Hoe Colombia de FARC re-integreert
Vorig jaar sloot de Colombiaanse regering een vredesakkoord met de FARC. Toch lijkt het land na een controversieel referendum en een Nobelprijs niet meteen op weg naar 'convivencia'. Want hoe creëer je vreedzaam samenleven als de FARC al tientallen jaren wapens gewoon zijn? Ik trok op onderzoek voor mijn masterscriptie naar een van de kampen waar Colombia de FARC re-integreert.
De Fuerza Alternativa Revolucionaria del Común (FARC) is niet meer wat ze ooit was. Door de jaren heen veranderde de oudste en grootste guerrillaorganisatie van het land; zowel haar politieke ideologie als haar modus operandi namen andere gedaantes aan. Sinds september gaat ze als politieke partij door het leven en heeft ze dus haar meest existentiële bestaan opgegeven: haar wapens. De demilitarisatie en het verlaten van de jungle betekent voor velen een nieuwe wending in een bestaan dat jarenlang gekenmerkt werd door banditisme, illegaliteit en jarenlang conflict.
Leven in commune
In de nasleep van het vredesakkoord hebben de Verenigde Naties (VN) wooneenheden gebouwd waar de FARC in commune kunnen samenleven. De leden hebben elk hun huisje, al spenderen ze het grootste deel van hun tijd bij elkaar. In het eerste deel van de implementatie van het vredesakkoord werden de wapens ingeleverd onder het toeziende oog van diezelfde VN. Dit was belangrijk om de daaropvolgende collectieve re-integratiefase op een vreedzame manier te implementeren. Deze fase bestaat voornamelijk uit het verbreden van de kennis van de ex-strijders van de FARC om hen voor te bereiden op die andere wereld, een omgeving waar ze al die jaren van waren afgesloten.
Een doorsnee dag in het nieuwe kamp van de FARC start rond 5:00 uur met een ontbijt. Daarna gaan de meeste ex-strijders naar de klas. Twintig-, dertig- en veertigjarigen gaan eerst langs de schoolbanken alvorens een nieuwe plaats in de maatschappij te krijgen. Dat zit zo: ex-FARC-strijders zijn lager opgeleid dan de gemiddelde Colombiaan. Het grootste verschil in opleidingsniveau vinden we ruraal versus stedelijk: 7 procent van de stedelijke huishoudens heeft een familielid dat ongeletterd is, bij rurale huishoudens is dit 24 procent. Bovendien heeft Colombia volgens het internationale onderwijsonderzoek het grootst aantal zittenblijvers ter wereld.
Gedecentraliseerd onderwijs
Om de kloof of ongelijkheid tussen stedelijke en rurale gebieden te verkleinen, worden onderwijsprogramma’s aangeboden in zes verschillende cycli. Aan het einde van de laatste cycli ontvangen de deelnemers een diploma, die een grotere kans biedt op een baan en toegang tot de arbeidsmarkt. Volgens Ana Velasquez, professor en pedagoog aan de Universidad de Los Andes, biedt onderwijs een enorm potentieel om de Colombiaanse samenleving langzaam te transformeren en om het pad naar vrede te effenen. Toch blijft onderwijs in Colombia inherent decentraal georganiseerd, waardoor scholen zelf de vrijheid hebben in wat ze onderwijzen en wat niet. Het systeem raakt daardoor versplinterd waardoor de aansturing op nationaal niveau beter moet.
Los van het gedecentraliseerde systeem heeft onderwijs een fundamentele missie in de ontwikkeling van de Colombiaanse samenleving. De ontwikkeling moet interpretatief zijn zodat het zowel academische als sociale en culturele aspecten belichaamt. Deze aanpak moet niet alleen kennis voortbrengen maar ook informatie en competenties waarbij op een effectieve manier kan worden omgegaan met de veranderende post-conflictcontext. Onderwijs bouwt aan die infrastructuur en heeft het voordeel om op lange termijn een effect te hebben: zo wordt op dit moment heel wat onderwezen rond de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Een leerkracht in het kamp vertelt hoe belangrijk het is om de ex-strijders van de FARC iets aan te leren over oorlog en de dramatische gevolgen ervan.
Klas als ‘safe heaven’
Uit onderzoek blijkt ook dat onderwijsinstellingen in rurale gebieden hoger aanzien genieten van lokale gemeenschappen dan andere overheidsinstellingen zoals de politie of justitie. Daarom werd besloten om de expertise van deze scholen in te zetten om een onderwijsprogramma op maat voor de FARC te ontwikkelen. Ondanks dat ze gelokaliseerd zijn in gevaarlijke gebieden, hebben deze instellingen het vertrouwen van studenten en hun ouders omdat ze denken dat het de toekomstkansen kan vergroten. Zo kunnen onderwijsinstellingen zoals universiteiten en hogescholen actieve actoren zijn van peacebuilding. Alleen zijn er geen middelen genoeg, zegt een leerkracht die lesgeeft in een kamp van de FARC. Didactisch materiaal ontbreekt en sommige leerkrachten zijn niet opgeleid om bepaalde vakken te onderwijzen.
Ten slotte kan educatie een safe heaven en micro-omgeving zijn waar de gemeenschap met elkaar kan interageren en waar ‘conflict’ op een gecontroleerde manier kan plaatsvinden. Binnen scholen worden sociale hiërarchieën gesimuleerd waar bepaald gedrag en attitudes kan worden aangeleerd. Daardoor hebben scholen het potentieel om omgevingen te worden waar attitudes, overtuigingen en waarden kunnen worden bijgebracht die geweld kunnen reduceren en waar les over vrede en democratie kan worden geïmplementeerd. Volgens Velasquez is dat conflict of de frictie in een klaslokaal een manier om bepaalde eindtermen aan te leren. Kijk maar naar de capaciteit om geweld te stoppen, kritisch denken, het oplossen van conflict en democratische participatie.
Grondproblemen blijven
Toch blijft het vredesakkoord voor veel Colombianen controversieel en impliceert de actieve re-integratie ook dat sommige leden van de FARC hun wapens niet willen opgeven. Zo blijkt uit recente rapporten dat 1.000 van de in totaal 7.000 strijders niet deelnemen aan het vredesproces. Dit kan mogelijks de precaire peacebuildingondergraven, evenzeer omdat andere problemen blijven bestaan: zo blijft de ongelijke verdeling van landbouwgrond een feit, is er corruptie in het politieke apparaat en houdt de strijd van andere gewapende bewegingen aan die het vacuüm van de gedemobiliseerde FARC willen invullen.
Daarom kan en moet Colombia’s roep om vrede luider klinken dan ooit, zowel op lokaal als op nationaal niveau. Laat succesvolle re-integratie en onderwijs ervoor zorgen dat de gapende kloof tussen platteland en stad wordt verkleind zodat ook het vertrouwen in de overheidsinstellingen wordt verhoogd. En laat het vredesakkoord een precedent zijn van een verzoeningsperiode, een heden waar langzaam wordt gebroken met een bloedig verleden. Een tijd waar andere gewapende groeperingen zoals het Nationaal Bevrijdingsleger (ELN) aan de onderhandelingstafel plaatsnemen.
Bibliografie
ACR. (2017, 06 06). ACR. Opgeroepen op 10 10, 2017, van Censo socioeconomico UN-CNR 2017: http://www.reintegracion.gov.co/es/sala-deprensa/SiteAssets/Presentació… df Acuerdo Final. (2016). Acuerdo Final para la Terminación del Conflicto y la Construcción de una Paz Estable y Duradera. Bogotá. Het perspectief dat de FARC zelf op de vredesgesprekken ontplooien leest men op http://www.pazfarc-ep.org/index.php/cronologia Adachi, J. W. (2004). Disarmament, Demobilisation, Reintegration. Discussion Paper prepared for the Stockholm Initiative on Disarmament, Demobilisation, Reintegration. New York. Arango, M. L., & Rodríguez, M. F. (2017). La educación rural en Colombia: experiencias y perspectivas. Universidad Nacional. Bogotá: UPN. Opgehaald van Universidad Nacional: http://biblioteca.uniminuto.edu/ojs/index.php/praxis/article/viewFile/1… Associated Press. (2016, 12 1). Colombia's government formally ratifies revised Farc peace deal. . Opgeroepen op 9 29, 2017, van The Guardian : https://www.theguardian.com/world/2016/dec/01/colombias-government-form… Baarda, D., De Goede, M., & Teunissen, J. (2009). Basisboek Kwalitatief Onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers,. Barrera, M. D. (2014). La Educación Básica y Media en Colombia: Retos en equidad y calidad. Informe Final. Bogotá: Fedesarrollo. Beittel, J. (2013). Peace Talks in Colombia. Current Politics and Economics of South and Central, 6(2), 1935-2549. Bejarano, A. e. (2001). "The Coming Anarchy": The Partial Collapse of the State and the Emergence of Aspiring State Makers in Colombia. Clingendael. 87 Betancourt, T., Borisova, I., Simmons, S., de la Soudière, M., Iweala, U., & Brewer, S. E. (2016, 11 1). High Hopes, Grim Reality: Reintegration and the Education of Former Child Soldiers in Sierra Leone. Comparative Education Review, 52(4), 565–587. Brahimi Report. (2000). Report of the Panel on United Nations Peace Operations. UN. New York: UN. Brittain, J. (2010). Revolutionary Social Change in Colombia - The Origin and Direction of the FARC-EP. London: Pluto Books. Carrillo, A. (2009). Truth, Justice and Reperations in Colombia. In V. Bouvier, Colombia, Building Peace in a Time of War (p. 488). Washington: United States Institute Of Peace Press. Chaux, E., & Velásquez, A. (2009). Peace Education in Colombia: The promise of Citizenship Competencies. In V. Bouvier, Colombia, Building Peace in a Time of War (Vol. 8, pp. 159-171). Washington: United States Institute of Peace Press. Chernik, M. (2009). The FARC at the Negotiating Table. In V. Bouvier, Colombia, Building Peace in a Time of War (p. 488). Washington: United States Institute of Peace Press. CNMH. (2013). ¡Basta Ya! Colombia: Memoria de Guerra y Dignidad. Resumen. Centro Nacional de Memoria Histórica. Bogotá: Pro-Off Set. Cools, H. (2017, 09 10). Vrede in Colombia: duurzaam of gedroomd eldorado? MO* magazine, p. 3. Crandall, R. (2002). Driven by Drugs: U.S. policy toward Colombia. London: Lynne Rienner. DANE. (2016). Colombia - Encuesta de Cultura Política - ECP - 2015. DANE, Bogotá. de Bruin, S., Oberman, H., & Schoevaars, C. (2017). Een interdisciplinair onderzoek naar succesvolle reïntegratie van ex-FARC-strijders. Utrecht: Universiteit Utrecht. Decreto Ley No. 882. (2017, 05 26). es.presidencia.gov. Opgeroepen op 10 09, 2017, van Ministerio de Educación Nacional Decreto Ley No. 882: http://es.presidencia.gov.co/normativa/normativa/DECRETO%20882%20DEL%20… %20DE%20MAYO%20DE%202017.pdf Defensoria del Pueblo. (2017). Informe Espacios Territoriales de Capacitación y Reincorporación. Bogotá: Defensoria del Pueblo de Colombia. Derks, M., Rouw, H., & Briscoe, I. (2011). A Community Dilemma: DDR and the 88 Duthie, C. R.-B. (2016). Transitional justice and Education: Learning Peace (New York : , November 2016). New York: Social Science Research Council. El Espectador. (2017, 10 04). Universidades marchan contra recortes de presupuesto. Opgeroepen op 10 15, 2017, van El Espectador: https://www.elespectador.com/noticias/educacion/universidades-marchan-c… Family Health International. (2005). ‘Qualitative Research Methods Overview’ In: Qualitative Research Methods: A Data Collector’s Field Guide. North Carolina. FARC-EP. (1999). FARC-EP: Historical Outline. Toronto: ON: International Commission. Ferreira, F., Messina, J., Rigolini, J., López-Calva, L., Lugo, M. A., & Vakis, R. (2013). Economic Mobility and the Rise of the Latin American Middle Class. Washington D.C.: World Bank. FIP. (2017). Crimen organizado y saboteadores armados en tiempos de transición. Bogotá: Fundación Ideas para la Paz (FIP). Forero, M. (2008, 03 22). Colombia’s rebels face possibility of implosion: Chief threat not deaths, but desertion,” . Opgeroepen op 2017, van The Washington Post: http://www.washingtonpost.com/wpdyn/content/article/2008/03/21/AR200803… Frisancho, S., & Reátegui, F. (2009). Moral education and post-war societies: the Peruvian case. Journal of Moral Education. Fundación Ideas para la Paz (FIP). (2014). Retorno a La Legalidad O Reincidencia. Bogotá: Fundación Ideas para la Paz. Gill, L. (2017). Another Chance for Peace in Colombia? Journal of Latin American and Caribbean Anthropology, 22(1), 157-160. Guáqueta, A. (2007). The way back in: Reintegrating illegal armed groups in Colombia then and now. Gutiérrez Sanín, F. (2008). Telling the difference: Guerrillas and paramilitaries in the Colombia war . Politics & Society. Haider, H. (2011). How have DDR programmes contributed to the restoration of peace and security in relation to transitional justice? What effects do DDR and transitional justice initiatives have on each other? GSDRC. 89 HRW. (2008). Sixteenth progress report of the Secretary-General on the United Nations Mission in Liberia. Humans Rights Watch. New York: UNSC. Humphreys, M., & Weinstein, J. M. (2007). Demobilization and reintegration. Journal of conflict resolution, 51(4), 531-567. ICG. (2016). Colombia's final steps to end the war. International Crisis Group. Brussel: International Crisis Group. ICG. (2017). Colombia’s Armed Groups Battle for the Spoils of Peace. Brussels: International Crisis Group. ICG. (2017). In the Shadow of “No”: Peace after Colombia’s Plebiscite. Brussel: International Crisis Group. ICTJ. (2017). What is Transitional justice. Opgehaald van ICTJ: https://www.ictj.org/about/transitional-justice Jennings, K. (2008). Unclear Ends, Unclear Means: Reintegration in Postwar Societies - The Case of Liberia. Global Governance: A Review of Multilateralism and International Organizations, 14(3), 327-345. . Keane, J. (2010). Civil Society: De nitions and Approaches. International Encyclopedia of Civil Society. New York: Springer. Knight, A. (2008, 08 12). Disarmament, Demobilization, and Reintegration and Post-Conflict Peacebuilding in Africa: An Overview, . African Security, 1(1), 24-52. la Registraduría Nacional del Estado Civil . (2017, 06 27). Registraduría Nacional realizó 7.085 trámites en la Segunda Etapa de identificación en las Zonas Veredales Transitorias de Normalisación. Opgeroepen op 10 09, 2017, van la Registraduría Nacional del Estado Civil : http://www.registraduria.gov.co/Registraduria-Nacionalrealizo-7.html La Vanguardia. (2008, 09 07). Bandas criminales, los nuevos capos. Opgeroepen op 09 30, 2017, van La Vanguardia: http://www.vanguardia.com/historico/6285 Ley 115 de 1994 . (1994, 02 08). Ley General de Educación. Opgeroepen op 10 10, 2017, van MEN : http://www.mineducacion.gov.co/1621/articles-85906_archivo_pdf.pdf Ley No. 1820. (2016, 12 30). Presidencia . Opgeroepen op 10 09, 2017, van www.presidencia.gov.co: http://es.presidencia.gov.co/normativa/normativa/LEY%201820%20DEL%2030%… DE%20DICIEMBRE%20DE%202016.pdf 90 McFee, E. (2016). The Double Bind of “Playing Double”: Passing and Identity Among ExCombatants in Colombia. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology(Vol. 22, No. 1), 52–59. MEN. (2010, 05 31). Sistema educativo colombiano. Opgeroepen op 10 07, 2017, van Mineducatión: http://www.mineducacion.gov.co/1759/w3-article-233839.html Ministerio de Educación (MEN). (2017, 06 02). Financiación Contingente al Ingreso – FCI. Opgeroepen op 10 15, 2017, van Congreso Mundial: http://congresomundial.unad.edu.co/images/ponencias_y_conferencias/conf…% 20magistrales/Financiación%20Contingente%20al%20Ingreso_Andres%20Eduardo% 20Vasquez.pdf Molano, A. (2000). The Evolution of the FARC: A guerrilla group’s long history. NACLA Report on the Americas, 34(2), 23-31. Muggah, R. (2009). Security and post-conflict reconstruction: Dealing with fighters in the aftermath of war. . London: Routledge. Murphy, K. (2016). Education Reform through a Transitional justice Lens: The Ambivalent Transitions of Bosnia and Northern Ireland . In C. Ramírez-Barat, & R. Duthie, Transitional justice and Education: Learning Peace (Vol. 2, pp. 65-100). New York: Social Science Research Council. Nasi, C. (2009). Colombia's Peace Processes, 1982-2002. In V. Bouvier, Colombia, Building Peace in a Time of War (p. 488). Washington: United States Institute of Peace Press. Norwegian Center for Conflict Resolution. (2016). Building the Peace: Rural Education and conflict in Colombia. Norwegian Center for Conflict Resolution. Oslo: Norwegian Refugee Council. Nussio, E., & Kaplan, O. (2017, 8 3). How to Keep the FARC Guerrillas Out of the Fight. The New York Times. OACP. (2016, 12 28). Comunicado Conjunto No 10. Opgeroepen op 04 20, 2017, van La Oficina del Alto Comisionado para la Paz : http://es.presidencia.gov.co/sitios/busqueda/noticia/161228-Comunicado-… OECD. (2016). Education in Colombia. Parijs: OECD. OECD. (2016). Programme for International Student Assesment (PISA) Results from PISA 2015: Colombia. Parijs: OECD. 91 Official, U. (2017, 10 09). (H. Cools, Interviewer) Oppenheim, B., & Söderström, J. (2017). A range of social programmes typically follow the cessation of violence, with the aim of managing risk factors and reducing the odds of relapse into conflict (Fearon, Humphreys, & Weinstein, 2015; Widner, 2004 among others). The Journal of Development Studies. Organización de Estados Iberoamericanos. (sd). La Educación Técnico-Profesional en Iberoamérica. Opgeroepen op 10 07, 2017, van Organización de Estados Iberoamericanos: Para la Educación, la Ciencia y la Cultura: http://www.oei.es/historico/oeivirt/fp/cuad04a02p21.htm Özerdem, A. (2002). Disarmament, demobilisation and reintegration of former combatants in Afghanistan: Lessons learned from a cross-cultural perspective. Third World Quarterly, 23(5), 961-975. Pares. (2017, 09 26). los 20 magistrados titulares de la JEP. Opgeroepen op 10 8, 2017, van Fundación Paz y Reconciliación. : http://www.pares.com.co/paz-y-posconflicto/los20-magistrados-titulares-… Parra, R. (1992). La escuela violenta. Bogotá: Tercer Mundo. Parsons, I. (2007). From Soldiers to Citizens, the social, economic and political reintegration of Unita ex-combatants. ISS . Patel, A. 2. (2009). ‘Transitional justice, DDR and Security Sector Reform’. New York: Social Science Research Council. Paternostro, S. (2007). My Colombian War: A Journey Through the Country I Left Behind . Holt Paperbacks. Pécaut, D. (2008). Los recursos financieros. In D. Pécaut, Las FARC: ¿Una guerrilla sin fin o sin fines? (p. 188). Bogotá: Norma. Phayal, A., Khadka, P., & Thyne, C. (2015). What Makes an Ex-Combatant Happy? A MicroAnalysis of Disarmament, Demobilization, and Reintegration in South Sudan. International studies quarterly, 59(4), 654. Posso, C. G. (2012). Consolidación territorial y resurgimiento de paras y guerrilla. Indepaz. Priëto, C. A. (2013). Las Bacrim y el crimen organizado en Colombia. Bogotá: Friedrich Ebert Stiftung. Pugel, J. (2007). What the fighters say: A survey of ex-combatants in Liberia February-March 2006. Monrovia: UNDP. 92 Reeve, S. (Auteur), & Mayer, R. (Regisseur). (2016). Colombia with Simon Reeve [Film]. Richani, N. (2007). Caudillos and the crisis of the Colombian state: fragmented sovereignty, the war system and the privatisation of counterinsurgency in Colombia. Third World Quarterly, 28(2), 403-417. Richani, N. (2013). Systems of Violence, Second Edition: The Political Economy of War and Peace in Colombia. Suny Press. Ronderos, M. T. (2014). La última desmovilización paramilitar. In M. T. Ronderos, Guerras Recicladas, Una historia periodística del paramilitarismo en Colombia (p. 381). Bogotá: Aguilar. Rosenau, W., Espach, R., Ortiz, R. D., & Herrera, N. (2014). Why They Join, Why They Fight, and Why They Leave: Learning From Colombia's Database of Demobilized Militants. 26(2), 277-285. Sambanis, N. (2000). How Much War Will We See? Estimating the Incidence of Civil Wars in 161 Countries. Washington D.C.: World Bank. Sanín, F. G. (2008). Telling the Difference: Guerrillas and Paramilitaries in the Colombian. 36(3). Semana Educación. (2017, 08 07). El 60 % de las Farc quiere formarse en agricultura. Opgeroepen op 10 10, 2017, van Semana: http://www.semana.com/educacion/articulo/farc-en-que-se-quieren-formar-… Specker, L. (2008). The R-Phase of DDR processes: An Overview of Key Lessons Learned and Practical Experiences . Amsterdam: Netherlands Institute of International Relations ‘Clingendael’ Conflict Research Unit. Spruyt, B., Elchardus, M., Van Droogenbroeck, F., & Roggemans, L. (2014). (2014): Kan je vrede leren? Effectiviteitsonderzoek en vredeseducatie: een literatuurstudie. Brussel - TOR 2014/3. Brussel: Vlaams Vredesinstituut. The Stockholm Initiative. (2006). Stockholm Initiative on Dismarment, Demobilisation and Reintegration. Stockholm: Ministry of Foreign Affairs, Sweden. Theidon, K. (2009). Reconstructing Masculinities: The Disarmament, Demobilization, and Reintegration of Former Combatants Colombia. Human Rights Quarterly (31), 1-34. UN. (2006). Integrated Disarmament, Demobilization and Reintegration Standards. 93 UN. (2017, september 25). Misión de Verificación de las Naciones Unidas en Colombia. Opgeroepen op oktober 16, 2017, van UN Mission in Colombia: https://colombia.unmissions.org/sites/default/files/ebook_brochure_misi… UN. (2017). Report of the Secretary - General on the United Nations Mission in Colombia. New York: VN. UN. (2017). Report of the Secretary-General on the United Nations Mission in Colombia. New York: UN. UN. (2017). Report of the Secretary-General on the United Nations Mission in Colombia. 208, New York. UNESCO. (2013, 07 05). World TVET Database - Country Profiles: Colombia. Opgeroepen op 10 09, 2017, van UNESCO: http://www.unevoc.unesco.org/go.php?q=World+TVET+Database&ct=COL UNHCR. (2017, 02). Colombia Situation update, February 2017. Opgeroepen op 10 12, 2017, van Refworld: http://www.refworld.org/docid/58b6d1604.html Van Acker, J. (2016). Displacement in Colombia: De moeizame terugkeer van de Colombiaanse desplazados. Universiteit Gent, Gent. Vandewalle, R. (2010). Seksuele educatie in Egypte: Een kwalitatief onderzoek naar de informatiebronnen van Egyptische jongeren . Gent: Universiteit Gent. Velásquez, A. M. (2017, 10 05). Professor. (H. Cools, Interviewer) Vines, A., & Oruitemeka, B. (2008). Bullets to Ballots: The Reintegration of UNITA in Angola, Conflict. Security & Development, 8(2), 241-63. Vranckx, A. (2001). Colombia: conflict, vredesproces en controverse. 1: historiek van het conflict. In A. Vranckx. Antwerpen: IPIS. Vranckx, A. (2002). Colombia: De Pastranajaren voorbij. Gent: Universiteit Gent. Vranckx, A. (2010). Gender, gewapend conflict en vredesopbouw: stand van zaken met Latijns-Amerikaanse nuance. In I. J. (Eds.), Gender, grenzen en geweld : internationale betrekkingen feministisch bekeken. (pp. p.39-58). Brussel: VUB Press. Vranckx, A. (2017). Anachronisme in de Andes Of hoe een rustiek-rurale guerrilla een zich snel ontwikkelend Latijns-Amerikaans land ten dans bleef dwingen. In J. Adam, B. Suykens, & K. Vlassenroot, De Alledaagse Rebel : Tien Rebellengroepen in Het Zuiden (pp. 111-133). Gent: Academia Press. 94 Waldmann, P. (2007). Colombia and the FARC: Failed attempts to stop violence and terrorism in a weak state. In Democracy and counterterrorism: Lessons from the past (Vol. 222-225). Washington: United States Institute of Peace. Waldorf, L. (2010). Disarming the Past: Transitional justice and Ex-Combatants. In A. Patel, P. de Greiff, & L. Waldorf, Ex-Combatants and Truth Commissions (pp. 108-131). New York: Social Science Research Council. Watson. (2000). Civil-Military Relations in Colombia: A Workable Relationship or a Case for Fundamental Reform? Third World Quarterly, Vol. 21, No. 3, 529-548. Weggemans, D., & de Graaf, B. (2015). Na de vrijlating: Een exploratieve studie naar recidive en re-integratie van jihadistische ex-gedetineerden. Leiden: Universiteit van Leiden. World Bank. (2017, 01 03). GINI index (World Bank estimate). (T. W. Group, Producent) Opgeroepen op 10 02, 2017, van World Bank Group: https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?end=2012&locations=EU&… 004&type=points&view=chart World Bank. (2017, Maart 21). Poverty & Equity. Opgeroepen op oktober 2, 2017, van The World Bank: http://povertydata.worldbank.org/poverty/country/COL
