“Apathie houdt onze samenleving gevangen.”
In 1995 werd de Bosnische burgeroorlog formeel beëindigd, hoewel etnische spanningen nog altijd voelbaar zijn. Maffiose politici, verrijkt door de oorlog, controleren het politieke en socio-economische leven van Sarajevo. Noden van burgers worden systematisch genegeerd en corrupte politieke netwerken maken structurele vooruitgang onmogelijk. Wanhoop drijft mensen tot emigratie, maar een groeiende groep van activisten en bezorgde burgers eist zijn stad en politieke rechten opnieuw op.
Een kafkaëske gevangenis in de Balkan
Iedereen kent het radeloze gevoel wanneer ambtenaren ons van het kastje naar de muur sturen. In Bosnië-Herzegovina is dat niet minder het geval, maar het politieke systeem maakt het degelijk functioneren van de staat werkelijk onmogelijk. Corrupte politieke netwerken controleren alle aspecten van de bureaucratie en de economie. Via officiële kanalen krijgen burgers nauwelijks iets gedaan van hun overheid. Ze worden gedwongen hun toevlucht te nemen tot een allesoverheersende ons-kent-ons politiek.
Op die manier valt het merendeel van de bevolking uit de boot. Burgers die geen connecties binnen de bureaucratie hebben, kunnen nauwelijks economische of sociale opportuniteiten nastreven, terwijl nationalistische elites en hun netwerken het land leegplunderen.
Velen voelen zich dan ook gevangen in een natie die hen geen perspectief biedt. De huidige politieke impasse verlamt het collectieve bewustzijn van de Bosnische burger. Wanhopig, apathisch en verwaarloosd nemen ze afstand van elke burgerlijke verantwoordelijkheidszin. Politiek engagement en een constructieve interactie met de staat worden bijgevolg ontmoedigd.
De scriptie “Mister President, Where are Your Citizens? Statecraft and Citizen-State Relations in Post-Conflict Bosnia-Herzegovina” bestudeert hoe deze collectieve mentaliteit van impasse het politiek engagement van jongeren en hun relatie met de staat beïnvloedt.
Verschillende studies hebben hier uitgebreid etnografisch onderzoek naar gedaan. De scriptie is echter origineel in haar opzet doordat zij de kwestie vanuit een antropologisch, politiek wetenschappelijk én psychoanalytisch standpunt benadert. Tevens vormt de scriptie een unieke bijdrage doordat zij dit interdisciplinair kader toepast om na te gaan hoe politiek en sociaal activisme verandering in het Bosnische politieke bewustzijn kan brengen.
Barsten in de muur
De laatste jaren ontspoorden de erbarmelijke socio-economische omstandigheden in Bosnië-Herzegovina zodanig dat het land in februari 2014 wekenlang overspoeld werd door protestgolven. Vergelijkbaar met de Arabische Lente eisten deelnemers het ontslag van de etno-nationalistische regering en een complete herstructurering van het politieke systeem.
De overheid negeerde hun eisen en onderdrukte het protest. Protesters organiseerde vervolgens plenums, zogenaamde volksvergaderingen. Als een vorm van directe democratie leidden de plenums tot een hernieuwd politiek engagement en een herwonnen burgerzin.
Ongeacht de afwezigheid van concrete veranderingen betekenden de protesten uit 2014 een constructieve vooruitgang voor politiek en sociaal activisme in Bosnië. Op verschillende manieren zorgden de protesten, en de plenums, voor een verschuiving in het politiek bewustzijn: van passiviteit en apathie naar actieve en doelgerichte betrokkenheid.
Burgers werden in de eerste plaats bewuster van de ongelijke afhankelijkheidsrelatie tussen hen en de staat en de manier waarop ze in die positie gemanipuleerd worden. Ook kregen deelnemers nieuwe inzichten om op concrete wijze politieke rechten en inspraak te eisen.
Ten slotte werden in navolging van de volksvergaderingen verschillende projecten georganiseerd die burgers trachtten te betrekken in het beleidmakingsproces. Op die manier hoopten ngo’s en burgerorganisaties het herwonnen politieke bewustzijn in concrete participate om te zetten.
In oktober 2015, bijvoorbeeld, organiseerde de mensenrechtenorganisatie Youth Initiative for Human Rights een tweedaagse regionale conferentie: de Sarajevo Youth Summit. Dit evenement bood jongerenactivisten uit de Balkan de mogelijkheid om in dialoog te treden met beleidsmakers uit Albanië, Bosnië, Montenegro, Kroatië en Servië.
In hun slotverklaring pleitten de jongeren voor meer regionale samenwerking, een herziening van de Bosnische grondwet en een consistentere naleving van het internationaal humanitair recht. Door haar eenmalig karakter beschouwden participerende beleidsmakers de conferentie eerder als een pr-stunt, maar voor jongerenactivisten vormde het een constructief platform waar ze hun politiek engagement en burgerzin konden oefenen.
Een ander project dat bezorgde jongeren actieve betrokkenheid bijbrengt op lokaal niveau, is het gemeenschapsproject Dobre Kote, wat letterlijk ‘goede wijken’ betekent. Concreet tracht Dobre Kote bewoners van Sarajevo te betrekken bij de sociale en fysieke opwaardering van verwaarloosde en verlaten publieke ruimtes.
Via workshops, infomomenten en buurtfeesten brengt het gemeenschapsproject wijkbewoners in en rond Sarajevo bij elkaar. In een gemoedelijke en ongedwongen sfeer werken volwassenen en jongeren samen aan de leefbaarheid van verloederde pleinen, parken en gebouwen.
Op die manier worden de sociale banden tussen buurtbewoners, verstoord door oorlogstrauma’s en politieke spanningen, opnieuw aangehaald. Belangrijker echter is het gegeven dat deelnemers op een constructieve manier leren omgaan met het lokaal stadsbestuur.
Bijvoorbeeld, wanneer buurtbewoners toelating nodig hebben om bomen te planten in hun wijk, helpen activisten van Dobre Kote hen de zaak te bepleiten bij de bevoegde ambtenaar. Zo krijgen buurtbewoners een concreet idee van hoe de staat functioneert. Ze leren hoe zij de staat kunnen inzetten voor lokale noden. De groepsdynamiek en begeleiding van Dobre Kote zorgen ervoor dat de zaak binnen officiële kanalen wordt afgewerkt. Aldus worden corrupte praktijken van ambtenaren ontmoedigd.
Een werk van lange adem
Reeds twintig jaar bevindt Bosnië-Herzegovina zich in een politieke impasse, getekend door nationalisme, nepotisme en een achteruitgaande levensstandaard. Burgers zijn het slachtoffer van een niet-functionerende staat, corrupte politieke netwerken en een gebrek aan economische opportuniteiten. De wanhoop en apathie dat het Bosnische politieke bewustzijn typeerde, maakt echter langzamerhand plaats voor een doelgericht actief engagement.
In de woorden van Aldijana Okerić, een 25-jarige mensenrechtenactiviste: “Tot voor kort hoorde je nagenoeg iedereen klagen over hoe corrupt en uitzichtloos onze politiek was. Sinds de protesten en de volksvergaderingen echter, zie ik meer en meer gemotiveerde jongeren en volwassen burgers die het heft in eigen handen willen nemen. Niet alleen zorgt dat voor kleine, symbolische overwinningen, het heeft ook een positieve uitwerking op de mentaliteit van de jongere generatie. Wetende dat de staat geen abstract, onveranderlijk ‘monster’ is, worden zij aangespoord hun bezorgdheid constructiever te uiten en daar ook naar te handelen. Zeker in het licht van toekomstige EU gesprekken, zal de politiek meer rekening met hen moeten houden.”
Bibliography
Althusser, L. (1971). ‘Ideology and Ideological State Apparatuses (Notes Towards an Investigation)’, in Lenin and Philosophy, and Other Essays, trans. B. Brewster. New York: Monthly Review Press, pp. 127-186.
Anter, A. (2014). Max Weber’s Theory of the Modern State. Origins, Structure and Significance. Hampshire: Palgrave Macmillan.
Appadurai, A. (1998). Dead Certainty: Ethnic Violence in the Era of Globalization. Public Culture, 10(2), 225-247.
Arsenijević, D. (2014). Unbribable Bosnia: The Fight for the Commons. Baden-Baden: Nomos.
Bakić-Hayden, M. (1995). Nesting Orientalism: the Case of Former Yugoslavia. Slavic Review, 54(4), 917-931.
Balić, E.G. (2009). When Croatia Needed Serbs: Nationalism and Genocide in Sarajevo, 1941- 1942. Slavic Review, 68(1), 116-138.
Belloni, R. (2001). Civil Society and Peacebuilding in Bosnia and Herzegovina. Journal of Peace Research, 38(2), 163-180.
Bieber, F. & Sokolović, D. (eds.)(2001). Reconstructing Multiethnic Societies: The Case of Bosnia-Herzegovina. Burlington: Ashgate Publishing Company.
Bilsborrow, R.E. (ed.) (1998). Migration, Urbanization, and Development: New Directions and Issues. Norwell, MA: Kluwer Academic Publishers.
Bogaarts, M. (2006). Democracy and Power-Sharing in Multi-National State: Thematic Introduction. Journal of Multicultural Societies, 8(2), 119-126.
Bojičić-Dželilović, V. (2013). Informality, Inequality and Social Reintegration in Post-War Transition. Studies in Social Justice 7(2): 211-218.
Bošković, A. (2013). Yugonostalgia and Yugoslav Cultural Memory: Lexicon of Yu Mythology. Slavic Review, 72(1), 54-78.
Bougarel, X., Helms, E. & Duijzings, G. (2007).The New Bosnian Mosaic. Identities, Memories, and Moral Claims in a Post-War Society. Aldershot: Ashgate.
Bourdieu, P. (1999). ‘Rethinking the State: Genesis and Structure of the Bureaucratic Field (trans. L. Wacquant and S. Farage)’, in G. Steinmetz (ed.), State/Culture: State Formation after the Cultural Turn. Ithaca: Cornell University Press, pp. 53-75
Burg, S. L. & Shoup, P. S. (1999). The War in Bosnia-Herzegovina. Ethnic Conflict and International Intervention. New York: M.E. Sharpe.
Buttigieg, J. (1995). Gramsci on Civil Society. Boundary 2, 22(3), 1-32.
Campbell, D. (1998). National Deconstruction: Violence, Identity, and Justice in Bosnia. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Carothers, T. (1996). Assessing Democracy Assistance: The Case of Romania. Washington DC: Carnegie Endowment.
Chandler, D. (1998). Democratization in Bosnia: The limits of civil society building strategies. Democratization, 5(4), 78-102.
__________. (1999). Bosnia: Faking Democracy After Dayton. London: Pluto Press.
__________. (2006a). Empire in Denial. The Politics of State-building. London: Pluto Press.
__________. (2006b). Peace Without Politics? Ten Years of State-Building in Bosnia. New York: Routledge.
Chin, C. & Mittelman, J.H. (2000). ‘Conceptualizing Resistance to Globalization’, in: Gills, B. K. (2000). Globalization and the Politics of Resistance. UK: Palgrave Macmillan, pp. 29-45.
Das, V. (1990). Mirrors of Violence: Communities, Riots and Survivors in South Asia. Delhi: Oxford University Press.
______. (1995). Critical Events: An Anthropological Perspective on Contemporary India. Delhi: Oxford University Press.
Detrez, R. (1996). De sloop van Joegoslavië: relaas van een boedelscheiding. Antwerpen: Hadewijch.
Dibua, J.I. (2011). Ethnic Citizenship, Federal Character and Inter-Group Relations in Postcolonial Nigeria. Journal of the Historical Society of Nigeria, 20, 1-25.
Dimitrovova, B. (2002). Bosniak or Muslim? Dilemma of one Nation with two Names. Southeast European Politics, 2(2), 94-108.
Donais, T. (2002). The Politics of Privatization in Post-Dayton Bosnia. Southeast European Politics, 3(1), 3-19.
Drapac, V. (2010). Constructing Yugoslavia: A Transnational History. Hampshire: Palgrave Macmillan.
Duffield, M. (2001). Global Governance and the New Wars: The Merging of Development and Security. London: Zed Books.
Fagan, A. (2005). Civil society in Bosnia ten years after Dayton. International Peacekeeping, 12(3), 406-419.
Fischer, M. (ed.) (2007). Peacebuilding and Civil Society in Bosnia-Herzegovina. Ten Years after Dayton. Berlin: LIT Verlag.
Foucault, M. (1975). ‘Governementality’, in G. Burchell, C. Gordon and P. Miller (eds.), The Foucault Effect: Studies in Governmentality. London: Harvester Wheatsheaf, pp. 73- 86.
Fox, J.E. (2004). Missing the Mark: Nationalist Politics and Student Apathy. East European Politics and Societies, 18(3), 363-391.
Frederiksen, M.D. (2014). The Would-Be State: Reforms, NGOs, and Absent Presents in
Postrevolutionary Georgia. Slavic Review, 73(2), 307-321.
Gagnon, V.P. (2004). The Myth of Ethnic War: Serbia and Croatia in the 1990s. Ithaca: Cornell University Press.
Gramsci, A. (1992). The Prison Notebooks, Vol I. New York, NY: Columbia University Press.
Greenberg, J. (2010). “There’s Nothing Anyone Can Do About It”: Participation, Apathy and “Successful” Democratic Transition in Postsocialist Serbia. Slavic Review, 69(1), 41- 64.
_________. (2014). After the Revolution: Youth, Democracy and the Politics of Disappointment in Serbia. Palo Alto: Stanford University Press.
Greenberg, R.D. (2004). Language and Identity in the Balkans. Oxford: Oxford University Press.
Harvey, D. (2004). The “New Imperialism”: Accumulation by Dispossession. Actual Marx, 1(35), 71-90.
Hayden, R.M. (1996). Imagined Communities and Real Victims: Self-Determination and Ethnic Cleansing in Yugoslavia. American Ethnologist 23(4), 783-801.
Hayden, R.M., et al. (2007). Moral Vision and Impaired Insight: The Imagining of Other Peoples’ Communities in Bosnia. Current Anthropology 48(1), 105-131.
Helms, E. (2013). Innocence and Victimhood. Gender, Nation, and Women’s Activism in Postwar Bosnia-Herzegovina. Wisconsin: The University of Wisconsin Press.
Herzfeld, M. (1997). Cultural Intimacy: Social Poetics in the Nation-State. New York: Routledge.
Hromadžić, A. (2015). Citizens of an Empty Nation: Youth and State-Making in Postwar Bosnia-Herzegovina. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Islam, K.S. (2009). Challenges of Urban Planning at the Face of Counter-Urbanization. Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, 4(2), 152-165.
Jansen, S. (2015). Yearnings in the Meantime: ‘Normal Lives’ and the State in a Sarajevo Apartment Complex. New York, NY: Berghahn Books.
Jildirim, U. & Navaro-Yashin, Y. (2013). An Impromptu Uprising: Ethnographic Reflections on the Gezi Park Protests in Turkey. Cultural Anthropology, 3. Retrieved from https://culanth.org/fieldsights/391-an-impromptu-uprising-ethnographic-…; on-the- gezi-park-protests-in-turkey
Kalyvas, S. N. (2006). The Logic of Violence in Civil Wars. Cambridge: Cambridge University Press.
Koczberski, G., Curry, G.N. & Connell, J. (2001). Full Circle or Spiralling Out of Control? State Violence and the Control of Urbanisation in Papua New Guinea. Urban Studies, 38(11), 2017-2036.
Kundu, A. & Sarangi, N. (2005). Issue of Urban Exclusion. Economic and Political Weekly, 40(22), 3642-3646.
Kurtović, L. (n.d.). Limits of In/Action: Everyday Politics of Dis/Engagement in Postwar Bosnia-Herzegovina (Unpublished paper). University of Pennsylvania, Pennsylvania.
Lederach, John P. (1997). Building Peace: Sustainable Reconciliation in Divided Societies. Washington, D.C.: United States Institute of Peace Press.
Little, A. & Silber, L. (1995). The Death of Yugoslavia. London: Penguin Publisher.
Maatsch, A. (2011). Ethnic Citizen Regimes. Europeanization, Post-War Migration and Redressing Past Wrongs. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Maček, I. (2009). Sarajevo Under Siege. Anthropology in Wartime. University Park: University of Pennsylvania Press.
Mahmood, S. (2001). Feminist Theory, Embodiment, and the Docile Agent: Some Reflections on the Egyptian Islamic Revival. Cultural Anthropology, 16(2), 202-236.
Markowitz, F. (2010). Sarajevo: A Bosnian Kaleidoscope. Urbana: Illinois University Press.
Mitchell, T. (1999). ‘Society, Economy, and the State Effect’, in G. Steinmetz (ed.), State/Culture: State Formation after the Cultural Turn. Ithaca: Cornell University Press, pp. 76-97.
Mujkić, A. (2007). Mi Građani Etnopolisa. Sarajevo: Šahinpašić.
Musi, M. (2015). (Re)constructions: Armed conflicts, cultural heritage, (inter)national policies and local practices of memorialization in Sarajevo, Bosnia and Herzegovina (Ph.D). University of Ghent.
Navaro-Yashin, Y. (2002). Faces of the State. Secularism and Public Life in Turkey. Princeton & Oxford: Princeton University Press.
Nordstrom, C. (1997). A Different Kind of War Story. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
___________. (2004). Shadows of War: Violence, Power and International Profiteering in the Twenty-First Century. Berkeley: University of California Press.
O’Flynn, I. & Russell, D. (2005). Power Sharing: New Challenges for Divided Societies. London: Pluto Press.
Ohmae, K. (1995). The End of the Nation State: The Rise of Regional Economies. New York: Free Press Paperbacks.
Okerić, A. (2015, October 19). Samit Mladih u Sarajevu. Retrieved from http://yihr.ba/oktobarski-samit-mladih-u-sarajevu/.
Oushakine, S.A. (2009). The Patriotism of Despair. Nation, War, and Loss in Russia. Ithaca & London: Cornell University Press.
Owen, B. (2013). Bosnia-Herzegovina: The Vance/Owen Peace Plan. Liverpool: Liverpool University Press.
Pešić, D. & Janić, D. (1992). Nationalism and Socialism: The Case of Yugoslavia. History of European Ideas, 15(1-3), 201-210.
Pickering, P. (2007). Peacebuilding in the Balkans. The View from the Ground Floor. Ithaca: Cornell University Press.
Pond, E. (2006). Endgame in the Balkans: Regime Change, European Style. Washington, D.C.: Brookings Institution Press.
Qvortrup, M. (2013). Direct Democracy: A comparative study of the theory and practice of government by the people. Manchester: Manchester University Press.
Richmond, O.P. (2009). Becoming Liberal, Unbecoming Liberalism: Liberal-Local Hybridity via the Everyday as a Response to the Paradoxes of Peacebuilding. Journal of Intervention and Statebuilding, 3(3), 324-344.
___________. (2012). A Pedagogy of Peacebuilding: Infrapolitics, Resistance and Liberation. International Political Sociology, 6(2), 115-131.
Richmond, O. P. & Mac Ginty, R. (2013). The Local Turn in Peacebuilding: A Critical Agenda for Peace. Third World Quarterly, 34(5), 763-783.
Said, E. (2003). Orientalism. London: Penguin Random House.
Sanina, A. (2012). Competing For a Citizen: “Visible” and “Invisible” Forms of State Identity in Russia. Journal for Eurasian Studies, 3(2), 126-146.
Sarajlić, E. (2010). ‘The Bosnian Triangle: Ethnicity, Politics and Citizenship’, CITSEE Working Paper. Retrieved from http://www.citsee.ed.ac.uk/data/assets/pdf_file/0004/108868/190thebosni…; nicit ypoliticsandcitizenship.pdf. Accessed February 14th, 2017.
__________. (2012). Conceptualizing citizenship regime(s) in post-Dayton Bosnia and Herzegovina. Journal of Citizenship Studies, 16(3-4), 367-381.
Sarajlić, E. & Marko, D. (eds.) (2011). State or Nation? The Challenges of Political Transition in Bosnia and Herzegovina. Sarajevo: University of Sarajevo.
Scott, J.C. (1990). Domination and the Arts of Resistance: Hidden Transcripts. New Haven, Conn.: Yale University Press.
_________. (1998). Seeing like a State: How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed. New Haven, Conn.: Yale University Press. BIBLIOGRAPHY
\l 2067
Sharma, A. & Gupta, A. (eds.) (2006). The Anthropology of the State. A Reader. Oxford: Blackwell Publishing.
Tilly, Ch. (2005). 'Social Movements as Politics', in Social Movements. 1768-2004. Boulder/Londen: Paradigm Publishers, pp. 1-15.
Tilly, Ch. & Tarrow, S. (2015). 'How to analyze contention', in Contentious politics. Oxford: Oxford University Press, pp. 25-45
Todorova, M. (1996). Imagining the Balkans. Oxford: Oxford University Press.
Van Gorp, C. (2012). Brotherhood and Unity? The Relationship Between Nationalism and Socialism in Socialist Yugoslavia. Retrieved from http://theses.ubn.ru.nl/bitstream/handle/123456789/2881/2012%20Gorp.pdf…; =1.
Van Winkle, D. (2005). The Rise of Ethnic Nationalism in the Former Socialist Federation of Yugoslavia: An Examination of the Use of History. Retrieved from http://www.wou.edu/history/files/2015/08/Daniel-Van-Winkle.pdf.
Wiktorowicz, Q. (2004). ‘Introduction: Islamic Activism and Social Movement Theory’, in Islamic Activism A Social Movement Theory Approach. Bloomington: Indiana University Press, pp. 1-37.
Woo-Cumings, M. (ed.) (1999). The Developmental State. Ithaca: Cornell University Press.
Žohar, B. (2012). Misrepresentation of the Bosnian War by Western Media. Journal of Comparative Research in Anthropology and Sociology, 3(2), 97-110.