Fysieke activiteit : voldoende om leeftijdsgebonden ziekten de kop in te drukken?
Nog nooit leefden we zo lang als vandaag. Toch staat een verlengde levensverwachting niet garant voor ziektevrije jaren. Wat als dagdagelijkse beweging dit zou kunnen voorkomen?
Vergrijzende bevolking : een vlekkeloos verhaal?
De groep volwassenen ouder dan 80 jaar profileerde zich de laatste jaren als snelst groeiende bevolkingsgroep. Meer nog, naar schatting zou deze tegen 2050 uit meer dan 426 miljoen individuen bestaan. Toch zit er een haar in de boter. Ouder worden gaat namelijk niet noodzakelijk hand in hand met gezond verouderen. Hoewel onze ouderen het dus schijnbaar goed doen, wordt tot maar liefst 60% van hen geconfronteerd met de gevolgen van ‘frailty’ of ‘kwetsbaarheid’.
Frailty is een leeftijdsgebonden syndroom dat wordt gekenmerkt door een daling van onze reservecapaciteit. Heel concreet vertaalt dit zich naar een verhoogd risico op onder andere valpartijen, hospitalisaties en zelfs sterfte. Hoewel de onderliggende mechanismen nog niet volledig geïdentificeerd werden, duidt recent onderzoek immunosenescentie, een leeftijdsgebonden disregulatie van het afweersysteem, aan als één van de boosdoeners. Immunosenescentie wordt onder andere gekenmerkt door een verschuiving in het type cellen dat ons afweersysteem bevolkt. Waar vroeger naïeve cellen paraat stonden om te reageren op (schadelijke) omgevingsfactoren, worden nu disfunctionele ‘senescente’ cellen aangetroffen die deze taak niet meer kunnen opnemen. Deze disregulatie heeft onder andere belangrijke gevolgen voor twee pijlers van het huidige internationale COVID-19 klimaat: infectie en vaccinatie. Een verlaagd afweersysteem kan immers leiden tot een verhoogde kans op infectie en kan er ook voor zorgen dat de effecten van vaccinatie gedeeltelijk verloren gaan. Immunosenescentie draagt ook bij tot een chronische laaggradige ontsteking, die op zijn beurt bijdraagt tot chronische ziekten, zoals hart- en vaatziekten, artrose en osteoporose.
Kwetsbaarheid, immunosenescentie en ontsteking: hoe pak je dit aan?
Recent wetenschappelijk onderzoek duidde lichaamsbeweging aan als mogelijke oplossing om deze leeftijdsgebonden ziekten tegen te gaan. Dit werd echter aangetoond door gebruik te maken van zeer specifieke interventies: de aard en de dosis van de oefeningen is hier van zeer groot belang. Of fysieke activiteit uitgevoerd tijdens dagdagelijkse activiteiten, zoals uitgevoerd tijdens het huishouden of wandelen, ook een rol zou kunnen spelen bij het optreden van kwetsbaarheid, het verouderen van het afweersysteem of ontsteking, blijft momenteel een raadsel.
Fysieke activiteit versus kwetsbaarheid, immunosenescentie en ontsteking
Om de rol van fysieke activiteit na te gaan, maakten we gebruik van data omtrent fysieke activiteit, kwetsbaarheid en ontsteking verzameld via de BUTTERFLY-studie (op de Vrije Universiteit Brussel). Deze studie richt zich op het identificeren van merkers van kwetsbaarheid en gezonde veroudering en evalueert de voorspellende waarde van deze merkers voor het optreden van kwetsbaarheid of het gezond ouder worden bij zelfstandige 80+’ers. Uit data van 309 ouderen die nog geen kwetsbaarheid (robuust) of een vroege fase van kwetsbaarheid (pre-frailty) vertoonden, bleek dat ouder zijn en tot het mannelijke geslacht behoren, significant bijdroegen tot pre-frailty. Pre-frail zijn was echter niet geassocieerd met fysieke activiteit. Fysieke activiteit bleek dus geen bijdrage te leveren aan het voorkomen van pre-frailty. Wel werden er associaties gevonden tussen fysieke activiteit en veranderingen in het afweersysteem. Actief zijn was geassocieerd met lagere percentages naïeve en hogere percentages geheugen cellen, behalve bij mannen. Bij mannen was actief zijn gecorreleerd met minder naïeve cellen. Er werden geen associaties gevonden met senescente cellen. Dit toont aan dat fysieke activiteit niet voldoende was om de verschuiving van naïeve naar disfunctionele senescente cellen tegen te gaan. Tenslotte was actief zijn wel geassocieerd met lagere concentraties van een prominente inflammatoire merker (C-reactive protein) bij vrouwen.
Hoewel een verhoogde fysieke activiteit bij 80+’ers een gunstig effect vertoonde op ontsteking bij vrouwen, kon er geen duidelijk gunstig effect op kwetsbaarheid of immunosenescentie gevonden worden. Uit deze studie blijkt dus dat fysieke activiteit uitgevoerd tijdens dagdagelijkse activiteiten niet voldoende is om het optreden van kwetsbaarheid en immunosenescentie te voorkomen. Wellicht zijn meer intensieve oefenprogramma’s daarom ook bij ouderen noodzakelijk. Dit staat haaks op de -onterecht- heersende denksfeer die enkel jongere volwassenen aanzet tot sporten. Om het taboe rond ouderen en sport te doorbreken is grootschalig inzetten op beweging bij ouderen onontbeerlijk. Alleen zo zal sport leeftijdsgebonden ziekten de kop helpen indrukken.
Bibliografie
1 United Nations - Department of Economic and Social Affairs - Population Division. World Population Prospects 2019: Highlights., (2019) available at https://population.un.org/wpp/Publications/Files/WPP2019_Highlights.pdf(Accessed: 2nd of December 2019).
2 World Health Organization. World report on Ageing and Health (2015), available at: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/186463/9789240694811_eng.pdf (Accessed: 2nd of December 2019).
3 Hoogendijk, E. O.et al.Frailty: implications for clinical practice and public health. Lancet394, 1365-1375, doi:10.1016/s0140-6736(19)31786-6 (2019).
4 Fried, L. P.et al.Frailty in older adults: evidence for a phenotype. J Gerontol A Biol Sci Med Sci56, M146-156, doi:10.1093/gerona/56.3.m146 (2001).
5 Vermeiren, S.et al.Frailty and the Prediction of Negative Health Outcomes: A Meta-Analysis. J Am Med Dir Assoc17, 1163.e1161-1163.e1117, doi:10.1016/j.jamda.2016.09.010 (2016).
6 Tannou, T., Koeberle, S., Manckoundia, P. & Aubry, R. Multifactorial immunodeficiency in frail elderly patients: Contributing factors and management. Med Mal Infect49, 167-172, doi:10.1016/j.medmal.2019.01.012 (2019).
7 Fulop, T.et al.Frailty, Inflammation and Immunosenescence. Interdiscip Top Gerontol Geriatr41, 26-40, doi:10.1159/000381134 (2015).
8 Pawelec, G. in Mech Ageing DevVol. 108 1-7 (1999).
9 Nikolich-Zugich, J. The twilight of immunity: emerging concepts in aging of the immune system. Nat Immunol19, 10-19, doi:10.1038/s41590-017-0006-x (2018).
10 Alves, A. S. & Bueno, V. Immunosenescence: participation of T lymphocytes and myeloid-derived suppressor cells in aging-related immune response changes. Einstein (Sao Paulo)17, eRB4733, doi:10.31744/einstein_journal/2019RB4733 (2019).
11 Chou, J. P. & Effros, R. B. T cell replicative senescence in human aging. Curr Pharm Des19, 1680-1698, doi:10.2174/138161213805219711 (2013).
12 Olivieri, F., Prattichizzo, F., Grillari, J. & Balistreri, C. R. Cellular Senescence and Inflammaging in Age-Related Diseases. Mediators Inflamm2018, 9076485, doi:10.1155/2018/9076485 (2018).
13 Laberge, R. M.et al.MTOR regulates the pro-tumorigenic senescence-associated secretory phenotype by promoting IL1A translation. Nat Cell Biol17, 1049-1061, doi:10.1038/ncb3195 (2015).
14 van Deursen, J. M. The role of senescent cells in ageing. Nature509, 439-446, doi:10.1038/nature13193 (2014).
15 Pawelec, G. Age and immunity: What is "immunosenescence"? Exp Gerontol105, 4-9, doi:10.1016/j.exger.2017.10.024 (2018).
16 Fulop, T.et al.Immunosenescence and Inflamm-Aging As Two Sides of the Same Coin: Friends or Foes? Front Immunol8, 1960, doi:10.3389/fimmu.2017.01960 (2017).
17 Fulop, T., Dupuis, G., Witkowski, J. M. & Larbi, A. The Role of Immunosenescence in the Development of Age-Related Diseases. Rev Invest Clin68, 84-91 (2016).
18 Cao Dinh, H.et al.Strength endurance training but not intensive strength training reduces senescence-prone T-cells in peripheral blood in community-dwelling elderly women. J Gerontol A Biol Sci Med Sci, doi:10.1093/gerona/gly229 (2018).
19 Dinh, H. C.et al.Effects of Physical Exercise on Markers of Cellular Immunosenescence: A Systematic Review. Calcified Tissue International100, 193-215, doi:10.1007/s00223-016-0212-9 (2017).
20 Silva, R. B., Aldoradin-Cabeza, H., Eslick, G. D., Phu, S. & Duque, G. The Effect of Physical Exercise on Frail Older Persons: A Systematic Review. J Frailty Aging6, 91-96, doi:10.14283/jfa.2017.7 (2017).
21 Apostolo, J.et al.Effectiveness of interventions to prevent pre-frailty and frailty progression in older adults: a systematic review. JBI Database System Rev Implement Rep16, 140-232, doi:10.11124/jbisrir-2017-003382 (2018).
22 de Labra, C., Guimaraes-Pinheiro, C., Maseda, A., Lorenzo, T. & Millan-Calenti, J. C. Effects of physical exercise interventions in frail older adults: a systematic review of randomized controlled trials. BMC Geriatr15, 154, doi:10.1186/s12877-015-0155-4 (2015).
23 Liberman, K., Forti, L. N., Beyer, I. & Bautmans, I. The effects of exercise on muscle strength, body composition, physical functioning and the inflammatory profile of older adults: a systematic review. Curr Opin Clin Nutr Metab Care20, 30-53, doi:10.1097/mco.0000000000000335 (2017).
24 Nilsson, M. I.et al.Lifelong aerobic exercise protects against inflammaging and cancer. Plos One14, 25, doi:10.1371/journal.pone.0210863 (2019).
25 Peterson, M. J.et al.Physical activity as a preventative factor for frailty: the health, aging, and body composition study. J Gerontol A Biol Sci Med Sci64, 61-68, doi:10.1093/gerona/gln001 (2009).
26 Rogers, N. T.et al.Physical activity and trajectories of frailty among older adults: Evidence from the English Longitudinal Study of Ageing. PLoS One12, e0170878, doi:10.1371/journal.pone.0170878 (2017).
27 Jung, Y. S.et al.Physical Inactivity and Unhealthy Metabolic Status Are Associated with Decreased Natural Killer Cell Activity. Yonsei Med J59, 554-562, doi:10.3349/ymj.2018.59.4.554 (2018).
28 Valdiglesias, V.et al.Immune biomarkers in older adults: Role of physical activity. J Toxicol Environ Health A80, 605-620, doi:10.1080/15287394.2017.1286898 (2017).
29 Ertek, S. & Cicero, A. Impact of physical activity on inflammation: effects on cardiovascular disease risk and other inflammatory conditions. Arch Med Sci8, 794-804, doi:10.5114/aoms.2012.31614 (2012).
30 Shih, I. F.et al.The Roles of Physical Activity and Inflammation in Mortality, Cognition, and Depressive Symptoms Among Older Mexican Americans. Am J Epidemiol188, 1944-1952, doi:10.1093/aje/kwz180 (2019).
31 Panda, A.et al.Human innate immunosenescence: causes and consequences for immunity in old age. Trends Immunol30, 325-333, doi:10.1016/j.it.2009.05.004 (2009).
32 Freitag, S. & Schmidt, S. Psychosocial Correlates of Frailty in Older Adults. Geriatrics (Basel)1, doi:10.3390/geriatrics1040026 (2016).
33 Higueras-Fresnillo, S.et al.Physical Activity and Association Between Frailty and All-Cause and Cardiovascular Mortality in Older Adults: Population-Based Prospective Cohort Study. J Am Geriatr Soc66, 2097-2103, doi:10.1111/jgs.15542 (2018).
34 Elixhauser, A., Steiner, C., Harris, D. R. & Coffey, R. M. Comorbidity measures for use with administrative data. Med Care36, 8-27, doi:10.1097/00005650-199801000-00004 (1998).
35 Simpson, R. J. Aging, persistent viral infections, and immunosenescence: can exercise "make space"? Exerc Sport Sci Rev39, 23-33, doi:10.1097/JES.0b013e318201f39d (2011).
36 Solana, R.et al.Innate immunosenescence: effect of aging on cells and receptors of the innate immune system in humans. Semin Immunol24, 331-341, doi:10.1016/j.smim.2012.04.008 (2012).
37 Cao Dinh, H.et al.Association Between Immunosenescence Phenotypes and Pre-frailty in Older Subjects: Does Cytomegalovirus Play a Role? J Gerontol A Biol Sci Med Sci74, 480-488, doi:10.1093/gerona/gly135 (2019).
38 Minciullo, P. L.et al.Inflammaging and Anti-Inflammaging: The Role of Cytokines in Extreme Longevity. Arch Immunol Ther Exp (Warsz)64, 111-126, doi:10.1007/s00005-015-0377-3 (2016).
39 Folstein, M. F., Folstein, S. E. & McHugh, P. R. "Mini-mental state". A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. J Psychiatr Res12, 189-198, doi:10.1016/0022-3956(75)90026-6 (1975).
40 Sirola, J., Pitkala, K. H., Tilvis, R. S., Miettinen, T. A. & Strandberg, T. E. Definition of frailty in older men according to questionnaire data (RAND-36/SF-36): The Helsinki Businessmen Study. J Nutr Health Aging15, 783-787, doi:10.1007/s12603-011-0131-4 (2011).
41 Rockwood, K., Andrew, M. & Mitnitski, A. A comparison of two approaches to measuring frailty in elderly people.J Gerontol A Biol Sci Med Sci62, 738-743, doi:10.1093/gerona/62.7.738 (2007).
42 Bielderman, A.et al.Multidimensional structure of the Groningen Frailty Indicator in community-dwelling older people. BMC Geriatr13, 86, doi:10.1186/1471-2318-13-86 (2013).
43 De Dobbeleer, L.et al.Martin Vigorimeter assesses muscle fatigability in older adults better than the Jamar Dynamometer. Exp Gerontol111, 65-70, doi:10.1016/j.exger.2018.07.004 (2018).
44 Orme, J. G., Reis, J. & Herz, E. J. Factorial and discriminant validity of the Center for Epidemiological Studies Depression (CES-D) scale. J Clin Psychol42, 28-33, doi:10.1002/1097-4679(198601)42:1<28::aid-jclp2270420104>3.0.co;2-t (1986).
45 Sproston, N. R. & Ashworth, J. J. Role of C-Reactive Protein at Sites of Inflammation and Infection. Front Immunol9, 754, doi:10.3389/fimmu.2018.00754 (2018).
46 Paez Espinosa, E. V., Murad, J. P. & Khasawneh, F. T. Aspirin: pharmacology and clinical applications. Thrombosis2012, 173124, doi:10.1155/2012/173124 (2012).
47 Charlson, M. E., Pompei, P., Ales, K. L. & MacKenzie, C. R. A new method of classifying prognostic comorbidity in longitudinal studies: development and validation. J Chronic Dis40, 373-383, doi:10.1016/0021-9681(87)90171-8 (1987).
48 Dipietro, L., Caspersen, C. J., Ostfeld, A. M. & Nadel, E. R. A survey for assessing physical activity among older adults. Med Sci Sports Exerc25, 628-642 (1993).
49 Onyema, O. O.et al.Cellular aging and senescence characteristics of human T-lymphocytes. Biogerontology13, 169-181, doi:10.1007/s10522-011-9366-z (2012).
50 Campbell, J. P., Guy, K., Cosgrove, C., Florida-James, G. D. & Simpson, R. J. Total lymphocyte CD8 expression is not a reliable marker of cytotoxic T-cell populations in human peripheral blood following an acute bout of high-intensity exercise. Brain Behav Immun22, 375-380, doi:10.1016/j.bbi.2007.09.001 (2008).
51 Bellingsley, P. Probability and Measure (3rd ed.). (1995).
