Sporten tijdens en na een verblijf in de gevangenis is een eenvoudig hulpmiddel voor gevangenen om zich na hun vrijlating aan de samenleving aan te passen, om er zich weer in te integreren, en om van sociale en fysieke letsels te herstellen. Meer aandacht voor sport na detentie (gevangenschap) is dan ook aangewezen. Maar is er voor (ex-)gevangenen wel enige nazorg voor sport uitgewerkt?
Om deze vragen te beantwoorden nam ik interviews af bij vijf gevangenen en ex-gevangenen, bij vijf actoren die in de gevangenis werken, er hulpverlenende gesprekken voeren met gevangenen of er sport-of yogalesgever zijn, bij een beleidsmedewerker van 'De Rode Antraciet', bij een werknemer van het 'Justitiehuis Gent', en bij vijf actoren die betrokken zijn bij een sociale sportpraktijk. Deze praktijken zijn onder andere Beerschot Atletiek Club, Brussels Boxing Academy, KAA Gent Foundation en De Sleutel en Weerwerk (beide gekoppeld aan Xtra Time) in Gent. Tijdens de gesprekken peilde ik naar hoe sport zowel vóór, tijdens als na detentie georganiseerd en ervaren werd. Daarnaast ging ik na hoe nazorg voor sport in een context van detentie al wordt gerealiseerd of hoe dat zou kunnen.
Voor ik de resultaten oplijst, alvast enkele citaten die al een tipje van de sluier oplichten:
Op basis van de interviews stelde ik vast dat sport in de nazorg voor
(ex-)gevangenen ontbreekt. Bovendien ontdekte ik dat het sportgebeuren binnen detentie niet afgestemd is op de vele functies die sport na detentie vervult. Tijdens detentie is sport vooral een copingstrategie om te ‘overleven’. Sport staat zo volledig in het teken van de periode tijdens detentie, wat nadelige effecten in de hand kan werken, zoals het gebruik of dealen van stimulerende middelen en machogedrag
Om nazorg voor sport te realiseren, moeten de eerste stappen hiervan al in de gevangenis uitgewerkt worden. Het is dan ook belangrijk dat er een draagvlak gecreëerd wordt, zodat sport opgenomen wordt in het reclasseringsplan (plan van aanpak dat re-integratie bevordert) en gevangenen die sport belangrijk achten hierin ondersteund worden.
Het sportgebeuren binnen detentie zou georganiseerd moeten worden met als doel meer in lijn te liggen met de toekomst van de gevangenen. Zo zou sport in de gevangenis niet uitsluitend aangeboden of ingezet mogen worden als uitlaatklep of als gedoogbeleid om gevangenen rustig te houden.
Coaches en sportlesgevers hebben hierin een belangrijke rol om via sport met gevangenen te werken aan hun toekomst, re-integratie en vaardigheden. Ook kunnen zij de groepsdynamiek positief beïnvloeden, zodat mogelijke neveneffecten, zoals machogedrag, dingen stiekem doen, drugs dealen, wetvan de sterkste, bendevorming, etc., ingeperkt worden. Via sport kunnen
vaardigheden aangereikt worden die essentieel zijn voor de toekomst.
Aangezien ook de infrastructuur van een gevangenis een belemmerende factor is, zouden buitenruimtes meer benut moeten worden. Coaches kunnen daar dan ook meer groepssporten organiseren.
Vervolgens zouden gevangenen meer betrokken moeten worden bij de organisatie van het sportgebeuren binnen de gevangenis. Hierdoor kunnen gevangenen al vanuit detentie nazorg voor sport mee uitwerken. Op die manier dragen gevangenen verantwoordelijkheden die realistisch zijn en gedeeld worden. Daarnaast zou meer samenwerking, gelijkwaardigheid en toegankelijkheid moeten nagestreefd worden. Op die manier zou iedereen ook meer op de hoogte zijn van het sportgebeuren en zouden gevangenen sneller geholpen kunnen worden met hun vragen.
In de gevangenissen zouden er meer folders, brochures en infosessies aangeboden moeten worden rond sport, zodat gevangenen meer op de hoogte zijn van sportinitiatieven buiten detentie. Verder zouden er ook meer sportclubs betrokken moeten worden in de gevangenis, enerzijds om zo gevangenen meer de kans te geven om op een ‘normale’ manier aan sport te
doen en anderzijds om nadien info uit te wisselen over de werking van de sportclub, zodat gevangenen na vrijlating hier mogelijks heen kunnen gaan.
Daarnaast zouden ook uitgaansvergunningen meer gebruikt moeten worden om gevangenen vanuit detentie al te laten participeren aan een sportclub of sociaal-sportieve werking. Als laatste zou de mogelijkheid om te sporten
tijdens beperkte detentie (waarbij gevangenen overdag vrij zijn en vanaf de avond terug in de gevangenis verblijven) of met een elektronische enkelband beter uitgewerkt moeten worden.
De eerste stappen zijn zelfs al gezet. De Rode Antraciet coördineert een groepsaanbod van sport en cultuur binnen de gevangenissen van Vlaanderen en Brussel. Zij startten sinds kort met een Europees project ‘Sport in prison. A plan for the future’. Naar aanleiding van de resultaten uit dit onderzoek, zullen er in de toekomst ongetwijfeld nog meerdere suggesties worden uitgewerkt.
Araújo, D., Davids, K., & Hristovski, R. (2006). The ecological dynamics of decision making in sport. Psychology Sport Exercise. 2006;7:653-676. doi:10.1016/j.psychsport.2006.07.002
Bailey, R., Hillman, C., Arent, S., & Petitpas, A. (2013). Physical Activity: An Underestimated Investment in Human Capital? Journal of Physical Activity and Health, Volume 10: Issue 3 Pages: 289–308. doi:10.1123/jpah.10.3.289
Beerschot Atletiek. (2020). Clubinfo. Geraadpleegd op 30 maart 2020, van https://www.beerschot-atletiek.be/info/
Benichou, H., Bekaert, H., Boeckx, M., Cools, S., Eeraerts, G., Plasmans, P., Thuy, J., Van Caudenberg, K., Van der Suypt, P., & Vonck, E. (2011). Sport en Interculturaliteit: Naar een sociaal sportbeleid in een interculturele samenleving. Geraadpleegd op 15 november 2019, van https://demos.be/sites/default/files/sport_en_interculturaliteit._naar_een_sociaal_sportbeleid_in_een_interculturele_samenleving.pdf
Bogaerts, N. (2014). Wat zijn de noden van gedetineerden? Behoefteonderzoek in de Antwerpse gevangenis. Pow Alert, jaargang 1, nummer 40. Geraadpleegd op 7 november 2019, van http://www.alertonline.be/portals/pow/alert/pdf/at400123wzdn7bn.pdf
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. doi: 10.1191/1478088706qp063oa
Brosens, D., De Donder, L., & Verté, D. (2013). Hulp- en dienstverlening gevangenis Antwerpen: Een onderzoek naar de behoeften van gedetineerden. Geraadpleegd op 17 februari 2019, van https://kics.sport.vlaanderen/doelgroepen/Gedeelde%20%20documenten/Gede…
Brussels Boxing Academy. (z.d.). Academy. Geraadpleegd op 30 maart 2020, van https://bba-olympic.be/nl/?page=academy/missie#Partners
Buckaloo, B., Krug, K., & Nelson, K. (2009). Exercise and the low-security inmate changes in depression, stress, and anxiety. Prison Journal, 89, 328-343. doi:10.1177/0032885509339508
Cabane, C., & Clark, A. (2011). Childhood sporting activities and adult labour-market outcomes. CES Working Papers. Paris, France: Centre d’Economie de la Sorbonne.
Cardon, G. (2017). “Sport en bewegen ter stimulering van een geslaagde re-integratie”: wat brengt onderzoek ons bij aldus professor Cardon. Geraadpleegd op 13 december 2019, van https://www.desleutel.be/professionals/item/2641-in-gesprek-met-prof-ca…
CAW. (z.d.). Niemand staat er alleen voor! Geraadpleegd op 19 oktober 2019, van https://www.caw.be/over-het-caw/samenwerking/
Coakley, J. (1993). Sport and Socialization. J.O. Holloszy, Exercise and Sport Sciences Reviews, volume 21,169-200, Baltimore etc: Williams & Wilkins. Geraadpleegd op 24 september 2019, van https://journals.lww.com/acsm-essr/Citation/1993/01000/Sport_and_Socialization_.6.aspx?Ppt=Article|acsm-essr:1993:01000:00006||#pdf-link
Collard, D., Boutkan, S., Grimberg, L., Lucassen, J., & Breedveld, K. (2014). Effecten van sport en bewegen op de basisschool. Geraadpleegd op 22 september 2019, van https://www.kennisbanksportenbewegen.nl/?file=3678&m=1422883370&action=…
De la Cruz-Sanchez, E., Moreno-Contreras, M., Pino-Ortega, J., & Martinez-Santos, R. (2001). Leisure time physical activity and its relationships with some mental health indicators in Spain through the National Health Survey. Salud Mental. Volume 34: Issue 1 Pages: 45-52. Geraadpleegd op 14 september 2019, van http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0185-33252011000100006
De Rode Antraciet vzw. (2019). Voortgangsrapport 2018-2019. Geraadpleegd op 26 november 2019, van http://www.derodeantraciet.be/wp-content/uploads/2019/04/Voortgangsrapp…
De Rode Antraciet. (z.d.). De missie van De Rode Antraciet. Geraadpleegd op 12 oktober 2019, van http://www.derodeantraciet.be/missie-en-visie/
De Sleutel. (z.d.). Over De Sleutel. Geraadpleegd op 30 maart 2020, van https://www.desleutel.be/overdesleutel//prwatdoenweojecten/item/2527-es…
De Sleutel. (z.d.). Professionals. Geraadpleegd op 30 maart 2020, van https://www.desleutel.be/professionals/item/2793-weerwerk-activeert-dan…
De Sleutel. (2014). Visie De Sleutel rond sport: integratie van sport in de behandeling. Geraadpleegd op 12 november 2020, van https://www.desleutel.be/overdesleutel/visieonzeopdracht/visie-rond-spo…
Denis, S. (1996). Vechten zonder agressie. Odemagazine. Geraadpleegd op 17 september 2019, van http://www.tobsport.nl/Artikelen/Heidinga/Vechtsporters%20en%20criminaliteit.htm
Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. (2018). Hulp -en dienstverlening aan gedetineerden. Gevangenis Antwerpen jaarverslag 2018. Geraadpleegd op 27 november 2018, van https://www.departementwvg.be/sites/default/files/media/documenten/jaar…
Departement Welzijn Volksgezondheid en Gezin. (z.d.). Juridisch advies. Geraadpleegd op 30 maart 2020, van https://www.departementwvg.be/justitiehuizen/juridisch-advies
Dirix, P. (2017). Buurtsportproject met succes van start op Warande. Boksen en voetballen houden jongeren van straat. Het Nieuwsblad. Geraadpleegd op 28 september 2019, van https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20170518_02888645
Dumarey, A. (2017). Hoeveel gedetineerden zijn er in België? Een overzicht. Vrtnws. Geraadpleegd op 18 februari 2020, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/10/18/hoeveel-gedetineerden-zijn-er-i…
Eber, N. (2002). La pratique sportive comme facteur de capital humain. Revue Juridique et économique du sport, 65: 55–68.
Eccles, J., Barber, B., Stone, M., & Hunt, J. (2003). Extra-curricular activities and adolescent development. J Soc Issues, 59(4):865–889. doi:10.1046/j.0022- 4537.2003.00095.x
Elger, B. (2009). Prison life: Television, sports, work, stress and insomnia in a remand prison. International Journal of Law and Psychiatry, 32, 74-83. doi:10.1016.j.ijlp.2009.01.001
Endresen, I., & Olweus, D. (2005). Participation in power sports and antisocial involvement in preadolescent and adolescent boys. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46, 5, 468-478. doi:10.1111/j.1469-7610.2005.00414.x
Ewing, B. (1998). Athletes and work. Econ Lett, 59:113–117. doi:10.1016/S0165-1765(98)00006-8
Federale overheidsdienst Justitie. (2020). Meer info over de gevangenis van Gent. Geraadpleegd op 26 maart 2020, van https://justitie.belgium.be/nl/themas_en_dossiers/gevangenissen/belgisc…
Goffman, E. (1961). Asylums: essay on the social situation of mental patients and other in-mates. Chicago: Aldin.
Goos, E. (z.d.). Vrijwilligers voor ex-gedetineerden. Geraadpleegd op 27 mei 2019, van https://www.caw.be/wat-beweegt-er/getuigenissen/brug-binnen-buiten/
Haudenhuyse, R., Theeboom, M., & Coalter, F. (2012). The potential of sports-based social interventions for vulnerable youth: implications for sport coaches and youth workers. Journal of Youth Studies, Volume 15: Issue 4 Pages: 437-454. doi:10.1080/13676261.2012.663895
Houben, G. (2016). "Uppercuts uitdelen kunnen ze al". Het Belang van Limburg. Geraadpleegd op 3 november 2019, van https://www.hbvl.be/cnt/dmf20161005_02504410/uppercuts-uitdelen-kunnen-…
Howitt, D. (2010). Thematic analysis in Van Hove, G., & Claes, L., Qualitative Research and Educational Sciences: a reader about useful strategies and tools (pp. 179-202). Harlow: Pearson Education Limited.
Hupp, S., & Reitman, D. (1999). Improving sports skills and sportsmanship in children diagnosed with attention deficit/hyperactivity disorder. Child Family Behavioral Theory, 21:35-51. doi:10.1300/J019v21n03_03
ISBcongres. (2018). Aan de slag met de visietool buurtsport. De verbindende kracht van sport, sessie 6. Geraadpleegd op 3 december 2019, van http://isb.colo.ba.be/doc/Pres/2018/Congres18_S6.pdf
Iso-Ahola, E., & Hatfield, B. (1986). Psychology of sports: a social psychological perspective, Dubuque: Brown.
JES Stadslabo. (2013). Sport Extended. Aan de slag met de maatschappelijke meerwaarde van sport in steden. Geraadpleegd op 19 september 2019, van https://demos.be/sites/default/files/sport_extended_lr.pdf
KAA Gent Foundation. (z.d.) Projecten. Geraadpleegd op 30 maart 2020, van https://www.kaagent.be/nl/foundation/projecten
KAA Gent Foundation. (2017). Strategisch beleidsplan 2017-2020. De verbindende kracht van KAA Gent. Geraadpleegd op 3 maart 2020, van https://cms.kaagent.be/uploads/uploads/strategisch_beleidsplan_2017-202…
Kelly, F., & Baer, D. (1992). Physical challenge as a treatment for delinquency. In A. Yiannakis & S. Greendorfer (Eds.). Applied sociology of sport. (pp. 167-176). Illinois: Human Kinetics.
Kenniscentrumsport. (z.d.). De sociale kracht van sport. Geraadpleegd op 22 november 2019, van https://www.kennisbanksportenbewegen.nl/?file=7261&m=1474371062&action=…
Kennisplein. (z.d.). Justitieel welzijnswerk. Geraadpleegd op 19 oktober 2019, van https://www.kennisplein.be/Pages/Justitieel-welzijnswerk.aspx
Koocher, G. (1971). Swimming, competence, and personality change. Journal of Personality and Social Psychology, 18, 275-278. doi:10.1037/h0030970
Laub, J., & Sampson, R. (2003). Shared Beginnings, Divergent Lives. Delinquent boys to age 70. Cambridge: Harvard University Press.
Leberman, S. (2007). Voices behind the walls: Female offenders and experiential learning. Journal of Adventure Education & Outdoor Learning, 7, 113-120. doi:10.1080/14729670701485832
Marlier, M., Cardon, G., De Bourdeaudhuij, I., & Willem, A. (2016). Effectiviteit duurzame intersectorale samenwerkingen: case buurtsport. Geraadpleegd op 18 april 2020, van https://kics.sport.vlaanderen/wetenschappelijkonderzoek/Documents/16020…
Maso, I., & Smaling, A. (1998). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Amsterdam: Boom.
Meek, R., & Lewis, G. (2012). The role of sport in promoting prisoner health. International Journal of Prisoner Health, 8, 117-130. doi:10.1108/17449201211284996
Meek, R., Lewis, G., & Parker, A. (2014). Sport in a youth prison: male young offenders experiences of a sporting intervention. Journal of Youth Studies, 17:3, 381-396. doi:10.1080/13676261.2013.830699
Menger, A., & van Vliet, J. (2014). Voorbij misdaad en straf. Ontgijzeld van schuld door herstelrecht. In S. Verhagen, L. Helders, & H. Ham (reds.), Verlossing van schuld en boete.
Moerings, L. (2010). Naar de gevangenis. In E. Muller, J. van der Leun, L. Moerings, & P. van Calster (reds.), Criminaliteit. Alphen aan de Rijn: Kluwer. pp: 509 – 530.
Morris, L., Sallybanks, J., & Willis, K. (2003). Sport, physical activity and antisocial behaviour in youth. Trends and issues in crime and criminal justice – No. 249. Canberra: Australian Institute of Criminology. Geraadpleegd op 15 september 2019, van https://aic.gov.au/publications/rpp/rpp49
Nachtwacht. (2020). Schaf de gevangenissen af. VRTNU. Geraadpleegd op 16 februari 2020, van https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/nachtwacht1/2/nachtwacht1-s2a3/
Naessens, J., De Koster, K., & Segaert, F. (2018). Wij blijven mensen! Gedetineerden over de gevangenis van de toekomst. Sociaal Net. Geraadpleegd op 4 december 2019, van https://sociaal.net/achtergrond/gedetineerden-gevangenis-toekomst/
Nelson, M., Specian, V., Tracy, N., & DeMello, J. (2006). The effects of moderate physical activity on offenders in a rehabilitative program. Journal of Correctional Education, 57, 276-285. Geraadpleegd op 23 maart 2019, van http://www.ceanational.org/Journal/
Nols, Z. (2018). Social change through sport for development initiatives. A critical pedagogical perspective. Brussel: VUBPress.
Panopticon. (2019). Werken aan maatschappelijke dienstverlening voor justitiabelen. Vanuit een terugblik vooruitkijken naar het forensisch welzijnswerk. 40 (5), 490-504. Antwerpen: Maklu.
Papacharisis, V., Goudas, M., Danish, S., & Theodorakis, Y. (2005). The effectiveness of teaching a life skills program in a sport context. Journal of Applied Sport Psychology, 17(3):247-254. doi:10.1080/10413200591010139
Pedlar, A., Yuen, F., & Fortune, D. (2008). Incarcerated women and leisure: Making good girls out of bad? Therapeutic Recreation Journal, 42 (1), 24-36. Geraadpleegd op 23 maart 2019, van http://js.sagamorepub.com/trj
Post, J. (2017). Ex-gevangenen na hun straf: ‘Overbevolking maakt dromen stuk’. Bruzz. Geraadpleegd op 13 februari 2020, van https://www.bruzz.be/samenleving/ex-gevangenen-na-hun-straf-overbevolki…
Psychou, D., Kokaridas, D., Koulouris, N., Theodorakis, Y., & Krommidas, C. (2019). The effect of exercise on improving quality of life and self-esteem of inmates in Greek prisons. Journal of Human Sport and Exercise, 14(2), 374-384. doi:10.14198/jhse.2019.142.10
Rijksoverheid. (z.d.). Hoe is de re-integratie en nazorg voor gevangenen geregeld? Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/recidive/vraag-en-antwoord/hoe-is-de-nazorg-voor-gedetineerden-geregeld
Roberts, J., & Sutton-Smith, B. (1962). Child training and game involvement. Ethnology, 1, 166-185. Geraadpleegd op 18 september 2019, van https://www.jstor.org/stable/pdf/3772873.pdf
Sabo, D. (2001). Doing time, doing masculinity: Sports and prison. In D. Sabo, T. Kupers & W. London (Eds.), Prison masculinities. Temple University Press: Philadelphia, PA.
Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2010). Methoden en technieken van onderzoek. Amsterdam: Pearson Education Benelux.
Scheirs, V. (2014). De macht van de psychosociale dienst als adviesverlener. In De strafuitvoeringsrechtbank aan het werk, Panopticon Libri, 2014, 223. Geraadpleegd op 20 oktober 2019, van http://www.maklu-online.eu/nl/tijdschrift/panopticon-libri/exit-gevangenis/de-strafuitvoeringsrechtbank-aan-het-werk/de-macht-van-de-psychosociale-dienst-als-adviesver/
Scheirs, V. (2016). Doing reintegration? The quest for reintegration in Belgian sentence implementation. European Journal of Probation. Vol. 8, 82-101. doi:10.1177/2066220316661660
Silverman, D. (2001). Interpreting qualitative data. Methods for analysing talk, text and interaction, 2nd edition. London/Thousand Oaks, California/New Delhi: Sage Publications.
Sonstroem, R. (1982). Exercise and self-esteem: recommendations for expository research. Quest, 33, 124-139. Geraadpleegd op 20 september 2019, van https://pdfs.semanticscholar.org/5814/b47f4861b13e65226e6c7c4b3ec3c073107f.pdf
Stevenson, C. (1975). Socialization effects of participation in sport: a critical review of the research. Research Quarterly, 47, 238-245. doi:10.1080/10671315.1975.10616679
Stichting Opboxen. (z.d.). Stichting Opboxen. Geraadpleegd op 19 september 2019, van http://www.opboxen.nl/
Sykes, G. (1958). The society of captives. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Tamboer, J. (1991). Sport en spel. Wijsgerig perspectief, jrg.31, nr.4, 111-117.
Tamboer, J. (1994). Over oude waarden en moderne sport. Lichamelijke Opvoeding, nr. 1, 4-6.
Theeboom, M. (2011). De sociale waarde van sport. Alternatieven voor kansengroepen op lokaal vlak. In: Demos vzw (2011), Momenten nr 8. Zonder doel kan je niet scoren, momenten met focus op sportparticipatie van kansengroepen (pp 10-15). Geraadpleegd op 19 september 2019, van https://www.kennisbanksportenbewegen.nl/?file=1746&m=1422882931&action=…
Theeboom, M., & Verheyden, E. (2011). Vechtsporten met een +, extra kansen voor kwetsbare jongeren. VUB Press.
Thibaut, E. (2017). There is no such thing as a free run: An examination of the determining factors of sports expenditure. Geraadpleegd op 14 september 2019, van https://limo.libis.be/primo-explore/fulldisplay?docid=LIRIAS1702373&con…
Tracé Brussel vzw. (z.d.) Uit de bak, aan de bak. Geraadpleegd op 25 november 2019, van https://tracebrussel.be/nieuws/uit-de-bak-aan-de-bak
Trulson, M. (1986). Martial arts training: a novel ‘cure’ for juvenile delinquency. Human Relations, 39, 12, 1131-1140. doi:10.1177/001872678603901204
Vaiciulis, V., Kavaliauskas, S., & Radisauskas, R. (2011). Inmates’ physical activity as part of the health ecology. Central European Journal of Medicine, 6, 679-684. doi:10.2478/s/11536-011-0060-y
van Bottenburg, M., & Schuyt, K. (1996). De maatschappelijke betekenis van sport. Geraadpleegd op 11 september, van https://www.kennisbanksportenbewegen.nl/?file=20&m=1422882661&action=file.download
Vandelanotte, W. (2013). Detentie en sociale uitsluiting. Oikos 64, pp. 34. Geraapleegd op 21 maart 2019, van https://www.oikos.be/tijdschrift/archief/jaargang-2013/oikos-64-1-2013/…
van der Geest, V. (2011). Werk doet delinquentie afnemen. Justitiële Verkenningen, 5, 30-42.
Van Houdt, L. (2019). Brug Binnen Buiten. Vrijwilligers helpen ex-gedetineerden. Weliswaar. Geraadpleegd op 25 november 2019, van https://www.weliswaar.be/justitie-welzijn/brug-binnen-buiten-vrijwillig…
Van Hove, G. (2014). Qualitative research for educational sciences. Harlow: Pearson.
van Summeren, K. (2018). Nazorg ex-gedetineerden. Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://blog.sbo.nl/veiligheid/nazorg-ex-gedetineerden/
Vanthuyne, T., & Roose, R. (2004). Forensisch welzijnswerk mét kwaliteit. Alert. Jaargang 30, Nr. 2. Geraapleegd op 22 februari 2019, van http://www.alertonline.be/Portals/pow/alert/pdf/AT30274FWMK9VT.pdf
Van Tomme, N., Voets, J., & Verhoest, K. (2011). Samenwerking in ketens en netwerken: praktijkervaringen uit de zorg- en welzijnssector. Welzijn, volksgezondheid en gezin, rapport 23. Geraadpleegd op 28 november 2019, van https://steunpuntwvg.be/images/swvg-1-publicaties/2011_14-r23-samenwerk…
VDAB. (2004). Aan de bak (van)uit de bak. Een brug tussen gevangenis en arbeidsmarkt. ArbeidsmarktTopic, 2004, nummer 1. Geraadpleegd op 25 november 2019, van https://www.vdab.be/trendsdoc/maandverslag/topic0402.pdf
Visher, C., & Travis, J. (2003). Transitions from prison to community: understanding individual pathways. Annual Review of Sociology. Vol. 29, 89-113. doi:10.1146/annurev.soc.29.010202.095931
Vlaamse regering 2019-2024. (2019). Regeerakkoord. Geraadpleegd op 7 mei 2020, van http://docs.vlaamsparlement.be/docs/varia/regeerakkoord-2019-2024.pdf
Wagner, M., McBride, R., & Crouse, S. (1999). The effects of weight-training exercise on aggression variables in adult male inmates. Prison Journal, 79, 72-89. doi:10.1177/0032885599079001005
Warande. (z.d.). Buurtsport. Geraadpleegd op 17 september 2019, van https://www.dewarandewetteren.be/buurtsport-2
Weerwerk. (z.d.). Groep Weerwerk zet in op mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Geraadpleegd op 30 maart 2020, van https://www.weerwerk.be/nl/over-groep-weerwerk
Xtra Time. (2016). Xtra Time Gent. Geraadpleegd op 28 maart 2020, van https://xtratime.vlaanderen/faq-met-k2/over-ons-xtra-time-gent-k2