Digitaal de baas in 2020
Vanuit welke plaats werkte u de afgelopen maanden?
Door de coronapandemie werkten heel wat mensen van thuis uit. In de actualiteit verschenen hierover spraakmakende krantenkoppen zoals ‘Avondklok en verplicht thuiswerk in de provincie Antwerpen’ of ‘Corona moet weg, thuiswerk moet blijven’. Dat plaats- en tijdsonafhankelijk werken wordt mede mogelijk gemaakt door de implementatie van informatie- en computertechnologieën (afgekort ICT’s) op de werkvloer. Werknemers kunnen zelf bepalen waar, wanneer en hoe ze werken.
The good, the bad and the ugly
Het gebruik van die ICT’s biedt veel voordelen en opportuniteiten. Zo stelt het werknemers in staat om effectiever en efficiënter te werken, een betere werk-leven balans te hebben en meer aan kennisdeling te doen. Er zijn echter ook nadelen aan verbonden. Vooreerst zijn er fysieke gevolgen van intensief gebruik van ICT’s. Werknemers rapporteren vaker klachten in vingers, polsen en nek- of schouderregio, ook wel repetitive strain injuries (RSI) genoemd. Tevens blijkt het lezen vanaf een beeldscherm tot meer vermoeide, geïrriteerde en droge ogen te leiden. Daarnaast zijn er psychische gezondheidseffecten. Zo is er de ervaring van technostress wanneer werknemers er niet in slagen om op een adequate manier om te gaan met vernieuwingen in de computertechnologie.
Tureluut door technologie
Technostress uit zich op twee mogelijke manieren: een angst en afkeer voor technologie of een overdreven identificatie met technologie. De gevolgen van technostress kunnen onderverdeeld worden in vier categorieën: fysiologisch (bijv. verzwakt immuunsysteem, hoofdpijn, verhoogde bloeddruk), psychosociaal (bijv. slaapmoeilijkheden, angst- en depressieve symptomen, oververmoeidheid, minder werktevredenheid, minder engagement), organisationeel (bijv. meer absenteïsme, minder productiviteit, minder organisatiebetrokkenheid en meer verloopintentie) en maatschappelijk (bijv. verminderde deelname aan sociale activiteiten en verwaarlozing van het werk- en privéleven). Technostress is met andere woorden een ernstig en relevant fenomeen dat niet alleen een grote impact heeft op de werknemer, maar ook op de werkgever, de organisatie en de maatschappij.
Tot op heden werd er echter relatief weinig wetenschappelijk onderzoek verricht naar de organisationele gevolgen van technostress. In dit artikel gaan we verder in op de relatie tussen technostress en verloopintentie als een potentieel organisationeel gevolg met belangrijke implicaties voor alle betrokken partijen. Er wordt verwacht dat naarmate werknemers in België meer stress op het werk ervaren die gerelateerd is aan ICT’s, ze ook meer intenties zullen hebben om de job te verlaten. Daarnaast willen we nagaan waarom technostress samenhangt met verloopintentie. Vanuit theoretische en empirische evidentie komt burn-out naar voren als een onderliggend verklarend mechanisme.
Vijf technostressoren
Technostress creatoren of technostressoren zijn aspecten van de arbeidssituatie die stressklachten ten gevolge van het gebruik van ICT’s kunnen veroorzaken. De volgende componenten worden samengenomen onder het label ‘technostress(or)’:
(1) Techno-overlading = ICT’s dwingen de gebruiker om meer, sneller en langer te werken.
(2) Techno-invasie = ICT’s geven de gebruiker het gevoel dat men elk moment van de dag gecontacteerd kan worden en voortdurend verbonden moet zijn met de organisatie.
(3) Techno-complexiteit = De complexiteit van ICT’s geeft de gebruiker het gevoel dat diens technologische vaardigheden onvoldoende ontwikkeld zijn om de job goed te kunnen uitvoeren.
(4) Techno-onzekerheid = Snel veranderende ICT’s geven de gebruiker een bedreigend gevoel met betrekking tot het behouden van de job.
(5) Techno-onduidelijkheid = Frequente en innovatieve veranderingen van ICT’s geven de gebruiker een onzeker en verward gevoel over het werk en de werkrollen.
Cross-sectioneel kwantitatief onderzoek
De data werd verzameld en geanonimiseerd door de dienst Kennis, Informatie en Research van Groep IDEWE vzw. In totaal namen er 1691 werknemers in België deel aan het vragenlijstonderzoek. De resultaten bieden evidentie voor een positieve, rechtstreekse, samenhang tussen drie technostressoren (techno-overlading, techno-invasie en techno-onzekerheid) en verloopintentie. Anders gezegd: hoe meer techno-overlading, techno-invasie en/of techno-onzekerheid werknemers ervaren, hoe meer verloopintenties ze zullen hebben. Verder blijken burn-outklachten de samenhang tussen vier technostressoren (techno-overlading, techno-invasie, techno-onzekerheid en techno-onduidelijkheid) en verloopintentie volledig of gedeeltelijk te mediëren.
Maatregelen tegen technoterreur
Om verloopintenties en bijgevolg daadwerkelijk verloop te verminderen, zullen organisaties technostress bij werknemers moeten voorkomen (= primaire preventie) of verminderen (= secundaire en tertiaire preventie).
Organisaties doen er goed aan duidelijke richtlijnen te hanteren inzake het gebruik van ICT’s. Zo kunnen er grenzen gedefinieerd worden voor de wijze waarop werknemers onderling communiceren, de inspanningen die vereist zijn (verminderen van techno-overlading) en de tijd en ruimte waarin werknemers ICT’s gebruiken (verminderen van techno-invasie). Dat is ook waar de vakbonden sinds eind augustus voor pleiten, namelijk ‘duidelijkere afspraken over wanneer de werkdag stopt en de vrije tijd begint’ en ‘thuiswerkers hebben recht op onbereikbaarheid’. Het helpt wanneer organisaties een communicatiebeheersysteem hebben dat deze richtlijnen ondersteunt. Bijvoorbeeld interne e-mails die na de werkuren worden verstuurd, zullen pas de volgende dag aankomen. Organisaties doen er tenslotte ook goed aan helder en transparant te communiceren over de gevolgen van snel veranderde ICT’s voor de invulling en het behoud van de job. Zo ervaren werknemers meer voorspelbaarheid en controleerbaarheid met betrekking tot het gebruik van ICT’s (verminderen van techno-onzekerheid).
Bibliografie
Ahmad, U. N. U., Amin, S. M., & Ismail, W. K. W. (2010). Technostress and organisational commitment: A proposed framework. Malaysia Management Review, 45(1), 35-50.
Ahuja, M. K., Chudoba, K. M., Kacmar, C. J., McKnight, D. H., & George, J. F. (2007). IT road warriors: Balancing work-family conflict, job autonomy, and work overload to mitigate turnover intentions. Management Information System Quarterly, 31, 1-17.
Alleyne, D. C. (2012). A Quantitative Model Examining the Effects of Technostress in Professionals. Doctoral Dissertation, Walden University.
Arnold, H. J., & Feldman, D. C. (1982). A multivariate analysis of the determinants of job turnover. Journal of Applied Psychology, 67, 350-360. doi:10.1037/0021-9010.67.3.350
Ashill, N. J., & Rod, M. (2011). Burn-out processes in non-clinical health service encounters. Journal of Business Research, 64, 1116-1127. doi:10.1016/j.jbusres.2010.11.004
Baka, L. (2015). Does job burnout mediate negative effects of job demands on mental and physical health in a group of teachers? Testing the energetic process of job demands-resources model. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 28, 335-346.
Bakker, A. B. (2003). Bevlogen aan het werk: Hoe Nederland haar eigen energiebronnen kan creëren. In K. Verhaar (Red.), Sociale verkenningen 4: Waarden en normen (pp. 119-141). Den Haag, Nederland: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Bakker, A. B., & Demerouti, E. (2007). The Job Demands-Resources model: State of the art. Journal of Managerial Psychology, 22, 309-328. doi:10.1108/02683940710733115
Bakker, A. B., Demerouti, E., De Boer, E., & Schaufeli, W. B. (2003). Job demands and job resources as predictors of absence duration and frequency. Journal of Vocational Behavior, 62, 341-356.
Bakker, A. B., Demerouti, E., & Verbeke, W. (2004). Using the Job Demands-Resources model to predict burnout and performance. Human Resource Management, 43, 83-104.
Bakker, A. B., Schaufeli, W. B., & Demerouti, E. (1999). Werkstressoren, energiebronnen en burnout: Het WEB model. In J. Winnubst, F. Schuur, & J. Dam (Red.), Praktijkboek gezond werken: Integrale oplossingen voor somatische, psychische en psychosociale klachten in de organisatie (pp. 1-19). Maarssen, Nederland: Elsevier.
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc.
Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of personality and social psychology, 51, 1173-1182.
Baylor, J. (1985). Assessment of Microcomputer Attitudes of Education Students. ERIC Clearinghouse, No ED264284.
Berolo, S., Wells, R. P., & Amick, B. C. (2011). Musculoskeletal symptoms among mobile hand-held device users and their relationship to device use: A preliminary study in a Canadian university population. Applied Ergonomics, 42, 371-378. doi:10.1016/j.apergo.2010.08.010
Boyer-Davis, S. (2019). Technostress: An Antecedent of Job Turnover Intention in the Accounting Profession. Journal of Business and Accounting, 12, 49-63.
Brand, J. P. L. (1999). Development, Implementation and Evaluation of Multiple Imputation Strategies for the Statistical Analysis of Incomplete Data Sets. Doctoral Dissertation, Erasmus University.
Brenninkmeijer, V., & Van Yperen, N. (2003). How to conduct research on burnout: Advantages and disadvantages of a unidimensional approach in burnout research. Occupational and Environmental Medicine, 60(Suppl 1), 16-20. doi:10.1136/oem.60.suppl_1.i16
Brivio, E., Gaudioso, F., Vergine, I., Mirizzi, C. R., Reina, C., Stellari, A., & Galimberti, C. (2018). Preventing Technostress Through Positive Technology. Frontiers in Psychology, 9, 1-5. doi:10.3389/fpsyg.2018.02569
Brod, C. (1984). Technostress. Computerworld, 18(7), 43-48.
Brod, C. (1984). Technostress: The human cost of the computer revolution. New York, NY: Basic Books.
Brosnan, M. (1998). Technophobia: The psychological impact of information technology. New York, NY, Routledge.
Buunk, B. P., Ybema, J. F., Gibbons, F. X., & Ipenburg, M. L. (2001). The Affective Consequences of Social Comparison as Related to Professional Burnout and Social Comparison Orientation. European Journal of Social Psychology, 31, 337-351. doi:10.1002/ejsp.41
Cheung, G. W., & Lau, R. S. (2008). Testing Mediation and Suppression Effects of Latent Variables: Bootstrapping With Structural Equation Models. Organizational Research Methods, 11, 296-325. doi:10.1177/1094428107300343
Chua, S. L., Chen, D. T., & Wong, A. F. L. (1999). Computer anxiety and its correlates: A meta-analysis. Computers in Human Behavior, 15, 609-623.
Conger, A. J. (1974). A revised definition for suppressor variables: A guide to their identification and interpretation. Educational and Psychological Measurement, 34, 35-46. doi:10.1177/001316447403400105
Cropanzano, R., Rupp, D. E., & Byrne, Z. S. (2003). The relationship of emotional exhaustion to work attitudes, job performance, and organizational citizenship behaviors. Journal of Applied Psychology, 88, 160-169.
Da Camara, N. (2013). The antecedents and consequences of organizational reputation with employees: Viewing the organization through an emotional lens. Doctoral Dissertation, Henley Business School.
Delarue, A. (2009). Teamwerk: de stress getemd? Een multilevelonderzoek naar het effect van organisatieontwerp en teamwerk op het welbevinden bij werknemers in de metaalindustrie. Doctoral Dissertation Faculty of Social Sciences, KU Leuven.
Demerouti, E., & Bakker, A. B. (2011). The job demands-resources model: Challenges for future research. SA Journal of Industrial Psychology, 37(2), 1-9. doi:10.4102/sajip.v37i2.974
Demerouti, E., Nachreiner, F., Bakker, A. B., & Schaufeli, W. B. (2001). The Job Demands- Resources model of burnout. Journal of Applied Psychology, 86, 499-512. doi:10.1037//0021-9010.86.3.499
Demetriou, C., Özer, B. U., & Essau, C. A. (2015). Self‐Report Questionnaires. In R. L. Cautin, & S. O. Lilienfeld (Eds.), The Encyclopedia of Clinical Psychology (pp. 2595-2600). New York, NY: John Wiley & Sons, Ltd. doi:10.1002/9781118625392.wbecp507
Desai, M. S., & Richards, T. C. (1998). Computer anxiety, training and education: A meta-analysis. Journal of Information Systems Education, 9(1-2), 49-54.
Dos Santos, B., & Sussman, L. (2000). Improving the return on IT investment: The productivity paradox. International Journal of Information Management, 20, 429-431. doi:10.1016/S0268-4012(00)00037-2
Eapen, C., Kumar, B., & Bhat, A. K. (2010). Prevalence of cumulative trauma disorders in cell phone users. Journal of Musculoskeletal Research, 13, 137-145.
Elsbach, K. D. (2003). Relating physical environment to self-categorizations: Identity threat and affirmation in a non-territorial office space. Administrative Science Quarterly, 48, 622-654.
Farina, F., Arce, R., Sobral, J., & Carames, R. (1991). Predictors of anxiety towards computers. Computers in Human Behavior, 7, 263-267. doi:10.1016/0747-5632(91)90014-R
Farshi, S. S., & Omranzadeh, F. (2014). The effect of gender, education level, and marital status on Iranian EFL teachers’ burnout level. International Journal of Applied Linguistics and English Literature, 3(5), 128-133. doi:10.7575/aiac.ijalel.v.3n.5p.128
Fogarty, T. J., Singh, J., Rhoads, G. K., & Moore, R. K. (2000). Antecedent and consequences of burnout in accounting: Beyond the role stress model. Behavioral Research in Accounting, 12, 31-67.
Freitag, C. (2010) Klantgerelateerde sociale stressoren en burnout: Een onderzoek bij kassiersters. Master’s thesis Universiteit Gent.
Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30(1), 159-165.
Freudenberger, H. J., & Richelson, G. (1980). Burnout: The high cost of high achievement. New York, NY: Garden City.
Gaskin, J. (2012). Exploratory Factor Analysis. Gaskination’s StatWiki. Retrieved June 15, 2020, from http://statwiki.kolobkreations.com
Gelman, A., & Loken, E. (2014). The statistical crisis in science. American Scientist, 102, 460-465. doi:10.1511/2014.111.460
Griffeth, R. W., Hom, P. W., & Gaertner, S. (2000). A meta-analysis of antecedents and correlates of employee turnover: Update, moderator tests, and research implications for the next millennium. Journal of Management, 26, 463-488. doi:10.1016/s0149-2063(00)00043-x
Guo, G., & Zhao, H., (2000). Multilevel modeling for binary data. Annual Review of Sociology, 26, 441-462. doi:10.1146/annurev.soc.26.1.441
Hakanen, J. J., Bakker, A. B., & Schaufeli, W. B. (2006). Burnout and work engagement among teachers. Journal of School Psychology, 43, 495-513.
Hakanen, J. J., Schaufeli, W. B., & Ahola, K. (2008). The job demands-resources model: A three-year cross-lagged study of burnout, depression, commitment and work engagement. Work & Stress, 22, 224-241.
Hermens, S., Geurs, K., Snellen, D., & Thomas, T. (2015). Het succes van stationsgebieden: cross-sectioneel versus longitudinaal onderzoek. Tijdschrijft Vervoerswetenschap, 51(4), 128-144.
Hoonakker, P., Carayon, P., & Korunka, C. (2013). Using the Job Demands-Resources model to predict turnover in the information technology workforce: General effects and gender differences. Horizons of Psychology, 22, 51-65.
Hung, W. H., Chang, L. M., & Lin, C. H. (2011). Managing the risk of overusing mobile phones in the working environment: A study of ubiquitous technostress. The 15th PACIS, Brisbane, Australia.
Hwang, J. S. (2016). The Fourth Industrial Revolution (Industry 4.0): Intelligent Manufacturing. SMT Magazine, 2016(Juli), 10-15.
Jena, R. K. (2015). Impact of technostress on job satisfaction: An empirical study among Indian academician. The International Technology Management Review, 5, 117-124.
Kalliath, T. J. (2003). Job burnout and dysfunctional work attitude. In A. Sagie, S. Stashevsky, & M. Koslowsky (Eds.), Misbehaviour and Dysfunctional Attitudes in Organizations (pp. 103-121). London, UK: Palgrave Macmillan.
Kar, S., & Suar, D. (2014). Role of burnout in the relationship between job demands and job outcomes among Indian nurses. Vikalpa, 39(4), 23-38.
Kim, W. H., Ra, Y. A., Park, J. G., & Kwon, B. (2017). Role of Burnout on Job Level, Job Satisfaction, and Task Performance. Leadership & Organization Development Journal, 38, 630-645. doi:10.1108/LODJ-11-2015-0249
King, G., Honaker, J. D., Joseph, A. M., & Scheve, K. F. (1998, Augustus). Listwise Deletion is Evil: What to Do About Missing Data in Political Science. Retrieved July 3, 2020, from http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.199.5654&rep=r…
Knardahl, S., & Ursin, H. (1985). Sustained activation and the pathophysiology of hypertension and coronary heart disease. In J. F. Orlebeke, G. Mulder, & L. J. P. Van Doornen (Eds.), Psychophysiology of cardiovascular control: Models, methods, and data (pp. 151-167). New York, NY: Plenum Press.
Korukonda, A. R. (2005). Personality, individual characteristics, and predisposition to technophobia: Some answers, questions, and points to ponder about. Information Sciences, 170, 309-328.
Korukonda, A. R., & Finn, S. D. (2003). An investigation of framing and scaling as confounding variables in information outcomes: The case of technophobia. Information Sciences, 155, 79-88. doi:10.1016/S0020-0255(03)00153-1
Korunka, C., & Vitouch, O. (1999). Effects of implementation of information technology on employees' strain and job satisfaction: A context-dependent approach. Work & Stress, 13, 341-363.
Kundart, J., Tai, Y. C., Hayes, J. R., & Sheedy, J. (2010). Word recognition and the accommodative response to desktop versus handheld video displays (handheld study #2). Interface: The Journal of Education, Community and Values, 10(7), 1-23.
Kupersmith, J. (1992). Technostress and the reference librarian. Reference Services Review, 20(2), 7-50.
Lee, R. T., & Ashforth, B. E. (1996). A meta-analytic examination of the correlates of the three dimensions of job burn-out. Journal of Applied Psychology, 81, 123-133. doi:10.1037/0021-9010.81.2.123
Lei, C. F., & Ngai, E. W. T. (2014). The double-edged nature of technostress on work performance: A research model and research agenda. In 35th International Conference on Information Systems (ICIS 2014): Building a Better World Through Information Systems, Auckland, Nieuw-Zeeland.
Leiter, M. P., & Maslach, C. (2009). Nurse turnover: The mediating role of burnout. Journal of Nursing Management, 17, 331-339.
Liao, Y., Deschamps, F., Loures, E. D. F. R., & Ramos, L. F. P. (2017). Past, present and future of Industry 4.0 - a systematic literature review and research agenda proposal. International Journal of Production Research, 55, 3609-3629. doi:10.1080/00207543.2017.1308576
Lindell, M. K., & Whitney, D. J. (2001). Accounting for common method variance in cross-sectional research designs. Journal of Applied Psychology, 86, 114-121. doi:10.1037/0021-9010.86.1.114
Llorens, S., Bakker, A. B., Schaufeli, W. B., & Salanova, M. (2006). Testing the robustness of the Job Demands-Resources model. International Journal of Stress Management, 13, 378-391.
Llorens, S., Salanova, M., & Ventura, M. (2011). Guias de intervencion: Tecnoestres [Intervention guidelines: Technostress]. Madrid, Spain: Sintesis.
Ludlow, L., & Klein, K. (2014). Suppressor Variables: The Difference Between ‘is’ Versus ‘Acting As’. Journal of Statistics Education, 22(2), 1-28. doi:10.1080/10691898.2014.11889703
Maassen, G. H., & Bakker, A. B. (2001). Suppressor variables in path models: Definitions and interpretations. Sociological Methods and Research, 30, 241-270.
MacKinnon, D. P., Krull, J. L., & Lockwood, C. M. (2001). Equivalence of the mediation, confounding and suppression effect. Prevention science: the official journal of the Society for Prevention Research, 1, 173-181. doi:10.1023/A:1026595011371
Mahapatra, M., & Pati, P. S. (2018). Technostress creators and burnout: A job demands-resources perspective. Conference Paper. doi:10.1145/3209626.3209711
Maier, C. (2014). Technostress: Theoretical foundation and empirical evidence. Doctoral Dissertation, University of Bamberg.
Marchand, A., Blanc, M. E., & Beauregard, N. (2018). Do age and gender contribute to workers' burnout symptoms? Occupational Medicine, 68, 405-411. doi:10.1093/occmed/kqy088
Maslach, C. (1998). A multidimensional theory of burnout. In Theories of Organizational Stress (pp. 68-85). Oxford, UK: Oxford University Press.
Maslach, C., & Jackson, S. E. (1986). Maslach Burnout Inventory: Manual (2nd ed.). Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press.
Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397-422. doi:10.1146/annurev.psych.52.1.397
McIlroy, D., Sadler, C., & Boojawon, N. (2007). Computer phobia and computer self-efficacy: their association with undergraduates’ use of university computer facilities. Computers in Human Behaviour, 23, 1285-1299.
McLennan, K. J. (2008). The virtual world of work: How to gain competitive advantage through the virtual world place. Charlotte, NC: Information Age Publishing, Inc.
Melamed, S., Shirom, A., Toker, S., Berliner, S., & Shapira, I. (2006). Burnout and risk of cardiovascular disease: Evidence, possible causal paths, and promising research directions. Psychological Bulletin, 132, 327-353. doi:10.1037/0033-2909.132.3.327
Miller, J. G., & Wheeler, K. G. (1992). Unraveling the mysteries of gender differences in intentions to leave the organization. Journal of Organizational Behavior, 13, 465-478. doi:10.1002/job.4030130504
Mobley, W. H., Griffeth, R. W., Hand, H. H., & Meglino, B. M. (1979). Review and conceptual analysis of the employee turnover process. Psychological Bulletin, 86, 493-522.
Moore, J. E. (2000). One road to turnover: An examination of work exhaustion in technology professionals. Management Information System Quarterly, 24, 141-168.
Moreno-Jiménez, B., Gálvez-Herrer, M., Rodríguez-Carvajal, R., & Sanz Vergel, A. I. (2012). A study of physicians’ intention to quit: The role of burnout, commitment and difficult doctor-patient interactions. Psicothema, 24, 263-270.
Palmer, K., Ciccarelli, M., Falkmer, T., & Parsons, R. (2014). Associations between exposure to Information and Communication Technology (ICT) and reported discomfort among adolescents. Work, 48, 165-173. doi:10.3233/WOR-131609
Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Lee, J. Y., & Podsakoff, N. P. (2003). Common Method Biases in Behavioral Research: A Critical Review of the Literature and Recommended Remedies. Journal of Applied Psychology, 88, 879-903. doi:10.1037/00219010.88.5.879
Popma, J. (2012). Techno-stress: Verkenning van een risico in opkomst. Onderzoek in opdracht van de vakcentrale FNV. Amsterdam, Nederland: Hugo Sinzheimer Instituut.
Popoola, S. O., & Olalude, F. O. (2013). Work values, achievement motivation and technostress as determinants of job burnout among library personnel in automated federal university libraries in Nigeria. Library Philosophy and Practice (e-journal), 1-31.
Preacher, K. J., & Leonardelli, G. J. (2001, Maart). Calculation for the Sobel test: An interactive calculation tool for mediation tests. Retrieved June 4, 2020, from http://quantpsy.org/sobel/sobel.htm
Price, J. (1977). The study of turnover. Ames, IA: Iowa State University Press.
Price, J. (1997). Handbook of organizational measurement. International Journal of Manpower, 18, 301-558.
Price, J., & Mueller, C. (1986). Handbook of organizational measurement. Marshfield, MA: Pitman.
Ragu-Nathan, B. S., Ragu-Nathan, T. S., & Tu, Q. (2002). A large-scale multinational investigation of techno-stress and its impact on information. Technology (IT) workforce productivity. Research proposal submitted to IT research division of the US National Science Foundation.
Ragu-Nathan, T. S., Tarafdar, M., Ragu-Nathan, B. S., & Tu, Q. (2008). The consequences of technostress for end users in organizations: conceptual development and empirical validation. Information Systems Research, 19, 417-433.
Rindfleisch, A., Malter, A. J., Ganesan, S., & Moorman, C. (2008). Cross-sectional versus longitudinal survey research: Concepts, findings, and guidelines. Journal of Marketing Research, 45, 261-279.
Rosen, L. D., Sears, D. C., & Weil, M. M. (1987). Computerphobia. Behavior Research Methods, Instruments & Computers, 19, 167-179.
Rosen, L. D., Sears, D. C., & Weil, M. M. (1987). Computerphobia measurement. A manual for administration and scoring of three instruments: Computer Anxiety Rating Scale (CARS), and Computer Thoughts Survey (CTS). Carson, CA: Dominguez Hills.
Salanova, M., Grau, R., Cifre, E., & Llorens, S. (2000). Computer training, frequency of use and burnout: The moderating role of computer self-efficacy. Computers in Human Behaviour, 16, 575-590.
Salanova, M., Llorens, S., & Ventura, M. (2014). Technostress: The dark side of technologies. In C. Korunka, & P. Hoonakker (Eds.), The Impact of ICT on quality of working life (pp. 87-103). Berlin, Germany: Springer.
Salanova, M., & Schaufeli, W. B. (2000). Exposure to information technology and its relation to burnout. Behaviour and Information Technology, 19, 385-392. doi:10.1080/014492900750000081
Salvagioni, D. A. J., Melanda, F. N., Mesas, A. E., González, A. D., Gabani, F. L., & De Andrade, S. M. (2017). Physical, psychological and occupational consequences of job burnout: A systematic review of prospective studies. PLoS One, 12(10), 1-29. doi:10.1371/journal.pone.0185781
Santoso, A. L., Sitompul, S. A., & Budiatmanto, A. (2018). Burnout, Organizational Commitment and Turnover Intention. Journal of Business and Retail Management Research, 13(1), 62-69. doi:10.24052/JBRMR/V13IS01/ART-06
Scanlan, J. N., & Still, M. (2019). Relationships between burnout, turnover intention, job satisfaction, job demands and job resources for mental health personnel in an Australian mental health service. BMC Health Services Research 19(62), 1-11. doi:10.1186/s12913-018-3841-z
Schaufeli, W. B. (1990). Burnout: Een overzicht van empirisch onderzoek. Gedrag en Organisatie: tijdschrift voor sociale, arbeids- en organisatiepsychologie, 3, 3-31.
Schaufeli, W. B. (1999). Burnout. In Stress in Health Professionals: Psychological and Organizational Causes and Interventions (pp. 17-32). Chichester, UK: John Wiley & Sons, Ltd.
Schaufeli, W. B., & Bakker, A. B. (2004). Job demands, job resources and their relationship with burnout and engagement: A multisample study. Journal of Organizational Behavior, 25, 293-315.
Schaufeli, W. B., & Bakker, A. B. (2007). Burnout en bevlogenheid. In W. B. Schaufeli, & A. B. Bakker (Red.), De Psychologie van Arbeid en Gezondheid (pp. 341-358). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van Loghum.
Schaufeli, W. B., De Witte, H., & Desart, S. (2019). Handleiding Burnout Assessment Tool (BAT). KU Leuven, België: Intern rapport.
Schaufeli, W. B., & Enzmann, D. (1998). The burnout companion to study and practice: A critical analysis. London, UK: Taylor & Francis.
Schaufeli, W. B., Keijsers, G. J., & Reis Miranda, D. (1995). Burnout, technology use and ICU-performance. In S. L. Sauter, & L. R. Murphy (Eds.), Organizational risk factors for job stress (pp. 259-271). Washington, DC: APA Books.
Schaufeli, W. B., & Schaap, C. (1995). Burnout. In W. T. A. M. Everaerd, & A. P. Bak (Red.). Handboek Klinische Psychologie (pp. 1-20). Houten, Nederland: Bohn Stafleu Van Loghum.
Schaufeli, W. B., & Taris, T. W. (2005). The conceptualization and measurement of burnout: Common ground and worlds apart. Work & Stress, 19, 256-262.
Schaufeli, W. B., & Taris, T. W. (2013). Het Job Demands-Resources model: Overzicht en kritische beschouwing. Gedrag en Organisatie: tijdschrift voor sociale, arbeids- en organisatiepsychologie, 26, 182-204.
Schaufeli, W. B., & Van Dierendonck, D. (2000). UBOS Utrechtse Burnout Schaal: Handleiding. Lisse, Nederland: Swets & Zeitlinger B.V.
Sezer, F. (2012). Examining of teacher burnout level in terms of some variables. International Online Journal of Educational Sciences, 4, 617-631.
Siha, S. M., & Monroe, R. W. (2006). Telecommuting’s past and future: A literature review and research agenda. Business Process Management Journal, 12, 455-482. doi:10.1108/14637150610678078
Sobel, M. E. (1982) Asymptotic Confidence Intervals for Indirect Effects in Structural Equation Models. Sociological Methodology, 13, 290-321. doi:10.2307/270723
Spiros, A. (2019). Mitigating Technostress in New Knowledge Workers Through Perceived Self-efficacy. Master’s thesis University of Jyväskylä.
Srivastava, S. C., Chandra, S., & Shirish, A. (2015). Technostress creators and job outcomes: Theorising the moderating influence of personality traits. Information Systems Journal, 25, 355-401.
Standen, P. (2000). The home/work interface. In K. Daniels, D. A. Lamond, & P. Standen (Eds.), Managing telework: Perspectives from human resource management and work psychology (pp. 83-92). London, UK: Business Press.
Statbel, Algemene Directie Statistiek - Statistics Belgium. (2020, Juli 2). Werkgelegenheid en werkloosheid bleef stabiel in eerste kwartaal 2020. Retrieved July 5, 2020, from https://statbel.fgov.be/nl/themas/werk-opleiding/arbeidsmarkt/werkgeleg…
Statbel, Algemene Directie Statistiek - Statistics Belgium. (2020, Juli 2). Werkgelegenheid en werkloosheid: meer cijfers. Retrieved July 5, 2020, from https://statbel.fgov.be/nl/themas/werkopleiding/arbeidsmarkt/werkgelege…
Swillen, G. (1996). De digitale toekomst (1e ed.). Tielt, België: Uitgeverij Lannoo NV.
Takase, M. (2010). A concept analysis of turnover intention: implications for nursing management. Collegian, 17, 3-12. doi:10.1016/j.colegn.2009.05.001
Tarafdar, M., Tu, Q., & Ragu-Nathan, T. S. (2010). Impact of technostress on end-user satisfaction and performance. Journal of Management Information Systems, 27, 303-334.
Tarafdar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, B. S., & Ragu-Nathan, T. S. (2007). The impact of technostress on role stress and productivity. Journal of Information Management Systems, 24, 301-328.
Tarafdar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, T. S., & Ragu-Nathan, B. S. (2011). Crossing to the dark side: Examining creators, outcomes, and inhibitors of technostress. Communications of the ACM, 54(9), 113-120. doi:10.1145/1995376.1995403
Taris, T. W., & Kompier, M. A. J. (2006). Games researchers play: Extreme groups analysis and mediation analysis in longitudinal occupational health research. Scandinavian Journal of Work, Environment and Health, 32, 463-472. doi:10.5271/sjweh.1051
Taris, T. W., & Kompier, M. A. J. (2014). Cause and effect: Optimizing the designs of longitudinal studies in occupational health psychology. Work & Stress, 28, 1-8. doi:10.1080/02678373.2014.878494
Ten Brummelhuis, L. L., Bakker, A. B., Hetland, J., & Keulemans, L. (2012). Do new ways of working foster work engagement? Psicothema 24, 113-120.
Tett, R. P., & Meyer, J. P. (1993). Job-satisfaction, organizational commitment, turnover intention, and turnover: Path analyses based on meta-analytic findings. Personnel Psychology, 46, 259-293. doi:10.1111/j.1744-6570.1993.tb00874.x
Thomée, S., Eklöf, M., Gustafsson, E., Nilsson, R., & Hagberg, M. (2007). Prevalence of perceived stress, symptoms of depression and sleep disturbances in relation to information and communication technology (ICT) use among young adults - An explorative prospective study. Computers in Human Behavior, 23, 1300-1321.
Todman, J., & Lawrenson, H. (1992). Computer anxiety in primary school children and university students. British Educational Research Journal, 18, 63-72.
Verboon, P., & Peels, D. (2014). Multilevelanalyse. In P. Verboon, F. Van Acker, & D. Peels (Red.), Onderzoekspracticum analyse van psychologische modellen (pp. 67-91). Heerlen, Nederland: Open Universiteit.
Wang, K., Shu, Q., & Tu, Q. (2008). Technostress under different organizational environments: An empirical investigation. Computers in Human Behavior, 24, 3002-3013.
Weil, M. M., & Rosen, L. D. (1997). Technostress: Coping with technology @work @home @play. New York, NY: John Wiley & Sons, Ltd.
Weil, M. M., Rosen, L. D., & Wugalter, S. (1990). The etiology of computerphobia. Computers in Human Behavior, 6, 361-379.
Yang, R. J., Yang, J. Y., Yuan, H. R., & Li, J. T. (2017). Techno-stress of teachers: An empirical investigation from China. International Conference on Education and Social Development, 603-608. doi:10.12783/dtssehs/icesd2017/11619
