Over taal en het uiteenvallen van een land
U heeft wellicht wel eens een nieuwsbericht gelezen over de reeks burgeroorlogen die voormalig Soedan teisterden in de afgelopen decennia en die uitmondden in de opsplitsing van het land in de huidige Republiek Soedan en de Republiek Zuid-Soedan in 2011. De kans is groot dat het conflict geduid werd in termen van een culturele botsing tussen het Arabische, islamitische noorden, enerzijds, en het Afrikaanse, christelijke of animistische zuiden, anderzijds. Deze verklaring – de onverenigbaarheid van twee klaarblijkelijk cultureel, etnisch, en/of religieus verschillende groepen – lijkt heel aannemelijk en klinkt ons eigenlijk best bekend in de oren. We kunnen ons hier echter enkele kritische vragen bij stellen: In hoeverre is dit het volledige plaatje? Waar vindt deze tegenstelling tussen noord en zuid haar oorsprong? En wat zorgde ervoor dat ze in deze mate op de voorgrond trad? Het antwoord op deze vragen moeten we zoeken in de periode waarin het idee van Soedan als ‘natie’ ontstond, namelijk de periode van de Brits-Egyptische kolonisatie van Soedan (1899-1956).
Taal en identiteit
Eerst en vooral moet gezegd worden dat het gebied dat in de koloniale periode Soedan heette een zeer divers gebied is op zowel cultureel, etnisch, als linguïstisch vlak. Op het moment van de Zuid-Soedanese secessie werden er maar liefst 142 talen gesproken. Deze diversiteit is het gevolg van het feit dat de Nijldelta doorheen de geschiedenis een doorgangspoort is geweest voor de vroegste menselijke beschavingen. De mens heeft van nature de neiging om betekenis te geven aan zijn omgeving (en dan vooral zijn eigen plaats daarin) door zaken en mensen te benoemen en te plaatsen in wat we ‘mentale hokjes’ zouden kunnen noemen. In de uiterst diverse Soedanese context is deze obsessie met het ‘plaatsen’ van mensen en het ‘ergens thuishoren’ des te groter.
De relatie tussen taal en identiteit komt voort uit het feit dat taal, naast haar voor de hand liggende communicatieve functie, ook een sterke symbolische functie heeft. De manier waarop we dingen zeggen, zij het bewust of onbewust, draagt op zichzelf een groot deel van de boodschap. Zo fungeert taal als ‘marker’ voor verscheidene elementen van onze identiteit, zoals afkomst, religie, etniciteit, en zelfs geslacht.
Noord en zuid: één of twee?
Het onderzoek brengt taal in verband met het ontstaan van een Soedanese identiteit en nationaal bewustzijn, waarbij de focus ligt op de impact van de koloniale taalpolitiek op dit proces.
De Britse koloniale administratie bestuurde het noorden en het zuiden van Soedan als twee aparte entiteiten en ontmoedigde onderlinge interactie op zowel politiek als economisch niveau. Deze scheiding werd geconsolideerd door middel van culturele en linguïstische maatregelen. Samenvattend kan gesteld worden dat het noorden van het land conceptueel verankerd werd met de Arabische taal, de Arabische etniciteit, en de islam, daar het zuiden geconceptualiseerd werd als het spiegelbeeld hiervan: Afrikaans, niet-moslims (animistisch of christelijk), en niet-Arabischsprekend. Deze simplistische tegenstelling werd geïnstitutionaliseerd als sociale en politieke realiteit, maar was (en is) uiteraard geen accurate reflectie van de complexe sociale, culturele, etnische, en linguïstische opmaak van het gebied.
Na de Tweede Wereldoorlog werd het steeds duidelijker dat de kosten van het Britse koloniale imperium niet langer konden opwegen tegen de voordelen die het bracht. In Soedan werd de politieke macht in vrij korte periode zo goed als volledig overgeheveld naar de Soedanese nationalistische elite, die bijna uitsluitend bestond uit noorderlingen die zichzelf als Arabieren beschouwden. Deze gang van zaken zorgde voor grote ontevredenheid en wantrouwen in het zuiden, dat politiek en economisch gemarginaliseerd dreigde te worden in een door het noorden gedomineerde politieke configuratie. Een reeks burgeroorlogen mondde uit in het ontstaan van het jongste land ter wereld: de Republiek Zuid-Soedan.
Een taal-ideologisch perspectief
Zoals de titel verraadt, hanteert de paper een taal-ideologisch perspectief. Kenmerkend voor ideologie is dat de ideeën die erdoor omvat worden deel gaan uitmaken van ons denkkader; ze worden aangevoeld als vanzelfsprekend en onherroepelijk waar, zoals een natuurwet. De paper beargumenteert de stelling dat de manier waarop de Britse koloniale administratie de linguïstische diversiteit van Soedan heeft geëvalueerd, gestructureerd, en vervormd, uitging van een specifieke, ideologische kijk op taal. Bij de vormgeving van haar taalpolitiek ging de Britse koloniale administratie uit van haar eigen linguïstische en culturele concepten en categorieën, zoals ‘taal’, ‘dialect’, ‘natie’, ‘etniciteit’, en dergelijke, dewelke allen gebaseerd zijn op een westerse kijk op de wereld.
Het proces van kolonisatie betrof niet enkel de fysieke, maar ook de symbolische ruimte; ook culturen en talen werden gekoloniseerd. De kolonisatie van taal hield in dat de impliciete organisatie en structuur van de talen van de gekoloniseerde volkeren werd genegeerd of afgedaan als ontoereikend, en de westerse ideologische visie op taal (hoe een taal er zou moetenuitzien) op het Soedanese linguïstische landschap werd geprojecteerd. Verder werd ook het door de Verlichting geïnspireerde idee van een noodzakelijke (bijna mythische) band tussen taal, etniciteit, en territorium, geprojecteerd op de Soedanese context. Iets concreter, kan gezegd worden dat de verschillende Soedanese talen, culturen, religieuze belevingsvormen, en etnische groepen door de Britten geëvalueerd, gecategoriseerd, en benoemd werden uitgaand van hun eigen ideologisch ingegeven kijk op taalvariabiliteit en etnische identiteit. De meest in het oog springende scheiding die zo werd gecreëerd was de oppositie tussen het Arabisch en de niet-Arabische Soedanese talen, en bijgevolg tussen de Arabische etniciteit en de Afrikaanse etniciteit, het noorden als Arabische staat, en het zuiden als Afrikaanse staat.
Diversiteit en sociale harmonie
Wanneer u nadenkt over kolonisatie, komen waarschijnlijk spontaan gedachten en beelden in u op die te maken hebben met grondstoffen, slavernij, plantages, territorium, en dergelijke. Kortom, u denkt aan lijnen op landkaarten. Als we ons tot dit fysieke, materiële aspect van kolonisatie beperken, lopen we een volledige andere en doorslaggevende dimensie mis, namelijk die van de onzichtbare, ‘mentale’ lijnen die het proces van kolonisatie getrokken heeft, op het niveau van etniciteit, cultuur, en taal. Deze lijnen zijn van bijzonder belang, van op het niveau van de natie tot op het niveau van de individuele persoon, want ze beïnvloeden onze identiteit, onze perceptie van ‘zelf’ en ‘ander’, en de termen die we gebruiken om beide te benoemen.
In zijn boek A Line in the River: Khartoum, City of Memory, schreef de Soedanese schrijver Jamal Mahjoub: “The key to social harmony and progress, in Sudan and elsewhere, lies in how we deal with diversity”. Er is geen natie, samenleving of gemeenschap op aarde waarvoor deze simpele woorden niet gelden – vandaag meer dan ooit. In onze zoektocht naar sociale harmonie en vooruitgang – maar dan vooral, om te beginnen, die harmonie – is het belangrijk dat we proberen onze sociale, culturele, religieuze, en ook linguïstische diversiteit beter te bevatten door een licht te werpen op alles wat er onder ligt, hetgeen we aannemen als vanzelfsprekend en zelden in vraag stellen.
Bibliografie
Abdelhay, Ashraf. 2010a. “The Politics of Writing Tribal Identities in the Sudan: The Case of the Colonial Nuba Policy.” Journal of Multilingual and Multicultural Development 31 (2): 201-213.
Abdelhay, Ashraf. 2010b. “A Critical Commentary on the Discourse of Language Rights in the Naivasha Language Policy in Sudan Using Habitus as a Method.” International Journal of the Sociology of Language 2010 (206): 21-45.
Abdelhay, Ashraf, Busi Makoni, and Sinfree Makoni. 2011a. “The Naivasha Language Policy: The Language of Politics and the Politics of Language in the Sudan.” Language Policy 10 (1): 1-18.
Abdelhay, Ashraf, Busi Makoni, Sinfree Makoni, and AbdelRahim Mugaddam. 2011b. “The Sociolinguistics of Nationalism in the Sudan: The Politicisation of Arabic and the Arabicisation of Politics.” Current Issues in Language Planning 12 (4): 457-501.
Abdelhay, Ashraf and AbdelRahman Mugaddam. 2014. The Politics of Literacy in the Sudan: Vernacular Literacy Movements in the Nuba Mountains. In African Literacies: Ideologies, Scripts, Education, edited by Ashraf Abdelhay, Yonas Mesfun Asfaha, and Kasper Juffermans, 173-199. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.
Abdelhay, Ashraf, Busi Makoni, and Sinfree Makoni. 2016. “The Colonial Linguistics of Governance in Sudan: The Rejaf Language Conference, 1928.” Journal of African Cultural Studies 28 (3): 343-358.
Abdelhay, Ashraf, Nada Eljak, AbdelRahim Mugaddam, and Sinfree Makoni. 2017. “The Cultural Politics of Language in Sudan: Against the Racialising Logic of Language Rights.” Journal of Multilingual and Multicultural Development 38 (4): 346-359.
Abdelhay, Ashraf and Sinfree Makoni. 2018. ‘Arabic is under Threat’: Language Anxiety as a Discourse on Identity and Conflict. In Language, Politics and Society in the Middle East: Essays in Honour of Yasir Suleiman, edited by Abeer AlNajjar and Yonatan Mendel, 90-107. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Abboud-Haggar, Soha. 2011. Colloquial. In Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Managing Editors Online Edition: Lutz Edzard and Rudolf de Jong. Accessed May 3, 2019.
Abu Manga, Al-Amin. 2007. “The ‘Indigenous Languages’ in the Current Post-Civil War Interim Constitution of the Sudan: The Political and the Practical.” 10th Nilo-Saharan Linguistics Colloquium, Paris (France), 22-24 August, 2007.
Abu Manga, Al-Amin. 2009. “Language Problem in the Sudan: Management of Linguistic Diversity.” International Sudan Studies Conference: The Future of Sudan to 2011 and Beyond, Pretoria (South Africa), 25-28 November, 2009.
Abu Manga, Al-Amin. 2010. “Challenges to Management of Linguistic Diversity in the Sudan.” International Seminar on India and Africa: Partnership for Capacity Building and Human Research Development, New Delhi (India), 9-10 February, 2010.
Abu Manga, Al-Amin. 2011a. Sudan. In Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Managing Editors Online Edition: Lutz Edzard and Rudolf de Jong. Accessed 16 October, 2018.
Abu Manga, Al-Amin. 2011b. Hausa. In Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Managing Editors Online Edition: Lutz Edzard and Rudolf de Jong. Accessed 16 October, 2018.
Anderson, Benedict. 2006 [first edition: 1991]. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Revised edition. London: Verso.
Blommaert, Jan. 2010. The Sociolinguistics of Globalization. Cambridge: Cambridge University Press.
Cooper, Robert. 1989. Language Planning and Social Change. Cambridge: Cambridge University Press.
Daniëls, Helge. 2018a. “Diglossia: A Language Ideological Approach.” Pragmatics 28 (2): 185-216.
Daniëls, Helge. 2018b. Covering Linguistic Variability in Arabic: A Language Ideological Exercise in Terminology. In Handbook of Terminology: Terminology in the Arab World, edited by Abied Alsulaiman and Ahmed Allaithy, 235-254. John Benjamins Publishing Company.
Deng, Francis. 1995. War of Visions: Conflict of Identities in the Sudan. Brookings Institution Press.
Edwards, John. 1994. Multilingualism. London: Routledge.
Edwards, John. 2012. Language, Prescriptivism, Nationalism – and Identity. In The Languages of Nation: Attitudes and Norms, edited by Carol Percy and Mary Davidson, 11-36. Bristol: Multilingual Matters.
Ferguson, Charles. 1959. “Diglossia.” Word 15: 325-340.
Hobsbawm, Eric and Terence Ranger (eds.). 1983. The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.
James, Wendy. 2008. Sudan: Majorities, Minorities, and Language Interactions. In Language and National Identity in Africa, edited by Andrew Simpson, 61-78. Oxford: Oxford University Press.
Jernudd, Björn. 2015. “Language Management in the Regional Conflicts in the Sudans.” International Journal of the Sociology of Language 2015 (232): 121-141.
Johnson, Douglas. 1989. “The Structure of a Legacy: Military Slavery in Northeast Africa.” Ethnohistory 36 (1): 72-88.
Leonardi, Cherry. 2013. “South Sudanese Arabic and the Negotiation of the Local State, c. 1840-2011.” The Journal of African History 54 (3): 351-372.
Little, Donald, Charles Smith, Peter Holt, Derek Hopwood, Raymond Baker, and Arthur Goldschmidt. 2019. Egypt. In Encyclopædia Britannica, edited by Peter Holt, Charles Smith, and others. Accessed May 12, 2019.
Manfredi, Stefano and Sara Petrollino. 2013. Juba Arabic. In The Survey of Pidgin and Creole Languages, vol. 3: Contact Languages Based on Languages from Africa, Australia, and the Americas, edited by Susanne Michaelis, Philippe Maurer, Martin Haspelmath, and Magnus Huber, 54-65. Oxford: Oxford University Press.
McCarus, Ernest. 2011. Modern Standard Arabic. In Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Managing Editors Online Edition: Lutz Edzard and Rudolf de Jong. Accessed May 3, 2019.
Mejdell, Gunvor. Code-switching. In Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Managing Editors Online Edition: Lutz Edzard and Rudolf de Jong. Accessed May 24, 2019.
Mignolo, Walter. 1992. “On the Colonization of Amerindian Languages and Memories: Renaissance Theories of Writing and the Discontinuity of the Classical Tradition.” Comparative Studies in Society and History 34 (2): 301-330.
Miller, Catherine. 2006. “Language, Identities and Ideologies: A New Era for Sudan.” 7th International Sudan Studies Conference, Bergen (Norway), 6-8 April, 2006.
Miller, Catherine. 2010. “Southern Sudanese Arabic and the Churches”. Revue Roumaine de Linguistique 54 (3-4): 383-400.
Miller, Catherine. 2011. Juba Arabic. In Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Managing Editors Online Edition: Lutz Edzard and Rudolf de Jong. Accessed 16 October, 2018.
Miller, Catherine. 2018. “Language and Ethnic Statistic in Twentieth Century Sudanese Censuses and Surveys.” International Journal of the Sociology of Language 2018 (252): 125-152.
Roberts, Andrew (ed.). 1986. The Cambridge History of Africa, vol. 7. Cambridge: Cambridge University Press.
Schippers, Arie and Kees Versteegh. 1987. Het Arabisch: Norm en Realiteit. Muiderberg: Coutinho.
Silverstein, Michael. 1998. “Contemporary Transformations of Local Linguistic Communities.” Annual Review of Anthropology 1998 (27): 401-426.
Sarkesian, Sam. 1973. “The Southern Sudan: A Reassessment.” African Studies Review 16 (1): 1-22.
Sharkey, Heather. 2007. “Arab Identity and Ideology in Sudan: The Politics of Language, Ethnicity, and Race.” African Affairs 107 (426): 21-43.
Sharkey, Heather. 2012. “Language and Conflict: The Political History of Arabisation in Sudan and Algeria.” Studies in Ethnicity and Nationalism 12 (3): 427-449.
Suleiman, Yasir. 2004. A War of Words: Language and Conflict in the Middle East. Cambridge: Cambridge University Press.
Suleiman, Yasir. 2013. Arabic in the Fray: Language Ideology and Cultural Politics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Tucker, Archibald. 1934. “The Linguistic Situation in the Southern Sudan.” Africa: Journal of the International African Institute 7 (1): 28-39.
Verschueren, Jef. 2012. Ideology in Language Use: Pragmatic Guidelines for Empirical Research. Cambridge: Cambridge University Press.
Versteegh, Kees. 1993. “Leveling in the Sudan: From Arabic Creole to Arabic Dialect.” International Journal of the Sociology of Language 1993 (99): 65-80.
Walters, Keith. 2011. Language Attitudes. In Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Managing Editors Online Edition: Lutz Edzard and Rudolf de Jong. Accessed 16 October, 2018.
Wehr, Hans, and Cowan Milton (ed.). 1994. A Dictionary of Modern Written Arabic (Arabic-English). Urbana, Illinois: Spoken Language Services.
Woolard, Kathryn, and Bambi Schieffelin. 1994. “Language Ideology.” Annual Review of Anthropology 23 (1): 55-82.
