Zestigplussers kijken achterom: een blik op een sociaal netwerk zonder kinderen

Nele

Leeten

Stel, je bent 60 jaar. Hoe zou je dan de voorbije 60 jaar beschrijven? Wat zou dan het hoogte- en laagtepunt van je leven zijn? Wie zou een belangrijke rol spelen in je leven?

image-20201002163005-1

Figuur 1: Deze personen zag Ivonne in haar kindertijd

image-20201002163042-2

Figuur 2: deze personen zag Ivonne rond haar 40 jaar

Maak kennis met Ivonne: één van de elf zestigplussers die bovenstaande vragen beantwoordde voor deze masterproef. De cirkels tonen alle personen waar Ivonne tijdens de kindertijd en middelbare leeftijd contact mee had. Personen waarmee ze veel contact had, staan binnenin. Personen waarmee ze minder contact had, staan eerder in de buitenste cirkel. Is haar antwoord vergelijkbaar met wat je zelf hebt geantwoord op bovenstaande vragen? En wat met Ivonnes kinderen? Die heeft ze niet.

Een vergeten groep? Een eenheidsworst?

Deze masterproef gaat dan ook over zestigplussers zonder kinderen. Ivonne vertelde net zoals tien andere kinderloze zestigplussers over haar leven in een interview. Deze groep wordt immers niet vaak aan het woord gelaten. Men vergeet dat sommige ouderen geen kinderen hebben of scheert iedereen zonder kinderen over dezelfde kam.

De sociale netwerken en levenslopen zijn echter bij iedere kinderloze zestigplusser anders en zijn zelf dynamisch doorheen de levensloop. Met pensioen gaan zorgde er bij Gerard bijvoorbeeld voor dat vele contacten verwaterden:

Goh… ja het een dooft stillekes aan. En dat van uw werk, dat gaat redelijk snel dat dat afbouwt allez, dat ge daar nog weinig contact mee hebt. (Gerard, 69 jaar)

Kinderen? Die zijn er niet.

Wat vertellen de deelnemers over het feit dat ze geen kinderen hebben? Hier zijn ze het niet eens met elkaar. Sommigen benadrukken vooral de verschillen: ze denken dat het hebben van geen kinderen een nadeel is omdat ze denken minder steun te ontvangen dan ouders bijvoorbeeld. Anderen zien het hebben van geen kinderen als een voordeel omdat ze zich nu bijvoorbeeld volledig kunnen concentreren op hun werk en carrière maken. In sommige gesprekken ging het vooral over de gelijkenissen met ouders: ze meenden evenveel steun te kunnen ontvangen als mensen met kinderen.

Ik heb dus wel een tijd de kinderen van mijn broer in huis gehad en eigenlijk heeft dat weinig veranderd aan mijn manier van zijn. (Sara, 66 jaar)

Verschillende verhalen, verschillende profielen

De verschillende verhalen zijn uiteindelijk in de masterproef gebundeld in vier profielen die elk een verschillend sociaal netwerk beschrijven. Het sociale netwerk kan een sociaal dorpsnetwerk, slinkend netwerk, familiaal verenigingsnetwerk of een vriendschappelijk vrijgevochten netwerk zijn. Ook een mengeling van verschillende profielen is mogelijk. Familie, geliefden, vrienden, kennissen en huisdieren spelen een verschillende rol in de verschillende profielen. Ze geven of krijgen onder andere verschillende vormen van steun (ze helpen met strijken, laten de hond uit van de buurvrouw, doen boodschappen…). Als kind krijgen de meesten vooral steun van hun (groot)ouders. Nadien krijgen velen steun van hun partner. Wanneer het gesprek gaat over de hoogte- en dieptepunten in het leven, is liefde vaak een belangrijke factor in dit deel van het verhaal.

Ja, dat is dat is mijn tweede man, dat is een gans leven he kind, dat is een gans leven. (Fiona, 81 jaar)

In de verhalen van de deelnemers komen ook vrienden en kennissen naar voren. De rol van deze groep verandert regelmatig doorheen het leven en is moeilijk te voorspellen. Wat betreft collega’s, zijn deze voor sommigen boezemvrienden, anderen hebben er bijna geen contact mee. Ook qua contact met de buren is er veel variatie: Stan ziet zijn buurvrouw elke dag, Rosa ziet haar buurvrouw zelden. Uit de verhalen blijkt dat velen hun sociale netwerk in de toekomst graag willen behouden. Ze hopen op een goede gezondheid omdat dit een grote invloed heeft op hun huidige sociale netwerk.

Eén ding is wel duidelijk geworden: kinderloze zestigplussers bestaan. Het is een erg diverse groep die we niet over dezelfde kam kunnen scheren of vergeten. Verder onderzoek is nodig om de rol van kinderloosheid helemaal te doorgronden. Het zou waardevol zijn ook zieke personen, veertigplussers… hierover te bevragen om een beeld te krijgen van de verhalen van alle mensen zonder kinderen. De elf verhalen in deze masterproef lichten wel al een tipje van de sluier op.

Wat denkt je na het lezen van dit artikel? Stel: Je bent 60 jaar. Je hebt geen kinderen. Hoe zou je de voorbije 60 jaar dan beschrijven? Wat zou dan het hoogte- en laagtepunt van je leven zijn? Wie zou een belangrijke rol spelen in je leven? Bij welk profiel zou jouw leven het meeste aansluiten?

Alle namen zijn verzonnen in dit artikel. De identiteiten van de deelnemers zijn gekend bij de studente.

Bibliografie

Ajrouch, K. J., Fuller, H. R., Akiyama, H., & Antonucci, T. C. (2018). Convoys of Social Relations in Cross-National Context. The Gerontologist, 58(3), 488–499. https://doi.org/10.1093/geront/gnw204

Albertini, M., & Kohli, M. (2009). What childless older people give: Is the generational link broken? Ageing and Society, 29(8), 1261–1274. https://doi.org/10.1017/S0144686X0999033X

Albertini, M., & Mencarini, L. (2014). Childlessness and Support Networks in Later Life: New Pressures on Familistic Welfare States? Journal of Family Issues, 35(3), 331–357. https://doi.org/10.1177/0192513X12462537

Antonucci, T. C., Ajrouch, K. J., & Birditt, K. S. (2014). The Convoy Model: Explaining Social Relations From a Multidisciplinary Perspective. The Gerontologist, 54(1), 82–92. https://doi.org/10.1093/geront/gnt118

Antonucci, T. C., & Akiyama, H. (1987). Social Networks in Adult Life and a Preliminary Examination of the Convoy Model. Journal of Gerontology, 42(5), 519–527. https://doi.org/10.1093/geronj/42.5.519

Antonucci, Toni C., Birditt, K. S., & Akiyama, H. (Red.). (2009). Convoys of social relations: An interdisciplinary approach. In Handbook of theories of aging (2nd ed, Vol. 14, pp. 247–260). Springer.

Atkinson, R. (2002). The live story interview. In Handbook of interview research Context & Method: Vol. The live story interview (pp. 121–140). Sage Publications.

Baarda, B., Bakker, E., Boullart, A., Julsing, M., Fischer, T., Peters, V., & Velden, T. van der. (2018). Basisboek kwalitatief onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek.

Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., Goede, M. P. M. de, Peters, V., & Velden, Th. M. H. van der. (2016). Basisboek kwalitatief onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek.

Baarda, B., Hulst, M. van der, & Goede, M. P. M. de. (2015). Basisboek interviewen: Handleiding voor het voorbereiden en afnemen van interviews.

Barrett, A. E. (1999). Social Support and Life Satisfaction among the Never Married: Examining the Effects of Age. Research on Aging, 21(1), 46–72. https://doi.org/10.1177/0164027599211003

Becker, C., Kirchmaier, I., & Trautmann, S. T. (2019). Marriage, parenthood and social network: Subjective well-being and mental health in old age. PLOS ONE, 14(7), e0218704. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0218704

Bohlmeijer, E., Mies, L., & Westerhof, G. (2012). De betekenis van levensverhalen: Theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk. Bohn Stafleu van Loghum. http://public.ebookcentral.proquest.com/choice/publicfullrecord.aspx?p=…

Brandt, M., & Deindl, C. (2011). Support networks of childless older people in Europe: An analysis with the data of the survey of health, ageing and retirement in Europe (SHARE).

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa

Bryman, A. (2012). Social research methods (4th ed). Oxford University Press.

Connidis, I. A., & McMullin, J. A. (1992). Getting out of the House: The Effect of Childlessness on Social Participation and Companionship in Later Life. Canadian Journal on Aging / La Revue Canadienne Du Vieillissement, 11(4), 370–386. https://doi.org/10.1017/S0714980800006899

De Witte, N., De Donder, L., Dury, S., Smetcoren, A.-S., Brosens, D., Buffel, T., Dierckx, E., & Verté, D. (2012). Samen op de stoep over sociale cohesie en ouderen (dienst Aankoop, Transport&Verzending). Gedeputeerde Eddy Couckuyt.

Dierckx de Casterlé, B., Gastmans, C., Bryon, E., & Denier, Y. (2012). QUAGOL: A guide for qualitative data analysis. International Journal of Nursing Studies, 49(3), 360–371. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2011.09.012

Dykstra, P. A., & Hagestad, G. O. (2007). Roads Less Taken: Developing a Nuanced View of Older Adults Without Children. Journal of Family Issues, 28(10), 1275–1310. https://doi.org/10.1177/0192513X07303822

Flap, H., & Völker, B. (2001). Goal specific social capital and job satisfaction. Social Networks, 23(4), 297–320. https://doi.org/10.1016/S0378-8733(01)00044-2

Fletcher, J. M. (2014). Late life transitions and social networks: The case of retirement. Economics Letters, 125(3), 459–462. https://doi.org/10.1016/j.econlet.2014.10.004

Förster, F., Stein, J., Löbner, M., Pabst, A., Angermeyer, M. C., König, H.-H., & Riedel-Heller, S. G. (2018). Loss experiences in old age and their impact on the social network and depression– results of the Leipzig Longitudinal Study of the Aged (LEILA 75+). Journal of Affective Disorders, 241, 94–102. https://doi.org/10.1016/j.jad.2018.07.070

Gironda, M., Lubben, J. E., & Atchison, K. A. (1999). Social Networks of Elders Without Children. Journal of Gerontological Social Work, 31(1–2), 63–84. https://doi.org/10.1300/J083v31n01_05

Goldberg, G. S., Kantrow, R., Kremen, E., & Lauter, L. (1986). Spouseless, Childless Elderly Women and Their Social Supports. Social Work, 31(2), 104–112. https://doi.org/10.1093/sw/31.2.104

Haines, V. A., & Henderson, L. J. (2002). Targeting Social Support: A Network Assessment of the Convoy Model of Social Support. Canadian Journal on Aging / La Revue Canadienne Du Vieillissement, 21(2), 243–256. https://doi.org/10.1017/S0714980800001501

Heylen, L. (2010). The older, the lonelier? Risk factors for social loneliness in old age. Ageing and Society, 30(7), 1177–1196. https://doi.org/10.1017/S0144686X10000292

Huizing, W., & Tromp, T. (2013). Mijn leven in kaart: Met ouderen in gesprek over hun levensverhaal. Bohn Stafleu van Loghum.

Johnson, T. P. (2014). Snowball Sampling: Introduction. In N. Balakrishnan, T. Colton, B. Everitt, W. Piegorsch, F. Ruggeri, & J. L. Teugels (Red.), Wiley StatsRef: Statistics Reference Online (p. stat05720). John Wiley & Sons, Ltd. https://doi.org/10.1002/9781118445112.stat05720

Kinoshita, Y., & Kiefer, C. (1992). Refuge of the honored: Social organization in a Japanese retirement community. In The scholary context of the study: A model of Japanese interpersonal relations (p. 28,29).

Klaus, D., & Schnettler, S. (2016). Social networks and support for parents and childless adults in the second half of life: Convergence, divergence, or stability? Advances in Life Course Research, 29, 95–105. https://doi.org/10.1016/j.alcr.2015.12.004

Křenková, L. (2019). Childlessness and social support in old age. Finnish Yearbook of Population Research, 53, 25–50. https://doi.org/10.23979/fypr.77931

Lambotte, D., Smetcoren, A.-S., Zijlstra, G. A. R., De Lepeleire, J., De Donder, L., Kardol, M. J. M., Smetcoren, A.-. S., Dury, S., De Donder, L., Dierckx, E., Lambotte, D., Fret, B., Duppen, D., Kardol, M., Verté, D., Hoeyberghs, L. J., De Witte, N., De Roeck, E. E., Engelborghs, S., … Schols, J. M. G. A. (2020). Meanings of Care Convoys: The Structure, Function, and Adequacy of Care Networks Among Frail, Community-Dwelling Older Adults. Qualitative Health Research, 30(4), 583–597. https://doi.org/10.1177/1049732319861934

Levitt, M. J., Weber, R. A., & Guacci, N. (1993). Convoys of social support: An intergenerational analysis. Psychology and Aging, 8(3), 323–326. https://doi.org/10.1037/0882-7974.8.3.323

Liu, J., Beaujot, R., & Ravanera, Z. (2018). Measuring the Effects of Stress and Social Networks on the Health of Canadians. Applied Research in Quality of Life, 13(4), 891–908. https://doi.org/10.1007/s11482-017-9565-0

McAdams, D. P. (2005). Studying Lives in Time: A Narrative Approach. Advances in Life Course Research, 10, 237–258. https://doi.org/10.1016/S1040-2608(05)10009-4

Mejia, S. T., & Hooker, K. (2014). Relationship Processes Within the Social Convoy: Structure, Function, and Social Goals. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 69(3), 376–386. https://doi.org/10.1093/geronb/gbt011

Mortelmans, D. (2018). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden.

Penning, M. J., & Wu, Z. (2014). Marital Status, Childlessness, and Social Support among Older Canadians. Canadian Journal on Aging / La Revue Canadienne Du Vieillissement, 33(4), 426–447. https://doi.org/10.1017/S0714980814000385

Perkins, M. M., Ball, M. M., Kemp, C. L., & Hollingsworth, C. (2013). Social Relations and Resident Health in Assisted Living: An Application of the Convoy Model. The Gerontologist, 53(3), 495–507. https://doi.org/10.1093/geront/gns124

Pesando, L. M. (2019). Childlessness and upward intergenerational support: Cross-national evidence from 11 European countries. Ageing and Society, 39(06), 1219–1254. https://doi.org/10.1017/S0144686X17001519

Pushkar, D., Bye, D., Conway, M., Wrosch, C., Chaikelson, J., Etezadi, J., Giannopoulos, C., Li, K., & Tabri, N. (2014). Does Child Gender Predict Older Parents’ Well-Being? Social Indicators Research, 118(1), 285–303. https://doi.org/10.1007/s11205-013-0403-y

Schnettler, S., & Wöhler, T. (2016). No children in later life, but more and better friends? Substitution mechanisms in the personal and support networks of parents and the childless in Germany. Ageing and Society, 36(7), 1339–1363. https://doi.org/10.1017/S0144686X15000197

Shih, S.-N., Shih, F.-J., Chen, C.-H., & Kao Lo, C.-H. (2000). The Forgotten Faces: The Lonely Journey of Powerlessness Experienced by Elderly Single Chinese Men with Heart Disease in Taiwan. Geriatric Nursing, 21(5), 254–259. https://doi.org/10.1067/mgn.2000.110835

Stanford. (z.d.). Hierarchical Mapping Technique | SPARQtools. Geraadpleegd 29 juli 2020, van https://sparqtools.org/mobility-measure/hierarchical-mapping-technique/

Statbel. (2018). Bevolking naar woonplaats, nationaliteit, burgerlijke staat, leeftijd en geslacht. https://bestat.statbel.fgov.be/bestat/crosstable.xhtml?view=1265590a-13…

Vaismoradi, M., Turunen, H., & Bondas, T. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study: Qualitative descriptive study. Nursing & Health Sciences, 15(3), 398–405. https://doi.org/10.1111/nhs.12048

Vikström, J., Bladh, M., Hammar, M., Marcusson, J., Wressle, E., & Sydsjö, G. (2011). The influences of childlessness on the psychological well-being and social network of the oldest old. BMC Geriatrics, 11(1), 78. https://doi.org/10.1186/1471-2318-11-78

Vos, W. H., Boekel, L. C., Janssen, M. M., Leenders, R. T. A. J., & Luijkx, K. G. (2020). Exploring the impact of social network change: Experiences of older adults ageing in place. Health & Social Care in the Community, 28(1), 116–126. https://doi.org/10.1111/hsc.12846

Wenger, G. C., Dykstra, P. A., Melkas, T., & Knipscheer, K. C. P. M. (2007). Social Embeddedness and Late-Life Parenthood: Community Activity, Close Ties, and Support Networks. Journal of Family Issues, 28(11), 1419–1456. https://doi.org/10.1177/0192513X07303895

Wenger, G. C., Scott, A., & Patterson, N. (2000). How important is parenthood? Childlessness and support in old age in England. Ageing and Society, 20(2), 161–182. https://doi.org/10.1017/S0144686X99007631

Wu, Z., & Pollard, M. S. (1998). Social Support among Unmarried Childless Elderly Persons. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 53B(6), S324–S335. https://doi.org/10.1093/geronb/53B.6.S324

Železná, L. (2018). Care-giving to grandchildren and elderly parents: Role conflict or family solidarity? Ageing and Society, 38(5), 974–994. https://doi.org/10.1017/S0144686X16001434

Download scriptie (1.03 MB)

Universiteit of Hogeschool

Vrije Universiteit Brussel

Thesis jaar

2020

Promotor(en)

Prof. Dr. Liesbeth De Donder

Thema('s)

Sociale gezondheidswetenschappen

Kernwoorden

ouderen,