Je krijgt het gevoel dat je wordt veroordeeld voor het anders zijn, voor iets wat je eigenlijk niet in de hand hebt.
Ongeveer 10% van de Vlaamse studenten in het hoger onderwijs heeft een beperking. In theorie wordt hen gelijke kansen en gelijke toegang beloofd, maar in praktijk is dit niet zo. Wij stuurden veertien van deze studenten op pad met een fototoestel om hun ervaringen in beeld te brengen. Hun beperkingen zijn divers: van dyslexie, dyscalculie en ADHD, tot reuma en epilepsie, een visuele beperking, depressie, en andere.
Tegenwoordig worden we om de oren geslagen met termen zoals ‘inclusie’, ‘inclusief onderwijs’, ‘M-decreet’ … Maar wat is inclusie precies, en waarom lijkt het zo belangrijk? Kort gezegd wil een inclusieve samenleving ervoor zorgen dat iedereen – ongeacht afkomst, beperking, etniciteit, geslacht, noem maar op – gelijke toegang heeft tot eender welke voorziening. Onze samenleving wordt steeds diverser en het onderwijs is daar een afspiegeling van. Inclusief onderwijs speelt in op de noden en behoeften van elke leerling, zodat niemand gediscrimineerd wordt. Inclusie is hierbij geen ‘eindbestemming’, maar eerder een proces: een streven naar een mooiere wereld.
In deze ruime diversiteit spitsen wij ons toe op één specifieke doelgroep, namelijk personen met een beperking in het hoger onderwijs. Steeds meer studenten met een beperking kiezen ervoor om na het secundair onderwijs verder te studeren, maar de vraag stelt zich of de leeromgeving hier voldoende op afgestemd is. Er blijkt een kloof te bestaan tussen studenten met en zonder beperking. Studenten met een beperking behalen doorgaans minder goede resultaten, stromen trager door naar volgende jaren, zetten sneller hun studies stop, en hebben het ook op sociaal vlak moeilijker. Inclusie lijkt dus veraf.
Soms voel ik mij uitgesloten, want als ik mijn probleem vertel aan de mensen, dan begrijpen ze dat niet of negeren ze dat.
Om deze moeilijkheden het hoofd te bieden, moeten we in kaart brengen wat nu precies die belemmeringen zijn in het studeren met een beperking (drempels). Tegelijkertijd hebben we oog voor wat wel al goed loopt (succesfactoren).
Drempels en succesfactoren kan je bevragen via ellenlange vooropgestelde vragenlijsten, maar deze vertellen ons niks over de ervaringen van de studenten zelf. Hiervoor moeten we peilen naar hun hoogstpersoonlijke beleving. Door de studenten zelf het heft in handen te geven, willen we weg van onderzoek vanuit de ivoren toren. De studenten worden als het ware co-onderzoeker.
Naar de beleving van deze doelgroep in de setting van hoger onderwijs werd nog weinig onderzoek gedaan. Photovoice leek ons een aangewezen methodiek voor deze onderneming. In de kern van Photovoice zit het ineenvloeien van beelden en woorden. De studenten trokken foto’s en deelden hun intieme verhalen. We genoten zo het privilege om binnen te kijken in de leefwereld van de studenten.
Hoewel traditioneel onderzoek vaak gericht is op louter het verbale, willen wij de meerwaarde van visueel materiaal benutten. Beelden kunnen een ervaring zoveel krachtiger maken. Wanneer we de foto’s ontvingen van de studenten, zag iedereen daar andere verhalen in. Maar ons verhaal doet er niet toe, het gaat enkel om het verhaal van de student zelf. Terugkerend naar de titel, denken we aan een kind dat verwonderd op de achterbank in de auto joelt: “Ik zie, ik zie wat jij niet ziet”. Deze studenten laten ons iets zien wat we voorheen niet zagen.
Met deze rijke verhalen moest iets gedaan worden; ze mochten niet zomaar verdwijnen in een archief. Zo kwam in cocreatie een luisterboek tot stand, gevuld met ervaringen in beeld en woord. Het doel is om met dit boek de bespreekbaarheid van inclusie in het hoger onderwijs te stimuleren. Dit project wil een stem geven aan studenten met een beperking, en die stem ook breed verspreiden in de hoop de maatschappelijke beeldvorming bij te stellen. De relevantie op de dag van vandaag mag je niet onderschatten, want als niemand je stem kan horen, blijft het stil.
Terwijl de studenten hun verhaal deelden met ons, kregen we het soms moeilijk. Eén student vertelde bijvoorbeeld dat hij liever voor altijd een gebroken arm had dan een onzichtbare beperking, want met een zichtbare beperking schieten mensen jou tenminste te hulp. Een andere student werd in de lagere school zwaar gepest omwille van haar beperking. Dit heeft littekens nagelaten op haar zelfbeeld. We waren wel getuige van een enorme veerkracht van deze personen: ze hebben geleerd om te vechten, om op te komen voor zichzelf. Iemand die gelooft in hen, is daarbij van onschatbaar belang. Dat geldt voor iedereen eigenlijk …
Je kan niet mee, je bent anders. En dat is ook hoe je je werkelijk voelt, dat je nergens in past. Je hebt het gevoel dat je geen plaatsje hebt hier in deze samenleving, en dat is net hetgeen waar je natuurlijk naar snakt.
Uit ons onderzoek blijkt dat er nog een lange weg te gaan is om van inclusief hoger onderwijs te kunnen spreken. In het hoger onderwijs botsen studenten met een beperking op heel wat drempels, zoals negatieve attitudes van medestudenten en docenten, een ontoegankelijke omgeving, nadelen binnen het gebruik van bepaalde redelijke aanpassingen (zoals een laptop, extra examentijd) … Deze studenten slepen bovendien heel wat negatieve ervaringen mee uit hun voorgaande onderwijs-loopbaan.
Studenten met een beperking merken op dat er echt al veel gedaan wordt voor hen door de instellingen hoger onderwijs, maar nog niet voldoende.
De handen reiken naar elkaar, maar raken elkaar niet.
Meermaals geven ze aan dat er meer begrip en erkenning moet zijn, meer inzet om zich in te leven in en rekening te houden met ‘hun beleving’. Wij hopen dat dit onderzoek daar een steentje toe bijdraagt. Zien jullie ook wat wij nu zien?
Alghazo, E. M., & Gaad, E. E. N. (2004). General education teachers in the United Arab Emirates and their acceptance of the inclusion of students with disabilities. British Journal of Special Education, 31(2), 94-99.
Antidiscriminatiewet (2007, December 10). Retrieved from http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&…
Aron, L., Loprest, P. (2012). Disability and the education system. The Future of Children, 22, 97-122. doi:10.1353/foc.2012.0007
Avramidis, E., & Norwich, B. (2002). Teachers' attitudes towards integration / inclusion. A review of the literature. European Journal of Special Needs Education, 17, 129-147. doi:10.1080/08856250210129056
Baker, E., Wang, M., & Walberg, H. (1995). The effects of inclusion on learning. Educational Leadership, 52(4), 33-35.
Beauchamp-Pryor, K. (2013). Disabled students in Welsh higher education. A framework for equality and inclusion. Studies in Inclusive Education, 21, 1-207.
Boeve, L., Verdyck, R., Delbaere, P., Weyn, P., & Grielens, S. (2016). Algemeen Diagnostisch Protocol. Retrieved from http://www.prodiagnostiek.be/sites/default/files/ADP%20versie%202016. Pdf
Bossaert, G., Colpin, H., Pijl, S. J., & Petry, K. (2011). The attitudes of Belgian adolescents towards peers with disabilities. Research in Developmental disabilities, 32, 504-509. doi:10.1016/j.ridd.2010.12.033
Boulanger, V. (2013). Studeren met een ‘functiebeperking’ of studeren met een ‘handicap’. Onderzoek naar het profiel van studenten met een functiebeperking in het Vlaamse hoger onderwijs [Master’s thesis]. Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit Sociale Wetenschappen, Belgium.
Butler, S. & Shevlin, M. (2001). Creating an inclusive school. The influence of teacher attitudes. Irish Educational Studies, 20, 125-138. doi:10.1080/0332331010200112
CGKR Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding (2014). Met een handicap naar de school van je keuze. Redelijke aanpassingen in het onderwijs. Retrieved from http://pro.g-o.be/blog/Documents/34_brochureCGKR.pdfo
Ciolan, L., & Manasia, L. (2017). Reframing Photovoice to boost its potential for learning research. International Journal of Qualitative Methods, 16, 1-15. doi:10.1177/1609406917702909
Cnockaert, R., De Smet, M., Caemerlinck, M., Thienpondt, L., De Snerck, G., De Munck, K., … Van Hove, G. (2010). Studeren met een functiebeperking in het Vlaamse hoger onderwijs. Een exploratieve studie naar de beleving van (oud)studenten in drie Vlaamse instellingen voor hoger onderwijs. Ethiek & Maatschappij, 13(4), 121-140.
Codex Hoger Onderwijs (2013). Besluit van de Vlaamse Regering tot codificatie van de decretale bepalingen betreffende het hoger onderwijs. Retrieved from https://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=14650
Commissie Maatstaf (2010). Meer mogelijk maken. Studeren met een functiebeperking in het hoger onderwijs. Advies van de Commissie Maatstaf. Den Haag, The Netherlands.
Commissie voor Onderwijs (2017, May 19). Verslag van de hoorzitting over het voorstel van decreet houdende wijziging van de Codex Hoger Onderwijs en het decreet van 15 juni 2007 betreffende het volwassenenonderwijs, wat betreft de bepalingen voor toegang tot het hoger onderwijs en het volwassenenonderwijs voor personen met een handicap. Retrieved from http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1272867
Corcoran, T., White, J., & Whitburn, B. (2015). Disability studies. Educating for inclusion. Innovations and Controversies. Interrogating Educational Change, 3, 1-278.
CRPD Convention of the Rights of Persons with Disabilities (2006, December 13). Retrieved from https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-righ…
De Boer, A., Pijl, S. J., & Minnaert, A. (2012). Students’ attitudes towards peers with disabilities. A review of the literature. International Journal of Disability, Development and Education, 59, 379-392. doi:10.1080/1034912X.2012.723944
D’Espallier A., (2015). Universiteit en functiebeperking een toekomstperspectief. Verkennend rapport met aanbevelingen voor het beleid met betrekking tot redelijke aanpassingen en inclusie in het hoger onderwijs. Katholieke Universiteit Leuven, Steunpunt Gelijkekansenbeleid, Belgium.
De Vroey, A., & Mortier, K. (2002). Polyfonie in de klas. Een praktijkboek voor inclusie. Leuven, Belgium: Acco.
Ella vzw (2013). Intrafamiliaal geweld in kruispuntperspectief. Kenniscentrum gender en etniciteit.
Emmers, E., Jansen, D., Petry, K., van der Oord, S., & Baeyens, D. (2017). Functioning and Participation of students with ADHD in higher education according to the ICF-framework. Journal of Further and Higher Education, 41, 435-447. doi:10.1080/0309877X.2015.1117600
Emmers, E. Mattys, L., Petry, K., & Baeyens, D. (2015). Eindrapport. Inclusief hoger onderwijs: multi-actoren, multi-methode onderzoek naar het aanbod en het gebruik van ondersteuning voor studenten met een functiebeperking. Thomas More, Expertisecentrum voor Ontwikkeling en Leren, Antwerpen, Belgium.
Fougeyrollas, P. (1995). Documenting environmental factors for preventing the handicap creation process: Quebec contributions relating to ICIDH and social participation of people with functional differences. Disability & Rehabilitation, 17(3-4), 145-153, doi:10.3109/09638289509166709
Fougeyrollas, P., Noreau, L., Bergeron, H., Cloutier, R., Dion, S. A., & St-Michel, G. (1998). Social consequences of long term impairments and disabilities: conceptual approach and assessment of handicap. International Journal of Rehabilitation Research, 21(2), 127-142, doi:10.1097/00004356-199806000-00002
Gibson, S. (2012). Narrative accounts of university education: socio-cultural perspectives of students with disabilities. Disability & Society, 27(3), 353-369. doi: 10.1080/09687599.2012.654987
Goode, J. (2007). ‘Managing’ disability. Early experiences of university students with disabilities. Disability & Society, 22, 35-48, doi:10.1080/09687590601056204
Griful-Freixenet, J., Struyven, K., Verstichele, M., & Andries, C. (2017). Higher education students with disabilities speaking out. Perceived barriers and opportunities of the Universal Design for Learning framework. Disability & Society, 32, 1627-1649, doi:10.1080/09687599.2017.1365695
GRIP vzw Gelijke Rechten voor Iedere Persoon met een handicap (2017). Inclusiespiegel Vlaanderen 2016. Retrieved from https://cdn.digisecure.be/grip/20178914185011_inclusiespiegel-2016.pdf
Handicap International (2012, July). Disability and development. Retrieved from http://www.hiproweb.org/fileadmin/cdroms/Handicap_Developpement/www/ind…
Hannes, K., & Parylo, O. (2014). Let’s play it safe. Ethical considerations from participants in a Photovoice research project. International Journal of Qualitative Methods, 13, 255-274.
Harper, D. (2002). Talking about pictures. A case for photo elicitation. Visual studies, 17, 13-26. doi:10.1080/14725860220137345
Hassanein, E. E. A. (2015). Inclusion, disability and culture. Studies in Inclusive Education, 28, 1-211.
Holloway, S. (2001). The experience of higher education from the perspective of disabled students. Disability & Society, 16, 597-615. doi:10.1080/09687590120059568
Hong, B. S. S. (2015). Qualitative analysis of the barriers college students with disabilities experience in higher education. Journal of College Student Development, 56, 209-226. doi:10.1353/csd.2015.0032
Johnson, R. B., & Onwuegbuzie, A. J. (2004). Mixed methods research. A research paradigm whose time has come. Educational Researcher, 33(7), 14-26.
Kearney, A. (2011). Exclusion from and within school. Issues and solution. Studies in Inclusive Education, 14, 1-122.
Kilpatrick, S., Johns, S., Barnes, R., Fischer, S., McLennan, D. & Magnussen, K. (2017). Exploring the retention and success of students with disability in Australian higher education. International Journal of Inclusive Education, 21, 747-762, doi:10.1080/13603116.2016.1251980
Kolb, B. (2008). Involving, sharing, analyzing. Potential of the participatory photo interview. Qualitative Social Research, 9, 1-25. doi:10.17169/fqs-9.3.1155
Koster, M., Nakken, H., Pijl, S. J. & van Houten, E. (2009). Being part of the peer group. A literature study focusing on the social dimension of inclusion in education. International Journal of Inclusive Education, 13, 117-140. doi:10.1080/13603110701284680
Kral, M. J. (2014). The relational motif in participatory qualitative research. Qualitative Inquiry, 20, 144-150. doi:10.1177/1077800413510871
Leyser, Y. & Greenberger, L. (2008). College students with disabilities in teacher education. Faculty attitudes and practices. European Journal of Special Needs Education, 23, 237-251. doi:10.1080/08856250802130442
Lombardi, A. R., Murray, C., & Gerdes, H. (2012). Academic performance of first-generation college students with disabilities. Journal of College Student Development, 53(6), 811-826.
Lyner-Cleophas, M., Swart, E., Chataika, T., & Bell, D. (2014). Increasing access into higher education. Insights from the 2011 African network on evidence-to-action on Disability Symposium – Education Commission. African Journal of Disability, 3, 1-3. doi:10.4102/ajod.v3i2.78
Magnus, E. & Tøssebro, J. (2013). Negotiating individual accommodation in higher education. Scandinavian Journal of Disability Research, 16, 316–332. doi:http://doi.org/10.1080/15017419.2012.761156
Markussen, E. (2004). Special education: does it help? A study of special education in Norwegian upper secondary schools. European Journal of Special Needs Education, 19, 33-48. doi:10.1080/0885625032000167133
Maslow, A.H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396.
McDougall, J., DeWit, D. J., King, G., Miller, L. T. & Killip, S. (2004). High school‐aged youths' attitudes toward their peers with disabilities. The role of school and student interpersonal factors. International Journal of Disability, Development and Education, 51, 287-313. doi:10.1080/1034912042000259242
McKibben, W. B., & Silvia, P. J. (2016). Inattentive and socially desirable responding. Addressing subtle threats to validity in quantitative counseling research. Counseling Outcome Research and Evaluation, 7, 53-64. doi:10.1177/2150137815613135
Meirsschaut, M., Monsecour, F. & Wilssens, M. (2013). Klaar voor redelijke aanpassingen. Een leidraad. Gent, Belgium: Arteveldehogeschool.
Mullins, L., & Preyde, M. (2013). The lived experience of students with an invisible disability at a Canadian university. Disability & Society, 28, 147-160. doi:10.1080/09687599.2012.752127
Palibroda, B., Krieg, B., Murdock, L., & Havelock, J. (2009). A practical guide to Photovoice. Sharing pictures, telling stories and changing communities. Manitoba, Canada: The Prairie Women’s Health Centre of Excellence.
Peetsma, T., Vergeer, M., Roeleveld, J., & Karsten, S. (2001). Inclusion in education: comparing pupils' development in special and regular education. Educational Review, 53, 125-135. doi:10.1080/00131910125044
Petry, K. (2016). Onderwijs aan kinderen en jongeren met specifieke noden [PowerPoint slides]. Retrieved from https://cygnus.cc.kuleuven.be
Potential (2017). Kenniscentrum. Retrieved from http://www.kenniscentrumpotential.be/
Rosenbaum, P. L., Armstrong, R. W., King S. M. (1986). Children's attitudes toward disabled peers. A self-report measure. Journal of Pediatric Psychology, 11(4), 517-530.
Ruijs, N. M., & Peetsma, T. T. D. (2009). Effects of inclusion on students with and without special educational needs reviewed. Educational Research Review, 4, 67-79. doi:10.1016/j.edurev.2009.02.002
Ryan, J. (2007). Learning disabilities in Australian universities. Hidden, ignored, and unwelcome. Journal of Learning Disabilities, 40(5), 436–442.
Ryan, J. (2011). Access and participation in higher education of students with disabilities. Access to what? The Australian Association for Research in Education, 38, 73-93. doi:10.1007/s13384-010-0002-8
Savin-Baden, M., & Major, C. H. (2013). Qualitative research. The essential guide to theory and practice. London, United Kingdom: Routledge.
SDL Steunpunt Diversiteit en Leren (2012). Diversiteitspraktijken in het hoger onderwijs. Retrieved from http://www.diversiteitenleren.be/sites/default/files/4Groeiend_aantal_s…
Sherlaw, W., & Hudebine, H. (2014). The United Nations Convention on the rights of persons with Disabilities. Opportunities and tensions within the social inclusion and participation of persons with disabilities. European Journal of Disability Research, 9, 9-21. doi:10.1016/j.alter.2014.08.001
Shevlin, M., Kenny, M., & Mcneela, E. (2004). Participation in higher education for students with Disabilities. An Irish perspective. Disability & Society, 19, 15-30, doi:10.1080/0968759032000155604
SIHO Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs (2017). Ondersteuningsmodel inclusief hoger onderwijs. Van beleid naar praktijk. Retrieved from http://www.siho.be/sites/sites.arteveldehogeschool.be.siho/files/leidra…
Soens, T. (2017, March 1). Hoger onderwijs. Registratie kansengroepen. Retrieved from http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1257861
Srivastava, M., de Boer, A. & Pijl, S.J. (2017). Preparing for the inclusive classroom. Changing teachers’ attitudes and knowledge. Teacher Development, 21, 561-579. doi:10.1080/13664530.2017.1279681
Sutton-Brown, C. A. (2014). Photovoice. A methodological guide, photography and culture, 7, 169-185. doi:10.2752/175145214X13999922103165
Tinklin, T., Riddell, S., & Wilson, A. (2004). Disabled students in higher education. Retrieved from http://www.ces.ed.ac.uk/PDF%20Files/Brief032.pdf
UDLL (2017). Universal Design for Learning. A Best Practice Guideline. Ireland: AHEAD Educational Press.
UNIA Interfederaal Gelijkekansencentrum (2016). Met een handicap naar de school van je keuze. Redelijke aanpassingen. Retrieved from https://www.unia.be/files/Documenten/Publicaties_ docs/1182-UNIA_brochure_EcoleHandicap-NL-AS.pdf
Van Avermaet, P., & Sierens, S. (2010). Diversiteit is de norm, er mee omgaan de uitdaging. Een referentiekader voor omgaan met diversiteit in het onderwijs. Handboek beleidvoerend vermogen (pp. 1-48). Brussels, Belgium: Politeia.
van den Broek, A., Muskens, M., & Winkels, J. (2013). Studeren met een functiebeperking 2012. De relatie tussen studievooruitgang, studieuitval en het gebruik van voorzieningen. Eindmeting onderzoek ‘Studeren met een functiebeperking’. Nijmegen, Nederland: ResearchNed/ITS
Van Gennep, A. T. (2000). Emancipatie van de zwaksten in de samenleving. Over paradigma’s van verstandelijke handicap. Amsterdam, Nederland: Boom.
Van Laere, A. (2016). Het effect van een disability awareness program op de impliciete en expliciete attitudes van Vlaamse jongeren uit het eerste jaar van het secundair onderwijs [Master’s thesis]. Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit Psychologie en Pedagogische wetenschappen, Belgium.
Van Rompu, W. & Dekeyzer, T. (2011). Dyslexiebeleid in Vlaanderen. In A. Geudens et al. (Eds.). Jongvolwassenen met dyslexie. Diagnostiek en begeleiding in wetenschap en praktijk (pp. 1-295). Leuven, Belgium: Acco.
Vickerman, P., & Blundell, M. (2010). Hearing the voices of disabled students in higher education. Disability & Society, 25, 21-32, doi:10.1080/09687590903363290
Vlaams Departement Onderwijs en Vorming (2009). Studentenmonitor Vlaanderen. Socio-economische kenmerken van studenten in het hoger onderwijs. Retrieved from http://data-onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsonderzoek/?nr=126
VLOR Vlaamse Onderwijsraad (1998). Advies over inclusief onderwijs. Retrieved from http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/advies/AR07071998.pdf
VLOR Vlaamse Onderwijsraad (2017). Handleiding voor het gebruik van de Vlorregistratieprocedure voor studenten met een functiebeperking. Retrieved from http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/handleiding_voor_het_gebruik…
Wang, C. C., & Burris M. A. (1997). Photovoice. Concept, methodology, and use for participatory Needs assessment. Health Education & Behavior, 24(3), 369-387.
Wang, C. C., & Redwood-Jones, Y. A. (2001). Photovoice ethics. Perspectives from Flint Photovoice. Health Education & Behavior, 28(5), 560-572.
Wang, C. C. (2006). Youth participation in Photovoice as a strategy for community change. Journal of Community Practice, 14, 147-161. doi:10.1300/J125v14n01_09
WHO World Health Organization (2002). Nederlandse vertaling van de ‘International Classification Of Functioning, Disability and Health’. Bilthoven, the Netherlands, WHO FIC Collaboration Centre.
WHO World Health Organization (2013). How to use the ICF. A practical manual for using the International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF). Geneva, Switzerland: WHO.
World Conference on special needs education (1994). The Salamanca statement and framework for action on special needs education. Retrieved from http://www.unesco.org/education/pdf/SALAMA_E.PDF