OVER LEVEN IN ROEMENIE: EEN TOEKOMST TUSSEN SCHAAMTE EN SUCCES
Mijn veldwerk in Roemenië
Mijn eerste ochtend in Roemenië werd ik direct geconfronteerd met wat er me allemaal nog te wachten zou staan. Maar vooral, met hoe sterk de realiteit verschilt van je vooringenomenheid. In de zomer van 2019 reisde ik naar Roemenië om er veldwerk voor mij antropologische thesis te verzamelen. Ik ging er spreken met mensen die leefden tussen de restanten van het communisme. Ik ging er ronddwalen over de pleinen waar dertig jaar geleden de mensen op straat kwamen om zich te verzetten tegen het bestuur van Ceaușescu. Ik ging er verhalen opdoen over een wereld die niet meer bestaat en eentje die nog volop in wording is.
Het veldwerk dat vooraf ging aan mijn thesis bracht me naar Timişoara. Dit is een stad in het Westen van Roemenië met een rijk verleden die de bakermat vormde voor de opstanden die leidden tot het omverwerpen van het communistisch bestuur. Met andere woorden, het uitgelezen startpunt voor een onderzoek naar postsocialistisch Oost-Europa. Zo een veldwerk bestaat erin dat je als onderzoeker je moet leren overgeven aan je participanten, dat je vriendschappen gaat smeden met mensen die een heel ander leven leiden en een compleet andere achtergrond hebben maar een interessant verhaal te vertellen hebben. Voor mij bestonden deze mensen in de vorm van enkele huisgenoten waarbij ik toevallig een kamer huurde. Vooral Richard, hij wilde me maar al te graag zijn stad tonen.
Met hem aan mijn zijde trok ik door de straten van Timişoara. Zo geraakten we aan de praat. Geraakte hij aan de praat, moet ik zeggen. Al snel leerde ik geduldig afwachten én bovendien, aandachtig luisteren naar de verhalen die Richard te vertellen had over de stad waarin zijn leven zich afspeelde, waar hij de straten bij hun namen kende en waar hem geen enkel terras vreemd was. Hij vertelde over de sociale spanningen in Roemenië en over zijn toekomstvisie voor zijn land.
Toekomstvisies voor een land in verandering
De revolutionaire waan waarin de Roemeense bevolking zich wentelde in de nadagen van de neergang van het communisme verdween als sneeuw voor de zon. Ruim drie decennia later hebben velen hun buik vol van het neoliberale kapitalisme dat ze toentertijd met open armen verwelkomden en aanzagen als de brenger van rijkdommen. Het individualisme dat zich begon te ontwikkelen stond haaks op een staatsgeleide economie die er jaren lang het leven had bepaald. De gedachte dat na de val van het socialisme de samenleving opnieuw geboetseerd kon worden, lijkt nu naïef. U moet zich er immer van vergewissen dat de ene ideologie niet zomaar plaats ruimt voor de volgende, maar altijd stukken van zichzelf meegeeft. Hierin bevindt zich een belangrijke aanwijzing wanneer we willen kijken naar de toekomst van Roemenië.
Een vriend van Richard die studeerde aan het kunstendepartement van de universiteit in Timişoara creëerde enkele jaren geleden een wolk. Deze wolk bevindt zich in een kooi die staat opgesteld in de tuin van de faculteit. Deze wolk wil ik gebruiken als metafoor voor de Roemeense bevolking. Net zoals de wolk zitten zij gevangen, maar net zoals die wolk kunnen ze ook op ieder moment ontsnappen tussen de tralies door. De Roemeense jeugd zit gevangen aan de randen van Europa waar ze achterblijven zonder stem en zonder vooruitzicht. Maar wat houdt hen daar? Volgens Richard is het een drang om van Roemenië een land te maken waar hij trots op kan zijn. Volgens Olĕg, een oudere man, is het inderdaad aan de jeugd om zijn land te veranderen. Zij hebben immers de wereld gezien, vertelt hij me tijdens een nachtelijke treinrit door het Roemeens binnenland. Enkel door bekwame mensen aan te trekken en op de juiste plaatsen te krijgen, kan het land erop vooruit gaan.
Om zo een toekomstvisie te formuleren, kunnen we ons op verschillende zaken beroepen. Gebeurtenissen uit het verleden, maar evenzeer gedachten over hoe die toekomst er precies dient uit te zien. Al deze dingen staan ter discussie. Want. Voor het formuleren van nieuwe toekomsten is het van belang aandacht te besteden aan de ideeën die worden aangewend om deze nieuwe dingen te denken. In Roemenië opent zich zo een grijze zone voor vernieuwing, ongedefinieerd en vol potentieel. Maar de synthese van deze processen kan nog niet worden vastgelegd. Met andere woorden, wat de toekomst van Roemenië te bieden heeft, staat nog lang niet vast. Maar één ding is zeker. Het verleden waarop mensen zoals Richard, Olĕg en vele anderen zich beroepen, is er eentje dat vastzit tussen trots en schaamte, maar van daaruit willen zij een toekomst formuleren waar ze trots op kunnen zijn.
Betonnen appartementen en open toekomsten
Het leven in Timişoara is een sprekend voorbeeld van wat Oleg bestempelde als twee Roemeniën. Eentje in de stad, waar jongeren de wereld hebben gezien. En eentje op het platteland, waar de oudere generaties vasthouden aan het communisme dat ze kennen van weleer. Net zoals die twee werelden vaak met elkaar in aanraking komen, zo zal ook de toekomst van Roemenië een samenkomen zijn. Het zal een nieuwe, hybride vorm van samenleven zijn, niet beter of slechter dan eender welke andere vorm van samenleven, maar gewoon weg radicaal anders. Gestuwd door stedelijke verloedering die tiert in de wijken, wil de bevolking op zoek gaan naar iets anders. Dat alles terwijl de megalomane, uit grijs-grauw beton opgetrokken appartementsgebouwen van weleer mee turen over hun schouders. Het leven is immers een improvisatie, waarin weliswaar enkele rekwisieten voor handen zijn, maar waarbij de uitkomst in de handen ligt van zij die zich willen scharen achter een toekomstvisie waar ze trost op kunnen zijn. Datgene wat 30 jaar geleden op het plein voor het operahuis in gang werd gezet en leidde tot een nationale revolutie die erin slaagde een juk dat veertig jaar lang op de bevolking had gewogen, af te werpen, is nog niet ten einde. Roemenië is nog steeds aan het worden, en wat dat wel kan, gaat of zal worden, dat is nog open.
Bibliografie
Abu-Lughod, Lila. 1991. “Writing Against Culture.” In Recapturing Anthropology: Working in the Present, Red. Richard Fox, 137-162. Santa Fe: School of American Research Press.
Adorno, Theodor. 1998. “The Meaning of Working Through the Past.” In Critical Models: Interventions and Catchwords, Red. Theodor Adorno, 89-103. New York: Columbia University Press.
Alexander, Jeffrey. 2004. “Towards a theory of Cultural Trauma.” In Cultural Trauma and Collective Identity, Red. Jeffery Alexander, Ron Eyerman, Bernhard Giesen, Neil Smelser, Piotr Sztompka, 1-30. Berkeley: University of California Press.
Anderson, Benedict. 2006 [1983]. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. New York: Verso.
Anderson, Jon. 2004. “Talking whilst Walking: a geographical archaeology of knowledge.” Area 36, nr.3 (september): 254-261.
Annals of the Association
Anzaldúa, Gloria. 2015. Light in the dark: rewriting identity, spirituality, reality. Durham: Duke University Press.
Appadurai, Arjun. 1988. “Putting Hierarchy in its Place.” Cultural Anthropology 3, nr.1 (februari): 36-49.
Appadurai, Arjun. 2013. “In My Fathers Nation.” In Future as Cultural Fact, Red. Arjun Appadurai, 101-111. Londen: Verso.
Ash, Timothy. 1990. We the People. The Revolution of 89 Witnessed in Warsaw, Budapest, Berlin and Prague. Londen: Granta Books
Assmann, Aleida. 2008. “Transformations between History and Memory.” Social Research 75, nr.1 (lente): 49-72.
Astuti, Rita. 2017. “Taking People Seriously.” HAU: Journal of Ethnographic theory 7, nr.1 (lente): 105-122.
Bakhtin, Mikhail. 1981. The dialogic imagination. Austin: Texas University Press.
Bastide, Roger. 1970. “Mémoire Collective et Sociologie du Bricolage.” Annnée sociologique 21, nr.3: 65-108.
Baumol, William. 1990. “Entrepreneurship: Productive, Unproductive, and Destructive.” Journal of Political Economy 98, nr.5 (januari): 893-921.
Benjamin, Walter. 2007 [1968]. Illuminations: Essays and Reflections. New York: Schocken Books.
Bhabha, Homi. 1994. The Location of Culture. Londen: Routledge.
Blommaert, Jan. 2015. "Chronotopes, scales, and complexity in the study of language in society." Annual Review of Anthropology 44, nr.1 (oktober):105-116.
Both, Stefan. 2014. “Árpád Mühle, proiectantul Parcului Rozelor din Timişoara, la loc de cinste alături de tatăl său.” In Timişoara. Geraadpleegd op 3 augustus 2020. https://adevarul.ro/locale/ timisoara/foto-Arpad-muhle-proiectantul-parcului-rozelor-timisoara-loc-cinste-alaturi-tatal-sau-1_53db516b0d133766a8eb61ce/index.html
Burchardt, Marian & Stefan Höhne. 2015. “The infrastructures of Diversity: Materiality and Culture in Urban Space – An Introduction.” New Diversities 17, nr.2 (juli): 1-13.
Burman, Anders. 2018. “Are anthropologists monsters? An Andean dystopian critique of extractivist ethnography and Anglophone-centric anthropology.” HAU: Journal of Ethnographic Theory 8, nr.2 (lente/herfst):48-64.
Carey, Matthew. 2017. Mistrust: An Ethnographic Theory. HAU Books: Chicago.
Casey, Edward. 1987. Remembering. A Phenomenological Study. Bloomington: Indiana University Press.
Casey, Edward. 2001. “Between geography and philosophy: what does it mean to be in the place-world?” Annals of the Association of American Geographers 91, nr.4 (maart): 683-693.
Causey, Andrew. 2016. Drawn to See: Drawing as an Ethnographic Method. Toronto: University of Toronto Press.
Clifford, James & George Marcus. 1986. Writing culture: the poetics and politics of ethnography. Berkeley: University of California Press.
Clifford, James. 1988. The Predicament of Culture: Twentieth Century Ethnography, Literature and Art. Cambridge: Harvard University Press.
Cole, Jennifer. 2001. Forget Colonialism? Sacrifice and the Art of Memory in Madagascar. Berkeley: University of California Press.
Creţan, Remus & Thomas O’brien. 2019. “‘GET OUT OF TRAIAN SQUARE!’: Roma Stigmatization as a Mobilizing Tool for the Far Right in Timişoara, Romania.” International Journal of Urban and Regional Studies 43, nr.5 (juni): 833-847.
De Certeau, Michel. 1990 [1980] . L’invention du quotidien. Paris: Gallimard.
Debord, Guy. 2005 [1967]. De spektakelmaatschappij. Vertaald door Jaap Kloosterman, René van de Kraats & Els van Daele. Amsterdam: De Dolle Hond.
Derrida, Jacques. 2006 [1993]. Specters of Marx. Vertaald door Peggy Kamuf. New York: Taylor & Francis Ltd.
Donohoe, Janet. 2006. “Rushing to Memorialize.” Philosophy in the Contemporary World 13, nr.1 (lente): 6-12.
Eurostat. 2019. “Minimumloonstatistieken.” Laatst bewerkt op 5 juni 2020. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Mini… wage_ statistics/nl&oldid=485213
Fabian, Johannes. 1983. Time and the Other. How Anthropology makes its Object. New York: Columbia University Press.
Fabian, Johannes. 1990. “Presence and Representation: The Other in Anthropological Writing.” Critical Inquiry 16, nr.4 (zomer): 753-772.
Fabian, Johannes. 2012. “Cultural anthropology and the question of knowledge.” Journal of the Royal Anthropological Institute 18, nr.2 (juni): 439-453.
Fassin, Didier. 2013. “Why Ethnography Matters: On Anthropology and Its Publics.” Cultural Anthropology 28, nr.4 (oktober): 621-646.
Fassin, Didier. 2014. “True life, real lives: Revisiting the boundaries between ethnography and fiction.” American Ethnologist 41, nr.1 (februari): 40-55.
Fassin, Didier. 2015. “The public afterlife of ethnography.” American Ethnologist 42, nr.4 (oktober): 592-609.
Feuerstein, Günther. 1997. Androgynos: The Male-Female in Art and Architecture. Stuttgart: Menges.
Foucault, Michel. 1977. Language, counter-memory, practice. New York: Cornell University Press.
Foucault, Michel. 1998. The History of Sexuality: 1. Londen: Penguin.
Geertz, Clifford. 1973. The Interpretation of Cultures. Londen: Hutchinson.
Goodwin, Barbara. 2016. Using Political Ideas, 6th edition. New York: Wiley.
Gramsci, Antonio. 1982. Selections from the Prison Books. Londen: Lawrence and Wishart.
Grigoras, Alina. 2017. “The Illegal Retrocessions Case In Timişoara: Hundreds Of Historical Buildings Owned By Roma Clans.” Laatst aangepast op 17 februari 2017. https://www.romaniajournal.ro/society-people/the-illegal-retrocessions-…- Timişoara-hundreds-of-historical-buildings-owned-by-roma-clans/
Halbwachs, Maurice. 1992 [1925]. On Collective Memory. Chicago: Chicago University Press.
Hansen, Thomas Blom. 2012. Melancholia of Freedom: Social Life in an Indian Township in South Africa. Princeton: Princeton University Press.
Haraway, Donna. 2016. Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene. Londen: Duke University Press.
Heynen, Hilde. 2006. “De gegenderde stad: stad en stedenbouw vanuit genderperspectief.” In De Stad, Red. Mieke Dings, 275-286. Rotterdam: 010.
Heynen, Hilde. 2013. “Space as receptor, instrument or stage. Notes on the interaction between spatial and social constellations.” International Planning Studies 18, nr.3-4 (november): 342-357.
Hoffman, Martin. 2015. “Remembrance of Revolutions Past—A Democratic Resource? 1989—Space of Remembrance in the “Hero Cities” of Leipzig and Timişoara.” Journal of Urban History 41(4): 679-692.
Ingold, Tim & Monica Janowski. 2012. Imagining Landscapes: Past, Present and Future. Ashgate: Farnham.
Ingold, Tim. 2011. Redrawing Anthropology: Materials, Movements and Lines. Farnham: Ashgate.
Ingold, Tim. 2016. “That’s Enough about Ethnography!” HAU: Journal of Ethnographic Theory 4, nr.1 (zomer): 383-395.
Inoue, Miyako. 2003. “The listening subject of Japanese modernity and his auditory double: citing, sighting, and siting the modern Japanese woman.” Cultural Anthropology 18, nr.2 (mei): 156-93.
Kabakchieva, Petya. 2010. “Rethinking Communism: Social Approaches to Comprhending ‘That Society’ in Postcommunist Bulgaria.” In Remembering Communism: Genres of Representation, Red. Maria Todorova, 37-56. New York: Social Science Research Council.
Kalb, Don, Maruska Svašek & Herman Tak. 1999. “Approaching the ‘New’ Past in East-Central Europe.” European Journal of Anthropology 33, nr.1: 1-25.
Kandinsky, Wassily. 1968. “On the problem of form.” in Theories of Modern Art: A Source Book. Red. Herschel Chipp, 155-158. Los Angeles: University of California Press.
Lancione, Michele. 2019. “Radical Housing: on the Politics of Dwelling as Difference.” International Journal of Housing Policy 20, nr.2 (mei): 273-289.
Lapierre, Nicole. 2017. “Mémoire,” In Anthropen.org. Geraadpleegd op 24 april 2020. https://www.anthropen.org/voir/M%C3%A9moire.
Leach, Neil. 1999. Architecture and Revolution. Contemporary Perspectives on Central and Eastern Europe. London: Routledge.
Lefebvre, Henri. [1974] 1991. The Production of Space. Malden: Blackwell.
Lenin, Vladimir. 1908. Materialisme en Empiriokriticisme: kritische opmerkingen bij een reactionaire filosofie. Progres: Moskou. Geraadpleegd op 18 juli 2020. https://www.marxists.org/nederlands/lenin/1908/mat/index.htm
Maldovan, Mihai & Alexandra Palconi. 2019. “Csermác Apartement Building.” In Heritage of Timişoara. Geraadpleegd op 10 augustus 2020. https://heritageoftimisoara.ro/buildings/Iosefin/address /Iuliu+Maniu/36
Mattingly, Cheryl. 2019. “Defrosting concepts, destabilizing doxa: Critical phenomenology and the perplexing particular.” Anthropological Theory 19, nr.4 (maart): 415-439.
McCloud, Scott. 1993. Understanding Comics: the Invisible Art. New York: Kitchen Sink Press.
McDowall, Ailie & Fabiane Ramos. 2018. “Doing Decoloniality in the Borderlands of the PhD.” Australian Journal of Indigenous Education 47, nr.1 (augustus): 54-63.
Messenger, Hazel. 2016. “Drawing Out Ideas: Visual Journaling as a Knowledge Creating Medium During Doctoral Research.” Creative Approaches to Research 9, nr.1: 129-149.
Mistzal, Barbara. 1993. “Understanding Political Change in Europe: A Sociological Perspective.” Sociology 27, nr.3 (augustus): 451-470.
Mitszal, Barbara. 1996. Trust in Modern Societies. Cambridge: Polity.
Mungiu-Pippidi, Alina. 2002. “Romania’s ‘End of Transition’ Deconstructed.” Romanian Journal of Political Sciences 1, nr.12: 186-195
Narayan, Kirin. 2012. Alive in the writing. Crafting ethnography in the company of Checkov. Chicago: University of Chicago Press.
Nora, Pierre. 1989. “Between Memory and History: les Lieux de Memoire.” Representations 26, nr.1 (lente): 7-25.
of American Geographers
Ortner, Sherry. 1984. “Theory in Anthropology Since the Sixties.” Comparative Studies in Society and History 26, nr.1 (januari): 126–66
Orwell, George. 2008 [1949]. Nineteen Eighty-Four. Londen: Penguin.
Pandian, Anand & Stuart McLean. 2017. Crumpled Paper Boat: Experiments in Ethnographic Writing. Durham: Duke University Press.
Parkinson, Brian. 1995. Ideas and Realities of Emotion. Londen: Routledge.
Rapport, Nigel. 2012. Anyone: The Cosmopolitan Subject of Anthropology. New York: Berghahn.
Renan, Ernest. 1990. “What is a Nation?” In Nation and Narration, Red. Homi Bhabha, 8-22. Londen: Routledge.
Rushdie, Salman. 2001. Woede. Amsterdam: Uitgeverij Contact.
Rusu, Mihai. 2015. "Battling over Romanian Red Past. the Memory of Communism Between Elitist Cultural Trauma and Popular Collective Nostalgia". Romanian Journal of Society and Politics 10, nr.1 (maart): 24-48.
Rutherford, Jonathan. 1990. “The Third Space: Interview with Homi Bhabha.” Identity, Community, Culture, Difference. 207-221. Londen: Lawrence and Wishart.
Sartre, Jean-Paul. 1960. Critique de la raison dialectique. Parijs: Gallimard.
Smelser, Neil. 2004. “Psychological Trauma and Cultural Trauma. " In Cultural Trauma and Collective Identity. Red. Jeffrey Alexander, Ron Eyerman, Bernhard Giesen, Neil Smelser, Piotr Sztompka, 1-30. Berkeley: University of California Press.
Solnit, Rebecca. 2001. Wanderlust: A History of Walking. New York: Penguin Books.
Stark, David. 1992. “Path Dependence and Privatisation. Strategies in East Central Europe.” East European Politics and Societies 6, nr.1 (december): 17–54.
Starn, Orin. 2015. Writing Culture and the Life of Anthropology. Londen: Duke University Press.
Stevens, Quentin & Karen Franck. 2015. Memorials as Space for Engagement: Design, Use and Meaning. Routledge: New York.
Stockmans, Pieter. 2019. “30 jaar na de revolutie: de meest bedrogen maar ook de meest vastberaden verdedigers van de democratie” In Mondiaal Nieuws, 25 december 2019.
Strathern, Marilyn. 1987. “An awkward relationship: the case of feminism and anthropology.” Signs 12, nr.2 (winter): 276-92.
Svašek, Maruška. 2006. Postsocialism – Politics and Emotions in Central and Eastern Europe. Londen: Berghahn Books.
Taussig, Michael. 1980. The devil and commodity fetishism in South America? Chapel Hill: University of North Carolina Press.
Taussig, Michael. 2011. I Swear I Saw This: drawings in fieldwork notebooks, namely my own. Chicago: Chicago University Press.
Teige, Karel. 2002 [1932]. The minimum dwelling. Cambridge: MIT Press.
Todorova, Maria. 1997. Imaging the Balkans. New York: Oxford University Press.
Tormey, Simon. 1995. Making Sense of Tyranny. Interpretations of Totalitarianism. Manchester: Manchester University Press.
Tsing, Anna. 1993. In the realm of the diamond queen: marginality in an out-of-the-way place. Princeton: Princeton University Press.
Valverde, Mariana. 2015. Chronotopes of law: jurisdiction, scale, and governance. Londen: Routledge.
Van Wolputte, Steven. 2018. “Desired Paths.” Etnofoor, Stories 30(1): 97-107.
Vannini, Phillip. 2015. Non-representational methodologies: re-envisioning research. New-York: Routeledge.
Veenis, Mila. 1999. “Consumption in East Germany: The Seduction and Betrayal of Things.” Journal of Material Culture 4, nr.1 (maart): 79–112.
Verdery, Katherine. 1996. What Was Socialism and What Comes Next? Princeton: Princeton University Press.
Vermeulen, Timotheus. 2015. “Space is the Place.” In Frieze. Geraadpleegd op 21 juli 2020. https://frieze.com/article/space-place.
Whitten, Norman. 1988. “Toward a critical anthropology.” American Ethnologist 15, nr.4 (november): 732-742.
