In de afgelopen decennia heeft de chemische sector fors geïnvesteerd in veiligheid. Het grote belang dat de industrie hecht aan het veiligheidsbewustzijn, toont aan dat een veiligheidscultuur ook in het onderwijs een prioriteit moet zijn. Het reeds op jonge leeftijd creëren van deze cultuur kan een vooruitgang zijn om veiligheid zowel in de chemische sector als in het dagelijks leven te garanderen. Om leerlingen klaar te stomen voor de arbeidsmarkt, is het van belang dat zij door hun opleiding gewoon worden aan de veiligheidscultuur die speelt in het hoger onderwijs en op de arbeidsmarkt.
Om de veiligheid van leerlingen te waarborgen, voorziet de overheid een wetgeving die het gebruik van bepaalde chemische producten verbiedt of het gebruik ervan alleen toelaat onder strikte voorwaarden. Door tal van practicumnota’s te analyseren, is het duidelijk geworden dat de uitvoering van verschillende practica toch gebeurt met producten die door deze wetgeving verboden zijn. Om wetenschapsleerkrachten te ondersteunen bij de invoering van betere veiligheidsaspecten, zijn er twee hulpmiddelen uitgewerkt.
Aangezien leerkrachten geen juristen zijn, stelt het hulpmiddel omtrent productveiligheid (HOPV) hen in staat om na te gaan of het gebruik door leerlingen van een bepaald chemisch product al dan niet verboden is en geeft het aan of er bijzondere voorzorgsmaatregelen vereist zijn. Het hulpmiddel maakt gebruik van de H(azard)-zinnen die verbonden zijn aan het product en die beschreven staan in het veiligheidsinformatieblad ervan. Indien het gebruik van een product verboden is, geeft het hulpmiddel de specifieke reden van het verbod aan op basis van de H-zin. Veiligheid is echter in constante evolutie, waardoor de informatie in het veiligheidsinformatieblad ook onderhevig is aan verandering. Hierdoor moet men de correctheid van de gegevens frequent nagaan (minstens tweejaarlijks, liefst frequenter).
Omdat vele scholen gebruik maken van Excel, is er besloten om het HOPV ook in Excel uit te werken. Om het geheel overzichtelijk te houden, maakt het hulpmiddel gebruik van slechts drie tabbladen. In het eerste en het tweede tabblad dient de gebruiker informatie in te geven over de verschillende producten. In het derde tabblad wordt deze informatie verwerkt en wordt duidelijk gemaakt of leerlingen met de ingegeven producten mogen werken aan de hand van een kleurcode. Indien het product een rode kleur krijgt in het laatste tabblad, dan mogen de leerlingen niet met het product werken. Bij een groene kleur zijn er geen verbodsbepalingen van toepassing op het product en mogen de leerlingen het product hanteren. Het is echter belangrijk om op te merken dat er nog steeds een volledige risicoanalyse dient opgesteld te worden. Zaken zoals de compatibiliteit van de producten onderling, het aantal leerlingen, gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen,… worden in het HOPV niet in rekening gebracht. Het is duidelijk dat deze zaken belangrijk zijn om een volwaardige risicoanalyse te bekomen.
Op basis van het resultaat dat het HOPV genereert, kan de leerkracht een tweede hulpmiddel raadplegen hetgeen een schema is dat een veiliger alternatief aanbiedt voor verboden producten. De uitwerking van dit schema is gebaseerd op het leerplan dat leerkrachten raadplegen tijdens het opstellen van hun lesvoorbereiding. Door de gelijkenissen tussen de onderwerpen van de chemische practica in de leerplannen van zowel het TSO als het ASO, kunnen leerkrachten in beide onderwijsvormen dit schema gebruiken.
Naast deze hulpmiddelen is de uitwerking van een efficiënt veiligheidsbeleid ook van belang. Om scholen hierin te ondersteunen werd een algemene visie uitgewerkt specifiek toegepast op een efficiënt veiligheidsbeleid. Met deze algemene visie kunnen de scholen zelf aan de slag om een veiligheidsbeleid op te stellen dat voor hen werkt.
Door gebruik te maken van beide hulpmiddelen verbetert de school zijn veiligheidscultuur. De uitwerking van een efficiënt veiligheidsbeleid zal hierop een verdere aanvulling zijn, waardoor deze scholen ook beter kunnen inspelen op het welbevinden van leerlingen en leerkrachten.
(1) Meeus, W.; Verbeeck, G. In Didactisch referentiekader; ACCO Leuven / Den Haag, 2016; pp 43–46.
(2) KVCV - onderwijs en opleiding. Chemicaliën op school Veiligheid en milieuzorg in het schoollaboratorium. COS-brochure; 2014.
(3) VVKSO - BRUSSEL. LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - TOEGEPASTE CHEMIE TSO; 2014.
(4) Onderwijsinspectie. Toelichting processen BVH https://www.onderwijsinspectie.be/nl/toelichting-processen-bvh (geraadpleegd Mar 7, 2019).
(5) Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Onderwijsdoelen-secundair onderwijs; 2018.
(6) Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Decreet nieuwe eindtermen in laatste rechte lijn. Ambitieus en klaar voor de toekomst.; 2018.
(7) HLN. Krantenartikel: Man die zwaargewond raakte bij ontploffing, stak sigaret op tijdens schilderwerken; Leuven, 2019.
(8) Van Petegem, P. In Wegwijzer in het Vlaamse onderwijs; ACCO, 2017; pp 4–5.
(9) Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Officieel en vrij onderwijs, onderwijsnetten en - koepels https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/officieel-en-vrij-onderwijs-onderwij… (geraadpleegd Feb 12, 2019).
(10) Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Ontwerleerplan Techniek - 1 A; 2018.
(11) Richards-Babb, M.; Bishoff, J.; Carver, J. S.; Fisher, K.; Robertson-Honecker, J. J. Chem. Heal. Saf. 2010, 17 (1), 6–14.
(12) Staehle, I. O.; Chung, T. S.; Stopin, A.; Vadehra, G. S.; Hsieh, S. I.; Gibson, J. H.; Garcia-Garibay, M. A. 2015.
(13) Bertozzi, C. R. ACS Cent. Sci. 2016, 2 (11), 764–766.
(14) CSB. Key Lessons for Preventing Incidents from Flammable Chemicals in Educational Demonstrations; 2014.
(15) Essenscia. JONGEREN & OPLEIDING http://www.essenscia.be/nl/jongeren_opleiding (geraadpleegd Feb 15, 2019).
(16) Essenscia. Chemie- en farma-industrie steunt Europese campagne over veilig omgaan met gevaarlijke stoffen op het werk http://www.essenscia.be/nl/PressRelease/Detail/17092 (geraadpleegd Feb 15, 2019).
(17) De Wolf, N.; Meynen, V.; De Beuckeleer, B.; Thoelen, B. Stageverslag veiligheidsinformatie in middelbare scholen : samen naar een veiligere schoolomgeving; 2018.
(18) Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Vlaams onderwijs in cijfers; 2018.
(19) VVKSO - BRUSSEL. LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - CHEMIE DERDE GRAAD ASO; 2014.
(20) Ansell. Report: Industry specific protection solutions; 2015.
(21) VLEVA. Interinstitutioneel akkoord voor bescherming tegen kankerverwekkende en mutagene stoffen; 2018.
(22) Welzijn op school. Uitleg over de toepassing CLP-GHS in het onderwijs; 2012.
(23) Carl Roth. Veiligheidsinformatieblad azijnzuuranhydride > 99% voor synthese; 2018.
(24) SIGMA-ALDRICH. Veiligheidsinformatieblad azijnzuuranhydride > 99%; 2018.
(25) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. Doeltreffend schoolbeleid, 1st ed.; ACCO Leuven / Den Haag, 2017.
(26) Meeus, W.; Verbeeck, G. In Didactisch referentiekader; ACCO Leuven / Den Haag, 2016; pp 61–64.
(27) Yorio, P. L.; Wachter, J. K. Saf. Sci. 2014, 62, 157–167.
(28) Struyf, E.; Verbeeck, G. In Regisseer je klas; Pelckmans Pro, 2017; pp 79–84.
(29) Vlaams Parlement. Ontwerp van decreet betreffende de onderwijsdoelen voor de eerste graad van het secundair onderwijs; 2018.
(30) Weare, K. Promoting Mental, Emotional and Social Health, 1st ed.; Routledge: london, 2000.
(31) Departement onderwijs & vorming. Beleidsplan ter bevordering van het welzijn en welbevinden in onderwijsinstellingen; 2016.
(32) Van den Broek, M. Krantenartikel: Chemische stoffen veroorzaken gevaarlijke reactie op Jeroen Bosch College, bovenverdieping ontruimd; 2019.
(33) BBC news. School fined over chemistry explosion http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/tyne/3083899.stm (geraadpleegd Apr 8, 2019).
(34) CSB. After the Rainbow - Safety Messges https://www.csb.gov/videos/after-the-rainbow/ (geraadpleegd Jun 11, 2019).
(35) Begly, K.; Ashbrook, P.; Decker, D.; Houts, T.; Kretchman, K.; Talley, E. ACS 2015, 133.
(36) French, A. R.; Geller, E. S. Creating a culture where employees own safety system-based; 2008.
(37) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 15–16.
(38) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 18–29.
(39) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 54–56.
(40) CSB. Safety Digest: Emergency Planning and Response.
(41) ACS. Guidelines for Chemical Laboratory Safety in Secondary Schools; 2016.
(42) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 73–74.
(43) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 92–94.
(44) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 105–106.
(45) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 119–123.
(46) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 135–136.
(47) Vanhoof, J.; Van Petegem, P. In Doeltreffend schoolebleid; ACCO Leuven / Den Haag, 2017; pp 171–172.
(48) Crone, E. Het puberend brein; Uitgeverij Bert Bakker: Amsterdam, 2008.
(49) Struyf, E.; Verbeeck, G. In Regisseer je klas; Pelckmans Pro, 2017; pp 49–55.
(50) Time. Krantenartikel: The Dangers of the Choking Game and Pass-Out Challenge.
(51) Mei, L.; Fauziah, S. The Effectiveness of Practical Work on Students’ Interest towards Learning Physics; 2017.
(52) Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid Arbeid en Sociaal Overleg. Codex over het welzijn op het werk Boek X.- Werkorganisatie en bijzondere werknemerscategorieën Titel 3.– Jongeren op het werk; 2018.
(53) FOD Volksgezondheid. Het veiligheidsinformatieblad https://www.health.belgium.be/nl/het-veiligheidsinformatieblad (geraadpleegd Mar 7, 2019).
(54) BIG vzw https://www.big.be/nl-nl/ (geraadpleegd Mar 22, 2018).
(55) MSDS europe. Validity period of a safety data sheet - what do the regulations say? https://www.msds-europe.com/safety-data-sheet-validity-period/ (geraadpleegd Feb 26, 2019).
(56) Ames, B. Science (80-. ). 1979, 204 (4393), 587–593.
(57) Landrigan, P. J.; Goldman, L. R. Health Aff. 2011, 30 (5), 842–850.
(58) Torok, B.; Dransfield, T. Green chemistry, 1st ed.; Elsevier, 2017.
(59) VERORDENING (EG) Nr. 1272/2008 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD; 2008.
(60) Chemieleerkracht. Chemische Experimenten http://chemieleerkracht.blackbox.website/index.php/experimenten/ (geraadpleegd Jun 12, 2019).
(61) KOGEKA. Katholiek Onderwijs Geel-Kasterlee http://www.kogeka.be/home/ (geraadpleegd Apr 3, 2019).
(62) SIGMA-ALDRICH. Indicator oplossingen https://www.sigmaaldrich.com/analytical-chromatography/analytical-produ… (geraadpleegd Apr 3, 2019).
(63) Benigni, R.; Bossa, C. Curr. Comput. Aided-Drug Des. 2006, 2 (2), 169–176.
(64) ECHA. Tabel van geharmoniseerde vermeldingen beschikbaar in Bijlage VI van de CLP https://echa.europa.eu/nl/information-on-chemicals/annex-vi-to-clp (geraadpleegd Apr 8, 2019).
(65) IGNOU. ARGENTOMETRIC DETERMINATION OF CHLORIDE IONS BY MOHR’S and FAJAN’S METHODS Structure.
(66) University of Canterbury. Determination of chloride ion concentration by titration (Volhard’s method); Christchurch.
(67) Daniels, R.; Rush, C. C.; Bauer, L. J. Chem. Educ. 1960, 37 (4), 205.
(68) Bruice, P. Y. In Organic chemistry; Pearson Education: California, 2014; p 1023.
(69) NCSU-Dept. of Chemistry. Tollen’s Test (Silver Mirror) https://projects.ncsu.edu/project/chemistrydemos/Organic/TollensTest.pdf (geraadpleegd Apr 4, 2019).
(70) Shanley, S.; Ennis, J. Ind. Eng. Chem. Res. 1991, 30.
(71) Chem, J.; Haight, G. P. J. Chem. Educ. 1981, 12, 26.
(72) Bruice, P. Y. In Organic chemistry; Pearson Education, 2014; pp 556–565.
(73) Wired chemist. Common Bond Energies http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html (geraadpleegd Apr 9, 2019).
(74) Bruice, P. Y. In Organic chemistry; Pearson Education, 2014; p 470.
(75) Bruice, P. Y. In Organic chemistry; Pearson Education, 2014; pp 481–496.
(76) SIGMA-ALDRICH. Prijs 2-Methyl-2-pentanol https://www.sigmaaldrich.com/catalog/search?term=590-36-3&interface=CAS No.&N=0&mode=partialmaxfocus=product&lang=en®ion=BE&focus=product&gclid=EAIaIQobChMIj-uTz5rm4gIV0uJ3Ch30MgTCEAAYASAAEgLL__D_BwE.
(77) Bruice, P. Y. In Organic chemistry; Pearson Education, 2014; pp 739–775.
(78) Bruice, P. Y. In Organic chemistry; 2017; p 746.
(79) Merrill, H. B. Ind. Eng. Chem. 1924, 16 (11), 1144–1146.
(80) Elmagirbi, A.; Sulistyarti, H.; Atikah, A. J. Pure Appl. Chem. Res. 2016, 1 (1), 11–17.
(81) Metal, T.; Ions, C.; Activity, P. Flin Sci. Chem. 2009, No. 91857, 1–5.
(82) Imre, G. Nature 1936, 138 (799).
(83) Bruice, P. Y. In Organic chemistry; 2014; p 499.
(84) Pal, A.; Pal, M.; Mukherjee, P.; Bagchi, A.; Raha, A. Asian J. Pharm. Pharmacol. 2018, 4 (2), 203–206.
(85) Chemistry 321: Quantitative Analysis. EDTA Titration for Determination of Calcium and Magnesium; 2015.
(86) Williamson, K. L. Practical experiment: Synthesis of 1-bromobutane; 1999.
(87) IR data for alcohols http://science.widener.edu/svb/spectrum/ir_alcohol.html (geraadpleegd Jun 3, 2019).