Overaanbod aan praktijkdierenartsen in België: feit of mythe?

Ashkan
Joshghani

De verzadiging aan praktijkdierenartsen op de Belgische arbeidsmarkt is reeds decennialang een heet hangijzer. Deze zogenaamde ‘plethora’ wordt beschouwd als bron van toenemende geografische concurrentie, met tariefconflicten, lage lonen, vroegtijdige loopbaanbeëindiging, en een hoog voorkomen van depressie onder praktijkdierenartsen als gevolg.

Tot dusver ontbraken echter gegevens om het werkelijke aanbod aan praktijkdierenartsen en hun activiteit te documenteren. Dit onderzoek werpt voor de eerste keer een objectief licht op deze problematiek.

Diergeneeskunde in België: een toevluchtsoord voor studenten uit de buurlanden

In België is er voor de opleiding diergeneeskunde noch een toelatingsproef, noch een numerus clausus (inschrijvingslimiet) vastgelegd. Onze buurlanden hebben wel instroom beperkende maatregelen ingevoerd, wat resulteert in een influx van buitenlandse studenten: studenten die geen toelating krijgen tot de opleiding in hun thuisland, proberen hun droom om dierenarts te worden alsnog te realiseren in België (Fig. 1).

Afhankelijk van hun moedertaal, kiezen Nederlandse en - in beperkte mate - Duitse studenten voor Vlaamse universiteiten, terwijl Franse studenten Waalse instellingen verkiezen.

Figuur 1 Figuur 1. Instroom van buitenlandse studenten en interuniversitaire doorstroom van afgestudeerde bachelors naar de enige universiteiten met de masteropleiding diergeneeskunde in België (UGent en ULg). 

De afgelopen decennia heeft de Waalse Gemeenschap de toelatingsvoorwaarden tot de opleiding diergeneeskunde verschillende malen aangepast om de instroom van studenten te beheersen. De Vlaamse Gemeenschap daarentegen heeft steeds gekozen voor een open toegang tot de opleiding diergeneeskunde. Naarmate de studentenpopulatie toeneemt, wordt het echter steeds moeilijker voor de academische instellingen om de kwaliteit van het onderwijs te handhaven, laat staan te verbeteren.

Uit verder onderzoek blijkt dat België een aanzienlijk grotere uitstroom aan dierenartsen heeft in vergelijking met de buurlanden.

Diergeneeskunde in de knoop met democratisering hoger onderwijs

Dit alles leidt tot de centrale vraag: moeten er maatregelen genomen worden om de instroom tot de opleiding diergeneeskunde in België te beperken?

Dit is een teer punt, aangezien open toegang tot onderwijs een fundamenteel democratisch principe is in België. Toch werd door de invoering van een toelatingsproef voor de opleiding geneeskunde en tandheelkunde hierop een uitzondering gemaakt om een overaanbod aan geneeskundigen te voorkomen. Er wordt immers aangenomen dat meer artsen per inwoner tot een hoger gebruik van (vaak onnodige) medische diensten leidt.

Hoewel de opleiding diergeneeskunde met eenzelfde problematiek kampt, was er weinig politieke wil om gelijkaardige maatregelen te treffen. Aangezien dierenartsenpraktijken niet gelinkt zijn aan de sociale zekerheid, heeft een overaanbod geen impact op de publieke financiën. Verder is de financiering van hogere onderwijsinstellingen deels afhankelijk van het studentenaantal. Een lager aantal studenten ten gevolge van de invoering van een toelatingsproef betekent dus minder facultaire inkomsten. 

Plethora aan praktijkdierenartsen in België?

Hoewel de meerderheid van studenten diergeneeskunde afstudeert als praktijkdierenarts, zal niet elke afgestudeerde in België als praktijkdierenarts aan de slag gaan. Sommigen starten in een buitenlandse praktijk of zoeken andere carrièremogelijkheden zoals industrie, onderwijs, onderzoek, volksgezondheid, enz.

Hoewel de overvloed aan praktijkdierenartsen op de Belgische arbeidsmarkt al langer bekend was, bleef  vóór deze studie het werkelijke aanbod aan dierenartsen in België onbekend. Bijgevolg was het ook onduidelijk of België in vergelijking met de buurlanden een groter aanbod aan dierenartsen heeft in verhouding tot het aantal dieren, veebedrijven en de totale bevolking.

Een ernstig probleem dat een gedetailleerde analyse van de praktijkdierenartsen in België in de weg staat, is de versnipperde en ongestructureerde verzameling van demografische gegevens, die zonder onderling overleg uitgevoerd wordt door meerdere instanties. Bijgevolg zijn de verzamelde data vaak moeilijk toegankelijk. Voor deze studie moesten dan ook gegevens uit meerdere bronnen samen gepuzzeld worden om een betrouwbaar beeld te verkrijgen.

Enkel voor Frankrijk en Duitsland bleek het mogelijk om een volledig overzicht te verkrijgen van de activiteit van de praktijkdierenartsen. Voor België en Nederland waren er minder details te vinden (Fig. 2).

Figuur 2

Figuur 2. Totaal aantal praktijkdierenartsen in België, Nederland, Frankrijk en Duitsland voor het jaar 2016-2017.

Uit de vergelijkende studie, die de verhouding van het aantal praktijkdierenartsen tot het aantal dieren, veebedrijven en mensen per land naging, blijkt dat België veruit het hoogste aanbod heeft. Voor de eerste maal zijn er nu dus harde gegevens beschikbaar die het bestaan van een overaanbod aan dierenartsen op de Belgische arbeidsmarkt in vergelijking met onze buurlanden bevestigen.

De tarievenstrijd

Hoewel het hoger onderwijsbeleid in België een belangrijke invloed heeft op het aantal afgestudeerden, en bijgevolg op de arbeidsmarkt, zijn niet alle problemen waarmee de dierenartsenpraktijk kampt exclusief hieraan te wijten. Omdat in België de dierenartsenpraktijk onder de vrije beroepen valt, werken beginnende Belgische dierenartsen voornamelijk als zelfstandige, met bijhorende risico’s. Dit staat in contrast tot onze Noorderburen, waar jonge dierenartsen vaak starten onder de bescherming van een collectieve arbeidsovereenkomst.

Door het statuut als vrij beroep is elke Belgische dierenarts vrij zijn/haar tarieven te bepalen, wat bijdraagt aan de huidige tarievenstrijd. Deze situatie verschilt scherp met die van artsen, waar alle tarieven in de publieke sector strikt gereguleerd zijn door hun directe link met het sociale zekerheidsstelsel. In het verleden heeft de Orde der dierenartsen getracht een tarieflijst met verplichte minimumtarieven in te voeren, om zo een gezonde concurrentie op basis van kwalitatieve dienstverlening te stimuleren. Hoewel een gelijkaardige regeling reeds geruime tijd in voege is in Duitsland ('Tierärztegebührenordnung’), werd in België de Orde hiervoor gerechtelijk veroordeeld wegens inbreuken op de Belgische en Europese antikartelwetgeving.

Aanpak voor de toekomst

Een effectief beleid kan enkel gevoerd worden op basis van betrouwbare gegevens. Zoals hier aangetoond, is de beschikbaarheid van deze gegevens één van de knelpunten in België. Daarom is de ontwikkeling van een centrale databank van Belgische praktijkdierenartsen essentieel.

De twee Ordes der dierenartsen in België vormen de kern van de oplossing. Zoals in Frankrijk, zou een uniforme, gecentraliseerde gegevensverzameling door deze beroepsorganisaties de opbouw van een gedetailleerde nationale databank van alle actieve leden mogelijk maken. Integratie van deze databank met die van de federale overheid verzekert een eenvoudige toegang tot betrouwbare demografische gegevens, die als basis voor de beleidsvorming kunnen dienen.

Bijlage: eerdere thesis van Ashkan Joshghani

Bibliografie

1.        Art. 2 of the Coordinated Belgian Constitution of 17 February 1994.

2.        Art. 127 of the Coordinated Belgian Constitution of 17 February 1994

3.        Verhoeven, J.C., Beuselinck. I., Higher education in Flanders (Belgium), a report for the OECD. Ministry of the Flemish Community, Education Department, Policy-directed Coordination Division, 1-161, 1996.

4.        - Flemish Community Decree: Art. 9 of the Decree of 30 April 2004 on increasing the flexibility of higher education.

- French Community Decree: Art. 49 of the Decree of 31 March 2004 specifying the remit of higher education, facilitating its inclusion within the European Higher Education Area, and providing fresh funding for universities.

5.        The Bologna Declaration of 19 June 1999 - Joint declaration of the European Ministers of Education. The idea behind the Bologna Declaration was laid down in the Sorbonne Declaration of 25 May 1998 by the Ministers of Education of France, Germany, Italy and the United Kingdom.

6.        European Commission/EACEA/Eurydice. The European Higher Education Area in 2015: Bologna Process Implementation Report. Office of the European Union , 17-25, 2015.

7.        EAEVE. Self Evaluation report of the Faculty of Veterinary Medicine of the University of Liege. European Association of Establishments for Veterinary Education, 1-70, 2009.

8.        EAEVE. Report on the Stage 1 evaluation visit to the Faculty of Veterinary Medicine, Ghent, Belgium. European Association of Establishments for Veterinary Education, 1-33, 2013.

9.        EAEVE. Self-study report of the Faculty of Veterinary Medicine of Utrecht University, European Association of Establishments for Veterinary Education, 1-55, 2014.

10.     Van Beukelen, P. Curriculum Development in The Netherlands: Introduction of Tracks in the 2001 Curriculum of Utrecht University, The Netherlands. Journal of Veterinary Medical Education, 31(3); 227-233, 2004.

11.     Letter of 29 August 2014 by Jet Bussemaker, Minister of Education, Culture and Science in The Netherlands, to the Second Chamber regarding the annulment of the weighted lottery system in numerus fixus study programmes.

12.     Act of 2 December 2013 regarding admission of the communal entrance examination in national veterinary schools in France.

13.     EAEVE. Self Evaluation Report of the Faculty of Veterinary Medicine of the Freie Universität Berlin, European Association of Establishments for Veterinary Education, 1-151, 2007.

14.     EAEVE. Self Evaluation Report of the Faculty of Veterinary Medicine of the University of Leipzig, European Association of Establishments for Veterinary Education, 1-121, 2008.

15.     EAEVE. Self Evaluation Report of the Faculty of Veterinary Medicine of Ludwig-Maximilians-Universität München, European Association of Establishments for Veterinary Education, 5-159, 2012.

16.     EAEVE. Self Evaluation Report of the Faculty of Veterinary Medicine of Hannover, European Association of Establishments for Veterinary Education, 6-124, 2007.

17.     EAEVE. Self Evaluation Report of the Faculty of Veterinary Medicine of Justus-Liebig-University Giessen, European Association of Establishments for Veterinary Education, 5-119, 2012.

18.     H. Hoblet, K., Maccabe, A. T., & Heide, L. E. Veterinarians in Population Health and Public Practice: Meeting Critical National Needs. Journal of Veterinary Medical Education , 30 (3):287-294, 2003.

19.     WHO Study Group on Future Trends in Veterinary Public Health. Future Trends in veterinary public health. Switzerland: World Health Organization, 1-83, 2002.

20.     Art 1. of the Decree of 8 May 2003 - Modifying the decree of admission requirements regarding veterinary medicine studies in the decree of September 5, 1994 concerning the system of university studies and academic grades and the Act of July 27, 1971 on the financing and supervision of university institutions.

21.     French Community Decree: Decree of 16 June 2006 regulating the number of students in certain programmes of the first cycle in higher education.

22.     - Directive 2004/38/EC of the European Parliament and the Council of 29 April 2004 on the right of citizens of the Union and     their family members to move and reside freely within the territory of the Member States.

- Art. 2 and Art. 5 of the Treaty establishing the European Economic Community (EEC Treaty) of 25 March 1957 in Rome, entry into force 1 January 1958.

- Art.18 (1) and Art. 21 (1) of the Treaty on the functioning of the European Union (TFEU) of 25 March 1957 in Rome - Non-discrimination and citizenship of the Union (EEC renamed to TFEU by the Lisbon Treaty of 2007).

- Art. 165 (1) and (2), Art. 166 (2) of the Treaty on the functioning of the European Union (TFEU) of 25 March 1957 in Rome - Education, vocational training, youth and sport.

23.     - Art. 2(2) and Art. 13(2)(c) of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) of 16 December  

1966, entry into force 3 January 1976.

24.     EUR-Lex Case C-73/08, Opinion of Advocate General Sharpston delivered on 25 June 2009.

25.     French Community Decree: Art. 113 of the Decree of 31 March 2004 regarding organization of higher education to promote integration in the European higher education area and refinancing of universities.

26.     Plenary assembly of the Flemish Parliament on 3 July 1996 regarding proposal decree of modification of the Decree of 12 June 1991 concerning universities in the Flemish Community.

27.     Art. 170 of the act of 29 April 1996 regarding social provisions.

28.     Léonard et al. Association between physician density and health care consumption: A systematic review of the evidence. Health Policy , 91 (2009) 121–134, 2009.

29.     De Kock, L., & Vercruysse, N. De financiering van het hoger onderwijs in Vlaanderen. Federale Overheidsdienst Financiën - België , 69e jaargang, nr.4; 91-137, 2009

30.     Flemish Community Decree: art. III3 of the proposal Decree of 31 May 1996 on modification of the Decree of 12 June 1991 regarding universities in the Flemish Community.

31.     Flemish Community Decree: art. 23 of the Decree of 24 March 2008 regarding financing of the function of the colleges and universities in the Flanders

32.     Simoens, P., de Kruif, A., & Swannet, W. The New Veterinary Curriculum at Ghent University. Journal of Veterinary Medical Education , 31(3): 234-238, 2004.

33.     art. 5 of the Act of 19 December 1950 on establishing the Veterinary Board

34.     art. 4 of the Act of 28 August 1991 on the practice of veterinary medicine

35.     art. 2 of the Coordinated Belgian Constitution of 17 February 1994

36.     ECJ 11 October 2001, Case 267/99, ECR 2001, I-7467 (Adam), para. 3

37.     art. 2 of the Act inserting Book XIV “market practices and consumer protection concerning practitioners of the liberal professions” into the Code of Economic Law and inserting the definitions specific to Book XIV and the law enforcement provisions specific to Book XIV, in the Books I and XV of the Code of Economic Law of 15 May 2014

38.     art. 3, §1 of the Royal Decree No 38 of 27 July 1967 on organizing social security for self-employed workers 

39.     art. 4 of the Royal Decree of 20 November 2009 concerning the accreditation of veterinarians

40.     art. 10, 16 of the Royal Decree of 6 June 2005 on the identification and encoding of horses in a central database

41.     Ministerial Decree of 23 May 2006 designating the body responsible for managing the central database for the identification of horses

42.     art. 22 of the Royal Decree of 16 February 2016 on the identification and encoding of Equidae in a central database

43.     art. 7 of the Royal Decree of 20 November 2009 concerning the accreditation of veterinarians

44.     art. 4 of the Law of 4 February 2000 establishing the Federal Agency for the Safety of the Food Chain

45.     art. 17 of the Animal health law of 24 March 1987

46.     art. 2 of the Royal Decree of 15 February 1995 laying down specific measures for the epidemiological surveillance and prevention of notifiable porcine diseases   

47.     art. 2 of the Royal Decree of 28 February 1999 laying down specific measures for the epidemiological surveillance and prevention of notifiable bovine diseases

48.     § 5 of the Animal Act of 19 May 2011 on an integral framework for rules of kept animals and related subjects (Dutch: Wet dieren)

49.     art.10 of the Act of 21 March 1990 on the practice of veterinary medicine

50.     art. 4.3 of the Animal Act of 19 May 2011 on an integral framework for rules of kept animals and related subjects (Dutch: Wet                 dieren)

51.     art. 4.1 of the Decision of 16 April 2014 on the rules concerning veterinary medicine (Dutch: Besluit Diergeneeskundigen)

52.     art. 10 of the Decision of the Minister of Economic Affairs of 16 December 2014 on the granting of a mandate and authorization to the director of the Agency Central Information Point for Healthcare Professions (CIBG) regarding matters related to admission, registration and cancellation of the exercise of veterinary medicine

53.     art. 4.2, 4.6 of the Decision of 16 April 2014 on the rules concerning veterinary medicine (Dutch: Besluit Diergeneeskundigen)

54.     Letter by Kalis A.A.W (CIBG) concerning the Register of veterinary medical practitioners to the Collective Practicing Veterinarians (CPD) on 30 March 2017

55.     Covenant of 3 December 2008 to reduce antibiotic resistance in livestock farming in the Netherlands under the authority of the Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality (Dutch: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, LNV)  

56.     Regulation of the State Secretary for Economic Affairs of 15 August 2013, no. WJZ/13031524, amending the Regulation on veterinary medicines concerning the use of antibiotics by animal keepers

57.     art 1.28 of the Animal Keepers Decree of 15 September 2015 (Dutch: Besluit houders van dieren)

58.     art. 5.13, 5.14 of the Veterinarians Regulation of 1 January 2017 (Dutch: Regeling diergeneeskundigen)

59.     art. 5.8 of the Veterinarians Decree of 1 January 2018 (Dutch: Besluit diergeneeskundigen)

60.     Amendment of 26 February 2008 of Minister of Social Affairs and Employment on the obligation to participate in an occupation pension scheme

61.     art. 5 of the Mandatory Participation in a Pension Scheme for Professional Groups Act of 6 October 2005 (Dutch: Wet verplichte beroepspensioenregeling, Wvb

62.     Law of 31 May of 1956 on general old-age insurance scheme (Dutch: Algemene Ouderdomswet, AOW)

63.     art. 20 of the Mandatory Participation in a Pension Scheme for Professional Groups Act of 6 October 2005 (Dutch: Wet verplichte beroepspensioenregeling, Wvb)

64.     Decision of 5 March 2015 of the State Secretary for Social Affairs and Employment amending the obligation to participate in the occupational pension scheme for veterinarians

65.     art. 241-17 of the decree of 10 April 2017 on the reform of the Order of Veterinarians

66.     art. 242-1 of the ordinance of 31 July 2015 on the reform of the Order of Veterinarians

67.     art. 241-1 of 16 July 2013 on various provisions for adapting to European Union law in the field of sustainable development

68.     Decree of 16 March 2017 fixing the ordinal regions and the disciplinary districts of the Order of Veterinarians

69.     art. R242-33 XIX of the Decree No. 2015-289 of 13 March 2015 amending the veterinary Code of Practice and various provisions related to the veterinary professional practices

70.     art. 2 of the federal regulations for veterinarians of 20 November 1981, BGBI. I p.1193 (German: Bundestierärzteordnung, BTÄO)

71.     art. 4 of the Chamber law for the healthcare professions (HKG) of 8 December 2000 (Nds. GVBI. p. 301), last amended by the Act of 15 September 2016 (Nds. GVBI. p. 192)

72.     art. 1, 2 on the statute of the Federal Chamber of Veterinarian’s association of the German Veterinary Chambers e.V (in force since 1 September 2003, last amended on 15 September 2017)

73.     Statistics of the veterinary profession in the Federal Republic of Germany on behalf of the Federal Veterinary Chamber (https://www.bundestieraerztekammer.de/btk/statistik/)

74.     art. 11 of the Royal Decree no. 38 of 27 July 1967 on organizing social security for self-employed workers

75.     art. 10 of the Royal Decree no. 38 of 27 July 1967 on organizing social security for self-employed workers

76.     art. 21 of the Royal Decree no. 38 of 27 July 1967 on organizing social security for self-employed workers

77.     Law of 21 December 1970 establishing a National Institute for the Social Security of the Self-employed

78.     art. 11 of the Programme Law of 24 December 2002

79.     Art. 2 of the Law of the Protection of Economic Competition, coordinated on 15 September 2006 (Dutch: Wet tot bescherming van de economische mededinging, WBEM)

80.     Art. 81 of the Council Regulation (EC) No. 1/2003 of 16 December 2002 on the implementation of the rules on competition laid down of the Treaty [2003] OJ L1/1. Regulation 1/2003

81.     Tierärztliche Gebührenordnung, Bundesministerium der Justiz und für Verbraucherschutz, Tierärztegebührenordnung GOT Stand 30.Veterinary scales of fees 2008

82.     Agreste (2017). XIII – Effectifs des animaux en fin d’année. Internet reference: http://agreste.agriculture.gouv.fr/IMG/pdf/Gaf2017p145-163.pdf (consulted on 24 May 2018).

83.     Bates D, Maechler M, Bolker B, Walker S. (2014). lme4: Linear mixed-effects models using S4 classes. R-package version 1.1-6 [Internet]. R. Internet reference: http://cran.r-project.org/package=lme4 (consulted on 2 August 2018).

84.     Bundestierärztekammer (2017). Presseinformation Nr. 13/2017 vom 7. Juli 2017. Arbeitsgemeinschaft der Deutschen Tierärztekammern e.V. Berlin. 1 p.

85.     Centraal Bureau voor de Statistiek (2017). Landbouw; gewassen, dieren en grondgebruik naar regio. Internet reference: http://statline.cbs.nl/Statweb/ (consulted on 7 July 2018).

86.     Conseil national de l’Ordre des vétérinaires (2017). Atlas démographique de la profession vétérinaire 2017. Observatoire national démographique de la profession vétérinaire, Paris, p. 9-10.

87.     Destatis (2017). Land- und Forstwirtschaft, Fischerei. Viehbestand. Statistisches Bundesamt.p. 5-7.

88.     Destatis (2016). Tiere und tierische Erzeugung – Landwirtschaftliche Betriebe mit Haltungen von Geflügel und Geflügelbestand. Internet reference: https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Wirtschaftsbereiche/LandForstwi… (consulted on 29 July 2018).

89.     Fediaf (2016). Facts & Figures 2016. The European Pet Food Industry, Brussels, p. 3-4.

90.     FIVB (2017). Polsslag van het Vrije Beroep 2017. Federatie Vrije Beroepen, Brussels, p. 46.

91.     IVH (2016). Der Deutsche Heimtiermarkt 2016: Struktur und Umsatzdaten. Industrieverband Heimtierbedarf (IVH) e.V. p. 4.

92.     M.H. Joshghani, A. (2016). Higher education policy of Veterinary Medicine in Belgium – A comprehensive overview and comparative study. Literature review as part of the master’s dissertation, Ghent University. 

93.     Statbel (2016). Tab A landbouwcijfers 2016 - Resultaten volgens uitgebreide lijst van variabelen: voor België, de Gewesten, de Provincies, de Landbouwstreken. Internet reference: https://statbel.fgov.be/nl/themas/landbouw-visserij/land-en-tuinbouwbed… (consulted on 25 May July 2018).

94.     Stichting Geborgde Dierenarts (2018). Internet reference: http://www.geborgdedierenarts.nl (consulted on 7 May 2018).

95.     Stichting Pensioenfonds voor Dierenartsen (2017). Jaarrapport 2017. SPD, Tilburg, p. 7.

96.     Volaille Française (2014). Chiffres clés. Internet reference: https://www.volaille-francaise.fr/la-filiere-avicole/chiffres-cles/ (consulted on 7 July 2018).

97.     Worldometer (2018). Internet reference: http://www.worldometers.info (consulted on 27 July 2018).

 

Download scriptie (824.15 KB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2018
Promotor(en)
Prof. dr. Sarne De Vliegher en Prof. dr. ir. Jeroen Buysse
Thema('s)