Probeert u even Brugge, Antwerpen of Gent voor te stellen zonder zijn bouwkundig erfgoed. Zonder zijn middeleeuwse kastelen en volkshuizen verdwijnt het hele karakter van het stadsbeeld. Het is niet noodzakelijk om de hele geschiedenis te kennen achter deze gebouwen en toch een collectieve herinnering te vormen, een nostalgisch verlangen naar wat toen was.
Dit is echter niet even vanzelfsprekend daar waar conflict nog in het geheugen gegrift staat, waar de gruwel van oorlog nog een verse wonde is van een maatschappij die snakt naar de verlossing van die pijnlijke herinnering. Daar worden deze gebouwen, gekenmerkt door kraters en kogelgaten, allesbehalve beschouwd als romantisch en worden het liefst zo snel mogelijk achterwege gelaten in de heropbouw van de stad.
De afwezigheid van erfgoed in de heropbouw van de stad.
Deze bevindingen zijn gebaseerd op eigen verricht veldwerk in Beiroet, waar de Libanese Burgeroorlog achtentwintig jaar geleden officieel ophield en de reconstructie van de stad nog volop aan de gang is. In een (her)ontwikkelende context, zoals Beiroet, wordt urban heritage vaak niet erkend als een middel dat het potentieel bezit een actieve rol te spelen in zijn verstedelijking. Dit ondanks dat de traditionele woningbouw de reden vormde achter Beiroets eerdere bijnaam: Parijs van het Midden-Oosten. Tegenwoordig vormen deze gebouwen enkel een pijnlijke herinnering aan de vijftien jaar durende oorlog. Voor de inwoners van de stad zijn deze bouwwerken, gekenmerkt met tekenen van conflict, niets meer dan zout in de wonde, eerder dan een reliek van wat vroeger was; een bewijs dat de stad en het volk deel uitmaakt van de geschiedenis.
Ook de Libanese regering faalt erin het potentieel te erkennen in deze traditionele woningen. Zonder enige wetgeving die deze bouwwerken beschermt, worden ze één voor één neergehaald om appartementsblokken, kantoorgebouwen of luxe resorts te bouwen. Dit gebeurt in de hoop om van Beiroet een nieuwe wereldstad te maken, waar architecturaal erfgoed schijnbaar geen deel van kan uitmaken. Vernietigen wat geassocieerd zou kunnen worden met oorlog, om op dat puin een nieuwe Abu Dhabi of Dubai te bouwen zou na vijftien jaar conflict inderdaad als een aantrekkelijke gedachtengang kunnen klinken. Toch bewijst de uiterst fragiele post-conflict realiteit waarin de stad zich nu bevindt het tegendeel. Terwijl het verleden werd genegeerd en opgekropt, werd globalisatie naar voor gebracht als de enige mogelijke weg naar de heropbouw van Beiroet. Na de pijnlijke destructie van de oorlog werd de trots van de inwoners vervangen door een collectieve afkeer naar hun stad, nu onherkenbaar als gevolg van een nog vernietigende reconstructie.
Erfgoed als actief element binnen urbanisatie.
Iets wat snel over het hoofd wordt gezien bij de (her)opbouw van een stedelijke context, is dat het historische aspect van een stad wel degelijk deel kan uitmaken van verstedelijking, en dat het mogelijk is voor onroerend erfgoed om opnieuw geïntegreerd te worden als een actief element in een ontwikkelende samenleving. De heropbouw van een stad zoals Beiroet hoeft niet enkel af te hangen van westerse ontwikkeling noch van complexe sociale strategieën. Er zou daarentegen vordering moeten komen in de bestaande middelen van de stad. Bouwkundig erfgoed wordt vaak gezien als niets meer dan een nostalgische glimp in het verleden, misplaatst als het ware, in een steeds veranderende omgeving. Desondanks heeft elk van deze gebouwen het potentieel een baken te worden, kneedbaar naar gelang zijn omgeving, terwijl het opnieuw geschiedenis in de stad introduceert. Een historie die niet altijd even positief is geweest kan desondanks een herinnering zijn dat er pas als een diverse, doch onverdeelde gemeenschap kan worden gestreefd naar een betere toekomst; dat ergens tussen de huidige verdeeldheid toch een collectieve identiteit schuilt.
Als locals er niet naar omkijken, wie dan wel?
De inwoners kijken er niet naar om, de regering nog minder. Elke dag verdwijnt een traditionele woning, en tegelijkertijd een stukje geschiedenis, om toch maar een appartementsblok te kunnen bouwen dat net iets hoger wordt dan zijn voorhanger. Terwijl ontwikkelaars miljoenendeals afsluiten met aandeelhouders, zijn sinds 2011 zeven miljoen Syriërs gevlucht ten gevolge van de burgeroorlog die hun land teistert. Libanon, een land met in 2010 nog vier miljoen inwoners, werd de nieuwe thuis voor meer dan één miljoen vluchtelingen. Het land kreeg te maken met een toevloed van één vierde van zijn voormalige inwonersaantal. Het werkloosheidcijfer groeide, alsook het tekort aan voedsel en betaalbare huisvesting. Eén miljoen vluchtelingen werden zondebokken voor de problemen van het land. Een volledige integratie in het gastland werd zo goed als onmogelijk.
Stel u nu voor dat deze mensen kunnen worden ingezet als oplossing voor een lokaal probleem zoals de verwaarlozing van bouwkundig erfgoed. Terwijl de Libanese overheid de vluchtelingencrisis zoveel mogelijk probeert te negeren, hopend dat het probleem op die manier verdwijnt, worstelen vluchtelingen elke dag voor het welzijn van hun familie. Architecturaal erfgoed kan een instrument zijn voor Syrische gezinnen om hun plaats te vinden in die nieuwe leefwereld, maar tegelijkertijd ook om iets terug te doen voor de gemeenschap waarin ze zich integreren. Door hen specifieke technieken aan te leren die kunnen worden toegepast in restoratie, kunnen vluchtelingen traditionele gebouwen opnieuw gaan integreren in hun verstedelijkte context. Via deze weg leren ze een nieuwe vaardigheid bovenop hun bestaande skillset. Gevluchte Syriërs kunnen bovendien makkelijker worden bijgestaan doorheen het integratieproces alsook door dagelijkse uitdagingen. Het geeft hen opnieuw een kans om hun eigen toekomst te gaan plannen. Door betrokken te worden in de oplossing van een lokaal probleem krijgen deze families de kans deel uit te maken van een gemeenschap, in plaats van gedwongen te worden een passieve positie aan te nemen.
Stel u nu voor dat deze mensen kunnen worden ingezet als oplossing voor een lokaal probleem zoals de verwaarlozing van bouwkundig erfgoed.
Door mensen die op de vlucht zijn voor oorlog te betrekken in de heropbouw van een stad na conflict, krijgen vluchtelingen een kans om zich te integreren in de gemeenschap. Tegelijkertijd wordt door deze transactie ook het waanidee aangepakt dat erfgoed geen deel kan uitmaken van verstedelijking, alsook de fictie dat vluchtelingen geen functioneel onderdeel zouden kunnen uitmaken van de maatschappij.
Volume 26, Architecture of Peace, Archis no. 4, 2010.
Volume 40, Architecture of Peace Reloaded, Archis no. 2, 2014.
Bazzi, A. et al., Beirut Guide for Beirutis, ed. J. Abboushi, Beirut, Dar Al-Adab, 2017.
Corten, J. and E. Geurts and P. Meurs and R. Vermeulen,
Heritage as an Asset for Inner-City Development: An Urban Manager’s Guide Book, Rotterdam, nai010 publishers, 2014.
Fanelsa, N. and M. Helten and B. Martenson and L. Wertgen,Architecture Reading Aid Ahmedabad, Berlin, Ruby Press, 2015.
Khalaf, S and P. Kongstad, Hamra of Beirut: A Case of Rapid Urbanization, Leiden, Brill, 1997.
Krijnen, M., Facilitating Real Estate Development in Beirut: A Peculiar Case of Neoliberal Public Policy, Beirut, American University of Beirut, 2010.
Liger-Belair, J., L’ Habitation au Liban, Beirut, APSAD, 1965. Patrick, N., Experiencing Temporary Artscape, Maryland,
Graduate School of the University of Maryland, 2013. Saliba, R., Beyrouth Architectures aux Sources de la
Modernité 1920-1940, Marseilles, Editions Parenthèses, 2009.
Sawalha, A., Reconstructing Beirut : Memory and Space in a Postwar Arab City, Texas, University of Texas Press, 2010.
Thing, E. and B. Cardoso, Integrating Historical Maps and Photographs into Geographic Information Systems (GIS): Hamra of Beirut Revisited, Copenhagen, Aalborg University, 2015.
European Commission, European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations, Lebanon, 2018.
Inter-Agency Coordination, Syrian Refugee Livelihoods, Lebanon, 2016.
MEDA/CORPUS, Traditional Meditterranean Architecture: House with three arches, Lebanon 2016.
Mercy Corps Lebanon, Municipal Guide: Successful Municipal Strategies to Respond to the Syria Refugee Crisis, Lebanon, 2014.
Mercy Corps Lebanon, Municipal Strategies Poster: Successful Municipal Strategies to Respond to the Syria Refugee Crisis in Lebanon, Lebanon, 2014.
Mercy Corps Lebanon, Policy Brief: Engaging Municipalities in the Response to the Syria Refugee Crisis in Lebanon, Lebanon, 2014.
Mercy Corps Lebanon, Things fall apart: political, economic and social instability in Lebanon, Lebanon, 2013.
UNHCR, Housing, Land & Property, issues in Lebanon: Implications of the Syrian refugee crisis, Lebanon, 2014.
CARE, ‘7 Years Into Exile: How urban Syrian refugees, vulnerable Jordanians and other refugees in Jordan are being impacted by the Syria crisis’, Reliefweb, June 2017, https:// reliefweb.int/report/jordan/7-years-exile-how-urban-syrian- refugees-vulnerable-jordanians-and-other-refugees, (accessed 2 December 2017).
Gebara, H. and M. Khechen and B. Marot, ‘Mapping new constructions in Beirut (2000-2013)’, Jadaliyya, November 2016, http://www.middleeastdigest.com/pages/index/25504/ mapping-new-constructions-in-beirut-(2000-2013), (accessed 12 May 2018).
Ghaith, N., ‘Passing heritage law more urgent than ever’, The Daily Star, June 2016, https://www.pressreader.com/lebanon/ the-daily-star-lebanon/20160621/281599534791803, (accessed 15 January 2018).
Hilton, D., ‘Lebanon activists cite win for heritage preservation’,Aljazeera, October 2017, http://www.aljazeera.com/ news/2017/10/171013114545683.html, (accessed 2 December 2017).
JT, ‘Syrian refugee children to be trained in heritage conservation in Petrea region — PNT’, The Jordan Times,August 2017, http://jordantimes.com/news/local/syrian- refugee-children-be-trained-heritage-conservation-petra- region-—-pnt, (accessed 4 January 2018).
Makarem, M. ‘Au Liban, vaut-il mieux restaurer sa vieille bâtisse ou faire de la prison?’, L’Orient Le Jour, February
2018, https://www.lorientlejour.com/article/1100611/vaut-il- mieux-restaurer-sa-vieille-batisse-ou-faire-de-la-prison-.html, (accessed 24 February 2018).
Preston, S., ‘A lifeline for heritage out of thin air?’, Executive, February 2018, www.executive-magazine.com/real-estate-2/a- lifeline-for-heritage-out-of-thin-air, (accessed 24 February 2018).
Battah, H., Beirut Report, [web blog], http://www.beirutreport. com, (accessed 15 January 2018).
Legal Informatics Centre, Legal Law, [website], 2018, www. legallaw.ul.edu.lb, (accessed 5 February 2018).
Levantine Heritage Foundation, ‘Lost Heritage Beirut’, Levantine Heritage Foundation, Research - Education - Preservation, [web blog], http://www.levantineheritage.com/ lost-houses-beirut.html, (accessed 19 January 2018).
Numbeo, Numbeo Cost of Living, [website], 2018, https://www. numbeo.com/cost-of-living/, (accessed 11 March 2018).
UNESCO, UNESCO World Heritage Centre, [website], 1992, http://whc.unesco.org, (accessed 15 January 2018).
Unknown administrator, The Red House in Ras Beirut[Facebook page], 2017, https://www.facebook.com/ theredhouseinrasbeirut, (accessed 5 February 2018).
Wikipedia, Wikipedia The Free Enyclopedia, [website], 2018, https://en.wikipedia.org/wiki, (accessed 15 January 2018).
8 Borders, 8 Days, dir. Bailly, A., [documentary], USA, 2017.
Asfar, N. et al., ‘Temporary’, Metamorphosis of a city: Beirut 1870 - 2052, [exhibition], Beyt Amir, Beirut, 2017.
Al Timimi, H. and S. Eisa, Utopera, [theatre], Theater Antigone, Kortrijk, 2018
Fuocoammare, dir. Rosi, G., [documentary], Italy and France, 2016, .
How Syria’s architecture laid the foundation for brutal
war, Al-Sabouni, M., [online TED Talk], Banff, Canada, 2016, https://www.ted.com/talks/marwa_al_sabouni_how_syria_s_ architecture_laid_the_foundation_for_brutal_war, (accessed 12 May 2018).
L’insulte, dir. Doueiri, Z., [cinema], Lebanon et al., 2018.
Sorry I Drowned, Doctors Without Borders, [online video], 2017, https://www.youtube.com/watch?v=iwkROGnJm80, (accessed 15 January 2017).
Stonemasonry Training in Mafraq, Jordan,
Worlds Monuments Fund, [online video], 2018, https://www. youtube.com/watch?v=Yk7CIglhFlw&feature=youtu.be, (accessed 15 March 2018).
Unicef, YELO, Haneen: A Collective Work of Lebanese and Syrian Artists on the Impact of War on Childhood, [exhibition], 2018, Beyt Beirut, Beirut.