De omweg als doel op zich

Ken

Standaert

Hong Wan

Chan
Joris F.

Kerremans

China & België, tekst & tekening, gebouw & gevel, Rubens & Robbrecht & Daem, linguïstiek & retoriek, architectuur & representatie, historisch & hedendaags, onderzoek & toepassing, both-and & difficult whole.

Dit alles en zoveel meer, kan je terugvinden in deze masterproef.

To what, finally, does this detour through China give us access? It is, of course, the longest of detours, indeed a detour without end… How does such a distancing allow us better to discover – and describe – people and objects? How does distancing produce an effect? … what can we gain from approaching it obliquely? In other words, how does detour grant access? (Jullien François and Sophie Hawkes. Detour and Access: Strategies of Meaning in China and Greece (New York: Zone Books, 2004), 371.)

Deze scriptie is begonnen op Erasmus in China, waar ik een semester studeerde aan de universiteit Tongji in Shanghai. Tijdens deze leerrijke periode is de gedachtenreis gestart. Met en door mijn westers geschoolde blik keek ik op naar de didactisch onbekende Chinese architectuur. De traditionele Chinese tempels of de hedendaagse hypermoderne skyscrapers gebruiken elk hun eigen afgebakende vormentaal en zijn hierdoor moeiteloos en onmiddellijk te begrijpen. Dubieuze architecturale vormen grepen echter mijn aandacht. De meeste fascinatie ging naar de gebouwen die zowel westers als Chinees getint waren; het ‘dubbelzinnig’ karakter kwam tegelijkertijd als bekend en mysterieus over. De hypermoderne shopping malls, die werden aangekleed in traditionele Chinese dynastieke architectuur als toeristenlokaas, wakkerden ook een zekere nieuwsgierigheid aan. Een verdere reflectie in België was een direct gevolg van deze bevreemdende maar rijke ervaring. Eenmaal terug in België wou ik de interessante bijzonderheden uit China aanvullen met projecten van hier. De opzet van deze scriptie is om volgende vragen te beantwoorden: wat het nut was van de gedachtenreis, hoe ik China link aan België, en welke oefeningen ik voor mezelf uitschrijf om het idee van dubbelzinnige sprekende gevels te kunnen benaderen.

I like elements which are hybrid rather than “pure,” compromising rather than “clean,” distorted rather than “straightforward,” ambiguous rather than “articulated,” perverse as well as impersonal, boring as well as “interesting,” conventional rather than “designed,” accommodating rather than excluding, redundant rather than simple, vestigial as well as innovating, inconsistent and equivocal rather than direct and clear. I am for messy vitality over obvious unity. I include the non sequitur and proclaim the duality. I am for richness of meaning rather than clarity of meaning; for the implicit function as well as the explicit function. I prefer “both-and” to “either-or”, black and white, and sometimes grey, to black or white. (Robert Venturi and Vincent Joseph Scully. Complexity and Contradiction in Architecture (2e ed. London: Architectural press, 1997), 16.)

Robert Venturi’s Complexity and Contradiction in Architecture vormt de rode draad doorheen deze masterproef. Het gaf inspiratie en vertrouwen om niet te moeten kiezen tussen het één of het ander, maar net de dualiteiten te omarmen en deze te waarderen en te koesteren voor hun veelheid — een veelheid aan complexiteit en contradictie. In deze masterproef worden niet enkel dialogen gestart tussen deze verschillende dualiteiten, maar aandacht gaat ook naar de onderlinge relaties tussen bovenstaande onderwerpen. Nieuwe relaties ontstaan op plaatsen waar men ze niet verwacht. Ze creëren een verdere gelaagdheid met nog meer complexiteit en nog meer contradictie.

Om deze veelheid helder te communiceren is het nodig dat de stilistische keuzes eenvoud en soberheid uitstralen. De tekst krijgt zijn plaats in de kantlijn, in de vorm van een annotatie. De tekening staat centraal, maar wordt getransformeerd tot een zwart-witte lijntekening. Deze beslissingen laten toe om de essentie van het onderzoek over te brengen, zonder aan waarde te verliezen.

Deze stilistische keuze beïnvloedt ook de structuur van deze masterproef. De tekening en het ontwerp staan centraal en worden omarmd door de tekst. Een proloog geeft de lezer de nodige theoretische en conceptuele achtergrond die het ontwerp hebben vormgegeven. Hier worden de verschillende dualiteiten geïntroduceerd en gecontextualiseerd. In ‘learning from’ wordt het werk van drie ontwerpers onder de loep genomen. In deze ontwerpen staat telkens een specifieke dualiteit centraal en deze laten ons toe het om te reflecteren op de proloog aan de hand van praktische voorbeelden. De tekening neemt het over van de tekst en deze wordt steeds prominenter. Het schetsboek geeft de lezer een pauze — een intermezzo. Het geeft een blik achter de schermen en toont de zoektocht naar de verschillende vormen van dualiteit die in de site te vinden zijn. Dit is ook waar de kracht en aanwezigheid van de tekening culmineert en het ontwerp een eerste maal onderzocht wordt. In het voorlaatste deel van deze masterproef — het gevelontwerp — worden voorgaande schetsen helder gemaakt, worden beslissingen genomen, en krijgen conceptuele ideeën hun plaats in het finale ontwerp. Een epiloog sluit de thesis af. De tekst neemt opnieuw de bovenhand, omarmt en verdedigt de veelheid aan tekening.

Deze masterproef neemt de lezer mee op een reis aan veelheid. Een veelheid aan tekening, (tekst), concept, idee. Deze masterproef leert dat architectuur meer is dan een heldere lijn van a naar b, van concept naar ontwerp, van schetsboek naar gebouw. Vaak is een kleine ‘detour’ – of een grote – waardevoller. Een ‘detour’ laat ons toe de veelheid aan complexiteit en contradictie, die onlosmakelijk verbonden zijn met de architectuur, te waarderen en te exploreren. Een ‘detour’ – van België naar China en terug, maar nooit ten einde – geeft ons een ‘access’ tot een andere kijk op de architectuur. Het geeft ons een andere manier van omgaan met de dialoog tussen gebouw, gevel en omgeving. De natuurlijke vorm van architectuur is nu eenmaal absoluut ‘relatief’, en men moet blijven streven naar originele manieren in het omgaan met, het ontwerpen van, en het denken over architectuur.

Bibliografie

Boeken

Adams, Nicholas. Gunnar Asplund’s Gothenburg: The Transformation of Public Architecture in Interwar Europe. University Park, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2014.

Arioka, Kana, and Max Kesteloot. Architecten De Vylder Vinck Taillieu : Variete / Architecture / Desire. Tokyo: Toto Shuppan, 2019.

Avermaete, Tom, Véronique Patteeuw, Léa-Catherine Szacka, and Hans Teerds. Critical Regionalism Revisited. Rotterdam: Nai010 Publishers, 2019.

Canizaro, Vincent B. Architectural Regionalism: Collected Writings On Place, Identity, Modernity, and Tradition. New York: Princeton architectural press, 2007.

Carpo, Mario, and Sarah Benson. Architecture In the Age of Printing: Orality, Writing, Typography, and Printed Images in the History of Architectural Theory. Cambridge: MIT press, 2001.

Chipperfield, David. Common Ground: 13th Archtecturra Di Biennale Venezia. Venice: Marsilio, 2012.

Commerell, Hans Jürgen, Kristin Feireiss, and Eduard Kögel. Zài Xīng Tǔ Mù: Sixteen Chinese Museums, Fifteen Chinese Architects. Berlin: Aedes, 2016.

Curtis, William J. R. Modern Architecture Since 1900. 3rd ed. London: Phaidon, 2004.

Daem, Kristien, Wouter Davidts, Maarten Van Den Driessche, Christophe Van Gerrewey, and Ellis Woodman. Robbrecht en Daem: An Architectural Anthology. Brussel: Mercatorfonds, 2017.

De Caigny, Sofie, Maarten Van Den Driessche, and Bart Verschaffel. Bovenbouw Architectuur: Living the Exotic Everyday. Edited by Dirk Somers. Antwerpen: Vlaams Architectuurinstituut, 2019.

Fanon, Frantz, and Charles Lam Markmann. Black Skin, White Masks. 1st Evergreen ed. New York (N.Y.): Grove press, 1968.

Forty, Adrian. Words and Buildings: A Vocabulary of Modern Architecture. London: Thames & Hudson, 2004. Grootveld, Marius, Lara Schrijver, Christophe Van Gerrewey, and Dorine Van Hoogstraten. Building Upon Building. Edited by J Engels. Rotterdam: NAi, 2016.

Hernández, Felipe. Bhabha for Architects. London: Routledge, 2010.

Jencks, Charles. Bizarre Architecture. London: Academy Editions, 1979.

Jencks, Charles. The Language of Post-Modern Architecture. Rev. and enlarged. London: Academy editions, 1978.

Jones, Owen. The Grammar of Ornament. Princeton: Princeton University Press, 2016.

Jones, Peter Blundell. Gunnar Asplund. London: Phaidon, 2006.

Jullien, Francois, and Sophie Hawkes. Detour and Access: Strategies of Meaning in China and Greece. New York: Zone Books, 2004.

Koolhaas, Rem, Stephan Trüby, Irma Boom, and Manfredo de Robilant. Elements of Architecture. Edited by James Westcott and Stephan Petermann. Köln: Tashen, 2018.

Ledoux, Claude Nicolas, L’architecture De C. N. Ledoux. 8th print. New York: Princeton Architectural press, 1997.

Li, Xiangning, Jiawei Jiang, Danfeng Li, Xiangning Li, and Yoshiharu Tsukamoto. Made In Shanghai. Shanghai: Tongji University Press, 2014.

Märkli, Peter. Peter Märkli: Drawings. Edited by Claudia Mion and Fabio Don. Luzern: Quart Verlag, 2015.

Princen, Bas, et al. The Difficult Whole: A Reference Book on Robert Venturi, John Rauch and Denise Scott Brown. Zurich: Park Books, 2016.

Rogers, Ernesto N. “Continuity or Crisis?” The Royal Architectural Institute of Canada, vol. 393rd, ser. 35.5, 1958.

Scolari, Massimo. Oblique Drawing: A History of Anti-Perspective. Cambridge: MIT Press, 2012.

Steinhardt, Nancy Shatzman. Chinese Architecture. New Haven: Yale University Press, 2002.

Sturkenboom, Frans, and Lucy Klaassen. De Gestiek van De Architectuur: Een Leerboek Hedendaags Maniërisme. Edited by Jan Brand. Arnhem: ArtEZ Press, 2017.

Van Den Driessche, Maarten, Luce Beeckmans, Isabelle Blancke, and Michiel de Cleene. Architectuurboek Vlaanderen N°14: Wanneer Attitudes Vorm Krijgen. Edited by Sofie De Caigny. Antwerpen: Vlaams Architectuurinstituut, 2020.

Van Gerrewey, Christophe, Bart Verschaffel, and Birgit Cleppe. bOb Van Reeth: Architect. Brussels, Belgium: A+ Editions / Bozar Books, 2013.

Vanvaeck, Mark. Palazzo Rubens: De Meester Als Architect. Antwerpen: OKV, 2011.

Venturi, Robert, and Joseph Scully. Complexity and Contradiction in Architecture. 2e ed. London: Architectural press, 1977.

Venturi, Robert, and Denise Scott Brown. Architecture As Signs and Systems: For a Mannerist Time. Cambridge: Belknap press of Harvard university press, 2004.

Summerson, John, The Classical Language of Architecture. Cambridge: MIT press, 1963.

Zhu, Jianfei. Architecture of Modern China: A Historical Critique. London, New York: Routledge, 2009.

Hoofdstukken uit boeken

Somers, Dirk. “Venturi’s Discipline.” In Autonomous Architecture in Flanders: The Early Works of Marie-Jose Van Hee, Christian Kieckens, Marc Dubois, Paul Robbrecht and Hilde Daem., 1 – 4. Leuven: Leuven university press, 2016.

Tijdschriften en artikels

De Mey, Louis. “Beeld wordt Ontwerp, Ontwerp wordt Beeld : Interview met Sannah Belzer, Gosia Olchowska en Matilde Everaert.” A+ Architectuur in België, vol. 274, 2018, Brussel ICASD.

Fretton, Tony, Moritz Küng, and Christophe Van Gerrewey. “Architecten De Vylder Vinck Taillieu” 2G, vol. 66, 2013, Barcelona: Gili.

Jullien, François. “Thinking between China and Greece: Breaking New Ground” Qui Parle, Vol. 18, No. 1, 2009.

Kalman, Harold. “‘Chinese Spirit in Modern Strength’: Liang Sicheng, Lin Huiyin, and Early Modernist Architecture in China.” Journal of The Royal Asiatic Society Hong Kong Branch, vol. 58, 2018.

Verschaffel, Bart. “Face/Façade: Van Gevels En Gezichten.” Dietsche Warande en Belfort 157.1, 2012.

Simmel, Georg. “Die ästhetische Bedeutung des Gesichts.” Social Forces Vol. 39, March, 1961, Columbus: The Ohio State University Press.

Van Broeck, Leo. “Uit het logboek van de Vlaams Bouwmeester.” A+ Architectuur in België, vol 275, 2018, Brussel: ICASD.

Masterproeven

Devriendt, Sofie, Maarten Van Den Driessche, and Bart Verschaffel. De Architectuurtekening. Een Analyse Van Het Gebruik Van De Tekening Bij Hedendaagse Vlaamse Architecten. Diss. Master in de ingenieurswetenschappen: architectuur.

Schreurs, Jan. “Ontwerp en Metafoor: Bijdragen tot een Architectuurpoëtiek.” Master diss., Leuven: Katholieke Universiteit Leuven, 1986.

De Muynck, Charles, Maarten Van Den Driessche, and Bart Verschaffel. Proportiesystemen In De Hedendaagse Architectuurproductie: Aan De Hand Van Robbrecht En Daem Architecten En Peter Märkli. Master of Science in de ingenieurswetenschappen: architectuur.

Baeckelandt, Renaud, Lieven Nijs, and Maarten Van Den Driessche. De Gevel, Gezicht Van De Stad. Master of Science in de ingenieurswetenschappen: architectuur.

Lezingen

Vladimir Ivaneanu, deSingel, May 13, 2019.

Kunst en Architectuur: Jan De Vylder, De Loeiende Koe, March 5, 2020.

“Adam Caruso: lecture March 17, 2011”, A+ Architecture in Belgium, accessed June 7, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=mLXXOM_5K-A/.

“Pier Vittorio Aureli: lecture November 6, 2012”, AA School of Architecture, accessed June 8, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=Ygx3fl-Q6hQ/. 

“Monadnock: lecture March 3, 2020”, A+ Architecture in Belgium, accessed June 10, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=JrbTQibuUdQ/. 