Ik ben een brug.
Ruim 1 op 3 van onze Vlaamse jongeren kampt met psychische problemen, terwijl 80 % minstens twee vrienden heeft die zich psychisch niet optimaal voelen. Dat is veel. De Vlaamse statistiekcijfers tonen aan dat 1 op 6 de term depressief op deze gevoelens plakt.
Jong zijn is hoe dan ook verwarrend. Tussen het twaalfde en 25ste levensjaar is het voor vele jongeren een periode vol veranderingen: de stap naar het onbekende secundair en eventueel hoger onderwijs, de puberteit, een eerste vakantiejob, echte job en zoveel meer komen op het pad van de gemiddelde jongere.
Een deel van hen komt in de hulpverlening terecht. Vaak ambulant, maar soms is dat onvoldoende. Na een periode van intens proberen, succes- en faalervaringen, dringt een residentiële opname zich op. Ingrijpend voor jongeren én hun omgeving. Dan komen wij in beeld, de hulpverleners die werken in een residentiële setting.
Als bijna afgestudeerde orthopedagogische hulpverlener vroeg ik me af: hoe kan ik er zijn voor hen? Wat maakt dat we handvaten kunnen geven? Wat moet ik weten? Wie moet ik betrekken? Zodoende kwam ik bij mijn onderzoeksvraag: hoe kan je als orthopedagogische hulpverlener een jongere in een residentiële psychiatrische context tussen de 12 en 25 jaar en zijn directe omgeving helpen bij een depressie?
Kleine ingrepen, groot resultaat.
Als hulpverlener zijn we vaak het eerste aanspreekpunt en helpen we de jongeren met de dingen die op de voorgrond treden. Het 'banale' kan al veel betekenen. Een luisterend oor bieden, een ontspannende activiteit organiseren of stimuleren om te eten kan al veel invloed hebben. Gespecialiseerde therapieën zullen niets uithalen als een jongere niet slaapt, dus laten we daar eerst naar kijken. In veiligheid. In vertrouwen. In verbondenheid.
Gemaskeerde depressie.
Bij sommige jongeren gaan mindere gevoelens "eigen aan de puberteit" niet voorbij of komen mindere gevoelens niet noodzakelijk van een grote verandering. Een opeenstapeling van gebeurtenissen die onvoldoende erkenning krijgen, een zware pubertijd of veel twijfels over de toekomst kunnen leiden tot depressieve gevoelens. Deze opeenstapeling van verliezen en teleurstellingen vaak een moeilijke factor voor jongeren. Jongeren kunnen dit ook verbergen omdat ze antisociaal verdrag vertonen of vluchten in drank- en drugsgebruik, een fenomeen dat al verschillende decennia bestaat. Sommige experten spreken bij jongeren over de kans op een “gemaskeerde depressie” en dat jongeren zich kunnen verstoppen achter prikkelbaarheid of gedrag eigen aan pubers.
Jongeren kennen dan ook vaak een specifieke uitingsvorm van depressie: het niet naar school willen gaan, zelfbeschadiging, drank- en/of drugsgebruik en andere persoonsgebonden uitingen.
Waren wij genoeg?
Een opname is een winst én verlies. Gewonnen, want er is intensievere hulp. Verloren, want we konden het niet alleen. Met 'we' bedoel ik de context, in de meeste gevallen de ouders. Een citaat:
Het is enorm dubbel. Ik ben blij dat mijn dochter hulp krijgt en dat er naar een oplossing kan worden gezocht. Anderzijds is het moeilijk om te beseffen dat wij niet genoeg waren en het nu niet helemaal in handen hebben. Ik heb altijd schrik als de telefoon gaat en het nummer van de psychiatrie zie. Dan vraag ik me af: “Wat is er nu weer gebeurd?”
(moeder van opgenomen jongere, persoonlijke communicatie, 17 december 2019)
Als hulpverlener zijn we dan ook vaak een brug. Een brug tussen thuis en de voorziening. Een brug tussen ouder en kind. Een brug tussen andere hulpverleners. We doen de dingen samen en verbinden twee punten met elkaar.
Wat helpt? Wat helpt niet?
In dit onderzoek ben ik verder gaan zoeken wat helpend en belemmerend is voor de jongere, voor zijn of haar context en voor ons. Dat kan gaan van biologische aanleg tot negatief zelfbeeld en van kindermishandeling tot een gedwongen opname door de ouders. Aan sommige zaken kunnen we werken, maar andere dingen zullen niet zo makkelijk worden opgelost of vragen een andere manier van coping: het omgaan het dingen.
Gelukkig zijn er ook veel zaken die helpend zijn en daar kunnen we ook mee aan de slag. Een inzicht geven aan de jongere en diens context dat deze zaken er zijn, kan al verhelderend werken.
En concreet?
Aan het einde van mijn onderzoek kijk ik naar enkele concrete zaken. Wat kan helpend zijn om meer duidelijkheid te hebben? Hoe kunnen we veiligheid garanderen en wat kan de jongere meenemen naar de toekomst?
Door deze bachelorproef ben ik ervan overtuigd dat een orthopedagogische hulpverlener een grote meerwaarde kan zijn in het proces van de jongere. Alleen kunnen we zijn of haar wereld niet redden, dus is samenwerking binnen en buiten de voorziening belangrijk. Een goede houding en intenties doen veel, zeker wanneer de krachten vanuit de jongere komen en wij hen kunnen ondersteunen.
Ik ben een brug.
Bibliografie
Anthonijsz, I. Spruijt, E. & Zwikker, N. (2015). Scheiding en problemen van jeugdigen.
[Richtlijn] Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Geraadpleegd op 17 december 2019, via https://richtlijnenjeugdhulp.nl/wp-content/uploads/2015/07/Complete_richtlijn_scheiding.pdf
American Psychiatric Association (2014). Handboek voor de classificatie van psychische
stoornissen. Amsterdam: Boom Uitgevers. Geraadpleegd op 2 augustus 2019, via https://www.dsm5online.nl/domeinen/item/5827556b-2ddc-47e7-a2eb-9d2e2432c388/1/-/depressieve-stoornis/
Arnoudt, R. (3 december 2019). Vlaamse zorg- en welzijnssector voert actie tegen
besparingen. Geraadpleegd op 27 december 2019, via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/12/03/vlaamse-zorg-en-welzijnssector-voert-actie-tegen-besparingen/
Bakker, I., K. Bakker, A. van Dijke & L. Terpstra. (1998). O & O in perspectief
[Brochure]. Utrecht: Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn. Geraadpleegd op 31 augustus 2019, via https://www.nji.nl/nl/Kennis/Publicaties/NJi-Publicaties/O--O-in-perspectief
Beel, V. (25 september 2019). Veel psychische klachten bij Vlaamse jeugd. Geraadpleegd
op 26 dcember 2019, via https://www.standaard.be/cnt/dmf20190925_04626433
Bergmans, A. (2017). Opvoedingsondersteuning: uitgangspunten en praktijk. Tijdschrift
Klinische Psychologie, 47(2), p. 4. Geraadpleegd op 14 september 2019, via https://www.expoo.be/sites/default/files/atoms/files/TKP%2003-2017_02_Opvoedingsondersteuning%20uitgangspunten%20en%20praktijk.pdf
Çavaria. (2017). Vlaamse LGBT+ Schoolklimaat enquête. [Brochure]. Gent: Çavaria vzw.
Geraadpleegd op 27 december 2019, via https://www.cavaria.be/sites/default/files/2019-04/scholierenenquete_2017_nl.pdf
Conijn, B & Ruiter, M. (2011). Preventie van depressie: Factsheet Preventie 2011.
[Factsheet]. Utrecht: Trimbos Instituut. Geraadpleegd op 29 december 2019, via https://www.trimbos.nl/docs/d4265eca-8603-42fb-acb9-c9e137ca4e02.pdf
Cuypers, P. & Donkers, T. (2014). Depressie, een gids voor familieleden. [Publicatie].
Amersfoort: Depressie Vereniging. Geraadpleegd op 3 november 2019, via http://www.depressievereniging.nl/wp-content/uploads/2014/03/PimCuijpers-Depressie-en-naasten1.pdf
Dalewyn, L. (2011). De invloed van gezinsrelaties op het ontstaan en onderhouden van
depressie. [Scriptie]. Gent: Universiteit Gent. Geraadpleegd op 8 december 2019,
via https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/787/833/RUG01-001787833_2012_0001_AC.pdf
Dambre, A. (2014). Informatieverwerking bij depressie: een stand van zaken. [Scriptie].
Gent: Universiteit Gent. Geraadpleegd op 19 november 2019, via
https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/163/927/RUG01-002163927_2014_0001_AC.pdf
Decruynaere, F. (2013). De kracht van het engagement: de vermaatschappelijking van
de zorg in de dagdagelijkse praktijk. [Brochure]. Brussel: Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Geraadpleegd op 31 augustus 2019, via https://www.vlaanderen.be/publicaties/de-kracht-van-het-engagement-de-vermaatschappelijking-van-de-zorg-in-de-dagelijkse-praktijk
Decruynaere, F. (2019). Vermaatschappelijking en herstelvisie leggen nieuwe klemtonen.
Geraadpleegd op 14 december 2019, via https://zorgwijzermagazine.be/ggz/vermaatschappelijking-en-herstelvisie-leggen-nieuwe-klemtonen/
Devriendt, F. (2018). Te Gekke Wandelingen. Walking Magazine, (14).
De Fever, F. (2001). Kinderen met een depressie: handboek voor opvoeding en
onderwijs. Leuven: Acco.
De Maeseneer, W. (25 september 2019). Groot aantal Vlaamse tieners heeft (milde tot
matige) psychische klachten. Geraadpleegd op 29 december 2019, via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/09/23/grootschalig-onderzoek-naar-psychische-klachten-bij-tieners/
De Standaard. (28 augustus 2015). Gothic tieners sneller depressief. Geraadpleegd op 27
december 2015, via https://www.standaard.be/cnt/dmf20150827_01837736
De Wit, C. (2000) Depressie bij kinderen en adolescenten: Theorie en onderzoek,
diagnostiek en behandeling. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Geeraerts, G. (2016). Als je ouder drinkt of drugs gebruikt. Geraadpleegd op 2 december
2019, via https://www.vad.be/artikels/detail/als-je-ouder-drinkt-of-drugs-gebruikt
Gourion D. (25 november 2018). Hedendaagse jongeren hebben vaker mentale
aandoeningen dan hun ouders op dezelfde leeftijd. Hoe komt dat?. Geraadpleegd op 29 december 2019, via https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/hedendaagse-jongeren-hebben-vaker-mentale-aandoeningen-dan-hun-ouders-op-dezelfde
Heylen, K. (19 januari 2018). 24 jaar, ben je dan al volwassen of toch nog een
adolescent?. Geraadpleegd op 2 september 2019, via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/01/19/het-tijdperk-van-de-adolescentie--van-10-tot-24-jaar/
Jongepier, N., Struijk, M. & Van der Helm, P. (2010). Zes uitgangspunten voor een goed
pedagogisch klimaat. [Publicatie]. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Geraadpleegd op 6 januari 2020, via https://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Zes-uitgangspunten-voor-een-goed-pedagogisch-klimaat.pdf
Kalthoff, H. (2018). Opgroeien en opvoeden in armoede. [Publicatie]. Utrecht:
Nederlands Jeugdinstituut. Geraadpleegd op 25 december 2019, via https://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Publicatie-NJi/Opgroeien-en-opvoeden-in-armoede.pdf
Keytsman, E. (2015) Wat is een niet-begeleide minderjarige vreemdeling?. Brussel:
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Geraadpleegd op 27 december 2019, via https://www.vluchtelingenwerk.be/sites/default/files/watiseennietbegeleideminderjarige-2015.pdf
Kinet, M. (2010). Parentificatie. Als het kind te snel ouder wordt. Antwerpen: Garant.
Kortmann, F. (2010). Transculturele psychiatrie: van praktijk naar theorie. Assen:
Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum.
Naber, F. (22 juni 2017). Autisme en stress gaan hand in hand. Geraadpleegd op 2
november 2019, via https://blikophulp.nl/autisme-en-stress/
Netwerk tegen Armoede (2017). Armoede is…. [Powerpoint]. Geraadpleegd op 27
december 2019, via https://www.cera.coop/-/media/Cera/CeraWeb/Particulieren-files/Nieuws/2019/20191107_Partnerdag/armoede-in-zicht.ashx?la=nl&rev=84975576a5454747824c6735a5958561
Nevid, J., Rathus, S. & Greene, B. (2016). Psychiatrie: een inleiding. Amsterdam:
Pearson Benelux.
Nys, K. (november 2013). Crisis en maatschappelijke kwetsbaarheid: het perspectief van
gezinnen. In Kinderrechtenforum: de impact van de crisis op kinderen en jongeren. 10(9). Geraadpleegd op 27 december 2019, via https://www.kinderrechtencoalitie.be/wp-content/uploads/2018/12/2013-de-impact-van-de-crisis-op-kinderen-en-jongeren.pdf
Masselink, M., Van Roekel, E. & Oldehinkel, A. J. (2017). Self-esteem in Early
Adolescence as Predictor of Depressive Symptoms in Late Adolescence and Early Adulthood: The Mediating Role of Motivational and Social Factors. [Onderzoek]. New York: Springer US. Geraadpleegd op 19 november 2019, via https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2Fs10964-017-0727-z.pdf
Michiels, J. (2019-2020). KdG Studiegids: Observeren en rapporteren. [ECTS fiche].
Antwerpen: Karel de Grote Hogschool. Geraadpleegd op 13 oktober 2019, via https://bamaflexweb.kdg.be/BMFUIDetailxOLOD.aspx?a=97575&b=1&c=1
Miller, W.R. & Rollnick, S. (2002). Motivational interviewing: preparing people to change.
New York/London: The Guilford Press.
Moens, B. (2 oktober 2019). De nieuwe ministers: Weyts krijgt Onderwijs, Beke Welzijn.
De Tijd. Geraadpleegd op 13 oktober 2019, via https://www.tijd.be/dossiers/jambon-i/de-nieuwe-ministers-weyts-krijgt-onderwijs-beke-welzijn/10167709.html
Opromolla, F. (18 augustus 2019). Eenzaamheid is een probleem, ook voor jongeren als
Bryan (26). Geraadpleegd op 26 december 2019, via https://nos.nl/artikel/2297989-eenzaamheid-is-een-probleem-ook-voor-jongeren-als-bryan-26.html
Oudejans, S. & Spits, M. (2017). Snel succes met ROM: Een leidraad voor professionals
in de GGZ. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Petterson, V. (2018). Cognitieve Intelligentie (IQ) en Emotionele Intelligentie (EQ) als
Mogelijke Beschermende Factoren tegen Depressie. [Masterthesis]. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Geraadpleegd op 29 december 2019, via http://www.scriptiesonline.uba.uva.nl/document/609870
Peuteman, A. (8 oktober 2019). Geen psychologische crisishulp voor 65-plussers: 'Hier
komen ongelukken van'. Knack. Geraadpleegd op 13 oktober 2019, via https://www.knack.be/nieuws/belgie/geen-psychologische-crisishulp-voor-65-plussers-hier-komen-ongelukken-van/article-normal-1518061.html
Sienaert, P. (2017). Psychopathologie. Tielt. Uitgeverij LannooCampus.
Steketee, M., Nederland, T., Mak, J., Van der Gaag, R., Van Bommel, M., Roebroek, L.,
Van der Eerden, S. Van den Toorn, J. Smits, J. & Van Waesberghe, E. (2013). Kinderen in armoede in Nederland. [Document]. Dan Haag: Verwey-Jonker Instituut. Geraadpleegd op 25 december 2019, via https://www.verwey-jonker.nl/doc/jeugd/5230%20Kinderen%20in%20Armoede_2.pdf
Raets, H. & Boven, H. (2012) Wat is opvoeding? [Document]. Brussel: Expertisecentrum
Opvoedingsondersteuning. Geraadpleegd op 31 oktober 2019, via
https://www.expoo.be/sites/default/files/atoms/files/wat_is_opvoeding_raets_boven.pdf
Regeerakkoord van de Vlaamse Regering (2019-2024). Vlaamse Regering, 1 oktober
2019. Geraadpleegd op 13 oktober 2019, via https://www.vlaanderen.be/publicaties/regeerakkoord-van-de-vlaamse-regering-2019-2024
Renout, F. (28 maart 2019). Sneller uit de kast, maar discriminatie blijft. Geraadpleegd
op 27 december 2019, via https://www.standaard.be/cnt/dmf20190327_04285770?
Rigter, J. (2010). Ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen. Bussem:
Uitgeverij Coutinho
Rigter, J. (2014). Het palet van de psychologie: stromingen en hun toepassingen in
hulpverlening en opvoeding. Bussem: Uitgeverij Coutinho.
Similes (2012). Familie als partner in de GGZ: een praktische gids voor zorgverleners.
[Gids]. Heverlee: Similes vzw. Geraadpleegd op 29 december 2019, via https://familieplatform.be/wp-content/uploads/2018/03/Werken_met_families.pdf
Slot, W. & Van Aken, M. (2017) Psychologie van de adolescentie. Amersfoort:
ThiemeMeulenhoff.
Statistiek Vlaanderen (2018). Psychische klachten. Geraadpleegd op 4 januari 2020, via
https://www.statistiekvlaanderen.be/nl/psychische-klachten
Stubbe, C. (2017) Depressie in de media: een kwalitatieve studie naar de ervaring van
(ex-)patiënten omtrent mediaberichtgeving omtrent mediaberichtgeving rond depressie door middel van focusgroepen. [Masterproef]. Gent: Universiteit Gent. Geraadpleegd op 29 december 2019, via https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/376/946/RUG01-002376946_2017_0001_AC.pdf
Ter Horst, W. (2006). Het herstel van het gewone leven. Houten: Bohn Stafleu van
Loghum
Vanhalst, J. (2015). Eenzaamheid en depressie bij jongeren. Hoe kunnen we de vicieuze
cirkel doorbreken?. Caleidoscoop. 25(1), pp. 10-11. Geraadpleegd op 3 november 2019, via http://www.caleidoscoop.be/library/132/files/jg25_1_06-20150309-1331.pdf
Vansant, B. (2010). Depressie is geen ziekte: depressie als positief kruispunt in je leven.
Antwerpen: Standaard Uitgeverij.
Van der Ploeg, J. (2018). Eenzaamheid bij jeugdigen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Van Droogenbroeck, F., Spruyt, B., Mastari, L. & Siongers J. (2016). Ervaren
discriminatie bij Vlaamse jongeren: een situatieschets. [Onderzoeksnota]. Brussel: Vrije Universiteit Brussel. Geraadpleegd op 27 december 2019, via https://demos.be/sites/default/files/ervaren_discriminatie_bij_vlaamse_jongeren_ad_hoc_2016.pdf
Van Gijsel. E. (2018). Let op kinderen van ouders met psychische problemen. Huisarts en
wetenschap. 61(10), pp. 71-73. Geraadpleegd op 2 december 2019, via https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2Fs12445-018-0324-8.pdf
Van Hasselt, N. (2010). Preventie van schadelijk alcoholgebruik en drugsgebruik onder
jongeren. [Onderzoek]. Utrecht: Trimbus-instituut. Geraadpleegd op 18 november 2019, via https://www.stap.nl/content/bestanden/preventie-van-schadelijk-alcoholgebruik-en-drugsgebruik-onder-jongeren.pdf
Van Hout, I. (2017). De samenhang tussen de Opvoedstijlen van Vaders en Moeders en
de Depressieve Klachten van Adolescenten. [Masterthesis]. Utrecht: Universiteit Utrecht. Geraadpleegd op 8 december 2019, via https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/352905/Masterthesis%20Hout%2C%20IAMvan-3675238.pdf?sequence=2&isAllowed=y
Van Rooijen, K. (2012). Oorzaken van depressie. [Document]. Utrecht: Nederlands
Jeugdinstituut. Geraadpleegd op 19 november 2019, via https://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Risicofactoren_Depressie.pdf
Van Vlierden, A. (5 september 2019). Depressie bij jongeren: praten met
leeftijdsgenoten niet altijd een goed idee. Geraadpleegd op 5 september 2019, via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/09/05/depressie-bij-jongeren-praten-met-leeftijdsgenoten-vaak-geen-go/
Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie. (2016). Omgaan met zelfbeschadiging: een
gids voor ouders en hulpverleners. [Gids]. Brussel: Vlaamse Overheid. Geraadpleegd op 18 november 2019, via https://www.zelfmoord1813.be/sites/default/files/finale%20brochure.pdf
Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie. (z.d.). Misverstanden over zelfmoord.
Geraadpleegd op 18 november 2019, via https://www.zelfmoord1813.be/feiten-en-cijfers/misverstanden-over-zelfmoord
Vlogaert, H. (14 april 2015) Hoe geraken we van het 'prepuberaal schoonheidsideaal' af?.
Geraadpleegd op 29 december 2019, via https://www.demorgen.be/leven-liefde/hoe-geraken-we-van-het-prepuberaal-schoonheidsideaal-af~b8ed603c/
Visser, K., Bolt G. & Van Kempen, R. (2015). Buurteffecten op kinderen en jongeren: een
literatuurstudie. [Literatuurstudie]. Utrecht: Universiteit Utrecht. Geraadpleegd
op 25 december 2019, via
Wayenberg, A. (2018). Wanneer ben je depressief?. Geraadpleegd op 2 december
2019, via https://npofocus.nl/artikel/7779/wanneer-ben-je-depressief
Wits. E., Doreleijers, T., Van den Brink, W., Meije, D., Van Wijngaarden, B. & Van de
Glind, G. (2016) Richtlijn middelengebruik: richtlijnen jeugd en jeugdbescherming. . [Programma]. Utrecht: Trimbos-Instituut. Geraadpleegd op 3 november 2019, via https://richtlijnenjeugdhulp.nl/wp-content/uploads/2016/01/Richtlijn-Middelengebruik-Richtlijn.pdf
