Beledigend taalgebruik in politieke toespraken: de creatieve oplossingen van de tolken van het Europees Parlement
Beledigend taalgebruik in politieke toespraken: de creatieve oplossingen van de tolken van het Europees Parlement
Bende hypocrieten! Lafaards! Imbecielen! Inderdaad, niet bepaald beleefde uitingen. Des te minder zou je verwachten ze uit de mond van toppolitici te horen bulderen. Nochtans zijn dit slechts enkele voorbeelden van de vele beledigende uitspraken die sommige Europarlementsleden geregeld uitspreken.
Rol van de tolk
Het Europees Parlement is de Europese instelling bij uitstek die meertaligheid hoog in het vaandel draagt. In maar liefst 24 verschillende talen treden de 751 verschillende Europarlementariërs met elkaar in debat. Het zijn de tolken die ervoor zorgen dat alle leden in hun moedertaal kunnen spreken en steeds begrepen worden door hun collega’s.
Meestal verlopen die debatten eerder vredig, zoals je dat binnen een institutionele context als die van het Europees Parlement mag verwachten. En toch nemen een aantal Parlementsleden geregeld een loopje met het gepaste taalgebruik om zich te wagen aan scheldwoorden, ironische opmerkingen, minachtende bijnamen en zelfs dreigementen.
Uiteraard staan de Europarlementsleden er geen moment bij stil maar deze beledigende uitingen vormen een extreme uitdaging voor de tolken die vanuit hun glazen cabines alles zo vakkundig mogelijk vertalen. Onbeleefde uitingen zijn een bijzondere moeilijkheid voor tolken omdat ze niet thuishoren in de formele context van het Europees Parlement. Bij de vertaling ervan komen de tolken bijgevolg voor een aantal moeilijke keuzes te staan.
Creativiteit van de tolk
Deze masterproef onderzoekt hoe de conferentietolken van het Europees Parlement de beledigingen van de Europarlementariërs vertalen. In theorie is er volgens de beroepsregels voor tolken slechts één mogelijke manier om een belediging te vertalen, namelijk zo letterlijk mogelijk. Maar in praktijk gebruiken de tolken geregeld ook andere manieren, zoals duidelijk zichtbaar is in het hieronder afgebeelde taartdiagram.
Ruim 107 beledigingen, uitgesproken door 2 Italiaans- en 2 Nederlandstalige Europarlementariërs, werden onderworpen aan een gedetailleerde analyse. Een kleinschalige, kwantitatieve analyse toonde aan dat de tolken slechts iets meer dan de helft van alle onderzochte beledigingen zo letterlijk mogelijk vertaalden. In meer dan een vierde van de gevallen koos de tolk er echter voor om het ongepast taalgebruik af te zwakken en dus een minder beledigende versie te creëren. Nog meer verrassend is dat in ruim één op de vijf gevallen de tolk in kwestie de belediging volledig wegliet. Je zou dus kunnen zeggen dat de tolken van het Europees Parlement geregeld hun beroepsregels uit het oog verliezen wanneer ze geconfronteerd worden met ongepast taalgebruik. Dit is een eerder verrassende conclusie aangezien tolken er steeds naar zouden moeten streven de oorspronkelijke boodschap zo getrouw mogelijk weer te geven.
Oorzaken en gevolgen van de creativiteit
Een vraag die spontaan oprijst bij de resultaten van deze masterproef is: waarom? Waarom besluiten de tolken om beledigingen vaak af te zwakken of zelfs geheel weg te laten terwijl ze volgens hun deontologie zo letterlijk mogelijk moeten vertalen? Meerdere oorzaken zijn mogelijk.
Een eerste verklaring kan zijn dat de tolken afstand willen nemen van de oorspronkelijke tekst omdat de spreker ongepast taalgebruik hanteert. Je zou dus kunnen stellen dat de tolk zijn eigen gezicht probeert te redden door het discours van de spreker te matigen. Een andere mogelijke reden kan zijn dat de tolken van het Europees Parlement willen bijdragen aan de institutionele context die er heerst tijdens de plenaire vergaderingen. De tolk besluit dus tussen te komen wanneer deze formele context in gevaar dreigt te komen door ongepast taalgebruik.
Uiteraard is deze tussenkomst van de tolk, waarbij hij de oorspronkelijke boodschap verdraait of weglaat, niet zonder gevolgen. De Europarlementsleden nemen immers niet zomaar beledigingen in de mond, ze doen dit steeds met een specifiek doel. Zo willen ze hun politieke tegenstanders uitdagen of hun eigen macht nog verder benadrukken. Wanneer deze beledigende uitingen niet getrouw weergegeven worden door de tolk dreigt de communicatie dus mis te lopen. Zelfs de machtsrelatie tussen de Europarlementariërs kan bijgevolg beïnvloed worden door een niet-letterlijke vertaling van de tolk.
Zo belanden we bij de belangrijkste bijdrage van deze studie: beroepstolken ervan bewustmaken dat de manier waarop ze beledigingen vertalen het verloop van de communicatie sterk kan beïnvloeden.
Bibliografie
Alfonzetti, G. (2017). “Adunque piacevol costume è il favellare e lo star cheto ciascuno, quando la volta viene allui”: principi di conversazione cortese. In R. D’Allessandro; G. Iannàccaro; D.
Passino; A. Thornton (cur.), Di tutti i colori – studi linguistici per Maria Grossman. (pp.1-19). Utrecht: Utrecht University Repository.
Arundale, R.B. (2006). Face as relational and interactional: A communication framework for research on face, facework and politeness. Journal of Politeness Research, 2, 193-216.
Bartlomiejczyk, M. (2016). Face threats in interpreting: A pragmatic study of plenary debates in the European Parliament. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Beaton, M. (2007). Interpreted ideologies in institutional discourse: The case of the European Parliament. The translator, 13(2), 271-296.
Bousfield, D. (2008). Impoliteness in interaction. Amsterdam: John Benjamins.
Bovone, L., & Rovati, G. (1992). L’ordine dell’interazione: La sociologia di Erving Goffman. Milano: Vita e Pensiero. Disponibile da https://books.google.hn/books?id=kCXV9sM2uqMC& printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false
Brown, P., & Levinson, S. (1987). Politeness: Some universals in language usage. Cambridge: Cambridge University Press.
Calvino, I. (1980). Una pietra sopra – Discorsi di letteratura e società. Torino: Einaudi.
Caffi, C. (2007). Sei lezioni di pragmatica linguistica. Genova: Name.
Calvetti, P. (2014). Il linguaggio della scortesia. Meccanismi e strategie della “lingua più difficile del mondo”. In A. Maurizi & R. Bonaventura (cur.), Variazioni su temi di Fosco Maraini (pp.293-315). Roma: Aracne Editrice.
Cencini, M., & Aston, G. (2002). Resurrecting the corp(us/se): Towards an encoding standard for interpreting data. In G. Garzione & M. Viezzi (cur.), Interpreting in the 21st century: Challenges and opportunities (pp.47-62). Amsterdam: John Benjamins.
Culpeper, J. (1996). Towards an anatomy of impoliteness. Journal of Pragmatics, 25, 349-367.
De Santis, C. (2011). Modalità. In R. Simone (cur.), Enciclopedia dell'italiano. (vol. II (M-Z), pp.903-904). Roma: Istituto dell'Enciclopedia Italiana.
Eckert, P., & Mc Connell-Ginet, S. (2003). Language and gender. Cambridge: Cambridge University Press.
Fatigante, M., Mariottini, L., & Sciubba, M.E. (2009). Lingua e Società. – Scritti in onore di Franca Orletti. Milano: FrancoAngeli.
Fraser, B., & Nolan, W. (1981). The association of deference with linguistic form. International Journal of the Sociology of Language, 27, 93-109.
Gallez, E. (2015). “Vous voulez m’embrasser?”: Impolitesse et “face-work” en interprétation judiciaire. The Interpreters Newsletter, 20, 33-56.
Goffman, E. (1967). Interaction Ritual: Essays on Face-to-Face Behavior. New York: Doubleday.
Grignetti, M. (2018, 16 ottobre). La Francia riporta i migranti in Italia, Salvini attacca: “Macron ora chiarisca”. Disponibile da https://www.ilsecoloxix.it/p/italia/2018/10/16/ADHEcbAC- migranti_chiarisca_riporta.shtml
Hale, S., & Napier, J. (2013). Research methods in interpreting. A practical resource. London: Bloomsbury.
Harris, B. (1990). Norms in interpretation. Target, 2, 115-119.
Holmes, J. (1995). Women, men and politeness. London: Longman.
Huang, Y. (2014). Pragmatics. Oxford: Oxford University Press.
Jacobsen, B. (2008). Interactional pragmatics and court interpreting: An analysis of face. Interpreting, Special issue: Doing Justice to Court Interpreting, 10(1), 128-158.
Kerbrat-Orecchioni, C. (1992). Les interactions verbales – tome 2. Paris: Armand Colin.
Key, M.R. (1975). Male/Female Language, with a comprehensive bibliography. Metuchen: The Scarecrow Press.
Kryk-Kastovsky, B. (2006). Impoliteness in Early Modern English courtroom discourse. Journal of Historical Pragmatics, 7(2), 213-243.
Labinaz, P. (2016). Asserzioni e gradi di forza illocutoria / Assertation and gradual variations in illocutionary force. Rivista Italiana di Filosofia del Linguaggio, 10, 63-77.
Lakoff, R. (1975). Language and women’s place. New York: Harper Colophon.
Lee, J. (2013). A study of facework in interpreter-mediated courtroom examination. Perspectives, Studies in Translatology, 21(1), 82-99.
Lenglet, C. (2015). Norms in face-threatening instances of simultaneous conference interpreting:
results from a questionnaire. MonTI, Special Issue 2, 237-257.
Mack, G. (2006). Detto scritto: un fenomeno, tanti nomi. InTRAlinea, Special issue: Respeaking. Disponibile da http://www.intralinea.org/specials/article/1695
Magnifico, C. & Defrancq B. (2016). Impoliteness in interpreting: A question of gender? Translation and Interpreting, 8(2), 26-45.
Mankauskienė, D. (2015). Priešiškų kalbų Europos Parlemante vertimo iš anglų kalbos į lietuvių kalbą sociolingvistinė analizė - Sociolinguistic analysis of interpreting face-threatening acts from English into Lithuanian in the European Parliament. Vertimo Studijos, 8, 22-38. Disponibile da http://www.journals.vu.lt/vertimo-studijos/article/view/9993/7839
Mason, I., & Stewart M. (2001). Interactional pragmatics, face and the dialogue interpreter. In I. Mason (cur.), Triadic Exchanges, Studies in Dialogue Interpreting (pp. 51-70). Manchester: St. Jerome.
Mautone, M., & Ronza, M. (2009). Patrimonio culturale e paesaggio: Un approccio di filiera per la progettualità territoriale. Roma: Gangemi Editore S.p.A.
Merlo, G. (s.d.). Le strategie di cortesia on record e off record nella teoria della cortesia di Brown e Levinson. Genova: Università degli Studi di Genova. Disponibile da https://www.academia. edu/5835385/Le_strategie_di_cortesia_on_record_e_off_record_nella_teoria_della_cortesia _di_Brown_e_Levinson
Monacelli, C. (2009). Self-preservation in simultaneous interpreting. Amsterdam: John Benjamins.
Montolli, E. (2016, 6 giugno). Gianluca Buonanno, il leghista re delle provocazioni è morto in un terribile incidente stradale a solo 50 anni. Disponibile da http://www.oggi.it/attualita/notizie/ 2016/06/06/gianluca-buonanno-il-leghista-re-delle-provocazioni-e-morto-in-un-terribile- incidente-stradale-a-soli-50-anni/
Mortara Garavelli, B. (2010). Il parlar figurato – Manualetto di figure retoriche. Roma-Bari: Editori Gius. Laterza & Figli Spa.
Niemants, N. (2012). The transcription of interpreting data. Interpreting, 14(2), 165-191.
Pallotti, G. (1999). I metodi della ricerca. In R. Gatatolo & G. Pallotti (cur.), La conversazione. Un’introduzione allo studio dell’interazione verbale (pp.365-407). Milano: Cortina.
Panksepp, J. (2008). The Power of the Word May Reside in the Power of Affect. Integrative Physiological and Behavioral Science, 42(1), 47-55.
Parlamento europeo. (marzo, 2019). Regolamento – 8a legislatura. Disponibile da https:// www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//NONSGML+RULES-EP+2…; 0+DOC+PDF+V0//IT&language=IT
Penman, M. (1990). Facework and politeness: multiple goals in courtroom discourse. Journal of Language and Social Psychology, 9(1-2), 15-39.
Pinton, D. (2016). (Im)politeness nel giapponese contemporaneo e Discourse Politeness theory:
meccanismi e applicazioni – Analisi di un campione di un terebi dorama (tesi di laurea). Disponibile da http://dspace.unive.it/bitstream/handle/10579/8858/822966-1173781. pdf?sequence=2
Ricci, A. (2018). L’avvio del Secolo d’Oro olandese in Lodovico Guidcciardini. Una narrazione geografica algi albordi di una potenza globale. In D. Aristodemo & C. Occhipinti (cur.), Horti Hesperidum. Studi di storia del collezionismo e della storiografia artistica (pp.49-69). Roma: Universitalia.
Shlesinger, M. (1998). Corpus-based interpreting studies as an offshoot of corpus-based translation studies. Meta, 43(4), 1-8.
Swales, J. (1990). The concept of discourse community. Genre analysis: English in academic and research settings. Boston: Cambridge University Press.
Tartaglioni, R. (2019). La parolaccia N.1 in italiano. Materiali didattici di lingua e cultura italiana per stranieri, 318, 1-22.
Treccani (2019). Tale [Dizionario online]. Disponibile da http://www.treccani.it/vocabolario/tale/
Uspenskji, B. (2008). Deissi e comunicazione. La realtà virtuale del linguaggio. In A. Keidan &, L. Alfieri (cur.), Deissi, riferimento, metafora – Questioni classiche di linguistica e filosofia del linguaggio (pp.107-165). Firenze: Firenze University Press.
Wilcox, S., & Shaffer, B. (2005). Towards a cognitive model of interpreting. In T. Janzen (cur.), Topics in signed language interpreting (pp. 27-50). Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Williams, J., & Chesterman, A. (2002). The Map: A beginner’s guide to doing research in translation studies. Manchester: St Jerome.
Zacchetti, E. (2018, 27 marzo). La Catalogna sta diventando un problema di tutti. Il Post. Disponibile da https://www.ilpost.it/2018/03/27/indipendentismo-catalogna-problema- unione-europea/
