Woningrenovatie, het kan ook met beperkte middelen.

Axel

Beyaert

Alexander

Callens

Gent, en bij uitbreiding Vlaanderen, lijdt onder een groot gebrek aan kwalitatieve woningen voor mensen met een laag inkomen. Een gestructureerd renovatieplan dringt zich bijgevolg op. Dit artikel bestudeert hoe een renovatie met beperkte middelen het wooncomfort kan verbeteren en het energieverbruik kan doen dalen.

image-20191002220308-1

bron: brochure Dampoort knapT OP!

De situatie

‘De impact van renovatie op het binnenklimaat en het energieverbruik van eengezinswoningen uit de Dampoortwijk’ is de titel van de thesis waarrond dit artikel is opgebouwd. Deze scriptie kadert in het project ‘Dampoort knapT OP!’ in de Gentse Dampoortwijk. Het lopende project tracht lagekwaliteitswoningen van maatschappelijk zwakkeren naar een hoger niveau te tillen door voorziening van een renovatiebudget ter waarde van €30 000. Dit budget wordt voorzien onder de vorm van een rollend fonds, wat betekent dat enkel bij een overname van de woning, de geldsom gerecupereerd wordt.

Dit project biedt zo personen met een laag inkomen een kans hun woning op vlak van comfort en energieverbruik gevoelig te verbeteren. Opschaling van dit project kan leiden tot opwaardering van het woningbestand in België en tegelijkertijd wordt de bewoners een hogere levensstandaard toegereikt. Bovendien wordt zo de vicieuze cirkel van torenhoge energiefacturen en minimaal leefcomfort doorbroken.

Op heden is renovatie van het woningbestand in Vlaanderen echter voor alle woningen aan de orde. Meer dan 60% van de woningen in Vlaanderen is ouder dan 45 jaar. Daarnaast geldt vanuit de Europese unie de verplichting een jaarlijks renovatietempo van 3% van het woningbestand te behalen. Dit om residentieel energieverbruik gevoelig te verminderen in de strijd tegen de opwarming van het klimaat. Het residentieel energieverbruik bestrijkt namelijk 23% van het totale energieverbruik in de Europese Unie.

Deze feiten zetten ons aan op zoek te gaan naar de verbeteringen die woningrenovatie kan bieden. Dit zowel op vlak van leefcomfort, als op vlak van energieverbruik. We onderzochten dit in drie verschillende eengezinswoningen, gelegen in de Dampoortwijk in Gent.

Onze bevindingen

Om tot resultaten te komen werd in elk van de drie woningen voor en na de uitvoering van de renovatie-ingrepen dezelfde monitoring uitgevoerd. Op deze manier werd van elke woning de impact van de uitgevoerde renovatie op vlak van binnenklimaat en energieverbruik vastgesteld.

Qua binnenklimaat werden de temperatuur, de luchtvochtigheid en de luchtkwaliteit opgemeten in de woningen. Ook werden de luchtlekken in de gebouwschil opgespoord. Tot slot, werd het energieverbruik voor verwarming opgemeten. Algemeen konden de renovatiemaatregelen binnen het project in drie groepen opgedeeld. Isolatie van de gebouwschil zoals in het hellend – of plat dak, vervanging van schrijnwerk en vernieuwing van de verwarmingsinstallatie. Van elke voorgaande groep werd geanalyseerd wat de relatie is met het binnenklimaat en de energieprestatie.

De renovatieprojecten zorgden algemeen voor een verhoging van het thermisch comfort en een daling van het energieverbruik, gezien de warmteverliezen van elke woning daalden. Echter, bleek snel dat wijziging in thermisch comfort en energieverbruik geheel van bewonersgedrag afhankelijk zijn.

Zo werden onderscheid gemaakt in drie verschillende scenario’s. Bij eenzelfde verwarmingsregime voor en na renovatie, stijgt de binnentemperatuur en daalt de energiefactuur. Nemen de bewoners genoegen met eenzelfde binnentemperatuur zowel voor als na renovatie, blijft het thermisch comfort gelijk en daalt de energiefactuur maximaal. Tegenovergesteld, als laatste optie, stijgt het thermisch comfort en stijgt de energiefactuur bij bewoners die na renovatie meer gaan verwarmen. Door een hogere efficiëntie van de verwarmingsinstallatie wordt er minder energie verbruikt dan voor renovatie en daalt de energiefactuur, wat winstgevend is voor de bewoners. Wanneer de bewoners ervoor kiezen om deze winst te benutten om meer energie te verbruiken en zo het comfort te verbeteren, stijgt de binnentemperatuur, maar zal ook het energieverbruik en de energiefactuur verhogen. Uitdaging is met andere woorden om bij renovatie een goede balans te vinden tussen thermische comfortverhoging en vermindering van het energieverbruik.

bron: brochure Dampoort knapT OP!

Renovatie van het schrijnwerk richtte zich voornamelijk op de optimalisatie van de aanwezige beglazing en verbetering van de isolatiekwaliteit van de aanwezige raamprofielen. Andermaal zorgden deze renovatiemaatregelen voor een daling aan warmteverliezen. Daarnaast droegen deze ook gevoelig bij aan de verbetering van de luchtdichtheid in elke woning. Dankzij de verbetering van de luchtdichtheid van een woning, wordt warme lucht langer vastgehouden, wat de energiefactuur ten goede komt. Echter, gaat deze vooruitgang ook gepaard met een verlaagde luchtverversing. Dit zorgt op zijn beurt voor een slechtere luchtkwaliteit en een hoger vochtgehalte in de woning. Bij verbetering van de luchtdichtheid blijkt het zo essentieel de lucht frequenter te verversen om eenzelfde luchtkwaliteit te behouden, wat eenvoudig kan gerealiseerd worden door meer te ventileren.

Tot slot, bracht de vernieuwing van de verwarmingsinstallatie een duidelijke daling van de energievraag voor verwarming teweeg. Het hogere rendement van de vernieuwde verwarmingsinstallatie resulteert onmiddellijk in duidelijke financiële en ecologische voordelen. Een dergelijk grote daling van het energieverbruik resulteert zo in een energiebesparing waarbij de terugverdientijd van het nieuwe verwarmingstoestel korter is dan de levensduur van het nieuwe toestel.

Concluderend kan gesteld worden dat de renovatie-maatregelen voor een verbetering van het comfort en een daling van het energieverbruik zorgen. Hoe groot deze verbeteringen zijn, hangt af van het gedrag van de bewoners. Hieruit volgt het belang om bewoners duidelijk te informeren over de gevolgen van hun woongedrag. Goede info geeft zo elke bewoner de kans zelfstandig en doelbewust de balans te maken tussen comfort en energiefactuur.

De toekomst…

Renovatie is een essentieel gegeven voor de toekomst. Opwaardering van het bestaand woonbestand en nakoming van de Europese doelstellingen zijn daarin twee prominente drijfveren. Ook de financiële druk op de bouwmarkt en de aankomende betonstop zorgen dat renovatie alsmaar aantrekkelijker wordt. Het artikel toont duidelijk de verschillende voordelen van renovatie. Op deze manier lijkt, gevoed door overheidssteun en een goede sociaal gedreven burgersamenwerking, de Belgische bouwtoekomst voor iedere klasse uit de maatschappij gegarandeerd. Niet alleen het woonbestand wordt hierdoor verbeterd, maar zorgt ook dat personen uit een lagere sociale klasse niet uit de boot vallen. Een aangename en welvarende toekomst van het Belgisch woonbestand lijkt dan ook bestendigd wanneer een weloverwogen en doordacht renovatieplan uitgewerkt en gevolgd wordt. Renoveert u mee?

Bibliografie

Broderick, Á., Byrne, M., Armstrong, S., Sheahan, J., & Coggins, A. M. (2017). A pre and post evaluation of indoor air quality, ventilation, and thermal comfort in retrofitted co-operative social housing. Building and Environment, 122, 126–133. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2017.05.020

Clinch, P., & Healy, J. (2000). Cost-Benefit analysis of domestic energy efficiency. Henta frå https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0301421500001105

Cuypers, D., Vandevelde, B., Holm, M. Van, & Verbeke, S. (2014). Belgische woningtypologie. Henta frå http://episcope.eu/fileadmin/tabula/public/docs/brochure/BE_TABULA_Typo… e_VITO.pdf

Deurinck, Mieke, & Parys, W. (2008). Isoleren: Minder energie of meer comfort? Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging., 19, 1–8. Henta frå https://nvbv.org/

Ekström, T., & Blomsterberg, Å. (2016). Renovation of Swedish Single-family Houses to Passive House Standard - Analyses of Energy Savings Potential. Energy Procedia, 96(October), 134–145. https://doi.org/10.1016/j.egypro.2016.09.115

El-Darwish, I., & Gomaa, M. (2017). Retrofitting strategy for building envelopes to achieve energy efficiency. Alexandria Engineering Journal. https://doi.org/10.1016/j.aej.2017.05.011

Europees Parlement en de Raad. (2018). Richtlijn 2018/844/EU, 2018(mei), 75–91. Henta frå https://emis.vito.be/nl/actuele_wetgeving/richtlijn-eu-2018844-van-het-…- parlement-en-de-raad-van-30-mei-2018-tot

Ferreira, M., & Almeida, M. (2015). Benefits from energy related building renovation beyond costs, energy and emissions. Energy Procedia, 78, 2397–2402. https://doi.org/10.1016/j.egypro.2015.11.199

Földváry, V., Bekö, G., Langer, S., Arrhenius, K., & Petráš, D. (2017). Effect of energy renovation on indoor air quality in multifamily residential buildings in Slovakia. Building and Environment, 122, 363–372. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2017.06.009

Földváry, V., Bukovianska, H. P., & Petráš, D. (2015). Analysis of energy performance and indoor climate conditions of the Slovak housing stock before and after its renovation. I Energy Procedia. https://doi.org/10.1016/j.egypro.2015.11.314

gas.be. (udatert). Graaddagen page - Aardgas. Henta 17. mai 2019, frå https://www.gas.be/nl/graaddagen-page

Geving, S., & Holme, J. (2012). Mean and diurnal indoor air humidity loads in residential buildings. Journal of Building Physics, 35(4), 392–421. https://doi.org/10.1177/1744259111423084

Gezondheid & Milieu. (udatert). Vocht en temperatuur. Henta 20. november 2018, frå http://www.gezondheidenmilieu.be/nl/subthemas/vocht_en_temperatuur-539…

Gohardani, N., Klintberg, T. A., & Björk, F. (2015). Turning building renovation measures into energy saving opportunities. Structural Survey. https://doi.org/10.1108/SS-09-2013-0034 Gustavsson, L., & Dodoo, A. (2017). Effects of different techno-economic regimes on viability of deep energy renovation of an existing Swedish multi-family building. ECEEE 2017 Summer Study: Consumption, Efficiency & Limits, 1063–1073. Henta frå http://www.diva-

portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2%3A1112896&dswid=6097

Heuts, E., & Versele, A. (2018). Maatschappelijke impactevaluatie RenoseeC:

Bewonersenquête.

Howden-Chapman, P., Matheson, A., Crane, J., Viggers, H., Cunningham, M., Blakely, T., ...

Davie, G. (2007). Effect of insulating existing houses on health inequality: Cluster randomised study in the community. British Medical Journal, 334(7591), 460–464. https://doi.org/10.1136/bmj.39070.573032.80

Kragh, J., & Rose, J. (2010). Energy renovation of single-family houses in Denmark utilising long-term financing based on equity. ScienceDirect. Henta frå

138

https://pdf.sciencedirectassets.com/271429/1-s2.0-S0306261911X0003X/1-s…- S0306261910005696/main.pdf?x-amz-security- token=AgoJb3JpZ2luX2VjEHsaCXVzLWVhc3QtMSJGMEQCIQCNSUe140okgLt4zPATt JUTrfTPgl70ICnZhCPlg2q03wIfUTBHjRgimn%2FkvfBFKpH2FvNU29GO8IlQElFHM1tY bC

La Fleur, L., Moshfegh, B., & Rohdin, P. (2017a). Measured and predicted energy use and indoor climate before and after a major renovation of an apartment building in Sweden. Energy and Buildings. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2017.04.042

La Fleur, L., Moshfegh, B., & Rohdin, P. (2017b). Measured and predicted energy use and indoor climate before and after a major renovation of an apartment building in Sweden. Energy and Buildings, 146, 98–110. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2017.04.042

Lambie, E. (2018). Monitoringsrapport RenoseeC. (WP3 taak 3.4 en 3.5 - WP5 taak 5.1), 1– 43.

Lambie, E., & Saelens, D. (2018). Resultaten monitoring RenoseeC.

Lazarov, B., & Stranger, M. (2017). Aanbevelingen voor fysische parameters in het Vlaams

Binnenmilieubesluit. Henta frå https://www-sciencedirect-

com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/science/article/pii/S0378778816313019

Lei, Z., Liu, C., Wang, L., & Li, N. (2017). Effect of natural ventilation on indoor air quality and thermal comfort in dormitory during winter. Building and Environment, 125, 240–247.

https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2017.08.051

Liu, L., Rohdin, P., & Moshfegh, B. (2015). Evaluating indoor environment of a retrofitted multi-

family building with improved energy performance in Sweden. Energy and Buildings, 102,

32–44. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2015.05.021

Liu, L., Rohdin, P., & Moshfegh, B. (2016). LCC assessments and environmetnal impacts on

the ednergy renovation of a multi-family building from the 1890s. Henta frå

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0378778816313019

Ma, Z., Cooper, P., Daly, D., & Ledo, L. (2012). Existing building retrofits: Methodology and state-of-the-art, 14. Henta frå

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0378778812004227

Majcen, D., Itard, L., & Visscher, H. (2016). Actual heating energy savings in thermally

renovated Dutch dwellings. Energy Policy. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2016.07.015 Maroy, K., Carbonez, K., Steeman, M., Van De Vijver, S., & Van Den Bossche, N. (2015). Thermografie als graadmeter van de gebouwschil, 174. Henta frå

http://www.thermografie.ugent.be/wp-content/uploads/2015/12/Thermografie-

Handboek.pdf

Meert, E. (2000). TV 215: het platte dak: Opbouw, materialen, uitvoering, onderhoud. WTCB.

Henta frå https://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=search&id=C… 5977

Meteotest. (udatert). Meteonorm. Henta 17. mai 2019, frå https://meteonorm.com/

Morbee, A., & Maes, K. (2016). Dampoort KnapT OP!, 48. Henta frå

https://samenlevingsopbouwgent.be/wp-

content/uploads/sites/6/2016/12/Brochure_Dampoort_knapt_op_v4.pdf

NBN EN 13779. (2007). Ventilatie voor niet-residentiële gebouwen - Prestatie-eisen voor

ventilatie- en luchtbehandelingssystemen. English, (september).

NBN EN 13829. (2012). "Thermische eigenschappen van gebouwen- Bepaling van

luchtdoorlatendheid van gebouwen - Overdrukmethode (ISO 9972:1996, gewijzigd) ". NBN EN 15251. (2007). "Binnenmilieu - gerelateerde inputparameters voor ontwerp en beoordeling van energieprestatie van gebouwen voor de kwaliteit van binnenlucht, het

thermisch comfort, de verlichting en akoestiek ", (september).

Noris, F., Delp, W. W., Vermeer, K., Adamkiewicz, G., Singer, B. C., & Fisk, W. J. (2013).

Protocol for maximizing energy savings and indoor environmental quality improvements when retrofitting apartments. Energy and Buildings, 61, 378–386. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2013.02.046

Onset Computer Corporation. (2018). Telaire 7001 CO2 and Temperature Monitor - User 139

Instructions. Henta frå https://www.onsetcomp.com/files/Telaire Manual.pdf

Onset Computer Corporation. (2019a). HOBO MX1102 Logger Data Sheet, 5–6. Henta frå

https://www.onsetcomp.com/products/data-loggers/mx1102

Onset Computer Corporation. (2019b). HOBO U12-011 Data Logger Datasheet. Henta frå

https://www.onsetcomp.com/products/data-loggers/u12-011

Onset Computer Corporation. (2019c). HOBO U12-012/U12-013 Data Logger Datasheet, 2

pages. Henta frå http://www.onsetcomp.com/files/data-sheet/Onset HOBO U12 Data

Loggers.pdf

Reno-Pro. (2018a). Methodologische achtergrond. Henta frå https://www.renofase.be/reno-

pro/

Reno-Pro. (2018b). Quick Start Guide. Henta frå https://www.reno-pro.be/files/Reno-Pro Quick

start 06.pdf

RenoFase. (udatert). Reno-Pro. Henta 20. mai 2019, frå https://www.renofase.be/reno-pro/ RenoseeC. (udatert). Henta 17. mai 2019, frå http://www.renoseec.com/

Sánka, I., & Földváry, V. (2017). Indoor Air Quality of Residential Building Before and After

Renovation. Slovak Journal of Civil Engineering, 25(2), 1–6.

https://doi.org/http://dx.doi.org/10.1515/sjce-2017-0006

Singh, M. K., Mahapatra, S., & Teller, J. (2013). An analysis on energy efficiency initiatives in

the building stock of Liege, Belgium. Energy Policy, 62, 729–741. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2013.07.138

Synergrid. (udatert). Graaddagen. Henta 17. mai http://www.synergrid.be/index.cfm?PageID=17601&language_code=NED

2019, frå

Van der Veken, J., Creylman, J., & Lenaerts, T. (2013a). Studie naar kostenoptimale niveaus van de minimumeisen inzake energieprestaties van residentiële woningen, 138. Henta frå http://kce.thomasmore.be/kostenoptimale-niveaus.html

Van der Veken, J., Creylman, J., & Lenaerts, T. (2013b). Studie naar kostenoptimale niveaus van de minimumeisen inzake energieprestaties van residentiële woningen, 138. Henta frå https://www.energiesparen.be/sites/default/files/atoms/files/verslag_NB…

Vlaams Energieagentschap. (udatert). Volume en oppervlaktes. Henta 23. mai 2019, frå https://www.energiesparen.be/bouwen-en-verbouwen/epb- pedia/gebouw/geometrie/volume-en-oppervlaktes

Vlaams Energieagentschap. (2018a). Bepalingsmethode van het Peil van Primair Energieverbruik van Residentiële Eenheden. Henta frå https://www.energiesparen.be/bouwen-en-verbouwen/epb-pedia/epb- regelgeving/energiebesluit

Vlaams Energieagentschap. (2018b). Maximaal toelaatbare U-waarden. Henta frå https://www.energiesparen.be/sites/default/files/atoms/files/epbuwaarde…

Vlaams Energieagentschap. (2018c). Transmissie Referentie Document. Bijlage 4 MB 28/12/2018, 1–136. Henta frå https://energiesparen.login.kanooh.be/sites/default/files/atoms/files/M… e04_vergunningenNA2019.pdf

VREG. (udatert). Evolutie energieverbruik. Henta 19. mai 2019, frå https://www.vreg.be/nl/evolutie-energieverbruik

Vrijders, J., & Wastiels, L. (udatert). Nearly Zero Energy Renovation of houses : Life cycle costs and environmental impact Short Summary, (1), 87–94. Henta frå http://www.irbnet.de/daten/iconda/CIB_DC26267.pdf

WTCB. (2000). Technische voorlichting 215. Henta frå https://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=search&id=C… 5977

WTCB. (2016). De energetische renovatie van gebouwen, 1, 34. Henta frå https://www.wtcb.be/homepage/download.cfm?lang=nl&dtype=bbricontact&doc… t_nl_01_2016.pdf

Zelderloo, M. (2018). Analyse van binnenklimaat en energieverbruik van 19 -eeuwse woningen in Dampoort met het oog op renovatie. KU Leuven.

Download scriptie (41.79 MB)

Universiteit of Hogeschool

KU Leuven

Thesis jaar

2019

Promotor(en)

Hilde Breesch

Thema('s)

Bouw