Dove architecten zetten 'verlies' om in een voordeel
Stel, u bent als architect opzoek naar een nieuwe medewerker. Een dove architect meldt zich bij u aan. In eerste instantie denkt u waarschijnlijk aan de mogelijke moeilijkheden die komen kijken bij het aanwerven van een dove persoon, bijvoorbeeld op vlak van communicatie. Nochtans schuilt er in dove architecten, net als in architecten met andere beperkingen, heel wat potentieel. Ze hebben namelijk veel aandacht voor diversiteit en het welzijn van mensen, en kunnen hierdoor bepaalde architecturale kwaliteiten tot stand brengen.
De openbare ruimte en de gebouwen die zich daarin bevinden zijn vaak niet voldoende toegankelijk, bruikbaar en comfortabel voor mensen met een beperking. Dit gebrek is deels te wijten aan de ontwerpers van die infrastructuren. Zij ontwerpen met hun eigen of een ‘normaal’ lichaam als referentie. Ervaringsdeskundigen, bijvoorbeeld mensen in een rolstoel, kunnen architecten echter tijdens het ontwerpproces advies geven over wat wel en niet werkt. Helaas worden ervaringsdeskundigen in de praktijk weinig ingezet. Maar wat als de architect zelf een ervaringsdeskundige is? In welke mate is zijn of haar unieke ervaring met de gebouwde omgeving een aanwinst voor het ontwerpproces? Komen zijn of haar ontwerpen tegemoet aan de diversiteit in mogelijkheden en beperkingen van een breed publiek? Onderzoek toonde reeds aan dat architecten met een visuele of fysieke beperking unieke architecturale kwaliteiten tot stand kunnen brengen. Maar wat is het potentieel van dove architecten? Voor dit onderzoek werden twee personen geïnterviewd: architect Richard en architectuurstudente Danielle. Beiden werden doof geboren.
Obstakels
Doof zijn betekent in de strikte zin van het woord een verlies van het gehoor. Doven die fier zijn op hun identiteit kunnen zich echter moeilijk in deze definitie vinden. Voor hen heeft doof zijn niets te maken met een verlies, maar eerder met de specifieke manier waarop men in het leven staat. Ze voelen zich lid van een taalkundige en culturele minderheidsgroep, met gebarentaal als voornaamste communicatiemiddel. Men verwijst naar hen als ‘cultureel Doof’. Ze zijn met andere woorden fier op hun identiteit, hun gemeenschap en hun gebarentaal en zouden niet anders willen zijn. Richard en Danielle beschouwen zichzelf allebei als ‘cultureel Doof’. Toch is het als dove persoon niet altijd gemakkelijk om in een horende maatschappij te leven. Richard vertelt bijvoorbeeld hoe hij in het verleden enkele keren zijn vliegtuig miste doordat gatewijzigingen enkel werden afgeroepen en niet op een scherm verschenen. Ook Danielle geeft aan dat bijna alles is ontworpen op maat van ‘normale’ mensen zonder beperkingen. Het zet Danielle en Richard aan om hierverandering in te brengen en zodoende meer aandacht te hebben voor het welbevinden van mensen.
“When you are Deaf, you see the world differently.”- Richard
Dove personen kunnen misschien niet horen, maar ontwikkelen daardoor echter wel een verhoogde aandacht voor de ruimte om hen heen. Dankzij dit scherpzinnig ruimtelijk bewustzijn, beseffen Richard en Danielle dat architectuur aan het welbevinden van diverse personen kan bijdragen. Hun unieke visuele en ruimtelijke perceptie is dus zeker een troef als architect.
Menselijke architectuur
“I want people to feel good about themselves, especially folks who are disabled.”- Danielle
Richard en Danielle willen een menselijke architectuur creëren, waarin gebruikers zich comfortabel en thuis voelen, en geen barrières ervaren; kortom, een architectuur die elke persoon accepteert, ongeacht diens capaciteiten en beperkingen. Maar hoe proberen ze dat concreet te doen?
Voor Richard staat de ‘sociale kracht’ van architectuur centraal. Hij creëert graag ruimtes waar mensen kunnen samenkomen, ruimtes die sociale interactie stimuleren. Daarnaast vindt hij ook dat architectuur emoties en herinneringen moet kunnen opwekken. Een gebouw moet een bepaalde atmosfeer uitstralen zodat het individu dat het gebouw betreedt een aangename beleving ondergaat. Die atmosfeer creëert hij door de verschillende zintuigen van de gebruikers aan te spreken. Hij maakt bijvoorbeeld gebruik van materialen met verschillende texturen.
Danielle past in haar ontwerpen toe wat ze ‘visual noise’ noemt. Ze beschrijft het als iets dat visueel aantrekkelijk is en tegelijkertijd een kalmerend en ontspannend effect heeft. Het is vergelijkbaar met het geluid van een waterval, maar dan visueel. Verder is Danielle zich ervan bewust dat het quasi onmogelijk is om je exact in te beelden hoe andere mensen architectuur ervaren. Daarom acht ze het noodzakelijk verschillende personen bij het ontwerpproces te betrekken en met hun feedback aan de slag te gaan.
Architectuurtaal in gebarentaal
Er komen enkele bijzondere zaken kijken bij de samenwerking met een dove architect. Hoe verloopt bijvoorbeeld de communicatie tijdens het ontwerpproces? Communiceren met horende mensen is voor doven niet altijd gemakkelijk. Niet alle dove mensen kunnen namelijk praten en liplezen, en niet elke horende persoon kent gebarentaal. Richard brengt zijn ontwerpideeën vooral over door ze te tekenen. Hij is van mening dat tekeningen vaak krachtiger zijn dan woorden. Danielle werkt daarentegen graag met een tolk om haar ontwerpen te communiceren. Ze benadrukt het belang van een goede voorbereiding met de tolk zodat deze haar gebaren correct vertaalt, met het geschikte jargon.
“I thought: ‘I am deaf, I can’t get into architecture. Who am I kidding?’” - Danielle
Het is voor dove mensen niet altijd vanzelfsprekend om (architectuur) te gaan studeren, omdat ze daar niet toe aangemoedigd worden door hun omgeving of omdat de juiste voorzieningen (zoals een tolkdienst) niet altijd beschikbaar zijn. De ontwerppraktijken van Richard en Danielle tonen echter aan dat dove mensen perfect in staat zijn om architectuur te studeren en het beroep van architect uit te oefenen. Meer nog, doof zijn kan in de architectuursector zelfs als een aanwinst gezien worden.
Bibliografie
Adler, D. (1999) Metric Handbook: Planning and Design Data. Oxford: Architectural Press.
Alexander, C., Ishikawa, S. & Silverstein, M. (1977) A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction. New York: Oxford University Press.
Alexander, C. (1979) The Timeless Way of Building. New York: Oxford University Press.
Archibold, R.C. (2012, 19 December) Deaf Officers Step in Where Police Work Counts on Eyes More Than Ears. The New York Times, A10.
Bauman, H.-D.L. & Murray, J.J. (2014) Deaf Gain: Raising the Stakes for Human Diversity. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Bauman, H. (2014) DeafSpace: An Architecture Toward a More Livable and Sustainable World. In: Bauman, H.-D.L. & Murray, J. J. (eds.) Deaf Gain: Raising the Stakes for Human Diversity, 375-401. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Berger, A. (2018) Ontwerpen Vanuit een Ander Perspectief: De Loopbaan van Twee Architecten in een Rolstoel Onder de Loep. Leuven: KU Leuven. Faculteit Ingenieurswetenschappen.
Berke, J. (2018, 2 November) Self-Identification in the Deaf Community. Geraadpleegd op 9 april 2019 van https://www.verywellhealth.com/deaf-culture-big-d-small-d-1046233
Bianchin, M. & Heylighen, A. (2018) Just Design. Design Studies, 54, 1-22.
BIAP - Bureau International d'Audiophonologie (1997, 1 mei) Aanbeveling 02/1 bis: Audiometrische Classificatie van Gehoorstoornissen. Geraadpleegd op 9 april 2019 van http://biap.org/index.php?option=com_content&view=article&id=67%3A-nede…
Bloomer, K.C. & Moore, C.W. (1977) Body, Memory, and Architecture. New Haven: Yale university.
Brewer, E., Brueggemann, B., Hetrick, N. & Yergeau, M. (2012) Introduction, Background, and History. In: Brueggemann, B. (ed.) Arts and Humanities,1-62. Thousand Oaks, CA: Sage.
Connell, B.R., Jones, M., Mace, R., Mueller, J., Mullick, A., Ostroff, E., Sanford, J., Steinfeld, E., Story, M. & Vanderheiden, G. (1997) The Principles of Universal Design. NC State University, Center for Universal Design, College of Design, Raleigh (NC).
De Lange, H. (2019, 5 maart), Architect Ed. Bijman Belandde in een Rolstoel en nu Heeft Hij een Missie. Trouw. Geraadpleegd op 9 mei 2019 van https://www.trouw.nl/samenleving/architect-ed-bijman-belandde-in-een-ro…
Devlieger, P., Rusch, F.R. & Pfeiffer, D. (2003) Rethinking Disability: The Emergence of New Definitions, Concepts and Communities. Antwerpen: Garant.
Devlieger, P. (2005) Generating a Cultural Model of Disability. Presented at the 19th Congress of the European Federation of Associations of Teachers of the Deaf (FEAPDA).
Dierckx de Casterlé, B., Gastmans, C., Bryon, E. & Denier, Y. (2012) QUAGOL: A Guide for Qualitative Data Analysis. International Journal of Nursing Studies, 49(3), 360-371.
Doof.nl (z.d.) Syndroom van Usher. Geraadpleegd op 11 april 2019 van https://www.doof.nl/hoorbibliotheek/hoorproblemen/syndroom-van-usher/
Doof.nl (z.d.) Hulpmiddelen. Geraadpleegd op 11 april 2019 van https://www.doof.nl/hoorbibliotheek/hulpmiddelen/
Doof Vlaanderen(z.d.) Over Doof Zijn. Geraadpleegd op 15 april 2019 van https://www.doof.vlaanderen/doof-vgt/over-doof-zijn-0
Doof Vlaanderen(z.d.) Over VGT. Geraadpleegd op 15 april 2019 van https://www.doof.vlaanderen/doof-vgt/over-vgt
Dougherty, R. (z.d.) Portfolio.
Dye, M. (2014) Seeing the World Through Deaf Eyes. In: Bauman, H.-D.L. & Murray, J. J. (eds.) Deaf Gain: Raising the Stakes for Human Diversity, 193-210. Minneapolis: University of Minnesota Press.
European Institute for Otorhinolaryngology - Head & Neck Surgery (z.d.) Gehoorverlies, Verminderd Gehoor. Geraadpleegd op 9 april 2019 van https://neus-keel-oor.be/nl/nko/oor/aandoeningen/gehoorverlies/
European Institute for Otorhinolaryngology - Head & Neck Surgery (z.d.) Hoortoestel of Hoorapparaat. Geraadpleegd op 9 april 2019 van https://neus-keel-oor.be/nl/nko/oor/behandelingen/hoortoestel/
European Institute for Otorhinolaryngology - Head & Neck Surgery (z.d.) Cochleaire Implantatie, de CI-Operatie. Geraadpleegd op 9 april 2019 van https://neus-keel-oor.be/nl/nko/oor/behandelingen/cochleair_implantaat/
Edwards, C. & Harold, G. (2014) DeafSpace and the Principles of Universal Design. Disability & Rehabilitation,36(16), 1350-1359.
Gallaudet University (z.d.) DeafSpace. Geraadpleegd op 23 april 2019 van https://www.gallaudet.edu/campus-design-and-planning/deafspace
Heylighen, A., Devlieger, P. & Strickfaden, M. (2009) Design Expertise as Disability. Communicating (by) Design, 227-235.
Heylighen, A., Rychtáriková, M. & Vermeir, G. (2010) Designing Spaces for Every Listener. Universal Access in the Information Society, 9(3), 283-292.
Heylighen, A., Van Doren, C. & Vermeersch, P.-W. (2013) Enriching our Understanding of Architecture Through Disability Experience. Open House International, 38(1), 7-19.
Heylighen, A. & Vermeersch, P.-W. (2015) Mobilizing Disability Experience to Inform Architectural Education: Lessons Learned from a field Experiment. Conference on Raising Awareness for the Societal and Environmental Role of engineering and (Re)training Engineers for Participatory Design (Engineering4society), 11(2), 51-58.
Humphries, T. & Padden, C. (2005) Inside Deaf Culture. Cambridge: Harvard University Press.
Imrie, R. (2003) Architects' Conceptions of the Human Body. Environment and Planning D: Society and Space, 21(1), 47-65.
Kinnaer, M., Baumers, S. & Heylighen, A. (2014) How do People with Autism (Like to) Live? Inclusive Designing: Joining Usability, Accessibility, and Inclusion, 175-185.
Kolson Hurley, A. (2016) How Gallaudet University’s Architects Are Redefining Deaf Space. Curbed. Geraadpleegd op 24 april 2019 van https://www.curbed.com/2016/3/2/11140210/gallaudet-deafspace-washington…
Koplitz, D. (2018) Portfolio.
Lane, H. (1995) Constructions of Deafness. Disability & Society, 10(2), 171-190.
Lawson, B. (1997) How Designers Think: The Design Process Demystified. Oxford: Architectural Press.
Mace, R.L., Hardie, G. J., Place, J. P. (1991) Accessible Environments: Towards Universal Design. North Carolina State University: The Center for Universal Design.
Malzkuhn, M. (2009) Home Customization: Understanding the Deaf Ways of Being. Unpublished Master’s Thesis, Gallaudet University, Washington D.C.
McCabe, R. & McCafferty, C. (2018, 14 juni) Season 1 Episode 4: Richard - Designing Deaf Space. The Infinite City Podcast, PLACE.
Mortelmans, D. (2009) Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
Neufert, E. & Neufert, P. (2000) Architects' Data, third edition. Oxford: Blackwell Science.
Neyt, E. (2008) Erfgoed voor Iedereen. Leuven: K.U.Leuven. Faculteit Ingenieurswetenschappen.
Norberg-Schulz, C. (1980) Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York: Rizzoli.
Norberg-Schulz, C. (1985) The Concept of Dwelling: On the Way to Figurative Architecture. New York: Electa/Rizzoli.
Nowedo - Noord-West-Vlaamse Doven en Slechthorende (z.d.) Doof Zijn. Geraadpleegd op 9 april 2019 van http://www.nowedo.be/dovencultuur-gebarentaal/doof-zijn/
Ostroff, E. (1997) Mining our Natural Resources: The User as Expert. Innovation, the Quarterly Journal of the Industrial Designers Society of America (IDSA),16(1).
Pallasmaa, J. (2005) The Eyes of the Skin: Architecture and the Senses. Chichester: Wiley.
Passwerk (z.d.) Kwaliteiten. Geraadpleegd op 4 mei 2019 van https://passwerk.be/nl/kwaliteiten
Pérez Liebergesell, N., Vermeersch, P.-W. & Heylighen, A. (2018) Designing from a Disabled Body: The Case of Architect Marta Bordas Eddy. Multimodal Technologies and Interaction,2(4), 1-17.
Pérez Liebergesell, N., Vermeersch, P.-W. & Heylighen, A. (2019) Through the Eyes of a Deaf Architect: Reconsidering Conventional Critiques of Vision-Centered Architecture. The Senses and Society, 14(1), 46-62.
Petitto, L.-A., Zatorre, R. J., Gauna, K., Nikelski, E. J., Dostie, D. & Evans, A. C. (2000) Speech-like Cerebral Activity in Profoundly Deaf People Processing Signed Languages: Implications for the Neural Basis of Human Language. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 97(25), 13961-13966.
Retief, M. & Letšosa, R. (2018) Models of Disability: A Brief Overview. HTS Teologiese Studies/ Theological Studies, 74(1).
Rychtáriková, M., Van den Bogaert, T., Vermeir, G. & Wouters, J. (2007) Virtual Acoustics for Localisation of the Speaker in a Real and Virtual Reverberant Room. Turkish Acoustical Society - 36th International Congress and Exhibition on Noise Control Engineering, 7, 4813-4820.
Scherloum, L. (2013) Senses and Sensibilities: Hansel Bauman on Deafspace. Universal Design Newsletter, 13(3), 5-7.
Schneps, M.H., Rose, L.T. & Fischer, K.W. (2007) Visual Learning and the Brain: Implications for Dyslexia. Mind, Brain, and Education, 1(3), 128-139.
Schön, D. A. (1983) The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action. Aldershot: Ashgate.
Sirvage, R. (2009) Investigating Signers’ Navigational Proxemics. Master thesis, Gallaudet University, Washington D.C.
Solvang, P.K. & Haualand, H. (2014) Accessibility and Diversity: Deaf Space in Action. Scandinavian Journal of Disability Research, 16(1), 1-13.
Swain, J. & French, S. (2000) Towards an Affirmation Model of Disability. Disability & Society, 15(4), 569-582.
Van der Linden, V., Dong, H. & Heylighen, A. (2016) From Accessibility to Experience: Opportunities for Inclusive Design in Architectural Practice. Nordic Journal of Architectural Research, 28(2), 33-58.
Van Herreweghe, M. & Vermeerbergen, M. (1998) Thuishoren in een wereld van gebaren. Gent: Academia press.
Verbeylen, W. (2013) Bouwen Voor Alle Zintuigen. Blinde Ontwerpers Werpen Nieuw Licht Op Architectuur.Campuskrant KULeuven, 24.
Vermeerbergen, M., Doggen, C., De Weerdt, K. & Sheikh, H. (2012) (Samen)Werken met de Dovengemeenschap: een kleine gids. Dublin: Interesource Group Publishing.
Vermeersch, P.-W. & Heylighen, A. (2011) Scaling Haptics - Haptic Scaling: Studying Scale and Scaling in the Haptic Design Process of Two Architects Who Lost Their Sight. Scale: Imagination, Perception and Practice in Architecture, Routledge, 127-135.
Vermeersch, P.-W. & Heylighen, A. (2012) Blindness and Multi-Sensoriality in Architecture: The Case of Carlos Mourão Pereira. The Place of Research, the Research of Place, 393-400.
Vermeersch, P.-W., Meulenijzer, D. & Heylighen, A. (2015) Ruimtelijke Beleving: Ervaringsdeskundigen als Waardevolle Bron van Ontwerpkennis. NAV News, (3), 8-9.
Wauters, H., Vermeersch, P.-W. & Heylighen, A. (2014) Reality Check: Notions of Accessibility in Today’s Architectural Design Practice. Design's Big Debates. The Design Research Society's 2014 conference, 1482-1491.
Winance, M. (2007) Being Normally different? Changes to Normalization Processes: From Alignment to Work on the Norm. Disability & Society, 22(6), 625-638.
