De robot en de geëmancipeerde vrouw, een liefdesverhaal
Oscar Wilde mag dan wel stellen dat “life imitates art”, in sommige gevallen werkt het toch in de tegengestelde richting. Feminisme en artificiële intelligentie (kortweg AI) hebben op het eerste gezicht weinig gemeen, maar niets is minder waar. Doorheen de geschiedenis kunnen vier verschillende feministische golven waargenomen worden, waarbij een specifieke vorm van emancipatie van de vrouw elke golf kenmerkt. Het voorkomen van vrouwelijke AI in films en andere kunstvormen weerspiegelen hun tijdsgeest doeltreffend.
De vrouw uit haar schaduw
Een waardige plek in de samenleving voor de vrouw, is voornamelijk de focus van de eerste golf. Tegen het einde van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende eeuw waren het vooralsnog de mannen die naar school konden gaan, en hun wildste dromen mochten waarmaken. Ondertussen was de vrouw vaak voorbestemd de man te dienen; haar rol bleef beperkt binnen de vier muren van het huishouden. Deze maatschappelijke situatie kan tussen de regels worden gelezen in Mary Shelley’s roman Frankenstein (1818). Het verhaal van een gekke wetenschapper die een mannelijk monster tot leven wekt, past op het eerste gezicht niet binnen het punt dat hier gemaakt wil worden. Er is echter kortstondig ook sprake van een vrouwelijk monster. De wetenschapper, Victor Frankenstein, creëerde op vraag van het mannelijk monster een vrouwelijke tegenhanger louter voor zijn plezier. Uit schrik van Frankenstein voor een vrouwelijk monster dat zelfstandigheid zou kunnen kweken en zichzelf mogelijks zou kunnen voortplanten, besluit hij haar te vermoorden. De subtext die hier te lezen valt is dat het leven van de vrouw volledig in handen van de man ligt en dat de vrouw daarbovenop enkel bestaat om de man te dienen.
De seksuele vrouw
We spoelen een eeuw vooruit en belanden in de jaren 1960 en 1970. Een tijd gekenmerkt door genderongelijkheid op vlak van loon, huiselijk geweld en ontoegankelijke anticonceptie. Ook een periode waarin de vrouw tracht los te breken van haar preutse imago. De emancipatie die in de eerste golf werd opgestart, wordt nu verder doorgedreven — tegen de zin van de mannen.
Ira Levins roman (1972) en Bryan Forbes’ film (1975) The Stepford Wives vertalen die tijdsgeest naar respectievelijk papier en het grote scherm. Het verhaal gaat over een dorp in Amerika waar gezinnen een paradijselijk leven leiden, de vrouwen bloedmooi zijn en de mannen gelukkig zijn. Achter gesloten deuren speelt er echter een gruwelijk complot tegen de vrouw. De mannen vermoorden namelijk hun vrouw en verplaatsen haar door een perfecte, robotversie van haarzelf. Deze AI-versies zijn geprogrammeerd om hun man te dienen en vooral geen eigen ambities in het leven te hebben. Dat laatste wordt extra in de verf gezet door het hoofdpersonage Joanna Eberhard, een fotografe met een succesvolle carrière die dreigt vervangen te worden door een onderdanige robotkopie van zichzelf. Levins verhaal was een duidelijke kritiek op hoe de maatschappij de vrouw klein houdt. Daarbovenop werd ook kritiek geuit op de seksualisering van de vrouw. De vrouwen in Stepford zijn lustobjecten voor hun man, geschapen naar hun ideaalbeeld. Het is niet hun intellect dat telt, maar hun cup grootte. Daar tracht de vrouw zich in de jaren 60 en 70 tegen te verzetten.
Afscheid van het binair denken
Gedurende de derde golf in de jaren 90, wordt verder gebouwd op het succes van de tweede golf twintig jaar eerder. Het doel is nog steeds om komaf te maken met de patriarchale orde. Anders dit keer is hoe er steeds meer afstand wordt genomen van het binair denken dat stelt dat “man” en “vrouw” de enige twee gendermogelijkheden zijn. Ter illustratie verlaten we de westerse wereld en komen we terecht in Japan waar in 1995 de anime Ghost in the Shell het levenslicht zag. Het verhaal van een AI die werkt voor de Japanse politie en misdaad bestrijdt, illustreert mooi de derde golf. Het betreft Major die, afgaande op haar uiterlijk, vrouwelijk is. Zelf wil ze met die stempel komaf maken. Voor haar is het niet haar gender of uiterlijk die haar levenspad bepalen, maar zijn het haar herinneringen en gedachten die beslissen wie zij is.
Ook gendergelijkheid kenmerkt Ghost in the Shell. Major mag dan wel de vorm van een vrouw aannemen, dat speelt geen rol in de rangorde waarin zij binnen het politiekorps actief is. Zij behoort tot de beste agenten, wat voor jonge Japanse meisjes zeldzaam was om een vrouw in die positie gerepresenteerd te zien op televisie.
De vrije vrouw
De vierde golf is nu gaande. Gender komt steeds meer op wankelere pootjes te staan en mensen zijn steeds vrijer om zich te identificeren op een manier die hen het comfortabelst is. Het hokjesdenken waar we zo lang aan vasthielden, is passé. De individu staat centraal in plaats van “de man” en “de vrouw”. Iedereen heeft zijn eigen individuele levenspad die die bewandelt.
Zangeres Janelle Monáe bracht twee jaar geleden haar derde album Dirty Computer uit. De titel verwijst naar zij die afwijken van de witte, heteronorm die voor eeuwen de maatschappij dicteerde. Volgens Monáe zijn we allemaal “computers” en wie niet conform de norm is, is “dirty”, en moet gereinigd worden. Pynk was een van de singles van het album. Het lied bezingt de glorie van de vrouw in al haar vormen. Zo is er in de clip een scène waarin de zangeres samen met danseressen in de befaamde “vaginabroeken” danst. Wie nauwlettend naar de broeken kijkt, ziet dat elke broek verschillend is en dat er ook sommigen zonder broek dansen. Een inclusieve verwijzing naar dat elke vagina anders is en dat ook sommige vrouwen geen vagina hebben, namelijk transvrouwen die ervoor kozen om (nog) geen vaginaplastiek te laten uitvoeren.
Het feminisme, artificiële intelligentie en de media lopen al enkele eeuwen hand in hand, elkaar beïnvloedend. Een prachtige kruisbestuiving tussen technologie, de kunsten en de samenleving waar we allemaal deel vanuit maken. De weg die vrouwen aflegden om hun zitje aan de tafel te verzekeren is impressionant en werd stap voor stap, mede door artificiële intelligentie, vastgelegd op papier, het witte doek en het kleine scherm.
Bibliografie
Adams, R. (2019). Helen A’Loy and other tales of female automata: a gendered reading of the narratives of hopes and fears of intelligent machines and artificial intelligence. AI & SOCIETY: Journal of Knowledge, Culture and Communication, 1. doi:10.1007/s00146-019-00918-7
Al Ibrahim, H. (2019). Feminism and the Elimination of Female Characters in Mary Shelley's Frankenstein. 21, 302.
Amico, E. B. (2020). Betty Friedan. In: Salem Press.
Anna Krugovoy, S. (2014). The Cyborg Mystique: The Stepford Wives and Second Wave Feminism. 58(1), 109-126. doi:10.1353/arq.2002.0007
Apollonius of, R. (1829). Argonautica: Tauchnitz.
Armand, C. (1981). Banû Mûsa [=les fils de Moûsa], Kitâb al-hiyal, The Book of ingenious devices [le livre des dispositifs ingénieux], transl. and annotated by Donald R. Hill. Revue d'histoire des sciences, 34(1), 81-81. Retrieved from https://vpn.uantwerpen.be?url=https%3a%2f%2fsearch.ebscohost.com%2flogin.aspx%3fdirect%3dtrue%26AuthType%3dip%2curl%2cuid%26db%3dedsper%26AN%3dedsper.rhs.0151.4105.1981.num.34.1.1751%26lang%3dnl%26site%3deds-live
Balsamo, A. M. (1996). Technologies of the gendered body : reading cyborg women.
Bedini, S. A. (1964). The Role of Automata in the History of Technology. Technology and Culture, 5(1), 24-42. doi:10.2307/3101120
Bell, G. (2018). Making life: a brief history of human-robot interaction. In (Vol. 21, pp. 22-41).
Bergen, H. (2016). ‘I’d blush if i could’: Digital assistants, disembodied cyborgs and the problem of gender. Word and Text, 6, 95-113.
Bond, C. (2019). Is the feminist t-shirt you bought doing more harm than good for women? HuffPost. Retrieved from https://www.huffpost.com/entry/feminist-clothing-harm-women_l_5db9debde4b0bb1ea373e237
Bordwell, D., Smith, J., & Thompson, K. (2017). Film art. an introduction (11 ed. ed.): McGraw-Hill.
Boruskowski, L. (1987). “The Stepford Wives” The Re-Created Woman. Jump Cut(32), 3. Retrieved from https://www.ejumpcut.org/archive/onlinessays/JC32folder/stepfordWives.html
Brand, G. (2019). Euripides. In: Salem Press.
Breton, R. (2005). Ghosts in the Machina: Plotting in Chartist and Working-Class Fiction. Victorian Studies, 47(4), 557-575. Retrieved from www.jstor.org/stable/3829646
Brown, A. (2018). New formation: janelle monáe’s radical emotion pictures. Los Angeles Review of Books. Retrieved from https://lareviewofbooks.org/article/new-formation-janelle-monaes-radical-emotion-pictures/
Brunell, L., & Burkett, E. (2020, March 05, 2020). Feminism. Retrieved from https://www.britannica.com/topic/feminism
Caffrey, C. (2019a). Afrofuturism. In: Salem Press.
Caffrey, C. (2019b). Selene (goddess). In: Salem Press.
Čapek, K. (2004). R.U.R. (Rossum's universal robots): London ; New York : Penguin Books, 2004.
Cave, S., & Dihal, K. (2018). Ancient dreams of intelligent machines: 3,000 years of robots. Nature, 559, 473-475. doi:10.1038/d41586-018-05773-y
Chute, H. (2012). Archetype Reloaded: The Feminist Icon of Ghost in the Shell. Fitchburg State University,
Cirlot, J. E. (1988). A dictionary of symbols: Routledge.
Cross, K. (2016). When robots are an instrument of male desire. The Establishment. Retrieved from https://medium.com/the-establishment/when-robots-are-an-instrument-of-male-desire-ad1567575a3d
Cultural sociology: Research Starters Topic. (2018). In: Salem Press.
Daalmans, S., & van Kessel, L. (2014). The Everlasting Damsel in Distress? Analyzing the evolution of the female Disney character over time.
David, M. D. (2020). On Dirty Computers and Dissemblance. Signs: Journal of Women in Culture & Society, 45(3), 541. Retrieved from https://vpn.uantwerpen.be?url=https%3a%2f%2fsearch.ebscohost.com%2flogin.aspx%3fdirect%3dtrue%26AuthType%3dip%2curl%2cuid%26db%3dedb%26AN%3d142045757%26lang%3dnl%26site%3deds-live
de Beauvoir, S. (1972). The Second Sex.
De Oliveira, R. D., & Sharpe-Valadares, P. (1998). In Praise of Difference the Emergence of a Global Feminism.
Dean, J. (2011, 2011/02/09/T09:21:12.000Z). Radical feminism: what it is and why we're afraid of it | Jonathan Dean. The Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/commentisfree/2011/feb/09/radical-feminism-assange-case
Del Rey, L. (1978). Helen A’Loy. New York: Ballantine.
Eisenstein, Z. (2004). Against empire: feminisms, racism, and the West: Spinifex Press.
Essays, U. (2018). The role of females in frankenstein. Retrieved from https://www.ukessays.com/essays/english-literature/the-role-of-females-in-frankenstein-english-literature-essay.php
Fryer, D. M., & Marshall, J. C. (1979). The Motives of Jacques de Vaucanson. Technology and Culture, 20(2), 263-265. doi:10.2307/3103866
Gilbert, S. M. (1978). Horror's Twin: Mary Shelley's Monstrous Eve. Feminist Studies, 4(2), 48-73. doi:10.2307/3177447
Grosz, E. (1994). Volatile bodies: Toward a corporeal feminism: Indiana University Press.
Herbert, J. G. (1975). 'The Stepford Wives': Killing Off Wowen's Liberation. Social Policy, 28(May-June), 59-60.
Hersey, G. L. (2009). Falling in love with statues: artificial humans from Pygmalion to the present: University of Chicago Press.
Hoffmann, E. T. A. (1991). Der Sandmann: Stuttgart : Reclam, 1991.
Hoffmann, H. (1963). Helios. Journal of the American Research Center in Egypt, 2, 117-124. doi:10.2307/40000976
Homer, & Fitzgerald, R. (1975). The iliad.
Jacobus, M. (1982). Is There a Woman in This Text? New Literary History: A Journal of Theory and Interpretation, 14(1), 117-141. doi:10.2307/468961
Johnston, P. G. (2019). Rethinking Medea and the Deus ex machina. Classical Philology, 114(1), 125-135. doi:10.1086/700920
Kael, P. (2004, 2004/07/18/T23:02:38.000Z). Pauline Kael's take on the original Stepford Wives. The Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/world/2004/jul/19/gender.uk1
Kameda, A. (1995). Sexism and gender stereotyping in schools. Japanese women: New feminist perspectives on the past, present, and future, 107-124.
Kellet, E. E. (1901). The Lady Automaton. Pearson’s Magazine.
Kotze, H. (2000). Desire, gender, power, language: a psychoanalytic reading of Mary Shelley’s Frankenstein. Literator, 21(1), 53-68. doi:10.4102/lit.v21i1.440
Kubrick, S. (1968). 2001: A Space Odyssey [Movie]: Metro-Goldwyn-Mayer.
L'Isle-Adam, C. D. A. V. D. (1993). L’Eve Future. France: Gallimard.
Lacan, J. (1976). The language of the self: the function of language in psychoanalysis (4 ed. ed.): Hopkins.
LaGrandeur, K. (2013). Androids and Intelligent Networks in Early Modern Literature and Culture: Artificial Slaves (Vol. 22): Routledge.
Lang, F. (Writer). (1927). Metropolis [Film]. In UFA (Producer). Germany: Parufamet.
Laura, S. (2013). Metropolis: janelle monáe’s hidden sci-fi epic. Retrieved from http://www.transchordian.com/2013/10/metropolis-janelle-monaes-hidden-sci-fi-epic/
Levin, I., & Forbes, B. (2000). The stepford wives: Bloomsbury Publishing.
Levine, G., & Knoepflmacher, U. C. (1979). The Endurance of Frankenstein : essays on Mary Shelley's novel. Berkeley: University of California Press.
Loideain, N. N., & Adams, R. (2020). From Alexa to Siri and the GDPR: The gendering of Virtual Personal Assistants and the role of Data Protection Impact Assessments. Computer Law & Security Review: The International Journal of Technology Law and Practice, 36. doi:10.1016/j.clsr.2019.105366
Lu, A. S. (2006 2006 Annual Meeting). An Old Ghost or a New Shell? A Dialectic Analysis of Ghost in the Shell.
Lu, A. S. (2006, 2006 2006 Annual Meeting). An Old Ghost or a New Shell? A Dialectic Analysis of Ghost in the Shell.
Maio, K. (2004). The Town Hollywood Couldn’t Forget. The Magazine of Fantasy and Science Fiction(October - November 2004), 1.
Mayor, A. (2018). Gods and Robots
Myths, Machines, and Ancient Dreams of Technology: Princeton University Press.
McCauley, L. (2007). The frankenstein complex and Asimov’s three laws. THE ASSOCIATION FOR THE ADVANCEMENT OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE, 9 - 14.
Mellor, A. K. (2003). Making a “monster”: An introduction to Frankenstein. In (pp. 9-25).
Mohn, E. (2019). Turing Test. In: Salem Press.
Mulvey, L. (1975). Visual Pleasure and Narrative Cinema. Screen, 16(3), 6-18. doi:10.1093/screen/16.3.6
Munro, E. (2013). Feminism: A Fourth Wave? Political Insight, 4(2), 22-25. doi:10.1111/2041-9066.12021
Murphy, S. (1996). Heron of Alexandria’s. In G. Hollister-Short & F. A. J. L. James (Eds.), History of Technology : Volume 17, 1995 (1 ed., Vol. 17, pp. 1-44). London: Bloomsbury Academic.
Negar, S., & Zohreh Nosrat, K. (2019). The Fourth Wave of Feminism and the Lack of Social Realism in Cyberspace. Cyberspace Studies, 3(2), 129-146. doi:10.22059/jcss.2019.72456
Neill, N. (2018a). The Stepford Frankensteins: Feminism, Frankenstein, and The Stepford Wives. In (Vol. 41, pp. 257).
Neill, N. (2018b). The Stepford Frankensteins: Feminism, Frankenstein, and The Stepford Wives (Vol. 41).
Neroni, H. (2016). Feminist Film Theory and Cléo from 5 to 7. United States: Bloomsbury Publishing.
Newitz, A. (1995). Magical Girls and Atomic Bomb Sperm: Japanese Animation in America. Film Quarterly, 49(1), 2-15. doi:10.2307/1213488
Nicholson, L. (1997). The second wave. a reader in feminist theory: Routledge.
NOS. Blank of wit: een taalstrijd met een politieke ondertoon. Retrieved from https://nos.nl/l/2213596
Okano, H. (1995). Women’s Image and Place in Japanese Buddhism (K. Fujimura-Fanselow & Y. Tsuruta, Trans.). In Japanese women : new feminist perspectives on the past, present, and future. New York: Feminist Press at the City University of New York.
Oshii, M. (Writer). (1998). Ghost in the shell. In Y. Mizuo (Producer). Japan: Lincolnshire, IL. : Manga Entertainment, 1998. ©1995.
Ovidius Naso, P. (1916). Metamorphoses: Heinemann.
Paul, S. (1981). Frankenstein: Creation as Catastrophe. PMLA, 96(5), 883. doi:10.2307/462130
Picariello, M. L., Greenberg, D. N., & Pillemer, D. B. (1990). Children's Sex-Related Stereotyping of Colors. Child Development, 61(5), 1453-1460. doi:10.2307/1130755
Rector, R. K. M. L. S. (2020). Prometheus (deity). In: Salem Press.
Rivers, N. (2017). Post Feminisms and the Arrival of the Fourth Wave: Palgrave Macmillan.
Ross, A., & Wilson, A. (1993). Strange Weather: Culture, Science and Technology in the Age of Limits. Utopian Studies, 4(1), 184-187.
Russo, D. M., & Jones, D. K. (2019). Robots and robotic systems. In: Salem Press.
Shanken, E. A. (2005). Hot to bot: Pygmalion's lust,the Maharal's fear, and the cyborg future of art. Technoetic Arts: A Journal of Speculative Research, 3(1), 43-55. doi:10.1386/tear.3.1.43/1
Shelley, M., & Schuchart, M. (1982). Frankenstein: Het Spectrum.
Shelley, M. W. (2013). Frankenstein : The Original 1818 'uncensored' Edition. [Place of publication not identified]: e-artnow.
Shelley, M. W., Scherf, K. D., & Macdonald, D. L. (2012). Frankenstein, or, The modern Prometheus. Peterborough, Ont.; Buffalo, NY: Broadview Press.
Sofia, Z. (2000). Cybersexualities: A Reader in Feminist Theory, Cyborgs and Cyberspace: Edinburgh University Press.
Sophia, Z. (1992). Virtual corporeality: A feminist view. Australian Feminist Studies, 7(15), 11-24. doi:10.1080/08164649.1992.9994641
Sophocles, & Mulroy, D. (2014). Oedipus at Colonus: University of Wisconsin Press.
Spanos, B. (2018, 2018/04/26/). Janelle monáe frees herself. Retrieved from https://www.rollingstone.com/music/music-features/janelle-monae-frees-herself-629204/
Sutton, J., & Pollock, S. (2000). Online Activism for Women's Rights. CyberPsychology & Behavior, 3. doi:10.1089/10949310050191700
Sylvia, S. J., & Flaig, B. (2019). Frankenstein by Mary Wollstonecraft Shelley. In: Salem Press.
Taylor, G. (2016). Castration Anxiety. In V. Zeigler-Hill & T. K. Shackelford (Eds.), Encyclopedia of Personality and Individual Differences (pp. 1-2). Cham: Springer International Publishing.
Taylor, L., & Willis, A. (1999). Representation. In Media studies: Texts, Institutions and audiences (pp. 39-56). Oxford: Blackwell.
Transvisie. Overzicht van mogelijke operaties voor transmannen en transvrouwen. Retrieved from https://www.transvisie.nl/transitie/volwassenen/operaties/
UNESCO, E. S. C. (2019). I’d blush if I could: closing gender divides in ditigal skills through education. EQUALS. 145.
Uvanović, Ž. (2016). Men in Love with Artificial Women: E. T. A. Hoffmann's 'The Sandman,' Ira Levin's The Stepford Wives, and Their Film Adaptations. Primerjalna Književnost, 39(1), 123-140. Retrieved from https://vpn.uantwerpen.be?url=https%3a%2f%2fsearch.ebscohost.com%2flogin.aspx%3fdirect%3dtrue%26AuthType%3dip%2curl%2cuid%26db%3dmzh%26AN%3d2017831167%26lang%3dnl%26site%3deds-live
Victor, D. (2018, 2018/01/28/T22:48:25-05:00). Janelle monáe brings a ‘time’s up’ message to the grammy awards. The New York Times. Retrieved from https://www.nytimes.com/2018/01/28/arts/music/janelle-monae-kesha-grammy-awards-metoo.html
Weinberg, L. (2019). The Rationalization of Leisure: Marxist Feminism and the Fantasy of Machine Subordination. Lateral, 8(1). doi:10.25158/L8.1.3
Weiss, M. J. (2019). Equal Rights Amendment (ERA). In: Salem Press.
Whitson, G. M. I. I. I. B. S. M. S. P. (2018). Artificial intelligence. In: Salem Press.
Wollstonecraft, M., Abbey, R., & Botting, E. H. (2014). A Vindication of the Rights of Woman. New Haven [Connecticut]: Yale University Press.
Woods, H. S. (2018). Asking more of Siri and Alexa: feminine persona in service of surveillance capitalism. Critical Studies in Media Communication, 35(4), 16. doi:10.1080/15295036.2018.1488082
Wright, E. (1984). Psychoanalytic criticism: theory in practice.
Yamakawa, S., Aida, S., Hagino, K., Honda, N., & Shimizu, T. (1990). The Application of Artificial Intelligence to Electricity Power System. IFAC Proceedings Volumes, 23(7), 145-150. doi:https://doi.org/10.1016/S1474-6670(17)52150-3
