Wantrouwen hypothekeert ziekenhuisnetwerken.
Om de organisatie van de gezondheidszorg in België een solide basis te geven, werd in 2015 door toenmalig Minister van gezondheid Maggie De Block beslist dat alle ziekenhuizen in België zich in ziekenhuisnetwerken moeten organiseren. De huidige gezondheidscrisis maakt duidelijk dat er in deze ziekenhuisnetwerken nog heel wat pijnpunten zijn. De knelpunten van de huidige situatie zijn duidelijker dan ooit precies door deze crisis. COVID-19 creëerde zo het momentum én de hoogdringendheid voor de verdere stappen in de hervorming van het ziekenhuislandschap met uitlopers naar de gehele gezondheidszorg. Verschillende actoren uit de ziekenhuizen vragen om het ijzer te smeden nu het heet is.
Dat is de essentie van de scriptie waarmee Ortwin Top en Ann Van den Broeck recent de titel master in het management en het beleid van de gezondheidszorg (KU Leuven) behaalden. Promotor is de bekende prof. gezondheidsrecht Stefaan Callens.
Vier heldere pijnpunten onderscheidt de scriptie.
Ziekenhuisnetwerken die reeds voor de publicatie van de wet in 2019 toenadering gezocht hadden, hebben in deze crisis reeds een beperkt voordeel ondervonden van de grotere schaal van het netwerk en hebben een positieve evolutie ondervonden. De opgelegde startdatum voor de vorming van de ziekenhuisnetwerken enerzijds en de onduidelijkheden van het huidige wetgevende kader anderzijds hebben als gevolg gehad dat ziekenhuizen soms verplicht samengegaan zijn in een netwerk. Ondanks het feit dat in Vlaanderen, in tegenstelling met Brussel en Wallonië, bijna alle ziekenhuisnetwerken erkend zijn (6), mist men hierdoor vaak een constructieve opstart of evolutie in de goede richting. Eén van de respondenten formuleerde het als volgt:
“Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen hetgeen een ziekenhuisnetwerk zou kunnen inhouden mocht het goed doordacht zijn en de actuele concretisering ervan in zijn huidige juridische vorm. De huidige wet is onduidelijk, laat veel te veel ruimte voor interpretatie ook op vlak van erkenningscriteria door de Gemeenschappen (probleem van de zesde staatshervorming).”
De onderzoekers pleiten ervoor dat de federale overheid de mogelijkheid die voorzien is in de huidige wet gebruikt om de doelstellingen van de gestarte ziekenhuishervorming en de beoogde resultaten te verduidelijken.
Daarnaast is er dringend nood aan de definiëring van de loco- en supra-regionale zorgopdrachten, evenals van de universitaire taken in het algemeen en binnen de netwerken. Kleinere ziekenhuizen verwachtten tijdens COVID te vaak dat grote ziekenhuizen de oplossing zouden brengen. Vooral binnen de universitaire ziekenhuizen gaf dit veel ontevredenheid. De voor deze scriptie gevoerde enquête resulteerde in de suggestie om de universitaire ziekenhuizen buiten de netwerken te houden en hen dus ook slechts een beperkte rol te geven op het vlak van de loco-regionale zorgopdrachten. Zij zouden eventueel zelfs een apart netwerk van universitaire ziekenhuizen met een aparte financiering kunnen vormen. Hun hoofdtaken zouden onderzoek en ontwikkeling, innovatie en opleiding zijn. Dit vergt verdere studie van de universitaire versus de supra-regionale zorgopdrachten en van de specifieke aspecten van de referentiepunten.
Er moet een financiering uitgewerkt worden die deels ook op niveau van de ziekenhuisnetwerken komt te liggen. Het kader mankeert dat incentives biedt aan een ziekenhuis om delen van hun activiteiten af te geven aan het netwerk. Daarnaast moet die financiering ook de verticale integratie van zorgopdrachten ondersteunen en aldus breder gaan dan enkel de ziekenhuisfinanciering. De onderzoekers sluiten zich aan bij het principe van de ‘schoktherapie’ waarbij een financiering a.d.h.v. bundled payments met focus op resultaten i.p.v. structuren wordt uitgewerkt. De nadruk moet daarbij liggen op financiering van een zorgnetwerk en niet enkel op het klinisch netwerk. Deze hervorming laat toe om de ziekenhuisnetwerken een nieuwe rol hierin te geven en om de verticale integratie met andere zorgactoren in te bouwen.
De hervorming van het ziekenhuislandschap moet samengaan met en afgestemd worden op de andere zorgactoren. Hoewel er een constructieve samenwerking tot stand kwam tijdens de COVID-crisis tussen de ziekenhuizen en de eerste lijn, tekenden zich ook een aantal problemen scherp af. De belangrijkste te vermelden pijnpunten zijn het feit dat ziekenhuisnetwerken geografisch niet overeenkomen met de eerstelijnszones en de complexiteit rond de verdeelde bevoegdheden tussen het federaal niveau en de gemeenschappen. Aansluiting met de eerstelijnszorg en de bredere integratie van de ziekenhuisnetwerken is cruciaal. Vermits zowel het ziekenhuislandschap als de eerstelijnszones ondertussen officieel vorm gekregen hebben in Vlaanderen, is een grondige studie nodig om de mogelijke opties voor een betere afstemming uit te werken. De link met de geestelijke gezondheidszorg mag hierbij eveneens niet vergeten worden. Het doorschuiven van meer ziekenhuisbevoegdheden naar de gemeenschappen is hier dan ook aan de orde.
De auteurs vinden ook dat zorgnetwerken ‘het aspect ziekenhuisnetwerk’ ver overstijgen. Door de knelpunten en de onduidelijkheid overheerst in de sector het wantrouwen, stellen beiden. Om dat te counteren, worden problemen best snel aangepakt. Dat vergt ‘disruptieve innovatie’. “Momenteel,” zo luidt het, “is de insteek wellicht te eenzijdig. De reorganisatie van het zorglandschap ligt primair in handen van de ziekenhuizen. Daarbij ziet de overheid netwerken als drijvende en inspirerende kracht van een nieuw ziekenhuismodel.” Verwijzend naar het Nederlandse voorbeeld menen beide promovendi dat alle partners –inclusief de ziekenhuizen- moeten samenwerken. Pas als die voorwaarde vervuld is, kunnen belangrijke stappen gezet worden naar een geïntegreerde en toekomstbestendige zorg. Ziekenhuisnetwerken maken dan wezenlijk deel uit van performante, waarde-gedreven zorgnetwerken waarin de patiënt en zijn gezondheid centraal staan.
Dit alles vergt ook staatkundig ‘disruptieve’ veranderingen. Daarbij verwijst de scriptie naar een recente beleidsnota van de Gentse prof. em. huisartsgeneeskunde Jan De Maeseneer en naar ‘Juiste Zorg op de Juiste Plek’, een Nederlands document dat het belang van een regionale aanpak onderstreept. Een nieuwe staatshervorming is nodig. Het federale niveau is daarbij enkel nog bevoegd voor het fiscale innen van het budget en het vastleggen van de hoofdobjectieven in de gezondheidszorg. De gewesten krijgen de verantwoordelijkheid om beleid te realiseren en verder te decentraliseren naar regio’s, steden en gemeenten.
Enkel als bovenstaande beschreven knelpunten opgelost worden, zal het wantrouwen niet verder toenemen en kan constructief gebouwd worden aan een kwaliteitsvol en waardegedreven zorgmodel.
1. JUSTEL-Geconsolideerde wetgeving [Internet]. 2008. Available from: http://www.ejustice.just.fgov.be/eli/wet/2008/07/10/2008A24327/justel
2. Van de Voorde C, Lefèvre M, Mistiaen P, Detollenaere J, Kohn L, Van den Heede K. Het beheer van de ziekenhuiscapaciteit in België tijdens de eerste golf van de COVID-19 pandemie – Synthese (KCE REPORT 335As) [Internet]. 2020 [cited 2021 Mar 29]. Available from: www.kce.fgov.be
3. Van de Voorde C, Van den Heede K, Beguin C, Bouckaert N, Camberlin C, de Bekker Zorgvuldig Advies P, et al. Benodigde ziekenhuiscapaciteit in 2025 en criteria voor aanbodbeheersing van complexe kankerchirurgie, radiotherapie en materniteit – Synthese (KCE rapport 289As) [Internet]. 2017 [cited 2021 Apr 11]. Available from: www.kce.fgov.be
4. De Block M. PLAN VAN AANPAK HERVORMING ZIEKENHUISFINANCIERING [Internet]. 2015 [cited 2021 Apr 6]. Available from: https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshea…
5. Selleslagh P. Bijna alle ziekenhuisnetwerken erkend in Vlaanderen [Internet]. 2021. Available from: https://www.despecialist.eu/nl/nieuws/beroepsnieuws/bijna-alle-netwerke…
6. Visienota inzake de hervormingen en rationalisering in de ziekenhuissector. Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid De Block [Internet]. 2016 [cited 2021 Apr 11]. Available from: https://www.asgb.be/sites/default/files/wp/2016/10/201610241.Visienota-…
7. M. De Block M van SZ en V. Governance van klinische ziekenhuisnetwerken Conceptnota in het kader van de ziekenhuishervorming. 2016.
8. Sermeus W. Management en beleid in de gezondheidszorg: een wegwijs voor zorgverleners. Uitgeverij Acco. 2019.
9. Besluit van de Vlaamse Regering van 13 januari 2017 betreffende de thematische zorgstrategische planning - BS 21 maart 2017). 2017.
10. Colson W. Zorgstrategische planning opnieuw uitgesteld [Internet]. 2021. Available from: https://www.artsenkrant.com/actueel/zorgstrategische-planning-opnieuw-u…;
11. Decreet betreffende de organisatie van de eerstelijnszorg, de regionale zorgplatformen en de ondersteuning van de eerstelijnszorgaanbieders [Internet]. 2019. Available from: https://codex.vlaanderen.be/Zoeken/Document.aspx?DID=1031719¶m=info…
12. De Standaard. Kent u de acht ministers van Volksgezondheid in ons land? 2020 [Internet]. Available from: https://www.standaard.be/cnt/dmf20201123_95759175
13. Auditoraat Belgische Mededingingsautoriteit. Positie van het auditoraat van de Belgische Mededingingsautoriteit betreffende de toepassing van de concentratiecontrole op locoregionale ziekenhuisnetwerken I. Inleiding [Internet]. [cited 2021 Apr 10]. Available from: http://www.mededinging.be
14. BELGISCHE KAMER VAN, VOLKSVERTEGENWOORDIGERS. ALGEMENE BELEIDSNOTA Economie [Internet]. 2020 [cited 2021 May 2]. Available from: https://www.lachambre.be/FLWB/PDF/55/1580/55K1580013.pdf
15. Belgique DE, Kamer B, Volksvertegenwoordigers V, Donderdag J. CHAMBRE DES REPRÉSENTANTS COMPTE RENDU INTEGRAL INTEGRAAL VERSLAG SÉANCE PLÉNIÈRE PLENUMVERGADERING [Internet]. [cited 2021 May 2]. Available from: www.lachambre.be
16. De Pourcq Gent KU, De Regge Gent MU, Callens Leuven SK, Callens A, Coëffé M, Van Leuven L, et al. Governancemodellen voor samenwerking tussen ziekenhuizen – Synthese (KCE Report 277A) [Internet]. 2016 [cited 2021 Apr 11]. Available from: www.kce.fgov.be
17. De Pourcq K, De Regge M, Van den Heede K, Van de Voorde C, Gemmel P, Eeckloo K. Hospital networks: how to make them work in Belgium? Facilitators and barriers of different governance models. Acta Clin Belgica Int J Clin Lab Med. 2018 Sep 3;73(5):333–40.
18. De Brún A, McAuliffe E. Social network analysis as a methodological approach to explore health systems: A case study exploring support among senior managers/executives in a hospital network. Int J Environ Res Public Health. 2018 Mar 13;15(3).
19. De Regge M, De Pourcq K, Van de Voorde C, Van den Heede K, Gemmel P, Eeckloo K. The introduction of hospital networks in Belgium: The path from policy statements to the 2019 legislation. Health Policy (New York). 2019 Jul 1;123(7):601–5.
20. De Regge M, Eeckloo K. Balancing hospital governance: A systematic review of 15 years of empirical research. Vol. 262, Social Science and Medicine. Elsevier Ltd; 2020.
21. Van de Voorde C, Lefèvre M, Mistiaen P, Detollenaere J, Kohn L, Van den Heede K. ASSESSING THE MANAGEMENT OF HOSPITAL SURGE CAPACITY IN THE FIRST WAVE OF THE COVID-19 PANDEMIC IN BELGIUM (KCE REPORT 335) [Internet]. 2020 [cited 2021 Mar 29]. Available from: www.kce.fgov.be
22. Verrijken G. Covid-19 heeft de netwerken gevuld. 2020; Available from: https://www.artsenkrant.com/actueel/covid-19-heeft-de-netwerken-gevuld/…
23. Antares pleit voor schoktherapie. Spec [Internet]. Available from: https://www.despecialist.eu/nl/nieuws/antaresrapport-ziekenhuisfinancie…
24. Portella E, Le Grand S, Van Uytven M BJ. Vergelijkende analyse van de financieringsmethoden voor ziekenhuizen en de toekomstperspectieven voor België [Internet]. 2020. Available from: https://www.antares-consulting.com/nl/vergelijkende-analizar-van-de-fin…
25. Hendrickx J. Waarom ziekenhuisnetwerken misschien niet de juiste oplossing zijn. 2020;2–4. Available from: https://coverton.be/blog/2019/11/02/waarom-ziekenhuisnetwerken-misschie…
26. Chhabra KR, Dimick JB. Hospital networks and value-based payment: Fertile ground for regionalizing high-risk surgery. Vol. 314, JAMA - Journal of the American Medical Association. American Medical Association; 2015. p. 1335–6.
27. Field RI, Keller C, Louazel M. Can governments push providers to collaborate? A comparison of hospital network reforms in France and the United States. Vol. 124, Health Policy. Elsevier Ireland Ltd; 2020. p. 1100–7.
28. LOI n◦ 2016-41 du 26 janvier 2016 de modernisation de notre système de santé. France; 2016.
29. Nazionale E. Nederland: sommige ziekenhuizen gaan failliet, anderen niet - Actueel - Artsenkrant.com [Internet]. 2018 [cited 2021 May 16]. Available from: https://www.artsenkrant.com/actueel/nederland-sommige-ziekenhuizen-gaan…
30. Kuipers: corona versnelt netwerkvorming in ziekenhuiszorg [Internet]. 2021. Available from: https://www.skipr.nl/nieuws/kuipers-corona-versnelt-netwerkvorming-in-z… skipr daily nieuwsbrief - &utm_campaign=NB_SKIPR&tid=TIDP741356XDAAE852E67E34C8BBE1473A810078118YI4
31. Huisartsen en specialisten:terug naar af? Spec [Internet]. 2021; Available from: https://www.despecialist.eu/nl/nieuws/beroepsnieuws/huisartsen-en-speci…
32. Eerste golf overspoelde de netwerken. Available from: https://www.artsenkrant.com/magazine/eerste-golf-overspoelde-de-ziekenh…
33. Selleslagh P. Veel moet beter. Spec [Internet]. 2018; Available from: https://www.zorgneticuro.be/sites/default/files/general/De specialist enquête-pages-1-4.pdf
34. Nota nieuw Vlaams ziekenhuislandschap. Available from: https://www.zorg-en-gezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/08072… Vlaams Ziekenhuislandschap.pdf
35. Callens S, Annemans L, De Ploey W, De Rycke R, De vriendt E, Dierickx N, et al. Helping people live the healthiest lives possible [Internet]. 2019 [cited 2021 May 1]. Available from: https://lirias.kuleuven.be/2783826
36. De Maeseneer J. Beleidsnota gezondheidszorg : perspectief 2030 De gezondheidszorg in België in 2030 : “ Anders , of meer van Naar een gedecentraliseerde gezondheidszorg in een solidaire samenleving . 2019;(september):1–48. Available from: https://vwgc.be/wp-content/uploads/2019/09/BELEIDSNOTA-GEZONDHEIDSZORG_…
37. Colman K. Leiderschap in de ziekenhuisnetwerken van de toekomst. In 2021.
38. Maak van gezondheidszorg een regionale bevoegdheid. Available from: https://www.tijd.be/opinie/algemeen/maak-van-gezondheidszorg-een-region…
39. Tijd voor een nieuw gezondheidsbeleid. Available from: https://www.standaard.be/cnt/dmf20200524_04970041?articlehash=A84923766…