Vlak na WO II hield Boris Vian de Franse literaire wereld voor de gek toen hij zich voordeed als vertaler ‘uit het Amerikaans’ van vier smeuïge detectiveromans, die hij zelf schreef onder het pseudoniem Vernon Sullivan. Maar hoe laat je het misleidende effect intact dat de schrijver ooit voor ogen had als je zo’n roman naar het Nederlands vertaalt?
Het begon met een uit de hand gelopen weddenschap. In de zomer van 1946 kreeg Boris Vian bezoek van Jean D’Halluin, de eigenaar van een noodlijdende uitgeverij die een bestseller zocht om hem uit de penarie te helpen. Vlak na de oorlog waren de Fransen verzot op alles wat ‘Made in USA’ was en D’Halluin hoopte te profiteren van de hype rondom vertalingen van Amerikaanse hard-boiled-detectiveromans. Vian leek de aangewezen persoon om een onontdekte kaskraker te vinden. De schrijver, ingenieur en jazzmuzikant stond bekend als een groot kenner van de Amerikaanse popcultuur. Vian had een beter idee: “Geef me tien dagen en ik fabriceer er eentje voor je.”
Vandaag de dag wordt Boris Vian gekoesterd door het Franse lezerspubliek, maar op dat moment was hij een debutant die geen voet aan de grond kreeg in de literaire wereld. Zijn eerste romans, Vercoquin et Plancton en L’Ecume des jours, flopten en pas in de jaren zestig, jaren na zijn dood, kregen de romans die hij onder eigen naam publiceerde langzaamaan erkenning.
Zijn eerste detectiveroman, J’irai cracher sur vos tombes (1946), later vertaald als Ik zal spuwen op jullie graf (1973), was een heel ander leven beschoren. Vian hield woord en schreef tijdens zijn zomerverlof aan de Franse kust een broeierig verhaal over een licht getinte halfbloed in het Amerikaanse Zuiden die de lynchpartij van zijn donkergekleurde broer wreekt door twee dochters van een plantage-eigenaar te verleiden en te vermoorden. Hij verzon ook een auteur: Vernon Sullivan, een in Chicago geboren oud-soldaat uit een gemengd huwelijk. Vian bedeelde zichzelf op de kaft de rol toe van vertaler. Om de illusie van vertaling te versterken, schreef hij een voorwoord, waarin Vian de totaal onbekende Sullivan tot leven bracht en hij stiekem de op geld beluste Franse uitgeversindustrie op de hak nam.
De seksueel getinte inhoud van de roman trok eerst weinig aandacht, maar toen sleepte een conservatieve organisatie Vian (en Sullivan) voor het gerecht wegens aantasting van de goede zeden. Toen een handelsvertegenwoordiger zijn maîtresse wurgde en een exemplaar van J’irai cracher sur vos tombes op de plaats delict achterliet, was een schandaal geboren. De Franse pers verdeelde zich in twee kampen: linkse kranten prezen het werk als een sociaal bewust rassendrama, rechtse kranten zetten het weg als provocatieve pornografie. Toen oplettende journalisten echter in de smiezen kregen dat ze waren beetgenomen, keerden de kranten zich massaal tegen de jonge schrijver. Vian had intussen zijn tweede ‘Sullivan’ klaar, waarin hij in een vertalersnawoord van leer trok tegen de critici. Zijn eenzijdige ontmaskering weerhield hem er niet van om nog twee Sullivan-romans te produceren: een sciencefictionverhaal en het schunnige misdaadavontuur Elles se rendent pas compte (1950). In een wrede speling van het lot kreeg Vian negen jaar later een hartstilstand tijdens de voorvertoning van een verfilming van de eerste ‘Sullivan’, het boek dat hem commercieel succes maar artistieke rampspoed bracht.
In de afgelopen decennia hebben vertaalwetenschappers ontdekt dat Vians fratsen geen eenmalig incident zijn, maar een doelbewuste literaire strategie die van alle tijden is. De pseudovertaling, zoals dit fenomeen wordt genoemd, komt voor van Japan tot Hongarije en telt een groot aantal beroemde beoefenaars, waaronder Tolkien, Umberto Eco en Voltaire. Het bekendste voorbeeld van een pseudovertaling is wellicht Don Quichot van La Mancha, die Cervantes presenteerde als een gevonden manuscript dat hij uit het Arabisch had vertaald. Schrijvers hebben de meest uiteenlopende motieven voor hun lezersbedrog: erkenning, ontsnapping aan censuur of winstbejag. De rel rond de Sullivan-romans legde Vian geen windeieren: van de ontvangen royalty’s als schrijver (en vertaler!) kon hij jarenlang comfortabel leven. Bovendien gaf zijn Amerikaanse alter ego hem de kans om met taboes te experimenteren.
Om in hun list te slagen, zegt vertaalwetenschapper Gideon Toury, is het niet genoeg om enkel het woord vertaling op de kaft te zetten: het boek moet als vertaling worden “geproduceerd.” Veel pseudovertalers schrijven daarom een vertalersvoorwoord, doorspekken hun verhalen met vreemde woorden uit de zogenaamde broncultuur en voorzien ze van overvloedige voetnoten. Om de lezer van de aanwezigheid van een vertaler te overtuigen, voegen ze zelfs doelbewust slecht (want letterlijk) vertaalde buitenlandse woorden en uitdrukkingen toe.
Omdat het eerder genoemde Elles se rendent pas compte als enige ‘Sullivan’ nooit naar het Nederlands werd vertaald, is in een masterthesis van de KU Leuven geprobeerd om het zó te vertalen dat de valse vertaler in het origineel zichtbaar blijft. Dit is in tegenspraak met hoe Nederlandstalige lezers graag vertalingen lezen: we zijn gewend aan een onzichtbare vertaler die ons het gevoel geeft dat we het origineel voor ons hebben.
Elles se rendent pas compte (Ze snappen er niks van) speelt zich af in Washington, waar de jonge snobs Francis en Ritchie Deacon als vrouw verkleed strijd leveren met een drugsbende van homo’s en lesbiennes. Vian bestookte de lezer met Amerikaanse straatnamen, merken en beroemdheden. In de tekst doken daarnaast letterlijk vertaalde termen op die een Franse lezer vreemd zou doen opkijken. Zo gebruiken verschillende personages de uitroep “sûr!”, een directe vertaling van het Engelse “sure!”, wat net zo bizar klinkt als je “soluut!” in plaats van “absoluut!” zou zeggen. Om het nog gecompliceerder te maken, gebruikte Vian veel Franse straattaal die Amerikaanse personages nooit zouden hebben gebruikt.
De oplossing voor dit probleem is het behoud van zoveel mogelijk Amerikaanse termen, soms zelfs door ze vanuit het Frans terug naar het Engels te vertalen. Gezien onze bekendheid met de Amerikaanse cultuur is dat vaak eenvoudiger dan bij het Frans van de jaren vijftig, waardoor de roman eerder Amerikaans dan Frans overkomt. Zo wordt de Nederlandse vertaler onderdeel van de grap die Boris Vian bijna zeventig jaar geleden uithaalde.
Aixelà, J.F. (1996). Culture-specific items in Translation. In R. Alvarez & M. Carmen-Africa Vidal (red), In Translation, power, subversion, pp. 52-78, Clevedon: Multilingual Matters.
Altena, E. van (1985) Wie lelijk is maken we af, Amsterdam: W & L Boeken.
Antonini, R. (2007). SAT, BLT, Spirit Biscuits, and the Third Amendment. In Y. Gambier, M. Shlesinger & R. Stolze (red.). Doubts and Directions in Translation Studies (153-167). Amsterdam: Benjamins.
Apter, E. (2005). Translation with no original: Scandals of textual reproduction. In S. Bermann & M. Wood (red.) Nation, language, and the ethics of translation (pp. 159-174). Princeton: Princeton University Press.
Arnaud, N. (1970). Les vies parallèles de Boris Vian, Paris: 10/18.
Avner, E. A., Ordan, N. & Wintner, S. (2016). Identifying translationese at the word and sub-word level, Literary and Linguistic Computing, 31(1), 30-54. doi: 10.1093/llc/fqu047
Balatchi, R.-N. (2012). Style et registre de langue en traduction, Écho des Études Romanes, 8(2), 15-26. Geraadpleegd op https://www.eer.cz/
Baker, M. (1992). In other words : a coursebook on translation, London: Routledge.
Bassnett, S. (1998). When is a translation not a translation? In. S. Bassnett & A. Lefevere (red.) Constructing Cultures: Essays On Literary Translation (pp. 25-40). Clevedon : Multilingual Matters.
Beebee, T. O. (2016). Transmesis : Inside Translation's Black Box, New York: Palgrave McMillan US.
Bell, E. (2016, 22 04) The Great Tom Collins Hoax Of 1874 That Birthed The Famous Drink [nieuwsbericht]. Geraadpleegd op https://vinepair.com/wine-blog/the-great-tom-collins-hoax-of-1874-that-…
Brown, S. (2003). 'Black-comme-moi': Boris Vian and the African American voice in translation, Mosaic-A Journal For The Interdisciplinary Study Of Literature, 36(1), 51-67. Geraadpleegd op https://search-proquest-com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/docview/205371…
Bullough, V. L. (1998). Alfred Kinsey and the Kinsey Report: Historical Overview and Lasting Contributions, The Journal of Sex Research, 35(2), 127-131. Geraadpleegd op https://www-jstor-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/stable/3813664
Cadin, A. (2011). Les premiers romans noirs français : simples exercices de style ou trahisons littéraires complexes ?, TRANS- [En ligne], 11(2011), 1-13. doi: 10.4000/trans.435
Camus-Camus, C. (2013). Censored discourse in anthologies and collections of the Far West. In T. Seruya, L.D'hulst, A. Assis Rosa & M. L. Moniz (red) Translation in anthologies and collections (19th and 20th centuries) (pp. 229-245). Amsterdam : Benjamins.
Chesterman, A. (2000). Memes of translation: the spread of ideas in translation theory. Amsterdam : Benjamins.
Cheyney, P. (1982). Les femmes s’en balancent. Gallimard : Paris.
Colin, J.-P. (1990). Larousse Dictionnaire de l’argot, Paris : Larousse.
Conseil de révision (2018) In L’internaute. Geraadpleegd op http://www.linternaute.fr/dictionnaire/fr/definition/conseil-de-revisio…
Collombat, I. (2003). Pseudo-traduction : la mise en scène de l’altérité, Le Langage et l’Homme, 38(1), 145-156. Geraadpleegd op https://hal-univ-paris3.archives-ouvertes.fr/hal-01463899
Coveney, A. (2010). Vouvoiement and tutoiement: sociolinguistic reflections, Journal of French Language Studies, 2010, 20(2), 127-150. doi: 10.1017/S0959269509990366
Davies, E. E. (2003). A Goblin or a Dirty Nose?: The Treatment of Culture-Specific References in Translations of the Harry Potter Books, The Translator, 9(1), 65-100. doi: 10.1080/13556509.2003.10799146
De Groote, B. & Toremans, T. (2014). From Alexis to Scott and De Quincey: Walladmor and the Irony of Pseudotranslation, Essays in Romanticism, 21(2), 107 – 123. doi: 10.3828/eir.2014.21.2.2
Derrida, J. & Venuti, L. (2001). What Is a "Relevant" Translation?, Critical Inquiry, 27(2), 174-200. Geraadpleegd op http://www.jstor.org/stable/1344247
Dimitriu, R. (2009). Translators’ prefaces as documentary sources for translation studies, Perspectives, 1, 193-206. doi: 10.1080/09076760903255304
Du Pont, O. (2005). Robert Graves’s Claudian novels A case of pseudotranslation, Target, 17(2), 327-347. doi: 10.1075/target.17.2.06dup
Eco, U. (2006). Dire presque la même chose: expériences de traduction. Paris: Grasset.
Fakra, I. (2001). Vernon Sullivan ou les pseudo-traductions de Boris Vian, L’art d’aimer, 4, 8-10. Geraadpleegd op lartdaimer.free.fr
Fisher, J. (1984). Entitling, Critical Inquiry, 11(2), 286-298. Geraadpleegd op http://www.jstor.org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/stable/1343396
Fornasiero, J. & West-Sooby, J. (2012). Appellation d'origine contrôlée? Une lecture taxonomique des titres de la Série Noire, Essays in French Literature and Culture, 49, 97-116. Geraadpleegd op https://search-proquest-com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/docview/149740…
Furuno, Y. (2005). Translationese in Japan. In E. Hung (red.) Translation and Cultural Change: Studies in History, Norms and Image-projection, pp. 147-160, Amsterdam: Benjamins.
Gambier, Y (1994). La retraduction, retour et détour, Meta, 39 (3), pp. 413-417. doi: 10.7202/002799ar
Genette, G. & Lewin, J. E. (1997). Paratexts: Thresholds of Interpretation, Cambridge: University Press.
Gijlswijk, T. W. M. van (2011). Education of poor children as an answer to a social and economic crisis: Dutch local government policies in the eighteenth century, Paedagogica Historica, 47(1-2), 77-90, doi: 10.1080/00309230.2010.530280
Godbout, P. (2004). Pseudonymes, traductionymes et pseudo-traductions, Voix et Images: Littérature Québécoise, 30(1), 93-103. doi: 10.7202/009891ar
Gonne, M. (2016). Pseudo-traduction et jeux de miroires dans l’écriture populaire de Georges Eekhoud. In B. Vanacker & T. Toremans (red). Interférences littéraires/Literaire interferenties, 19, (pp. 75-88). Geraadpleegd op http://www.interferenceslitteraires.be
Google Maps (z.d.) Geraadpleegd op 6 februari 2018 van https://www.google.be/maps
Gorrara, C. (2003). Cultural Intersections: The American Hard-Boiled Detective Novel and Early French roman noir, The Modern Language Review, 98(3), 590-601. Geraadpleegd op http://www.jstor.org/stable/3738287
Gourg, M. (1998). La problématique Russie Occident dans l'oeuvre d'Andreï Makine, Revue des Études Slaves, 70(10), 229-239. Geraadpleegd op https://www.persee.fr/doc/slave_0080-2557_1998_num_70_1_6493
Grössel, H. (1980). Die kapieren nicht, Frankfurt am Main: Zweitausendeins.
Guo, H. (2012). A Brief Analysis of Culture and Translation, Theory and Practice in Language Studies, 2(2), 343-347. Geraadpleegd op https://search-proquest com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/docview/1348130399?accountid=17215
Gürcağlar, S. T. (2008). Sherlock Holmes in the Interculture: Pseudotranslation and Anonymity in Turkish Literature. In A. Pym, M. Shlesinger & D. Simeoni (red.) Beyond Descriptive Translation Studies: Investigations in homage to Gideon Toury (pp. 133-151). Amsterdam: Benjamins.
Gürçağlar, S. T. (2010). Scouting the borders of translation Pseudotranslation concealed translations and authorship in twentieth century Turkey, Translation Studies, 3(2) doi: 10.1080/14781701003647384
Gürçağlar, S. T. (2014). Pseudotranslation on the Margin of Fact and Fiction. In S. Bermann & C. Porter (red.) A Companion to Translation Studies (pp. 516-527). Chichester: Wiley Blackwell.
Hermans, T. (1996). The Translator’s Voice in Translated Narrative, Target, 8 (1), 23-48. doi: 10.1075/target.8.1.03her
Hermans, T. (1999). Translation in Systems: Descriptive and System-oriented Approaches Explained, Manchester: St. Jerome.
Hodges, P. (2014). Determining a strategy for the translation of Boris Vian. In A. Rolls, J. West-Sooby & J. Fornasiero (red.) If I Say If: The Poems and Short Stories of Boris Vian (pp. 1-12). Adelaide: University of Adelaide Press.
House, J. (1998). Politeness and translation. In L. Hickey (red.) The Pragmatics of Translation (pp. 54-71). Clevedon: Multilingual Matters.
Inge, M. T. (2011). Li'l Abner, Snuffy, Pogo, and Friends: The South in the American Comic Strip, Southern Quarterly; Hattiesburg, 48(2), 6-74. doi: 857256207?accountid=17215
Johnson, P (1997). A dumpy girl from Chicago who was the toast of Naughty Nineties Paris, The Spectator, 279 (8821). Geraadpleegd op https://search-proquest-com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/docview/201225…
Keedy, E. R. (1937). The Third Degree and Legal Interrogation of Suspects, University of Pennsylvania Law Review and American Law Register, 85(8), 761-777. Geraadpleegd op http://www.jstor.org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/stable/3308644
Lapprand, M. (1992). Les Traductions parodiques de Boris Vian, The French Review, 65(4), 537-546. Geraadpleegd op http://www.jstor.org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/stable/395169
Lapprand, M. (2000). Elles se rendent pas compte. In Vian, B. Œuvres de Boris Vian Tome 4 (pp. 147-153) Paris : Fayard.
Le nouveau Petit Robert version 5.2, Geraadpleegd op 11 augustus 2018 van https://pr-bvdep-com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/robert.asp
Ledda, S. (2013). Stratégies de la pseudo-traduction : Mérimée et Musset, Les Lettres Romanes, 67(3), 417-430. doi: 10.1484/J.LLR.1.103540
Leppihalme, R. (1997). Culture Bumps: An Empirical Approach to the Translation of Allusions, Clevedon: Multilingual Matters.
Levshina, N. (2017). A Multivariate Study of T/V Forms in European Languages Based on a Parallel Corpus of Film Subtitles, Research in Language, 15(2), 153-172. doi: 10.1515/rela-2017-0010
Lievois, K. (2014). Suppositions de traducteurs : les pseudo-traductions d’Andreï Makine, TTR, 27(2), 149-170. doi: 10.7202/1037749ar
Lombez, C. (2005). La ‘traduction supposée’ ou de la place des pseudotraductions poétiques en France. In D. Delabastita & R. Grutman R. (red.), Fictionalising Translation and Multilingualism (pp. 107-121). Antwerpen: Hogeschool Antwerpen.
Martens, D. (2010). De la mystification à la fiction : La poétique suicidaire de la fausse traduction. In S. Klimis, I. Ost & S. Vanasten (red.) Translatio in fabula, enjeux d’une rencontre entre fictions et traductions (pp. 63-81). Brussel: Publications des Facultés Universitaires Saint-Louis.
Martens, D. (2013). Du manuscrit à l’imprimé. La pseudo-traduction comme rite d’institution auctorial, Les Lettres Romanes, 67(3-4), 431-446. doi: 10.1484/J.LLR.1.103541
McCall, I. (2006). Translating the Pseudotranslated: Andreï Makine's La Fille d'un héros de l'Union soviétique, Forum for Modern Language Studies, 42(3), 287-297. doi: 10.1093/fmls/cql013
McRae, E. (2006). The Role of Translators' Prefaces to Contemporary Literary Translations into English (Masterthesis). Geraadpleegd op https://researchspace.auckland.ac.nz/docs/uoa-docs/rights.htm
Munday, J. (2012). Introducing translation studies: theories and applications, London: Routledge.
Newmark, P. (1998a). A textbook of translation. New York: Prentice Hall.
Newmark, P. (1998b). More Paragraphs on Translation. Clevedon: Multilingual Matters.
Nord, C. (1995). Text-Functions in Translation: Titles and Headings as a Case in Point, Target, 7(2), 261-284. doi: 10.1075/target.7.2.05nor
Nord, C. (2013). Functionalism in translation studies. In C. Millán & F. Bartrina (red.) The Routledge Handbook of Translation Studies. London: Routledge.
Noreiko, S. F. (1997). American adaptations in the Serie noire: the case of Chandler's The Little Sister, French Cultural Studies, 8(23), 257-272. doi: 10.1177/095715589700802307
O’Sullivan, C. (2010-2011). Pseudotranslation. In Gambier, L. & Van Doorslaer, Y. (red.) Handbook of translation studies 2 (123-124). Amsterdam: Benjamins.
Odber de Baubeta, P. A. (1992). Modes of Address: Translation Strategies or the Black Hole, Ilha do Desterro: A Journal of Language and Literature, 1992, 28(2), 87-107. doi: 10.5007/%25x
Olk, H. M. (2011). Cultural references in translation a framework for quantitative translation analysis, Studies in Translation Theory and Practice, 21(3), 344-357. doi: 10.1080/0907676X.2011.646279
Perrier: Brand History (z.d.) Nestle brand focus: The history of Perrier. Geraadpleegd op 10 augustus 2018 van http://www.nestle.com
Pursglove, G. (2011). Fakery, serious fun and cultural change: Some motives of the pseudo-translator, Revista de la Facultad de Traducción e Interpretación de Soria, 13, 151-176. Geraadpleegd op https://recyt.fecyt.es
Rambelli, P. (2009). Pseudotranslation. In. M. Baker & G. Saldanha Baker (red.) Routledge encyclopedia of translation studies: Second Edition, London: Routledge.
Rath, B. (2013). Unübersetzbares, schon übersetzt. Sprachliche Relativität und Pseudoübersetzungen. In J. Dünne, M. J. Schäfer, M. Suchet & J.Wilker (red.) Les Intraduisibles / Unübersetzbarkeiten. Sprachen, Literaturen, Medien, Kulturen / Langues, Littératures, Médias (pp. 15-25). Cultures Paris: Éditions des archives contemporaines.
Rath, B. (2014). Pseudotranslation, ACLA (American Comparative Literature Association) State of the Discipline Report. Geraadpleegd op http://www.monabaker.org
Regattin, F. (2013). « Who shall spit on your grave ? » Quelques mots sur la traduction de J'irai cracher sur vos tombes (Boris Vian), Synergies Inde, 6, pp. 153 – 163. Geraadpleegd op https://gerflint.fr/synergies-inde
Rizzi, A. (2008). When a text is both a pseudotranslation and a translation. In A. Pym, M. Shlesinger & D. Simeoni (red.) Beyond Descriptive Translation Studies: Investigations in homage to Gideon Toury (pp. 153-162). Amsterdam: Benjamins.
Robinson, D. (2001). Pseudotranslation. In M. Baker (red.) Routledge encyclopedia of translation studies (pp. 183-185). London: Routledge.
Robyns, C (1990). The Normative Model of Twentieth Century Belles Infidèles Detective Novels in French Translation, Target, 2(1), 23-42. doi: 10.1075/target.2.1.03rob
Rolls, A. & Vuaille-Barcan M-L (2014). Jeux textuels et paratextuels dans J irai cracher sur vos tombes au dela du canular, Romance Studies, 32(1), 16-26. doi: 10.1179/0263990413Z.00000000055
Rolls, A. (2016). Vernon Sullivan’s alter ego interpretation, French Cultural Studies, Vol 27(4), 335-347. doi: 10.1177/0957155816660681
Rolls, A. & Walker, D. (2009). French and American Noir: Dark Crossings, New York: Palgrave MacMillan.
Saldanha, G. (2008). Explicitation revisited: bringing the reader into the picture. trans-kom, 1(1), pp. 20-35. Geraadpleegd op http://www.trans-kom.eu/ihv_01_01_2008.html
Schogt, H. (2004). Toi et moi : Les pronoms personnels et la traduction, La linguistique, 40(1), 167-176. doi: 10.3917/ling.401.0167
Schoolcraft, R. (2010). Hard-Boiled French Style Boris Vian Disguised as Vernon Sullivan (Authorship and Pseudonymy), South Central Review, Vol 27(1), 21-38. Geraadpleegd op https://muse-jhu-edu.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/article/381301
Scott, K. (1999). Pornography, parody and paranoia - the imagined America of Vernon Sullivan, French Cultural Studies, 10(29), 201-215. doi: 10.1177/095715589901002905
Shearer, M. (2016). New York City and the Hollywood Musical Dancing in the Streets. London : Palgrave Macmillan.
Sitbon, C., Rolls A., & Vuaille-Barcan M-L. (2013). Retelling the Vernon Sullivan Hoax, Or What has been Neglected in the Telling Why People Do Not Care About Elles se rendent pas compte (1950), Literature & Aesthetics, 23(2), 38-53. Geraadpleegd op https://openjournals.library.sydney.edu.au/index.php/LA/index
Sitbon, C., Rolls, A. & Vuaille-Barcan M.-L. (2015). Serializing Sullivan: Vian/Sullivan, the Série noire and the effet de collection. In Anderson, J., Miranda, C. & Pezzotti, B. (red.) (2015). Serial crime fiction: dying for more (pp. 41-51). London: Palgrave Macmillan UK.
Soest, G. van (1973). Ik zal spuwen op jullie graf, Amsterdam: De Arbeiderspers.
Sohár, A. (1998). Pseudotranslations, Translation Review, 54(1), 18-25. doi: 10.1080/07374836.1998.10523707
Špirk, J. (2009). Anton Popovič's Contribution to Translation Studies, Target, 21(1), 3-29. doi: 10.1075/target.21.1.01spi
Szabo, D. (2015). Traduire l’argot français ou le dernier des Sullivan // Translating French slang or the last of the Sullivans, Svět Literatury, 2015(25), 194-204. Geraadpleegd op https://doaj.org/article/e944fd6a438449a284f0b422d912e2c5
Tikkanen, A. (2015). Fort Knox, Britannica Academic. Geraadpleegd op https://academic-eb-com
Toremans, T. & Vanacker, B. (2017) Introduction: The emerging field of pseudotranslation, Canadian Review of Comparative Literature, 44(4), 629-636. Geraadpleegd op https://muse-jhu-edu.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/issue/37821
Toury, G. (1995). Pseudotranslations and their significance. In G. Toury (red.) Descriptive Translation Studies and Beyond, (pp. 40-54). Amsterdam: Benjamins.
Toury, G. (2005). Enhancing Cultural Changes by Means of Fictitious Translations In E. Hung (red.) Translation and Cultural Change: Studies in History, Norms and Image-projection, pp. 3-18, Amsterdam: Benjamins.
Toury, G. (2012). Pseudotranslations and their significance. In G. Toury (red.) Descriptive Translation Studies and Beyond, (pp. 47-61). Amsterdam: Benjamins.
Van Dale Elektronische grote woordenboeken Versie 5.0 (2009). Utrecht/Antwerpen: Van Dale Uitgevers.
Venuti, L (1986). The Translator's Invisibility, Criticism : a Quarterly for Literature and the Arts, 28(2), 179-212. Geraadpleegd op https://search-proquest-com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/docview/131173…
Venuti, L. (1993). Translation as cultural politics: Regimes of domestication in English, Textual Practice, 7(2), 35-47. doi: 10.1080/09502369308582166
Venuti, L. (1998). The scandals of translation: towards an ethics of difference, London : Routledge.
Vian, B. (2000). Elles se rendent pas compte. In Vian, B. Œuvres de Boris Vian Tome 4 (pp. 155-263) Paris : Fayard.
Vian, B. (2017). J’irai cracher sur vos tombes. Paris : Le livre de poche.
Vian, B. & Sullivan, V. (1965). Et on tuera tous les affreux, Paris : 10/18.
Vian, B & Sullivan, V. (1973). Les morts ont tous la même peau, Paris : 10/18.
Viezzi, M. (2011). The Translation of Book Titles: Theoretical and Practical Aspects. In P. Kujamäki, L. Kolehmainen, H. Kemppanen & E. Penttilä (red.) Beyond Borders – Translations Moving Languages, Literatures and Cultures (pp. 183-195). Berlin: Frank & Timme.
Vuaille-Barcan, M.-L., Rolls, Alistair, R. & Sitbon, C. (2014). Jeux textuels et paratextuels dans J’irai cracher sur vos tombes: au-delà du canular, Romance Studies, 32(1), 16-26. doi: 10.1179/0263990413Z.00000000055
Winter, M. de (1975). De dood steekt in hetzelfde vel, Amsterdam: De Arbeiderspers.