Inclusief onderwijs: naar een betere samenwerking via het ondersteuningsnetwerk?

Luca
De Coninck

“Gewoon onderwijs als het kan, buitengewoon onderwijs als het moet!”,  aldus onderwijsminister Hilde Crevits, die sterk achter de idee van inclusief onderwijs staat. De scheiding of 'segregatie' tussen het gewoon en het buitengewoon onderwijs moet verkleinen.

De leraren uit het gewoon onderwijs komen voor een ontzettend moeilijke uitdaging te staan en de leraren uit het buitengewoon onderwijs verliezen hun job!

Maar niet getreurd, ook daar heeft de minister sinds 2017 een oplossing voor: een nieuw ondersteuningsmodel met een nauwere samenwerking tussen deze leraren. Het is echter niet duidelijk hoe die samenwerking in de praktijk verloopt…

Onderzoek naar deze samenwerking vormt het onderwerp van de scriptie.

Vroeger en nu

‘Zij horen niet bij ons!’, in het verleden heerste een mentaliteit die mensen met en zonder beperking opsplitste in twee groepen. In het onderwijs ontstond er hierdoor een scheiding of segregatie tussen het gewoon en het buitengewoon onderwijs. Onder het motto ‘gescheiden is niet gelijk’ startte er in de jaren ‘80 een inclusiebeweging.

Het initiatief ‘geïntegreerd onderwijs’ (GON) nam plaats in het basisonderwijs. Denk maar eens aan uw tijd in het basisonderwijs, misschien was u zelf een zorgbehoevende leerling of was uw klasgenoot iemand die extra zorg nodig had. Die zorg vond plaats buiten de klas en de zorgjuf werkte de leerling zo goed mogelijk bij zodat deze weer verder kon functioneren in de klasgroep. Hierbij spreken we van ‘integratie’, dus waarbij de leerling wordt aangepast aan het systeem.

Vandaag moet het anders! Er is duidelijk nood aan een ‘mindshift’ of verandering van zienswijze om tot inclusie te komen. Bij inclusie focust men niet op het tekort van de leerling, maar wel op mogelijke aanpassingen van de school aan de leerling. Dit met het doel belemmeringen weg te nemen die leerlingen met een beperking in de weg staan om les te volgen in het gewoon onderwijs. De focus van ‘wat is er mis met de leerling’ moet veranderen naar ‘wat heeft de leerling nodig om goed te functioneren in het gewoon onderwijs’.

Het M-decreet

Nadat België het VN-verdrag omtrent rechten van personen met een handicap ondertekende, kwam er onder leiding van onderwijsminister Crevits in 2014 het Maatregel-decreet (of M-decreet). Sinds het schooljaar 2015-2016 is het M-decreet een eerste stap richting volledige inclusie in het Vlaamse onderwijs.

Dit M-decreet bestaat uit een aantal uitgangspunten en voorziet een goed zorgbeleid op school, waarbij een samenwerking tussen verschillende onderwijs-instanties heel belangrijk is.

Klassen worden hierdoor meer divers en het onderwijspersoneel komt voor een grote uitdaging te staan. Leraren uit het gewoon onderwijs vertellen dat ze over te weinig kennis en vaardigheden beschikken om inclusief les te geven, terwijl leraren uit het buitengewoon onderwijs achterblijven met al hun opgebouwde ervaring en expertise.

Het ondersteuningsnetwerk

In september 2017 lanceert het Vlaams Onderwijs daarom het ondersteuningsmodel. Dit ondersteuningsmodel vervangt alle voorgaande initiatieven. Het bevat een ondersteuningsnetwerk die de middelen van het buitengewoon onderwijs flexibeler wil inzetten in het gewoon onderwijs en daarbij specifiek richt op de ondersteuning van leraren en lerarenteams. Het ondersteuningsnetwerk is een ingrijpende onderwijsverandering die zowel het denken als het handelen van onderwijsprofessionals uitdaagt. Hier gaat het specifiek om leraren uit het gewoon onderwijs enerzijds en anderzijds om leraren uit het buitengewoon onderwijs, de ondersteuners.

Dit vereist een professionele ontwikkeling op individueel niveau, maar ook op niveau van het team en van de school.

Het onderzoek en zijn resultaten

Het onderzoek werd, via semigestructureerde interviews,  een kwalitatief casusonderzoek binnen het ondersteuningsnetwerk Vlaamse Ardennen uitgevoerd. We stelden vast dat binnen het ondersteuningsnetwerk Vlaamse Ardennen er wel degelijk sprake is van samenwerking en meer bepaald van samenwerkend leren: de leraar leert van de ondersteuner en andersom.

Beiden zijn over het algemeen positief over inclusief onderwijs, maar zij benadrukken wel dat buitengewoon onderwijs moet blijven bestaan.

Leraren zijn positief over de samenwerking omdat het extra tips en expertise oplevert en de ondersteuners zijn positief omdat ze flexibel ingezet worden en op die manier veel contact hebben en veel bijleren.

Een nadeel is wel dat het ondersteuningsnetwerk te snel werd ingevoerd. Leraren waren hierdoor te weinig geïnformeerd. Zo weten zij niet wie de competentiebegeleider is en wat de ondersteuner kwam doen in de klas. Dit bracht stress en onzekerheid waardoor de leraar in het begin een negatieve houding had ten aanzien van de samenwerking. De ondersteuner moet hierdoor stap voor stap in de klas komen, waardoor de samenwerking trager verloopt. Na enige tijd verloopt de samenwerking wel vlot, door een open en leergierige houding aan te nemen. In ons onderzoek valt op dat het vooral aan de houding van de leraar ligt of de samenwerking goed of slecht verloopt.

Leraren en ondersteuners zien elkaar als gelijkwaardige partners en werken samen aan een gemeenschappelijk doel. De samenwerking neemt de vorm aan van het coachingmodel, waarbij de leraar en de ondersteuner elkaar twee keer per week zien. Hierbij neemt de ondersteuner een coachende rol op en hij wordt extra geprofessionaliseerd door een wekelijkse bijeenkomst met het multidisciplinair team onder leiding van de competentiebegeleider. Leraren blijken extra kansen tot professionalisering te missen. Hierdoor wordt het takenpakket van de ondersteuner zwaar. Het valt op dat de ondersteuning vooral leerlinggericht is. De ondersteuner werkt met de leerling binnen of buiten het klaslokaal.

Tenslotte blijkt het belangrijk dat er een goede match is tussen beide leraren en dat de mindshift naar inclusie door beiden moet gemaakt worden.



Binnen het ondersteuningsnetwerk is er zeker samenwerking tussen de leraar en de ondersteuner, maar door de beperkte communicatie via verschillende kanalen verloopt het moeilijk. Om deze samenwerking en communicatie positief te beïnvloeden zijn er drie partners noodzakelijk: de schoolleider, de competentiebegeleider en de ouders.

Samenvattend: van segregatie naar integratie via een inclusiebeweging en van integratie naar inclusie via een mindshift

Conclusie

Met deze scriptie wil ik beleidsmakers, scholen voor gewoon en buitengewoon onderwijs er op attent maken, dat het ondersteuningsnetwerk zijn vruchten kan afwerpen, maar dat er nog veel werk aan de winkel is.

De samenwerking en houding tussen leraar en ondersteuner is van groot belang, evenals de wisselwerking en communicatie met de belangrijke partners: schoolleider, competentiebegeleider en ouders.

Het Vlaams onderwijs is goed op weg richting inclusie via het ondersteuningsnetwerk, maar er is nog een lange weg te gaan.

 

 

 



 

 

 

 

Bibliografie

Ainscow, M., & Sandhill, A. (2010). Developing Inclusive Education Systems: The Role of Organisational Cultures and Leadership. International Journal of Inclusive Education, 14 (4): 401–416. doi:10.1080/ 13603110802504903.

Austin, V.L. (2001). Teachers’ beliefs about co-teaching. Remedial and special education. 22(4). 245-255, https://doi.org/10.1177/074193250102200408

Avramidis, E. & Norwich, B. (2010). Teachers’ attitudes towards integration/inclusion: a review of the literature. European journal of special needs education. 17(2), 129-147, DOI: 10.1080/08856250210129056

Baxter, P., & Jack, S. (2008). Qualitative Case Study Methodology: Study Design and Implementation for Novice Researchers. The Qualitative Report, 13(4), 544-559.

Blask, F. (2011). Collaboration between general education teachers and related service providers. SUNY Oswego. Geraadpleegd op 18 april 2018, van https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED518582.pdf

Carrington, S. (2010). Inclusion needs a different school culture. International journal of inclusive education. 3, 257-268 DOI: 10.1080/136031199285039.

Connor, D.J., & Gabel, S.L. (2013). “Cripping the curriculum through academic activism: working tward increasing global exchanges to reframe (dis)ability and education. Routledge. 46(1), 100-118. DOI: 10.1080/10665684.2013.750186

Darling-Hammond, L., Chung Wei, R., Alethea, A., Richardson, N. & Orphanos, S. (2009) Professional learning in the learning profession: A status report on teacher development in the United States and Abroad. National staff development council. Geraadpleegd op 10 mei 2018, van https://learningforward.org/docs/default-source/pdf/nsdcstudy2009.pdf

De Neve, D., Devos, G & Tuytens, M. (2015). The importance of job resources and self-efficacy for beginning teachers' professional learning in differentiated instruction. Teaching and teacher education, 47, 30-41. https://doi.org/10.1016/j.tate.2014.12.003

De Neve, D. & Devos, G. (2017) How do professional learning communities aid and hamper professional learning of beginning teachers related to differentiated instruction? Teachers and Teaching, 23(3), 262-283. DOI: 10.1080/13540602.2016.1206524

Departement onderwijs en vorming (2016) Evaluatie van de pre-waarborgregeling basisonderwijs. Procesevaluatie van de implementatie van deze maatregel in schooljaar 2015-2016. Geraadpleegd op 30 december 2017, van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/Evaluat…

Departement onderwijs & vorming (2017a). Meta-evaluatie M-decreet. Synthese van evaluatie publicaties verschenen sinds de inwerkingtreding van het M-decreet in 2015. Geraadpleegd op 30 december 2017 van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/Synthes…

Departement onderwijs & vorming (2017b). Stand van zaken over de opstart van het ondersteuningsmodel. Geraadpleegd op 7 mei 2018, van file:///C:/Users/lucad_000/Downloads/Rapport_opstart_ondersteuningsmodel.pdf

Desimone, L. (2009). Improving impact studies of teachers' professional development: Toward better conceptualizations and measures. Educational Researcher, 38(3), 181-199. https://doi.org/10.3102/0013189X08331140

Duke, S.T. (2004). Problematizing collaboration: a critical review of the empirical literature on teaching teams. Teacher education and special education: the journal of the teacher education division of the council for exceptional children, 27(3), 307-317. https://doi.org/10.1177/088840640402700309

European Commission (2012). Rapport over onderwijs: kinderen met speciale behoeften en gehandicapte volwassenen trekken nog steeds aan het kortste eind. Geraadpleegd op 2 januari 2018,  van http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-761_nl.htm

Evers, J. (2015). Kwalitatief interviewen: kunst én kunde. Amsterdam: Boom Lemma uitgevers.

Friend, M., Cook, L., Hurley-Chamberlain, D. & Shamberger, C. (2010). Co-teaching: an illustration of the complexity of collaboration in special education. Journal of educational and psychological consulation, 20(1), 9-27. DOI: 10.1080/1047441090355380

Garrett, R. & Wrench, A. (2006). Teaching for inclusivity. Teaching Health and Physical Education in Australian Schools. 200-208. Frenchs Forest, NSW: Pearson Education

Ghesquière, P., Maes, B., Vandenberghe, R. (2007). The usefulness of qualitative case studies in research on special needs education. International Journal of Disability, development and education, 51(2), p171-184. https://doi.org/10.1080/10349120410001687382

Gillies, R.M. (2016). Cooperative learning: review of research and practice. Australian journal of teacher education,  41(3), . http://dx.doi.org/10.14221/ajte.2016v41n3.3

Goodyear, V.A. (2017). Sustained Professional Development on Cooperative Learning: Impact on Six Teachers' Practices and Students' Learning. Research Quarterly for Exercise and Sport, 88(1), 83-94. DOI: 10.1080/02701367.2016.1263381

Grip (2016). VN verdrag. Geraadpleegd op 20 mei 2017, van http://www.gripvzw.be/vn-verdrag.html

Guskey, R.T. (2003). What makes professional development effective? PHI Delta Kappan, 84(10), 748-750, https://doi.org/10.1177/003172170308401007

Heyndrickx, M. (2017). Ondersteuningsnetwerken van start vanaf 1 september 2017. VSOA onderwijs. Geraadpleegd op 3 januari 2017, van http://www.vsoa-onderwijs.be/artikel/ondersteuningsnetwerken-van-start-…

Howitt, D. (2010). Introduction to qualitative methods in psychology. Pearson education: UK.

Hunt, P., Doering, K., Hirose-Hatae, A., Maier, J., & Goetz, L. (2001). Across-program collaboration to support students with and without disabilities in a general education classroom. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps, 26(4), 240-256. https://doi.org/10.2511/rpsd.26.4.240

Hunt, P., Soto, G., Maier, J., & Doering, K. (2003). Collaborative teaming to support students at risk and students with severe disabilities in general education classrooms. Council for exceptional children, 69(3), 315-32. https://doi.org/10.1177/001440290306900304

Kinderrechtencommissariaat (2016). Knelpuntennota M-decreet. Geraadpleegd op 7 mei 2018, van https://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden…

Keefe, E. B., Moore, V., & Duff, F. (2004). The four “knows” of collaborative teaching. Teaching Exceptional Children, 36(5), 36–42. https://doi.org/10.1177/004005990403600505

Kritikos, E., & Birnbaum, B. (2003). General education and special education teachers' beliefs regarding collaboration. Learning Disabilities: A Multidisciplinary Journal, 12(3), 93- 100. Geraadpleegd van https://eric.ed.gov/?id=EJ853899

Larock, Y. (2015). Cocreatief leiderschap realiseren. Impuls: tijdschrift vooronderwijsbegeleiding. Geraadpleegd op 30 april 2018, van https://www.schoolmakers.be/wp-content/uploads/2017/10/Cocreatief-leide…

Lawrence-Brown, D., & Muschaweck, K. S. (2004). Getting started with collaborative teamwork for inclusion. Catholic Education: A Journal of Inquiry and Practice, 8(2), 146–161. Geraadpleegd van http://digitalcommons.lmu.edu/ce/vol8/iss2/11/

Lohrmann, S., & Bambara, L. M. (2006). Elementary education teachers’ beliefs about essential supports needed to successfully include students developmental disabilities who engage in challenging behaviours. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 31(2), 157-173. https://doi.org/10.1177/154079690603100208

Marimithu, S. & Cheong, L.S. (2015). Inclusive education for social transformation. Procedia- Social and behavioural sciences, 172, 317-322. DOI: 10.1016/j.sbspro.2015.01.370

M-decreet (2015). Wat is het M-decreet?. Geraadpleegd op 20 mei 2017, van http://www.m-decreet.be/

Merchie, E., Tuytens, M., Devos, G., Vanderlinde, R. (2016a). Evaluating teachers’ professional development initiatives: towards and extended evaluative framework. Research papers in education. DOI: 10.1080/02671522.2016.1271003

Merchie, E., Tuytens, M., Devos, G., Vanderline, R. (2016b). Hoe kan je de impact van professionalisering voor leraren in kaart brengen? Departement Onderwijs en Vorming.

Meirsschaut, M. & Ruys, I. (2017). Team teaching: wat, waarom, hoe en met welke resultaten? Een verkenning van de literatuur. Eindrapport literatuurstudie. Steunpunt Onderwijsonderzoek, Gent. SONO/2017.OL2/2

Moolenaar, N.M., Sleegers, P.J.C. en Daly, A.J. (2012). Teaming up: linking collaboration networks, collective efficacy, and student achievement. Teaching and teacher education, 28(2), 251-262. https://doi.org/10.1016/j.tate.2011.10.001

Mulholland, M. & O’Connor, U. (2016). Collaborative classroom practice for inclusion: perspectives of classroom teachers and learning support/resource teachers. International journal of inclusive education. 20(10). 1070-1083 DOI: 10.1080/13603116.2016.1145266,

OECD (2014) TALIS 2013 Results: An international perspective on teaching and learning. TALIS, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/23129638

Omzendbrief NO/2017/02. Het ondersteuningsmodel in het basis- en secundair onderwijs en in het hoger onderwijs. Geraadpleegd op 20 december 2017, van http://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=15071

Onderwijs Vlaanderen (2018). Competentieontwikkeling M-decreet. Geraadpleegd op 16 mei 2018, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/competentieontwikkeling-m-decreet

Open society foundations (2015). The value of inclusive education.

Geraadpleegd op 20 mei 2017, van https://www.opensocietyfoundations.org/explainers/value-inclusive-educa…

Pameijer N., van Beukering T., de Lange S., Schulpen Y. & Van de Veire H. (2010). Handelingsgericht werken in de klas – de leerkracht doet ertoe! Acco.

Petry, K., Ghequière, P., Jansen, D. (2013). GON en ION anno 2012 (OBPWO 10.01). Geraadpleegd op 26 december 2017, van https://coc.be/files/newsitems/.603/EINDRAPPORT_OBPWO_JAN2013[1].pdf

Prodia (2017). Zorgcontiniuüm. Geraadpleegd op 20 mei 2017, van http://www.prodiagnostiek.be/

Rock, M.L., Gregg, M., Ellis, E. & Gable, R.A. (2008). REACH: A framework for differentiating classroom instruction. Preventing school failure: alternative education for children and youth, 52(2), 31-47 https://doi.org/10.3200/PSFL.52.2.31-47

Schleicher, A.  (2012). Preparing teachers and developing school leaders for the 21st Century: Lessons from around the world. Paris, France: OECD Publishing. Geraadpleegd van https://www.oecd.org/site/eduistp2012/49850576.pdf

Smith, R., & Leonard, P. (2005). Collaboration for inclusion: Practitioner perspectives. Equity & Excellence in Education, 38(4), 269-279. Doi:10.1080/10665680500299650

Sorée, V. (2010). Het verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen met een handicap als sleutel tot mee kwaliteit van bestaan. Ethiek & Maatschappij, 13(4), 141-161.

Strong, L. E. G., & Yoshida, R. K. (2014). Teachers' autonomy in today's educational climate: Current perceptions from an acceptable instrument. Educational Studies: A Journal of the American Educational Studies Association, 50, 123-145. http://dx.doi.org/10.1080/00131946.2014.880922.

Struyf, E., Verschueren, K., Verachtert, P. & Adriaensens, S. (2012) Zorgbeleid in het gewoon basisonderwijs en secundair onderwijs in Vlaanderen: kenmerken, predictoren en samenhang met taakopvatting en handelingsbekwaamheid van leerkrachten. Eindrapport OBPWO, 09.05

Struyf, E., Adriaensens, S. & Verschueren, K. (2013). Geïntegreerde zorg op school. Een inspiratieboek voor de praktijk. Leuven: Acco.

Struyf, E., Verschueren, K., Vervoort, E. & Nijs, S. (2015a). Leerlingenbegeleiding in een internationaal perspectief – een reviewstudie. Eindrapport. Geraadpleegd op 20 december 2018 van https://onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/2015-11…

Struyf, E., Bodvin, K., & Jacobs, K. (2015b). Toeleiding naar het zorgaanbod. Een onderzoek naar bestaande praktijk en verklarende factoren op kind-, gezins- en schoolniveau in het gewoon en buitengewoon onderwijs in Vlaanderen. Tussentijds rapport OBPWO 13.01. Geraadpleegd op 20 december 2017, van file:///C:/Users/lucad_000/Downloads/132385.pdf

Supovitz, J., Sirinides, P., & May, H. (2010). How principals and peers influence teaching and learning. Educational Administration Quarterly, 46, 31- 56. DOI:10.1177/1094670509353043

't Hart, H., Boeije, H., & Hox, J. (2009). Onderzoeksmethoden. 8e, geheel herziene druk [S.l.]: Boom Onderwijs

Timperley, H., Wilson, A., Barrar, H. & Fung, I. (2007) Teacher Professional Learning and Development: Best Evidence Synthesis Iteration Wellington, New Zealand: Ministry of Education. Geraadpleegd op 19 mei 2018, van http://www.oecd.org/education/school/48727127.pdf

Struyf, E., Verschueren, K., Verachtert, P. & Adriaensens, S. (2012) Zorgbeleid in het gewoon basison-

derwijs en secundair onderwijs in Vlaanderen: Kenmerken, predictoren en samenhang met taakopvat-

ting en handelingsbekwaamheid van leerkrachten, Eindrapport OBPWO, 09.05

Struyf, E., Verschueren, K., Verachtert, P. & Adriaensens, S. (2012) Zorgbeleid in het gewoon basison-

derwijs en secundair onderwijs in Vlaanderen: Kenmerken, predictoren en samenhang met taakopvat-

ting en handelingsbekwaamheid van leerkrachten, Eindrapport OBPWO, 09.05

Struyf, E., Verschueren, K., Verachtert, P. & Adriaensens, S. (2012) Zorgbeleid in het gewoon basison-

derwijs en secundair onderwijs in Vlaanderen: Kenmerken, predictoren en samenhang met taakopvat-

United nations (2006). Article 24 – Education. Geraadpleegd op 6 januari 2018, van: https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-righ…

UNESCO (2016). The right to education. Geraadpleegd op 20 mei 2017, van http://www.unesco.org/new/en/right2education

Unia (2016). Inclusief onderwijs in Vlaanderen: een tussentijdse analyse. Geraadpleegd op 7 mei 2018, van https://www.unia.be/files/Documenten/Tussentijdse_analyse_inclusief_ond…

Vandecandelaere, M., Van den Branden, N., Vandenbroeck, M & Fraine, B., De (2016). Flexibele leerwegen in Vlaanderen: Onderzoeksrapport. Centrum voor onderwijseffectiviteit en -Evaluatie. KU Leuven. Geraadpleegd van https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/554704/1/6407.pdf

Vangrieken, K., Dochy, F., Raes, E., & Kyndt, E. (2015). Teacher collaboration: A systematic review. Educational Research Review, 15, 17e40. http://dx.doi.org/ 10.1016/j.edurev.2015.04.002

Van Hove, G. (2010). Qualitative research for educational sciences. Ghent University: Pearson.

van Zwieten, M. & Willems, D. (2004). Waardering van kwalitatief onderzoek. Huisarts & wetenschap. 47(3), 631-635. https://doi.org/10.1007/BF03083653

van Veen, K. van, Zwart, R., Meirink, J. & Verloop, N. (2010). Professionele ontwikkeling van leraren: een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren. Reviewstudie in opdracht van en gesubsidieerd door NWO-PROO (Grant no. 441-080353). Leiden: ICLON/Expertisecentrum Leren van Docenten. Geraadpleegd van https://www.bvekennis.nl/Bibliotheek/13-0362.pdf

Verbiest, E. (2003). Collectief leren, professionele ontwikkeling en schoolontwikkeling: facetten van professionele leergemeenschappen. In Creemers, B., Giesbers, J., Krüger, M. & van Vilsteren, C. (ed.), (2003). Handboek schoolorganisatie en onderwijsmanagement, Leiding geven in bestel, school en klas (1-24). Deventer: Kluwer.

Vescio, V., Ross, D., & Adams, A. (2008). A review of research on the impact of professional learning communities on teaching practice and student learning. Teaching and Teacher Education, 24, 80-91. doi:10.1016/j.tate.2007.01.004

Vlaanderen.be (2017). Geïntegreerd onderwijs: GON-begeleiding in het onderwijs. Geraadpleegd op 20 mei 2017, van https://www.vlaanderen.be/nl/onderwijs-en-wetenschap/op-school/geintegr…

Vlor (1998). Advies over inclusief onderwijs. Gerdaagpleegd op 6 januari 2018, van https://www.vlor.be/advies/advies-over-inclusief-onderwijs

Vlor (2017). Nota van minister Crevits over het ondersteuningsmodel. Geraadpleegd op 6 januari 2018, van:http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/ar-vast_bureau-doc-1617-043…

Welch, M. (2000). Collaboration as a tool for inclusion. In Wade, S. (2000). Inclusive education: A casebook and readings for prospective and practicing teachers (71-96). Routledge.

World Health Organization and World Bank (2011). World Report on Disability. Geraadpleegd van http://www.who.int/disabilities/world_report/2011/report.pdf?ua=1

 

 

Download scriptie (1.43 MB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2018
Promotor(en)
Prof. Dr. Ruben Vanderlinde
Thema('s)