Gent, 1913.
Jürgensen 1963
Kurt Jürgensen, Lamennais und die Gestaltung des belgischen Staates. Der liberale Katholizismus in der Verfassungsbewegung des 19. Jahrhunderts, Franz Steiner Verlag GMBH, Wiesbaden, 1963.
Keersmaekers 2009
Aufust Keersmaekers, Hendrik Conscience. De muze en de mammon, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, Gent, 2009.
LaCapra 1985
Dominick LaCapra, History and criticism, Cornell University Press, Ithaca, 1985.
Lamberts 2010
Emiel Lamberts, ‘België sinds 1830’, in: J.C.H. Blom en Emiel Lamberts (red.), Geschiedenis van de Nederlanden, HG Uitgevers, Baarn, 2010, 257-313.
Lamennais 2006
Félicité de Lamennais, Paroles d’un croyant, Éditions de l’Évidence, digitale uitgave, 2006
[http://www.eglise-realiste.org/pdf/paroles]
Leerssen 2005
Leerssen, Joep, ‘The cultivation of culture. Towards a definition of romantic nationalism in Europe.’, Working papers European Studies Amsterdam, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, 2005.
Leerssen 2006
Joep Leerssen, National thought in Europe. A cultural history, Amsterdam University Press, Amsterdam, 2006.
Leerssen 2011
Joep Leerssen, De bronnen van het vaderland. Taal, literatuur en de afbakening van Nederland 1806-1890, Vantilt, Nijmegen, 2011.
Mathijsen 2013
Marita Mathijsen, Historiezucht. De obsessie met het verleden in de negentiende eeuw, Vantilt, Nijmegen, 2013.
Nietzsche 2012 35
Friedrich Nietzsche, Over het nut en nadeel van geschiedenis voor het leven. Tweede traktaat tegen de keer, Historische Uitgeverij, Groningen, 2012.
Nys 1847
Karel Nys, Eene episode der geschiedenis van Hendrik Drayer, alias kruisduit, Clinckers, Antwerpen, 1847.
Peeters 2003
Evert Peeters, Labyrint van het verleden. Natie, vrijheid en geweld in de Belgische geschiedschrijving 1787-1850, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003.
Raedts 2011
Peter Raedts, De ontdekking van de middeleeuwen. Geschiedenis van een illusie, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2011.
Reynebeau 1995
Marc Reynebeau, Het klauwen van de leeuw. De Vlaamse identiteit van de 12e tot de 21e eeuw, Van Halewyck, Leuven, 1995.
Roe 1966
William Gordon Roe, Lamennais and England. The reception of Lamennais’ religious ideas in England in the nineteenth century, Oxford University Press, Londen, 1966.
Rottiers 1997
Rottiers, Sophie, ‘Jacob van Artevelde’, in: Anne Morelli (ed.), De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, Epo, Berchem, 1997, 77-93.
Siéyès 2002
Emmanuel Joseph Siéyès, Qu’est-ce que le tiers état?, Éditions du Boucher, Parijs, 2002.
Tollebeek en Greving 2016
Jo Tollebeek en Germa Greving, ‘De glans van het verleden, het recht op het heden. Over het eerste eeuwfeest van Hendrik Conscience’, in: Kevin Absillis, Kris Humbeeck en Janneke Weijermans (red.), De grote onleesbare. Hendrik Conscience herdacht, 219-233.
van der Dussen 2001
Jan van der Dussen, ‘De tijd in perspectief. Zoeken naar een oriëntatie in de geschiedenis’, in: Maria gevers en Harry Jansen (red.), De ongrijpbare tijd. Temporaliteit en de constructie van het verleden, Verloren, Hilversum, 2001, 17-35.
Verschaffel 2001
Tom Verschaffel, ‘De kwade faam van Hendrik Conscience’, Ons Erfdeel, 4, 2001, 553-569.
Waling 2016
Geerten Waling, 1848: Clubkoorts en revolutie. Democratische experimenten in Parijs en Berlijn, Vantilt, Nijmegen, 2016.
Wils 2009
Lode Wils, Van de Belgische naar de Vlaamse natie. Een geschiedenis van de Vlaamse beweging, Acco, Leuven, 2009.
Wils 2013
Lode Wils, ‘Conscience in de Vlaamse natievorming’, Verslagen en Mededelingen, 123/2-3, 2013, 107-119
